Sztuka Starożytnej Grecji

Sztuka Starożytnej Grecji
Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku
kultury mykeńskiej, spowodowanym w głównym stopniu
najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok.
1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej
Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie
skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal
tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów
rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych
wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd
wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone.
Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła
przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze
zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność. Czas
trwania sztuki greckiej dzielony jest na następujące okresy
rozwoju:
1
Okres archaiczny
•
•
•
•
•
Okres archaiczny to najstarszy z
trzech etapów rozwoju sztuki w
rejonie basenu Morza Egejskiego.
Początki sięgają najazdu Dorów na
Peloponez w XII wieku p.n.e. i
wiązanego z nim upadku kultury
mykeńskiej. Wydarzenia kończące
ten pierwszy okres związane są z
początkiem II wojny perskiej, a
ściślej z bitwą pod Salaminą oraz
zniszczeniem Aten w 480 p.n.e. Okres
archaiczny dzielony jest umownie na
cztery mniejsze przedziały czasowe,
które noszą nazwy:
okres ciemny
okres wczesnoarchaiczny
okres dojrzałego archaizmu
okres późnego archaizmu
2
Okres klasyczny
•
Okres klasyczny to drugi z etapów, na które
zazwyczaj dzieli się czas trwania i rozwoju sztuki
na terenach zamieszkanych przez ludy greckie,
czyli na obszarach należących do basenu Morza
Egejskiego. Jako wydarzenie rozpoczynające ten
okres przyjmowana jest data bitwy pod Salaminą
(480 p.n.e.) a wydarzenia kończące go wiązane są
z datą śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323
p.n.e., po której nastąpił stopniowy podział jego
imperium.
•
Ten przedział czasu umownie dzielony jest na trzy
etapy, określane jako:
•
okres wczesnoklasyczny (480-445 p.n.e.),
związany przede wszystkim z rozpoczętą po II
wojnie perskiej odbudową Aten
okres klasyczny, związany z działalnością
Peryklesa
okres późnoklasyczny, obejmujący czas po
zakończeniu wojen peloponeskich i włączenia
Grecji do imperium Aleksandra Wielkiego.
•
•
3
Okres hellenistyczny
•
•
•
Okres hellenistyczny, to ostatni w dziejach umowny czas trwania i rozwoju sztuki
starożytnej Grecji. Daty określające jego ramy to rok śmierci Aleksandra
Macedońskiego w 323 p.n.e. i rok 30 p.n.e., w którym nastąpił podbój ostatniego,
niezależnego państwa hellenistycznego, jakim w tym czasie był Egipt.
Podboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyły terytorialny zasięg oddziaływania sztuki
greckiej. Jednocześnie, wiele z podbitych państw już wcześniej posiadało bogate
tradycje kulturowe (np. starożytny Egipt, Mezopotamia, Persja). Wzajemne
przenikanie się elementów greckich i orientalnych a także w późniejszym okresie
italskich, zdecydowało o dalszych kierunkach rozwoju sztuki hellenistycznej. Wielu jej
twórców wywodziło się z tradycyjnych ośrodków artystycznych greckich, czerpiąc z
bogatej spuścizny poszukiwało nowych form wyrazu pełniej odpowiadających nowym
realiom. Wraz z ekspansją terytorialną powstały nowe ośrodki, miejscowe tradycje
wywierały wpływ na działających w nich artystów.
W nauce nastąpił rozwój nauk przyrodniczych i filozofii. Zainteresowanie człowiekiem
i jego rozwojem od niemowlęctwa do później starości w sztuce zaowocowało licznymi
portretami przedstawicieli wszystkich ras, warstw społecznych, ludzi zdrowych,
kalekich i starców. Przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła
otrzymały bogate pejzaże. Idealizacja została zastąpiona tendencjami
naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontrastowi
piękna i brzydoty.
4
5
Kolumny w porządku Doryckim
•
Porządek dorycki (styl) – jeden z najbardziej
znanych porządków architektonicznych czasów
starożytnych. Charakteryzuje się on ciężkimi
proporcjami, surowością i monumentalizmem.
Walory artystyczne ustępowały w nim miejsca
funkcjonalizmowi.
•
Architektura dorycka wywodzi się
prawdopodobnie z budownictwa drewnianego.
Wiele dekoracyjnych szczegółów w
budownictwie kamiennym imituje elementy
drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w
budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony
czoła belki stropowej, umieszczane pod okapem
regulae - naśladują deseczki, guttae to imitacja
drewnianych kołków łączących konstrukcje.
•
Kolumna w porządku doryckim nie posiada
bazy,a jej głowica ma bardzo prosty kształt; jak
gdyby okrągłej spłaszczonej poduszki, na której
spoczywa kwadratowa płyta. Taki rodzaj kolumn
pojawił się w Grecji najwcześniej już w VII w.
p.n.e
6
Kolumny w porządku Jońskim
• Porządek joński to jeden z
trzech
podstawowych porządków
architektonicznych występują
-cych w architekturze
starożytnej Grecji. Ma dwie
odmiany: attycką i
małoazjatycką, różniące się
przede wszystkim detalami
bazy i belkowania. Powstał
w Azji Mniejszej na
przełomie VII i VI w.
p.n.e. pod wpływem
budownictwa ludów Wschodu
7
Kolumny w porządku Korynckim
• Porządek koryncki –
jeden z trzech
podstawowych
porządków
architektonicznych
występujących w
architekturze starożytnej
Grecji. Rozwinął się jako
odmiana porządku
jońskiego na przełomie
V i IV w. p.n.e.
8
Akropol ateński
•
Akropol ateński (nw.gr. Ακρόπολη Αθηνών,
od akropolis = górne miasto) to położone
w Atenach wapienne wzgórze o wysokości
względnej 90 m (157 m n.p.m.). Był
ufortyfikowanym wzgórzem, na którym już
w czasach mykeńskich zbudowano
cytadelę. W okresie późniejszym Akropol
stał się miejscem kultu. Świątynie
zbudowane w okresie archaicznym zostały
zniszczone podczas wojen perskich.
Podczas odbudowy zainicjowanej przez
Peryklesa powstał tu kompleks świątyń:
Partenon, Erechtejon, Apteros,
sanktuarium Artemidy Brauronia i
Propyleje. Zniszczone rzeźby, elementy
starszych budowli zostały użyte przy
poszerzaniu tarasu w kierunku
południowym (odnaleziono je podczas
prac archeologicznych rozpoczętych w
latach siedemdziesiątych XVIII wieku, w
tzw. "gruzowisku perskim"). Perykles
odbudowę Akropolu powierzył Fidiaszowi.
W pracach uczestniczyli także inni wielcy
architekci greccy: Iktinos, Mnesikles i
Kallikrates.
9
Ceramika malowana
•
Ceramika malowana zajmowała
szczególnie ważne miejsce w
wytwórczości artystycznej starożytnych
Greków, aż po IV wiek p.n.e.. Była
elementem kultury greckiej,
wyróżniającym ją spośród innych kultur w żadnej innej cywilizacji starożytnej
malunki dekorujące naczynia nie
posiadały takiego bogactwa motywów i
tak wysokiego poziomu artystycznego
(zob. sztuka starożytnej Grecji). Twórcy
greckich malunków wazowych pozostali
zazwyczaj jednak nieznani. Nadaje im się
więc imiona związane z namalowanymi
przez nich scenami (np. Malarz Amazonki),
z miejscem znalezienia wazy (np. Malarz z
Dipylonu), z nazwiskiem archeologa –
odkrywcy wazy (np. Malarz Hirschfelda),
czy miejscem, w którym wystawiona jest
waza jak w przypadku Malarza
Berlińskiego. Jednymi z niewielu twórców,
których imię jest znane, są Eksekias i
Sofilos.
10
Erechtejon
•
Świątynię wzniesiono na cześć
Erechteusza, jednego z
pierwszych władców ateńskich.
Wybudowana na miejscu
wcześniejszych kultów m.in.
Zeusa Hypatosa, herosa Butesa.
Pierwsza świątynia została
zniszczona podczas wojen
perskich (480 p.n.e.),
odbudowana jako prostylos w
porządku jońskim w latach 421
p.n.e.–406 p.n.e. W VI wieku
świątynię zamieniono na kościół
chrześcijański, a następnie
używany był przez Turków jako
harem. W XVII-XIX wieku popadł
w ruinę, a w latach 1902-1909
poddano go rekonstrukcji.
11
Świątynia Ateny Nike
• Świątynia Ateny Nike (Św.
Nike Apteros, Św. Nike
Bezskrzydłej, Św. Nike) –
niewielka świątynia w typie
attycko-jońskiego tetrastylosu
na Akropolu, na prawo od
Propylejów, w południowozachodniej części wzgórza.
Świątynię postawiono w V w
p.n.e., choć jej zalążki sięgają
okresu archaicznego.
Projektantem był
prawdopodobnie Kallikrates.
Oddawano tam kult Atenie
Zwycięskiej. Najlepiej
zachowana świątynia jońska,
dwukrotnie rekonstruowana.
12
Propylom
• Propylon (gr. przedsionek) –
w architekturze starogreckiej
monumentalna brama
wznoszona na prostym planie,
o jednym przejściu. Uważana
jest za prototyp i
nierozwiniętą formę propylei,
różniącą się od nich
mniejszymi wymiarami i
liczbą przejść (propyleje
miały ich pięć). Propylon
występował głównie w
architekturze przedgreckiej i
okresu mykeńskiego,
spotykamy go np. w Troi II, w
cytadeli w Tirynsie czy też w
Pałacu Nestora w Pylos.
13
Świątynia Zeusa Olimpijskiego
•
Świątynia Zeusa Olimpijskiego, Olimpejon
(gr. Ναός του Ολυμπίου Διός) – świątynia w
starożytnych Atenach, ukończona w 131
roku n.e. przez cesarza rzymskiego
Hadriana. Jej budowa rozpoczęła się jednak
o wiele wcześniej, bo już w 2. połowie VI
wieku p.n.e. za czasów Pizystrata –
powstały wówczas fundamenty pod
ogromny (107,7 m na 42,9 m) dipteros
dorycki. Prace przerwano jednak po
obaleniu syna Pizystrata – Hippiasza.
Budowla, wzniesiona później według
zmodyfikowanego planu, liczyła 104
marmurowe kolumny i była największą
świątynią w starożytnej Grecji. We wnętrzu
na polecenie Hadriana umieszczono dwa
posągi – jeden przedstawiał Zeusa (kopia
posągu z Olimpii), a drugi samego cesarza.
•
Do naszych czasów zachowało się jedynie
15 kolumn, pozostałe zaś leżą przewrócone
na ziemi. Posągi zaginęły. Ruiny świątyni
znajdują się na wydzielonym terenie
stanowiska archeologicznego w centrum
współczesnych Aten
14
Odeon Heroda Attyka
•
Odeon Heroda Attyka gr. Ωδείο Ηρώδου του Αττικού – odeon w Atenach, uważany
za największy i najwspanialszy z odeonów starożytnych.
•
Zbudowany został na południowo-zachodnim stoku Akropolu ateńskiego w 161
przez Heroda Attyka, który w ten sposób uczcił pamięć ukochanej małżonki,
Aspasii Regilli.
•
Odeon posiadał 32 rzędy widowni, gdzie mogło zasiąść od 5 do 6 tysięcy widzów.
Wzniesiono go w stylu teatrów rzymskich. Scena o szerokości 35 m miała trzy
kondygnacje. Okrągła orchestra o średnicy ok. 19 m wyłożona była szachownicą z
białego i czarnego marmuru. Cały budynek, dla lepszej akustyki, przykryty był
dachem z drewna cedrowego. W starożytności odbywały się w nim konkursy
muzyczne i rozmaite przedstawienia.
•
Znakomita akustyka obiektu wykorzystywana jest i współcześnie. Corocznie
odbywają się tutaj spektakle i koncerty w ramach Festiwalu Ateńskiego,
przyciągającego artystów z całego świata. Występowali tu m.in.: Montserrat
Caballé, Luciano Pavarotti, Plácido Domingo, Maria Callas, a z polskich artystów –
Zbigniew Preisner z prapremierą Requiem dla mojego przyjaciela oraz Jan
Garbarek z zespołem. Poza koncertami odeon jest zamknięty – można obejrzeć go
tylko z lotu ptaka
15
16
Hefajstejon
•
Hefajstejon – świątynia
poświęcona Hefajstosowi i
Atenie, patronom rzemiosła,
znajdująca się w dzielnicy
Keramejkos ponad agorą u stóp
Akropolu w Atenach.
•
Świątynia została zbudowana w
porządku doryckim ok. 445
p.n.e.-425 p.n.e. Przez długi czas
świątynię opisywano i znano jako
Thesejon lub Tezejon. B. Sauer
ustalił jej prawdziwych
patronów. Pomyłka była
spowodowana dekoracją
świątyni - jej metopy ozdobione
zostały scenami ilustrującymi
czyny Heraklesa i Tezeusza.
17
Igrzyska pytyjskie
• Igrzyska pytyjskie – igrzyska
panhelleńskie organizowana
w Delfach ku czci boga
Apollina, drugie co do
ważności po igrzyskach
olimpijskich wydarzenie o
charakterze religijnosportowym w starożytnej
Grecji.
• Nazwa igrzysk wywodzi się
od świętego węża Delf,
Pytona. Podobno ustanowił je
sam Apollin dla
upamiętnienia swojego
zwycięstwa nad Pytonem.
18
Kuros
• Kuros (stgr. κοῦρος młodzieniec) - typ posągu w
sztuce starożytnej Grecji,
przedstawiający stojącego,
nagiego młodego mężczyznę
z falistymi włosami i
zagadkowym uśmiechem
(archaiczny uśmiech), z
rękoma zawsze opuszczonymi
wzdłuż ciała i lewą nogą
wysuniętą lekko do przodu.
Ten typ posągu był
charakterystyczny dla
drobnej i monumentalnej
sztuki greckiej okresu
archaicznego (około 640-430
p.n.e.).
19
Diadumenos
•
Diadumenos - rzeźba Polikleta,
obok Doryforosa najbardziej
znana rzeźba tego artysty,
przedstawiająca Kanon w
klasycznej rzeźbie greckiej.
•
•
Głowa Diadumenosa
Jest to posąg nagiego mężczyzny
z opaską wokół głowy, mający
1,86 metra wysokości. Został
wykonany ok. 420 roku p.n.e.
Postać opiera się na prawej
nodze wysuniętej do przodu,
ręce są podniesione do góry.
Rzeźba znana jest z późniejszych
kopii.
20
Fidiasz
• Fidiasz (stgr. Φειδίας
Pheidias, ok. 490 p.n.e. - ok.
430 p.n.e.) – rzeźbiarz grecki,
uważany za
najwybitniejszego
przedstawiciela greckiej
rzeźby starożytnej okresu
klasycznego. Syn
Charmidesa z Aten, uczeń
Hageladesa z Aten i Hegiasa z
Argos. Przyjaciel i doradca
Peryklesa. Kierował pracami
rzeźbiarskimi na Akropolu
ateńskim (447 p.n.e. - 432
p.n.e.); później działał w
Olimpii. Wywarł decydujący
wpływ na rozwój greckiej
rzeźby monumentalnej.
21
Grupa Laokoona
•
Grupa Laokoona – starożytna rzeźba, będąca
według części badaczy dziełem greckim z okresu
hellenistycznego, według innych – rzymską kopią
hellenistycznego oryginału. W związku z tymi
wątpliwościami datowanie dzieła jest różne i
rozciąga się między II wiekiem p.n.e. a I wiekiem
n.e. Istnieje także hipoteza, uznająca Grupę
Laokoona za fałszerstwo autorstwa Michała Anioła].
Obecnie rzeźba znajduje się w Muzeach
Watykańskich (Museo Pio-Clementino).
•
Grupa Laokoona jest jednym z najsłynniejszych i
najbardziej kontrowersyjnych dzieł greckich].
Stanowiła wielokrotnie przedmiot studiów i inspiracji
innych twórców, podziwiających jej realizm i
ekspresję. Nawiązywali do niej zarówno pisarze i
teoretycy, tacy jak Gotthold Ephraim Lessing, autor
tekstu Laokoon (1766), jak i malarze, np. Tycjan,
któremu przypisywana jest karykatura Grupy
Laokoona, w której zamiast ludzi przedstawione są
małpy, czy El Greco, autor obrazu Laokoon (16041614).
22
Nike z Samotraki
•
Nike z Samotraki – marmurowa
rzeźba z okresu hellenistycznego
z III lub II wieku p.n.e.. Postać
Nike ma 2,40 m wysokości, a ze
skrzydłami 3,28 m. Jej twórcą był
prawdopodobnie Pytokritos z
Rodos. Uważa się, że mogła być
symbolem zwycięstw
odniesionych przez Rodyjczyków
w wojnie z Antiochem III.
Prawdopodobnie znajdowała się
na dziobie jakiegoś okrętu.
Została odnaleziona w 1863 roku
na greckiej wyspie Samotraka
przez francuskiego archeologaamatora Charlesa Champoiseau.
23
PREZENTACJĘ WYKONAŁA
PAULINA PIETRUSIAK 
24