RACJONALIZM, RELATYWIZM, OBIEKTYWIZM

RACJONALIZM, RELATYWIZM,
OBIEKTYWIZM
wg A. Chalmersa
Agnieszka Grześkowiak nr 550
RACJONALIZM





Skrajny racjonalista twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i
uniwersalne kryterium, za pomocą którego można oceniać
względną wartość konkurencyjnych teorii.
Dla indukcjonisty będzie to stopień w jakim dana teoria została
potwierdzona w indukcyjny sposób poprzez uznane fakty.
Falsyfikacjonista z kolei uzna za nie stopień falsyfikowalności nie
obalonych teorii.
Ze względu na uniwersalność i ahistoryczność takiego kryterium
można badać nim zarówno teorie Arystotelesa, jak i Kopernika,
czy też Freuda.
Racjonalny uczony odrzuca teorie niezgodne z kryterium i
wybiera taką, która spełnia je najlepiej, uznając ją za prawdziwą ,
prawdopodobną, lub w przybliżeniu prawdziwą.
Różnica między nauką i nie nauką

Według racjonalisty tylko te teorie są naukowe, które przejdą
sprawdzian ustanawiany przez uniwersalne kryterium
naukowości, a wysoką wartość posiada tylko ta wiedza, którą
rozumiemy jako proces dochodzenia do prawdy, gdyż prawda,
racjonalność, a więc i nauka są dobre same w sobie.

Wynika stąd dlaczego:
–
Indukcjonistyczny racjonalista uważa astrologię, której
nie da się wyprowadzić indukcyjnie z faktów za nie naukę
–
Falsyfikacjonista uważa niefalsyfikowalny marksizm za
nie naukę
RELATYWIZM

Według relatywisty decyzja o uznaniu teorii naukowych za
lepsze lub gorsze zależy nie od uniwersalnego kryterium, lecz od
jednostek lub społeczności, które dokonują takich ocen, patrząc
na to co uważają za ważne lub wartościowe.

Stąd też kryteria oceny wartości teorii zależą od wartości lub
zainteresowań wyznawanych przez naukowców.

Przykładem pokazującym relatywizm w odniesieniu do
jednostek ludzkich jest stwierdzenie Pitagorasa „człowiek jest
miarą wszechrzeczy”.

Relatywizm w kontekście pewnych społeczności ludzkich
wyraża Kuhn w stwierdzeniu, że „nie ma standardu wyższego niż
zgoda zainteresowanej społeczności”.
Różnica między nauką i nie nauką

Skrajny relatywista twierdzi, że różnica między nauką i nie
nauką jest znacznie bardziej arbitralna i mniej istotna, niż
uważa racjonalista.

Według relatywisty nie istnieje żadna unikalna kategoria „nauka”,
która byłaby istotnie wyższa od innych form wiedzy, choć zgadza
się on, że jednostki i społeczności nadają jej dużą rangę.

Jednak jeśli „nauka” jest ważna w naszym społeczeństwie, to
badać należy nasze społeczeństwo, a nie istotę nauki.
LAKATOS – obrońca racjonalizmu



Lakatos twierdził, że centralnym problemem filozofii nauki
jest problem ustanowienia uniwersalnych warunków, w
których teoria jest naukowa, zaś rozwiązaniem problemu
powinna być wskazówka czy akceptacja teorii naukowej jest
racjonalna czy nie.
Uważał, że stanowisko relatywistyczne uniemożliwia krytykę
standardów danej społeczności i że głoszone przez relatywistów
teorie stają się kwestią psychologii tłumu i wynikiem
propagandy.
Według niego metodologia naukowych programów
badawczych jest najlepszym narzędziem do zbliżania się do
prawdy. Rywalizacja między programami doprowadza do
rozwoju nauki. O tym który program jest lepszy decyduje
postępowość.
LAKATOS c.d.

Lakatos przedstawił własne uniwersalne kryterium
racjonalności (naukowości), potwierdzone przez
doświadczenie hipotezą, o której poprawności świadczyć
miały jego badania z historii fizyki.

Metodologia miała być oceniana ze względu na to, czy
pozwala ona wyjaśnić to, co uznaje się za „dobrą” naukę i
historię.
Uzasadnienie metodologii - przykład



Metodologii Lakatosa można użyć w celu identyfikacji
programu, który uzyskał silne poparcie w społeczności
naukowej, ale który jest nie zgodny z metodologią
naukowych programów badawczych.
Umożliwia ona odkrycie przyczyny zewnętrznej
odpowiedzialnej za to silne poparcie np. interwencji rządu,
czy też monopolu przemysłowego.
Jeśli jakiś epizod z historii nauki nie spełnia wymogów
metodologii i nie da się znaleźć wyjaśnienia dla niego to
stanowi to argument przeciw tej metodologii, zwłaszcza
gdy istnieje konkurencyjna wyjaśniająca epizod
metodologia.
Krytyka metodologii Lakatosa






Metodologia Lakatosa nie oferuje żadnej porady naukowcom,
którzy chcą przyczynić się do postępu naukowego.
Nie wynika z niej, że uczony powinien przyjmować programy
postępowe i porzucać zdegenerowane.
Jest możliwe, że zdegenerowany program stanie się
konkurencyjny i odwrotnie.
Metodologia jest hipotezą, która powinna być sprawdzana w
świetle danych z historii fizyki.
Lakatos uznawał fizykę za wiedzę racjonalną i dobrą.
Według niego każde badanie, nie posiadające głównych cech
fizyki nie jest nauką i z racjonalistycznego punktu widzenia
jest niższą formą wiedzy.
KUHN - relatywista


Kryteria określające, która z konkurencyjnych teorii jest
lepsza:
 poprawność przewidywań (zwł. ilościowych),
 równowaga między problemami ezoterycznymi i
kwestiami codziennymi,
 ilość różnych rozwiązywanych problemów,
 prostota,
 zakres,
 zgodność z innymi specjalnościami.
Kryteria Kuhna są wartościami uznawanymi przez daną
społeczność naukową opartymi na analizie
psychologicznej lub socjologicznej.
KUHN c.d.

Wartość teorii jest rozstrzygana w świetle standardów
odpowiedniej wspólnoty naukowej, zmieniającymi się
wraz z jej kulturowym i historycznym otoczeniem.

Kuhn nie uważał się za relatywistę, pomimo że jego
koncepcja najbliższa jest relatywizmowi i prowadzi do
wniosku, że to co jest uznawane za problem, zależy od
paradygmatu lub społeczności naukowej.
Przykład

W XIX w. za bardzo ważny problem uznano określenie
ciężarów atomowych i cząsteczkowych naturalnie
występujących pierwiastków i związków chemicznych.

Jednak w XX w. okazało się, że są one mało interesującą
mieszaniną izotopów i że cały wysiłek XIX-stowiecznych
chemików był pozbawiony sensu tak jak nie ma sensu
badać przeciętnej wagi zbioru pustych i mniej lub bardziej
opróżnionych butelek.
Kryterium demarkacji Kuhna



Według Kuhna nie istnieją logicznie przekonywujące kryteria
wyboru teorii.
Uczeni dokonują wyborów na podstawie usankcjonowanych
grupowo wartości w danej wspólnocie naukowej.
O przynależności do nauki bądź nie-nauki decyduje stopień
w jakim działalność badawcza jest w stanie podtrzymać
tradycję nauki normalnej.
Krytyka kryterium Kuhna

Popper uważał, że kryterium Kuhna przypisuje
niewłaściwą rangę krytyce w badaniach naukowych,

Lakatos twierdził, że pomija ono znaczenie konkurencji
między programami badawczymi,

Feyerabend dowodził, że rozróżnienia Kuhna miały
prowadzić do tego, że organizacje przestępcze i filozofia
oksfordzka powinny być zaliczane do nauki.
Lakatos a Kuhn

Obydwaj zakładają, że nauka jest czymś lepszym od
innych typów badań oraz uważają naukę za wzorzec
racjonalności – to wyróżnia Kuhna spośród relatywistów.

Koncepcja Lakatosa jest lepsza pod względem możliwości
poddania krytyce decyzji wspólnoty naukowej (u Kuhna
nie jest to możliwe).

Chalmers podsumowuje swoje rozważania stwierdzeniem,
że Lakatosowi nie udało się sformułować racjonalistycznej
koncepcji nauki, zaś Kuhn nie dążąc do tego sformułował
koncepcję relatywistyczną.
INDYWIDUALIZM

Z indywidualistycznego punktu widzenia wiedza jest
szczególnym zbiorem przekonań, głoszonych przez
jednostki ludzkie i zamieszkujących w ich umysłach lub
mózgach.

Żeby przekonanie było elementem wiedzy musi istnieć
sposób na uzasadnienie go przez odwołanie do
odpowiednich danych doświadczenia.

Pojawia się jednak problem nieskończonego regresu racji,
polegającego na tym, że jeśli chcemy uzasadnić jakieś
zdanie, odwołujemy się do innego, ale to użyte jako
uzasadnienie też musimy jakimś uzasadnić itd.
Przykład – nieskończony regres racji





Chcę uzasadnić I prawo Keplera o tym, że planety
poruszają się po torach eliptycznych wokół Słońca.
Zamierzam udowodnić jego poprawność prawami
Newtona.
Muszę posiadać też jakieś uzasadnienie dla praw Newtona.
Jeżeli znajdę jakieś potwierdzenie dla praw Newtona,
okazuje się że potrzebuje uzasadnienia dla tego
potwierdzenia itd.
Rozwiązaniem regresu racji jest fundament wiedzy, czyli
taki zbiór zdań, który uzasadnia się sam. Stąd dochodzimy
do dwóch sposobów poznawania świata: za pomocą
umysłu lub zmysłów.
Racjonalizm a Empiryzm

Według klasycznego racjonalisty prawdziwe fundamenty
wiedzy są poznawalne za pomocą umysłu. Są nimi
aksjomaty np. ”przez 2 punkty na płaszczyźnie można
przeprowadzić tylko 1 prostą”. Prawdziwość takich
twierdzeń zapewnia prawdziwość wszystkich innych
wynikłych drogą dedukcji.

Według klasycznego empirysty prawdziwy fundament
wiedzy poznać można za pomocą zmysłów. Zdania
uzyskane w ten sposób umożliwiają nam budowanie
dalszej wiedzy poprzez wnioskowanie indukcyjne.
OBIEKTYWIZM


Obiektywizm (czyli przeciwieństwo indywidualizmu) jest
poglądem, według którego wszystkie składniki wiedzy posiadają
własności i cechy, dzięki którym wykraczają one poza dziedzinę
przekonań i stanów świadomości tworzących je i rozmyślających
o nich jednostek ludzkich.
Do argumentów na rzecz obiektywizmu należą:
- zdania składające się na wiedzę na określonym etapie posiadają
własności które nie muszą być uświadamiane przez
indywidualnych uczonych.
- teorie naukowe często mają konsekwencje niezamierzone przez
twórców, którzy nie byli ich świadomi.
- teorie naukowe posiadają niezależną od umysłów uczonych
obiektywną strukturę oraz mają własności, które mogą być
rozumiane lub nie przez uczonych.
Przykład




Popper przeprowadził analogię między obiektywnie
istniejącymi sytuacjami problemowymi w nauce i
domkiem dla ptaków w jego ogrodzie.
Domek stanowił istniejącą sytuację problemową i
sposobność do wykorzystywania przez inne ptaki.
Któregoś dnia jakieś ptaki wykorzystały sposobność i
zbudowały w domku gniazdo.
Ptaki stanęły przed problemem i sposobnością, bez
względu na to czy by się do niej odniosły, czy też nie.
Stosunek obiektywistów do teorii



Sytuacje problemowe (inaczej obiektywne możliwości) w
teoretycznej strukturze nauki istnieją, czy ich istnienie jest
rozważane przez uczonych i przez nich wykorzystywane
czy nie.
Obiektywista badając teorie lub program badawczy zwraca
uwagę na cechy teorii lub programu, nie zaś na poczucie
przekonania lub innego rodzaju postawy jednostek czy
grup uczonych.
Zwraca uwagę na związki między teoriami, próbując
wykazać, że jedna jest lepsza od drugiej, a nie na wiarę
autora w prawdziwość swojej teorii.
Nauka jako praktyka społeczna





Nauka na określonym etapie staje się zbiorem technik
formułowania, stosowania i sprawdzania teorii, z których się
składa.
Według J. R. Ravetza „Wiedza naukowa jest wynikiem złożonego
wysiłku społecznego, powstaje jako produkt pracy wielu
specjalistów w drodze ich interakcji ze światem natury”.
Istotną cechą praktycznej nauki jest eksperyment, czyli
skonstruowana sztucznie sytuacja w celu zbadania pewnej teorii.
Konstruując doświadczenie eksperymentator używa wiadomości
uzyskanych z podręczników, ale przede wszystkim z prób i
błędów oraz wymiany poglądów z doświadczonymi kolegami.
Wyniki eksperymentatora następnie muszą przejść przez szereg
testów, tak by na koniec mogły zostać opublikowane.
Obiektywizm wg Poppera, Lakatosa, Marksa

Zarówno Popper, jak i Lakatos zgadzali się z obiektywistyczną
teorią nauki.

W pewnym stopniu obiektywistyczną teorią jest również
materializm historyczny, Marksowska teoria społeczeństwa i
przemian społecznych, w której obiektywistyczne podejście
odnosi się nie tylko do nauki, ale i społeczeństwa jako całości.

Obiektywizm Marksa zawiera się w stwierdzeniu, że „to nie
świadomość określa byt, lecz byt społeczny określa
świadomość społeczną”.