ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE- SOCJOLOGIA
Pytanie 1: Czym jest socjologia? ( empiryczna, teoretyczna, historyczna).
Etymologicznie słowo SOCJOLOGIA wywodzi się od greckiego LOGOS = SŁOWO i
łacińskiego SOCIETAS = SPOŁECZEŃSTWO. Jest nauką o społeczeństwie, o tym co
społeczne, o zbiorowościach ludzkich, grupach społecznych. Określenie socjologia jest za
szerokie, bo istnieje wiele nauk analizujących różne dziedziny życia społecznego. Jest też
zbyt wąskie, bo termin „społeczeństwo” nie wyczerpuje całego bogactwa zjawisk
społecznych. Według niektórych autorów socjologia zajmuje się nie tyle społeczeństwem ile
człowiekiem uwikłanym w struktury społeczne, uwarunkowany społecznie.
Socjologia jako nauka ma charakter:
a) Empiryczny, ale nie tylko rejestruje pewne fakty lecz z obserwacji i analizy zjawisk
społecznych wyprowadza wnioski o związkach między nimi i formułuje tzw. Prawa
socjologiczne, które jako stwierdzenia teoretyczne wzbogacają ogólną teorie socjologiczną
Socjologia empiryczna ustala zarówno związki funkcjonalne jak i przyczynowe (kauzalne).
b) Historyczny- zjawiska społeczne przebiegające w czasie, rejestrowanie ich przebiegu i
ustalenie pewnych prawidłowości pozwalają sformułować pewne uogólnienia historyczne, w
których doniosłą rolę odgrywają wyznaczniki (parametry) czasowo-przestrzenne procesów
społecznych (tzw. Generalizacje historyczne). Jest rzeczą wątpliwą czy uda się ustalić
zależności o charakterze ponadhistorycznym lub ponadkulturowym ważne i obowiązujące dla
wszystkich epok i sytuacji konkretnych. Zjawiska społeczne o charakterze historycznym nie
zawsze muszą przebiegać w tym samym czasie, kierunku i według tych samych scenariuszy
rozwoju. Maja one charakter procesów odwracalnych a socjologia występuje często jako
historia krótkiej perspektywy.
c) teoretyczny- zmierza do wypracowania ogólnych teorii wyjaśniających różne dziedziny
życia społecznego. Teorie socjologiczne mają charakter wyjaśniający (eksplikacyjny) a nie
normatywny (powinnościowy).
Pytanie 2: Koncepcje jednostki ( 3 koncepcje: psychologiczna, realistyczna i
naturalistyczna).
Przy pojmowaniu jednostki ludzkiej w socjologii występują 3 tendencje:
a) Abstrakcjonistyczna- (popierana przez Simmel’a)- nie wysuwa się twierdzeń czym i jaka
jest jednostka ludzka, jednostka jest podmiotem działań i zachowań w ramach grupy czy innej
struktury społecznej. Słabością tej teorii jest to, że nie podchodzi się podmiotowo do
działania, nie pyta dlaczego człowiek tak podchodzi do działania, a przecież są różne motywy
działań, bo różne są kultury w różnych krajach.
b) Naturalistyczna - jednostka ludzka ujmowana jako indywiduum, przedstawiciel gatunku,
organizm biologiczny, który reaguje na bodźce z zewnątrz i działa na zasadzie reakcji np.
ukłucie-zabranie ręki.
c) Realistyczna- Człowiek jest istotą społeczną, nie mógłby rozwinąć swoich cech poza
społeczeństwem, może kształtować swoją osobowość pod wpływem społeczeństwa np.
wartości, postawy. Jednostka jest zdolna do tworzenia różnych organizacji społecznych np.
rodziny czy partii politycznej.
Pytanie 3: Koncepcja społeczeństwa (6-7 punktów), definicja społeczeństwa.
Społeczeństwo- jednostka działa w zbiorowości która jest jej dana, ale równocześnie
zbiorowości utrzymują się dzięki ludziom. Człowiek jest kształtowany przez społeczeństwo
ale jest i twórcą społeczeństwa. Jan Szczepkowski w dziele „Elementarne pojęcia
socjologiczne” wymienia następujące znaczenie nadawane terminowi „społeczeństwo”:
1. Społeczeństwo jako rodzaj szerokiej czy najszerszej zbiorowości, ludzkość jest
społeczeństwem obejmującym wszystkich ludzi na globie i jest to tzw. społeczność
ogólnoludzka, społeczność światowa. Niekiedy jego zakres zbiorowości się zacieśnia do
zbiorowości terytorialnych np. społeczeństwo polskie obejmujące wszystkich ludzi
zamieszkujących w granicach państwa polskiego. Florian Znaniecki definiował
społeczeństwo jako wielość grup współistniejących i krzyżujących się, podporządkowanych
jednej grupie dominującej, takiej jak państwo, naród, chrześcijaństwo itp.
2. Społeczeństwo jako zbiorowości powiązane specyficznym układem stosunków
społecznych. Należy tu przede wszystkim definicja marksistowska, która utożsamiała
społeczeństwo z formacją społeczno-ekonomiczną, czyli pewnym historycznym typem
zbiorowości opartym na dominującym układzie stosunków produkcji np. społeczeństwo
kapitalistyczne, socjalistyczne, komunistyczne.
3. Społeczeństwo jako sieć czy układ stosunków zachodzących między ludźmi, zatem nie
same osobowości ludzkie stanowiąc społeczeństwo lecz to co je łączy i co zachodzi między
nimi.
4. Społeczeństwo jako ogół instytucji i urządzeń zapewniających ludziom zorganizowane
zaspokajanie potrzeb, regulowanie konfliktów, utrzymanie kultury i rozwój. Można by tę
definicje nazwać organizacyjną gdyż istotę społeczeństwa upatruje w fakcie istnienia
organizacji społecznych.
5. Społeczeństwo jako pewien stan istnienia człowieka mianowicie istnienia we
wspólnocie z innymi ludźmi przeciwstawiający się czy uzupełniający stan istnienia
indywidualnego. Wg tej koncepcji każdy człowiek istnieje w dwóch wymiarach jako „ja”
czyli jaźń indywidualna i jako „my” czyli społeczeństwo. W socjologii wyróżnia się jeszcze
jaźń subiektywną i jaźń odzwierciedloną.
6. Społeczeństwo to zespół grup i zbiorowości nieuporządkowanych organizacji
państwowej. W tym znaczeniu państwo przeciwstawne jest społeczeństwu. Istnieją instytucje
państwowe i instytucje społeczne np. wolontariat.
Pytanie 4: Różne czynniki wpływające na życie społeczne (demograficzno-ekonomiczne,
biologiczno-geograficzne), teorie skrajne np. ekonomia (Marks).
1. Biologiczne- chodzi o cechy budowy organizmu, procesy fizjologiczne, dziedziczenie
cech, instynkty, skłonności. Rolę czynników biologicznych ujęto w sposób skrajny w teorii
rasowo-antropologicznej. Przywiązywała ona fundamentalne znaczenie do różnić rasowych
między ludźmi. Teorie rasowe absolutyzujące wpływ czynników biologicznych zostały
rozwinięte dla celów politycznych w formie tzw. narodowego socjalizmu w Niemczech.
Teorie noszące nierówność raz oraz jednoznaczny wpływ budowy i cech organizmu na życie
psychiczne, społeczne i kulturę człowieka zostały jednak przezwyciężone, gdyż cechy rasowe
nie mają bezpośredniego wpływu na te cechy.
2. Geograficzne- są to takie czynniki jak obszar, ukształtowanie terenu, klimat, roślinność,
bogactwa mineralne itp. Całość tych czynników wywiera wpływ na strukturę społeczeństwa,
zaspokajanie potrzeb, stosunki między ludźmi. Położenie geograficzne wpływa na charakter i
aktywność ludzi: klimat zbyt gorący paraliżuje energię i aktywność, a zbyt zimny pochłania
prawie całą energię życiową człowieka w walce o utrzymywanie się przy życiu. Klimat
umiarkowany najbardziej sprzyja aktywności twórczej. Mimo to, wbrew teorii determinizmu
geograficznego, trzeba podkreślić, że człowiek posiada zdolności twórcze, pozwalające na
przetwarzanie i podporządkowywanie sobie zastanego środowiska.
3. Warunki demograficzne- czyli liczba ludności, gęstość zaludnienia, przyrost naturalny,
skład demograficzny według wieku czy płci itp. Stanowią one grupę czynników, których
wpływ na życie społeczne jest bezsporny. Wiek ludności, odsetek młodzieży w wieku
produkcyjnym, odsetek ludności starszej- wszystko to stwarza odrębne problemy dla życia
społecznego np. państwa o wysokim odsetku ludności młodej muszą intensywnie inwestować
w szkolnictwo i kierować tak gospodarką, by zapewnić istniejącym rocznikom miejsca pracy
itp.
4. Warunki ekonomiczne- Człowiek zastane warunki naturalne przekształca przez pracę,
czyli celową działalność dla zdobycia środków do zaspokojenia swoich potrzeb. Człowiek
musi produkować dobra materialne, aby zaspokoić swoje potrzeby. Proces produkcji
zawiera 3 elementy:
- celową działalność człowieka, czyli samą pracę
- przedmiot, który człowiek przez pracę przekształca
- narzędzia, którymi się posługuje w toku pracy
Do niedawna podkreślano ważność narzędzi wytwarzania i umiejętności posługiwania się
nimi. Dzisiaj zawraca się uwagę na kapitał społeczny np. więzi społeczne, wartości moralne
zaufanie, uczciwość.
Zaakcentowanie stosunków społecznych, których podstawą jest ekonomia jest dziełem
Marksa. Baza ekonomiczna wg niego decyduje o organizacji społecznej. Wszystkie szkoły
socjologiczne podkreślają ważność podstaw ekonomicznych, które zabezpieczając
zaspokajanie potrzeb ludzkich umożliwiają rozwój.
Pytanie 5: Kultura a życie społeczne, definicja kultury (czym jest)- 3 definicje wg Jana
Szczepańskiego. Jak kultura wpływa na życie społeczne? ( wzory i modele zachowań,
socjalizacja, ustalanie wartości). Definicja wartości.
Wg Jana Szczepańskiego kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i
niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i
przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i
następnym pokoleniom. Na kulturę składają się więc:
- Wytwory materialne
- Systemy wartości
- Wzory zachowań
Z socjologicznego punktu widzenia ważne jest w kulturze to, co jest przyjęte lub ma szansę
na przyjęcie w grupie, co jest przekazywane innym jednostkom czy grupom. Tak określona
kultura daje się wyodrębnić ze społeczeństwa tylko umownie, ponieważ jest nierozerwalnie
związana z życiem społecznym, gdyż:
- Jest wytworem jednostek żyjących w zbiorowościach i grupach
- Kultura oddziałuje na stosunki międzyludzkie, jest czymś zastanym co go kształtuje,
zachowania są wyznaczone przez nakazy i wzory zachowań grupy społecznej, do której
przynależy.
Socjologię interesuje wpływ kultury na życie zbiorowe i poszukiwanie zależności między
kulturą i życiem społecznym, wpływ ten dokonuje się na różnych drogach:
1. Przez socjalizację i kształtowanie osobowości jednostki- człowiek rodzący się w jakiejś
rodzinie od pierwszej chwili jest pod wpływem różnorodnych przedmiotów, urządzeń,
poglądów, wierzeń. Musi uczyć się wielu rzeczy i przez wiele lat kształtuje w rodzinie swoją
osobowość. Człowiek rozwija się poprzez oddziaływania rodziców, wychowawców, ludzi z
najbliższego otoczenia, którzy uczą go określonych wzorów postępowania, przekazują
wartości i normy. Jest to tzw. proces socjalizacji. Poprzez ten proces jednostka zostaje
wprowadzona do udziału w życiu społecznym danej grupy. Uczy jest ról społecznych, uczy
się poznawać i spełniać oczekiwania innych, swoje postępowanie przystosowuje do
postępowania innych. Przez socjalizację kultura uczy jak należy się zachowywać, aby się
utrzymać w grupie i osiągnąć określone cele.
2. Przez wzory działania i akceptację wartości- kultura oddziałuje na życie społeczne
poprzez wartości. Człowiek w życiu codziennym odczuwa pewne braki i dąży do ich
zaspokajania jednym potrzebom nadając wyższą rangę, innym mniejszą. Zaspokajając jedne
potrzeby rezygnuje z innych. Człowiek musi wybierać także między różnymi sposobami i
środkami zaspokajania potrzeb. Dokonuje tzw. referencji wartości. Decyzja ostateczna o
wyborze wartości jest wyznaczona przez pewne kryteria, tego co uznaje się za szczególnie
cenne i godne osiągnięcia. Wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idee czy
instytucje, przedmiot rzeczywisty czy wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki
przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w życiu i dążenie do jego osiągnięcia
uważają jako przymus. Wartości zapewniają jednostce wewnętrzną równowagę, a dążenie do
nich daje poczucie dobrze spełnionego obowiązku.
3. Przez tworzenie modeli i ideałów- wpływ kultury na społeczeństwo polega na ustaleniu
wzorów zachowania się, czyli wzorów reagowania na określone sytuacje. To właśnie wzory
zachowań ustalone w danej kulturze decydują, że w jednym społeczeństwie ludzie witają się
poprzez podanie ręki, a w innym przez głęboki ukłon. Jednostka po przyswojeniu sobie
pewnego zakresu wzorów zachować typowych dla danej kultury potrafi zachowywać się
zgodnie z oczekiwaniami innych. Niektóre wzory zachować są sformalizowane np. przepisy
regulujące ruch na drogach, inne takimi nie są, choć faktycznie ich moc obowiązująca może
być większa niż wzorów sformalizowanych np. pewne normy obyczajowe. Wzory zachowań
wyznaczają z góry zakres zachowań dopuszczalnych w danej sytuacji.
Pytanie 6: Mikrostruktury i makrostruktury- definicja czym jest struktura społeczna.
Struktura społeczna- układ i sposób ułożenia elementów składowych, aby mogły one
wykonywać swoje funkcje uzupełniając się i harmonizując w pewnym zakresie tak, aby
całość grupy mogła się utrzymać i rozwijać. Struktura społeczna oznacza sposób ułożenia i
przyporządkowania sobie członków, instytucji i organizacji składających się na grupę oraz
innych elementów takich jak dobra materialne, symbole, wartości, wzory zachowań, pozycje
społeczne zajmowane przez członków.
1. Mikrostruktura
a)układ małych grup, z których składa się każda zbiorowość społeczna, z grup formalnych
regulowanych przepisami i nieformalnych, np. przyjaciele
b)układ pozycji i stanowisk zajmowanych przez członków w grupie i ról społecznych
spełnianych przez nich w grupie, np. układ popularności w grupie
2. Makrostruktura- układ i wzajemne przyporządkowanie wielkich elementów składowych
w obrębie społeczeństwa globalnego tj.: klasy, warstwy społecznej, wielkie instytucje,
państwo, naród. W ramach makrostruktury wyróżniamy 3 typy zróżnicowania
makrostruktury:
a) zróżnicowanie klasowe- klasowy układ społeczny oparty na różnym stosunku ludzi do
środków produkcji lub na innych kryteriach ekonomicznych lub nawet poza ekonomicznych.
b) zróżnicowanie zawodowe- zawodowy układ społeczny wyrażający się w podziale na
różne zawody i kategorie ludzi ze względu na rodzaj wykonywanej pracy.
c) Zróżnicowanie wg prestiżu- przyznawany poszczególnym pozycjom społecznym,
kategoriom ludzi w danym społeczeństwie. Ten typ zróżnicowania społecznego nazywany
jest stratyfikacją społeczna i występuje ze względu na uznanie społeczne przypisywane
danym kategoriom ludzi, badania nad prestiżem społecznym są w Polsce dość popularne np.
uznanie dla poszczególnych zawodów ze względu na walory materialne i niematerialne.
Pytanie 7: Grupy społeczne- definicja grupy społecznej wg Jana Szczepańskiego
(funkcje, rola, więź wewnętrzna, świadomość grup, współczynnik humanistyczny).
Grupa społeczna wg Jana Szczepańskiego to pewna liczna osób, najmniej 3, powiązanych
systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających wspólne wartości i
odizolowanych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Funkcje grupowe- zakres czynności wymaganych i wykonywanych dla utrzymania i
rozwoju grupy. Cechą funkcji grupowych jest to, że mają ona charakter zmienny. Nie są to
funkcje na ogół stałe, a ich zakres jest szerszy lub węższy. Pewne funkcje są przejmowane
przez inne grupy. Ze względu na spełnione funkcje następuje wzajemne uzależnienie od
siebie członków grupy. Wchodzą oni we wzajemne relacje społeczne, zespalają się wokół
pewnych wartości i ośrodków grupowych.
Rola społeczna- oznacza rodzaj i zakres czynności przypisanej jednostce wynikających ze
struktury grupy, a wykonywanych przez jednostkę czy kategorię jednostek w imieniu i na
rzecz grupy. Jednostka uczestniczy w życiu grupy przez pełnienie określonych ról
społecznych, a grupa społeczna niejako żyje poprzez role wypełniane przez członków.
Więź wewnętrzna- członkowie grupy, organizacja wewnętrzna, spełnianie funkcji, wartości
są niezbędne dla osiągnięcia i rozwinięcia w grupie poczucia wspólności (więzi) i
przynależności do grupy. To poczucie więzi wyrażone słowem „my” jest szczególnie ważne.
Wielu socjologów uważa, że dopiero wytworzenie świadomości „my” jest podstawą istnienia
i działania grupy. Jednostki wtedy identyfikują się z grupą, akceptują wartości i cele grupowe,
uważają się za członków i przez innych za takich są uważani.
Świadomość grup- dzięki niej należące do grupy jednostki podzielają wspólne
doświadczenia i czynności, grupa uważana jest za odrębną od innych, a każdy członek i tylko
członek jest traktowany przez innych jako należący do niej (podział na „my” i „oni”).
Współczynnik humanistyczny- jego twórcą jest
Florian Znaniecki wspólnie z
amerykańskim psychologiem Thomasem. Podkreśla on, że wszystkie fakty społeczne w
odróżnieniu od przyrodniczych są zawsze związane z działalnością jakiś ludzi. Są faktami
„czyimiś” a nie niczyimi. Mają więc z natury zawarty w sobie współczynnik humanistyczny i
dlatego można je badać tylko przez perspektywy tych ludzi, w których doświadczeniu
występują poprzez stawianie się w ich położeniu, patrzenie na świat ich oczami,
rozszyfrowanie ich hierarchii wartości, a nie na drodze jakiejś oderwanej zewnętrznej
obserwacji.
Pytanie 8: Podziały grup społecznych- grupy przynależności i odniesienia.
Grupy społeczne dzielimy na:
1. małe i duże- ze względu na liczbę członków:
a) małe- posiadają niewielką liczbę osób i prostą strukturę, nie ma żadnych wyodrębnionych
podgrup, członkowie kontaktują się bezpośrednio twarzą w twarz, zalicza się do nich: krąg
przyjaciół, rodziny.
b) duże- obejmują większa liczbę osób, kontakty i łączność odbywają się pośrednio, jej
członkowie mogą nie znać się wzajemnie, zalicza się do nich: naród, państwo, uczelnia.
2. pierwotne i wtórne- podstawą jest typ więzi społecznej:
a) pierwotne- np. w rodzinie występuje więź oparta na stycznościach czy relacjach
osobistych i postawach emocjonalnych.
b) wtórne- więź wynika ze styczności i stosunków rzeczowych opartych na interesach.
3. formalne i nieformalne- podstawą wyróżnienia jest fakt występowania w grupie sytuacji
sformalizowanych i niesformalizowanych:
a) nieformalne – powstają z reguły w sposób spontaniczny, nie są odgórnie organizowane,
między członkami istnieje więź emocjonalna. Grupą formalną jest: krąg koleżeński w szkole,
grupa zaprzyjaźnionych biznesmenów.
b) formalne- mają określone zadania rzeczowe, określoną strukturę organizacyjną, jej
członkowie nie muszą się znać osobiście, a do grupy wchodzą przez założenie deklaracji, np.
PiS, Polskie Towarzystwo Socjologiczne.
4. przynależności i odniesienia:
a) przynależności- jednostka w ciągu swojego życia jest członkiem wielu grup, których z
reguły nie wybiera. Przynależność do nich jest spontaniczna lub narzucona, każdy należy do
jakiejś rodziny , narodu, wspólnoty. Wpływają one na postawy i dążenia jednostek, aspiracje i
potrzeby. Nasze przekonania podlegają wpływom grup, do których przynależymy. Nasze
postawy kształtują się w określonych ramach społecznych, a nasze zachowania można
odnieść do grup przynależności. Tak bywa najczęściej, Jednak we współczesnym
społeczeństwie charakteryzującym się wielką różnorodnością grup (pluralizm grup) jednostka
może się identyfikować nie tylko z grupą przynależności. Takie grupy, do których jednostka
odnosi siebie jako składową lub do której pragnie przynależeć nazywamy grupami
odniesienia.
b) odniesienia- można wyróżnić 2 rodzaje grup odniesienia:
- grupy odniesienia normatywnego- Według wartości i norm właściwych dla tych grup
jednostki kształtują swoje wartości i normy, czyli przyjmują wartości i normy grup do których
aspirują lub i chcą się z nią identyfikować
- grupy odniesienia porównawczego- polega na ocenie siebie i innych na tle grupy.
Porównanie to może prowadzić do poczucia awansu społecznego albo poczucia degradacji
społecznej.
Pytanie 9: Globalizacja.
Pod koniec XX wieku idea społeczeństwa globalnego i tendencji, które prowadzą do
wytworzenia się takiego społeczeństwa stały się dominującymi wątkami teorii
socjologicznych. Globalizacja to proces zagęszczenia i intensyfikowania się powiązań i
zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, kulturowych, militarnych,
ideologicznych między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji
(ujednolicenia) w tych wszystkich zakresach. Odzwierciedla się to w kształtowaniu więzi
społecznych w skali ponadnarodowej i ponadlokalnej. Wg Rolanda Robertsona globalizacja
czyni światy społeczny jednym. Dzieje się to dzięki:
- Nowoczesnym technologiom komunikacyjnym np. Internet
- Społeczności ludzkie stają się coraz bardziej powiązane zależnościami ekonomicznymi czy
kulturalnymi
- Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, kulturalnych, politycznych o
charakterze ponadnarodowym np. wielkie korporacje, firmy, banki
- Pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się od konkretnego
miejsca
Współczesny świat określany jest jako globalna wioska.
Pytanie 10: Nowoczesność i późna nowoczesność.
Są dwa sposoby rozumienia nowoczesności:
- Historyczny- nowoczesność odwołuje się do miejsca i daty pojawienia się nowej formacji
społecznej
- Analityczny- pojęcie nowoczesności zawiera katalog ważnych cech, które określają
odmianę porządku społecznego.
W ujęciu Kumara- socjologa hinduskiego pochodzenia- nowoczesność posiada 5 zasad:
1. zasada indywidualizmu- jednostka zostaje uwolniona od narzuconych więzi grupowych i
uzależnień, zostaje obdarzona prawami jako obywatel, członek społeczeństwa, ale też jako
osoba ludzka, która sama decyduje o biografii swojego życia.
2. zasada dyferencjacji- jest to zróżnicowanie, wielość opcji, dotyczy wszystkich sfer życia.
Człowiek może wybierać i dokonywać wyboru.
3. zasada racjonalności- czyli apoteoza rozumu, rozwagi, kalkulacji, efektywności.
4. zasada ekonomizmu- społeczeństwo ludzi skupia się na produkcji, konstrukcji.
5. zasada ekspansywności- rozszerzanie się (globalizacji)
Inkles stworzył model teoretyczny, cechy charakterystyczne społeczeństwa nowoczesnego:
- otwartość na innowacje i zmiany
- świadomość własnych opinii i tolerancja dla opinii odmiennych
- prospektywna orientacja wobec czasu
- poczucie mocy podmiotowej- jednostka jest w stanie rozwiązywać swoje problemy poprzez
aktywność, działanie
- Planowanie przyszłych działań
- Zaufanie do porządku społecznego
Późna nowoczesność jest to faza rozwoju formacji nowoczesnej, w której wszystkie jej cechy
konstytutywne uzyskują najbardziej ostrą i skrajną postać. Koncepcję późnej nowoczesności
rozwijali A. Giddens, A. Lash, U. Beck. Późna nowoczesność wyróżnia się 4 głównymi
cechami:
1. nowa forma zaufania np. w postaci organizacji międzynarodowych
2. pojawienie się nowych form ryzyka, które powstało głównie w kontaktach z otoczeniem
cywilizacyjnym czy technicznym stworzonym przez człowieka
3. nieprzejrzystość, nieprzewidywalność, złożoność zjawisk i procesów społecznych
4. proces globalizacji