Architektura i rzeźba w Starożytnej Grecji
advertisement
ARCHITEKTURA I RZEŹBA W STAROŻYTNEJ GRECJI ARCHITEKTURA STAROŻYTNEJ GRECJI Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak Celli , czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni aby uczestniczyć w nabożeństwie. Świątynie były miejscami kultu, gdzie składano ofiary (dobra materialne, jedzenie, zwierzęta, a czasami ofiarą stawał się człowiek). Ofiary składano na ołtarzu przed świątynią. Gdy dary były kosztowniejsze to zawieszano je na ścianach celli lub składano je do skarbca. Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornementyką i proporcjami kolumn, głowic (kapiteli) i belkowania, czyli konstrukcji opierającej się na głowicach. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych. NAJWAŻNIEJSZYMI BUDOWLAMI DLA GREKÓW BYŁY ŚWIĄTYNIE PARTENON świątynia Ateny na Akropolu w Atenach Wznosiły się na podmurowaniu o prostokątnym kształcie. Ozdabiała je kolumnada biegnąca dookoła jednym albo dwoma szeregami. Pomiędzy kolumnami znajdowało się pomieszczenie zwane cellą, gdzie zazwyczaj mięścił się posąg bóstwa. Nad cellą leżał poziomo strop z kamiennych belek. Końce belek tworzyły fryz. Z przodu i z tyłu świątyni, pomiędzy fryzem a dachem tworzyły się trójkątne tympanony wypełnione kompozycją rzeźbiarską. Budowle te charakteryzowały się równowagą i harmonia wszystkich elementów. W ARCHITEKTURZE STAROŻYTNEJ GRECJI WYSTĘPOWAŁY TRZY PODSTAWOWE PORZĄDKI: Dorycki porządek architektoniczny Joński porządek architektoniczny, Koryncki porządek architektoniczny DORYCKI PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY w którym kolumna (trzon wraz z głowicą) wsparta była bezpośrednio (bez bazy) na stylobacie. Trzon, zwężający się ku górze, posiadał w połowie lub 2/3 wybrzuszenie oraz był pokryty równoległymi żłobkami (kanelurami). Głowica przybierała kształt poduszki, w górnej części posiadała kwadratową płytę (abacus). JOŃSKI PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY, odznacza się lekkością i smukłością proporcji oraz dużą liczbą elementów zdobniczych. Kolumny mają profilowaną bazę, gęsto kanelowny (żłobkowany ) trzon oraz głowicę z kimationem i wolutami (ślimacznicami). KORYNCKI PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY, ukształtował się najpóźniej i różnił się od stylu jońskiego odmienną proporcją kolumny(smuklejsza) i dekoracją głowicy. Głowica koryncka składała się z trzonu kalatosu ("koszyk") okolonego dwoma rzędami liści akantu. O górną część kalatosu opierały się 4 woluty, na których spoczywał abakus. Między dużymi wolutami znajdowały się mniejsze, a z nich wyrastała palmeta. CIEKAWOSTKA W okresie hellenizmu (323-30 r. p.n.e.) nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie - latarnia morska na Faros); wznoszono monumentalne budowle świeckie, a w budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi. Domy w których mieszkali Grecy nawet ci zamożniejsi były niepozorne gdyż rozrzutność w tej dziedzinie i w ogóle nadmierna skłonność do popisywania się posiadanym majątkiem była źle widziana w polis, narzucającej wszystkim mnie więcej podobny nacechowany umiarkowaniem, tryb życia. Natomiast zbiorowość czyniła wszystko aby swoim bogom wznieść jak najwspanialsze świątynie które stanowiły świadectwo pobożności i potęgi państwa. RZEŹBY W Grecji rzeźba początkowo nierozłącznie wiązała się z religią. W najstarszych świątyniach Grecy stawiali drewniane kloce, odziane w naturalne szaty, zwieńczone maską człowieka. Lepili lub odlewali z gliny prymitywne figurki ofiarne, które składali bóstwom na ołtarzu. Najwcześniejsze rzeźby pochodzą z około VIII wieku przed nasza erą. Charakterystycznymi przykładami z tego okresu są figury nagich chłopców i odzianych w szaty dziewcząt. Figury były statyczne, sztsztywno kroczące lub siedzące, nie mające indywidualnych rysów twarzy. W okresie klasycznym rzeźbiarze zaczęli przedstawiać postacie w pełni realistyczne, oddając ich naturalny ruch. Za wzór postawili sobie naturę. Wybierali z niej najdoskonalsze elementy, przez co przedstawiali idealny wygląd człowieka. TRZECH NAJWYBITNIEJSZYCH RZEŹBIARZY GRECKICH Fidiasz Poliklet Myron FIDIASZ Rzeźbiarz grecki działający przede wszystkim w Atenach. Perykles powierzył mu ogólny nadzór nad rozbudową Akropolu i można przypuszczać, że to jemu zawdzięczamy koncepcję jego odbudowy oraz program artystyczny wyrażony za pomocą zarówno budowli, jak rzeźby oraz malowideł. Poza tym był autorem wielu posągów, przede wszystkim bogów. Uznawany był za mistrza w oddawaniu ich dostojeństwa i potęgi. Należy tu wymienić rzeźby przedstawiające Atenę Partenos, Zeusa z Olimpii, Atenę Promachos, Atenę Lemnia, Atenę Areja. Poza tym przypuszcza się, że nie tylko planował i doglądał wykonania wielu architektonicznych zdobień na budowlach wzniesionych na Akropolu, ale także osobiście wykonał niektóre z nich (np. ergastinki). Opanował wiele technik artystycznych od malarstwa po odlewy z brązu i rzeźbę w kamieniu. Niestety nie posiadamy zbyt wielu informacji na temat jego życia i twórczości. Jedynym oryginalnym dziełem jego autorstwa, jakie zachowało się do naszych czasów, jest Partenon wraz z częścią rzeźb architektonicznych. Na tej podstawie można stwierdzić, że rzeźby jego cechowała rytmika ujęć postaci w ruchu, przedstawionych w akcie lub też z rozwianymi szatami. Niestety rzeźby wolno stojące znamy jedynie z kopii i w związku z tym wszelkie stwierdzenia na temat szczegółów stylu muszą pozostać w sferze przypuszczeń. ATENA PARTENOS ATENA LEMNIA ZEUS Z OLIMPII POLIKLET Rzeźbiarz grecki pochodzący z Argos, nieco młodszy od Myrona z Eleutheraj i Fidiasza, uczeń tego samego mistrza Hageladesa. Największe mistrzostwo osiągnął w przedstawianiu atletów, głównie wykonanych z brązu. Pozostały po nich bazy w Olimpii. Odmawiano mu natomiast umiejętności odpowiedniego tworzenia posągów bogów. Autor dzieła pt. "Kanon" poświęconego proporcjom męskiego posągu. Głównym celem tego dzieła było opracowanie idealnego wzoru posągu nagiego mężczyzny stojącego w kontrapoście. Poliklet osiągnął to dzięki odnalezieniu odpowiednich proporcji poszczególnych części ciała. Jego podstawowe zasady w kształtowaniu ludzkiej postaci to zależność torsu i nóg od przeciwstawnego nachylenia barków i bioder, co wyrażone było przecięciem linii ramion w prawo i odpowiednim przechyleniem bioder w lewo. Ta przeciwwaga jest wynikiem chęci zrównoważenia posągu po zerwaniu z frontalnością. Głowy jego postaci były z reguły skręcone w bok i lekko przekrzywione. Kanon Polikteta wywarł decydujący wpływ na następne pokolenia. Widać to już w kariatydacherechtejonu, ale także w kanonie Lizypa oraz ogólnie w postawie kontrapostu naśladowanej powszechnie w sztuce greckiej. Z ważniejszych dzieł przypisuje mu się nie zachowany posąg tronującej Hery, ustawiony w jej świątyni w Argos. Spośród zachowanych rzeźb, znanych głównie z późniejszych kopii, należy przede wszystkim wymienić Doryforosa, Diadumenosa. Wygrał także konkurs na posąg rannej Amazonki dla świątyni Artemidy w Efezie pokonując między innymi Fidiasza i Kresilasa. Był założycielem szkoły działającej w Argos jeszcze długo po jego śmierci. DORYFOROS DIADUMENOS MYRON Rzeźbiarz grecki działający około połowy V w. p.n.e. Pochodził z Eleutheraj (Beocja), był jednak obywatelem Aten. Reprezentował starą szkołę rzeźbiarstwa, co widać w wielu cechach jego dzieł noszących jeszcze znamiona archaiczne. Tworzył przede wszystkim posągi bogów i herosów, ale także atletów i zwierząt. Najsłynniejsze z jego zachowanych prac to Atena i Marsjasz oraz Dyskobol. Z nie zachowanych do dzisiaj rzeźb największą sławę w starożytności zdobyło przedstawienie krowy oraz trzech byków wystawionych na Akropolu ateńskim. Jego prace znajdowały się także w wielu greckich miastach poza Atenami. Myron starał się uchwycić w swoich dziełach moment zawieszenia w ruchu tuż przed ostatecznym wysiłkiem. DYSKOBOL ATENA I MARSJASZ CIEKAWOSTKA W starożytnym Rzymie plastyka była mało rozwinięta. W wielkich ilościach wykonywano marmurowe kopie grackich rzeźb z brązu. Zdobiono nimi wnętrza, ogrody i dziedzińce. Bardziej oryginalna była rzeźba portretowa, występująca w formie popiersi lub posągów. Portrety z okresu republiki charakteryzował obcy sztuce greckiej weryzm czyli naturalizm. Autorzy dążyli do wiernego odtworzenia rysów modela. W okresie cesarstwa obok portretu werystycznego rozpowszechniły się portrety cesarzy. Modelowano je w taki sposób, by nie zacierając podobieństwa, dodawać jej szlachetności
