Architektura i rzeźba w Starożytnej Grecji

ARCHITEKTURA I RZEŹBA W
STAROŻYTNEJ GRECJI
ARCHITEKTURA STAROŻYTNEJ GRECJI

Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie
budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to
jednak Celli , czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to
tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie
miejsca, w którym gromadzili się wierni aby uczestniczyć w nabożeństwie.
Świątynie były miejscami kultu, gdzie składano ofiary (dobra materialne,
jedzenie, zwierzęta, a czasami ofiarą stawał się człowiek). Ofiary składano na
ołtarzu przed świątynią. Gdy dary były kosztowniejsze to zawieszano je na
ścianach celli lub składano je do skarbca.
Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne
kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki
architektoniczne, które różnią się ornementyką i proporcjami kolumn, głowic
(kapiteli) i belkowania, czyli konstrukcji opierającej się na głowicach.
Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki,
lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości
perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części
kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia
wklęsłych.
NAJWAŻNIEJSZYMI BUDOWLAMI DLA GREKÓW
BYŁY ŚWIĄTYNIE

PARTENON
świątynia Ateny na Akropolu w Atenach

Wznosiły się na podmurowaniu o prostokątnym
kształcie. Ozdabiała je kolumnada biegnąca
dookoła jednym albo dwoma szeregami. Pomiędzy
kolumnami znajdowało się pomieszczenie zwane
cellą, gdzie zazwyczaj mięścił się posąg bóstwa.
Nad cellą leżał poziomo strop z kamiennych belek.
Końce belek tworzyły fryz. Z przodu i z tyłu
świątyni, pomiędzy fryzem a dachem tworzyły się
trójkątne tympanony wypełnione kompozycją
rzeźbiarską. Budowle te charakteryzowały się
równowagą i harmonia wszystkich elementów.
W ARCHITEKTURZE STAROŻYTNEJ GRECJI
WYSTĘPOWAŁY TRZY PODSTAWOWE PORZĄDKI:
Dorycki porządek architektoniczny
 Joński porządek architektoniczny,
 Koryncki porządek architektoniczny

DORYCKI PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY
w którym kolumna (trzon wraz z
głowicą) wsparta była bezpośrednio
(bez bazy) na stylobacie. Trzon,
zwężający się ku górze, posiadał w
połowie lub 2/3 wybrzuszenie oraz
był pokryty równoległymi żłobkami
(kanelurami). Głowica przybierała
kształt poduszki, w górnej części
posiadała kwadratową płytę
(abacus).
JOŃSKI PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY,
odznacza się lekkością i
smukłością proporcji oraz dużą
liczbą elementów zdobniczych.
Kolumny mają profilowaną bazę,
gęsto kanelowny (żłobkowany )
trzon oraz głowicę z kimationem i
wolutami (ślimacznicami).
KORYNCKI PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY,
ukształtował się najpóźniej i różnił
się od stylu jońskiego odmienną
proporcją kolumny(smuklejsza) i
dekoracją głowicy. Głowica
koryncka składała się z trzonu
kalatosu ("koszyk") okolonego
dwoma rzędami liści akantu. O
górną część kalatosu opierały się
4 woluty, na których spoczywał
abakus. Między dużymi wolutami
znajdowały się mniejsze, a z nich
wyrastała palmeta.
CIEKAWOSTKA

W okresie hellenizmu (323-30 r. p.n.e.) nastąpił rozkwit urbanistyki i
budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie - latarnia morska na
Faros); wznoszono monumentalne budowle świeckie, a w
budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z malowidłami ściennymi,
mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi.
Domy w których mieszkali Grecy nawet ci zamożniejsi były
niepozorne gdyż rozrzutność w tej dziedzinie i w ogóle nadmierna
skłonność do popisywania się posiadanym majątkiem była źle
widziana w polis, narzucającej wszystkim mnie więcej podobny
nacechowany umiarkowaniem, tryb życia. Natomiast zbiorowość
czyniła wszystko aby swoim bogom wznieść jak najwspanialsze
świątynie które stanowiły świadectwo pobożności i potęgi państwa.
RZEŹBY

W Grecji rzeźba początkowo nierozłącznie wiązała się z
religią. W najstarszych świątyniach Grecy stawiali drewniane
kloce, odziane w naturalne szaty, zwieńczone maską
człowieka. Lepili lub odlewali z gliny prymitywne figurki
ofiarne, które składali bóstwom na ołtarzu. Najwcześniejsze
rzeźby pochodzą z około VIII wieku przed nasza erą.
Charakterystycznymi przykładami z tego okresu są figury
nagich chłopców i odzianych w szaty dziewcząt. Figury były
statyczne, sztsztywno kroczące lub siedzące, nie mające
indywidualnych rysów twarzy. W okresie klasycznym
rzeźbiarze zaczęli przedstawiać postacie w pełni realistyczne,
oddając ich naturalny ruch. Za wzór postawili sobie naturę.
Wybierali z niej najdoskonalsze elementy, przez co
przedstawiali idealny wygląd człowieka.
TRZECH NAJWYBITNIEJSZYCH RZEŹBIARZY
GRECKICH
Fidiasz
 Poliklet
 Myron

FIDIASZ

Rzeźbiarz grecki działający przede wszystkim w Atenach. Perykles powierzył
mu ogólny nadzór nad rozbudową Akropolu i można przypuszczać, że to
jemu zawdzięczamy koncepcję jego odbudowy oraz program artystyczny
wyrażony za pomocą zarówno budowli, jak rzeźby oraz malowideł. Poza tym
był autorem wielu posągów, przede wszystkim bogów. Uznawany był za
mistrza w oddawaniu ich dostojeństwa i potęgi. Należy tu wymienić rzeźby
przedstawiające Atenę Partenos, Zeusa z Olimpii, Atenę Promachos, Atenę
Lemnia, Atenę Areja. Poza tym przypuszcza się, że nie tylko planował
i doglądał wykonania wielu architektonicznych zdobień na budowlach
wzniesionych na Akropolu, ale także osobiście wykonał niektóre z nich (np.
ergastinki). Opanował wiele technik artystycznych od malarstwa po odlewy
z brązu i rzeźbę w kamieniu. Niestety nie posiadamy zbyt wielu informacji
na temat jego życia i twórczości. Jedynym oryginalnym dziełem jego
autorstwa, jakie zachowało się do naszych czasów, jest Partenon wraz
z częścią rzeźb architektonicznych. Na tej podstawie można stwierdzić,
że rzeźby jego cechowała rytmika ujęć postaci w ruchu, przedstawionych
w akcie lub też z rozwianymi szatami. Niestety rzeźby wolno stojące znamy
jedynie z kopii i w związku z tym wszelkie stwierdzenia na temat szczegółów
stylu muszą pozostać w sferze przypuszczeń.
ATENA PARTENOS
ATENA LEMNIA
ZEUS Z OLIMPII
POLIKLET

Rzeźbiarz grecki pochodzący z Argos, nieco młodszy od Myrona z Eleutheraj
i Fidiasza, uczeń tego samego mistrza Hageladesa. Największe mistrzostwo osiągnął
w przedstawianiu atletów, głównie wykonanych z brązu. Pozostały po nich bazy
w Olimpii. Odmawiano mu natomiast umiejętności odpowiedniego tworzenia
posągów bogów. Autor dzieła pt. "Kanon" poświęconego proporcjom męskiego
posągu. Głównym celem tego dzieła było opracowanie idealnego wzoru posągu
nagiego mężczyzny stojącego w kontrapoście. Poliklet osiągnął to dzięki odnalezieniu
odpowiednich proporcji poszczególnych części ciała. Jego podstawowe zasady
w kształtowaniu ludzkiej postaci to zależność torsu i nóg od przeciwstawnego
nachylenia barków i bioder, co wyrażone było przecięciem linii ramion w prawo
i odpowiednim przechyleniem bioder w lewo. Ta przeciwwaga jest wynikiem chęci
zrównoważenia posągu po zerwaniu z frontalnością. Głowy jego postaci były z reguły
skręcone w bok i lekko przekrzywione. Kanon Polikteta wywarł decydujący wpływ
na następne pokolenia. Widać to już w kariatydacherechtejonu, ale także w kanonie
Lizypa oraz ogólnie w postawie kontrapostu naśladowanej powszechnie w sztuce
greckiej. Z ważniejszych dzieł przypisuje mu się nie zachowany posąg tronującej
Hery, ustawiony w jej świątyni w Argos. Spośród zachowanych rzeźb, znanych głównie
z późniejszych kopii, należy przede wszystkim wymienić Doryforosa, Diadumenosa.
Wygrał także konkurs na posąg rannej Amazonki dla świątyni Artemidy w Efezie
pokonując między innymi Fidiasza i Kresilasa. Był założycielem szkoły działającej
w Argos jeszcze długo po jego śmierci.
DORYFOROS
DIADUMENOS
MYRON

Rzeźbiarz grecki działający około połowy V w. p.n.e. Pochodził
z Eleutheraj (Beocja), był jednak obywatelem Aten.
Reprezentował starą szkołę rzeźbiarstwa, co widać w wielu
cechach jego dzieł noszących jeszcze znamiona archaiczne.
Tworzył przede wszystkim posągi bogów i herosów, ale także
atletów i zwierząt. Najsłynniejsze z jego zachowanych prac to
Atena i Marsjasz oraz Dyskobol. Z nie zachowanych do dzisiaj
rzeźb największą sławę w starożytności zdobyło
przedstawienie krowy oraz trzech byków wystawionych
na Akropolu ateńskim. Jego prace znajdowały się także
w wielu greckich miastach poza Atenami. Myron starał się
uchwycić w swoich dziełach moment zawieszenia w ruchu
tuż przed ostatecznym wysiłkiem.
DYSKOBOL
ATENA I MARSJASZ
CIEKAWOSTKA

W starożytnym Rzymie plastyka była mało rozwinięta. W
wielkich ilościach wykonywano marmurowe kopie
grackich rzeźb z brązu. Zdobiono nimi wnętrza, ogrody i
dziedzińce. Bardziej oryginalna była rzeźba portretowa,
występująca w formie popiersi lub posągów. Portrety z
okresu republiki charakteryzował obcy sztuce greckiej
weryzm czyli naturalizm. Autorzy dążyli do wiernego
odtworzenia rysów modela. W okresie cesarstwa obok
portretu werystycznego rozpowszechniły się portrety
cesarzy. Modelowano je w taki sposób, by nie zacierając
podobieństwa, dodawać jej szlachetności