wykład 1
advertisement
wykład 1 Łąkarstwo - całokształt wiedzy o łąkach i pastwiskach(użytkach zielonych) oraz działalność gospodarcza, której zadaniem jest: -pozyskiwanie możliwie wysokich plonów pełnowartościowej paszy dla zwierząt gospodarczych -trzymanie tych użytków w wysokiej kulturze Cel nauczania łąkarstwa -> poznanie różnorodnych zależności między -szatą roślinną użytków zielonych a -jej znaczeniem produkcyjnym, przyrodniczym, ekologicznym Użytki zielone - zwane łąkami i pastwiskami; są to tereny porośnięte przez wieloletnią i wielogatunkową roślinność zieloną(z przewagą lub dużym udziałem traw), na której prowadzi się produkcje naturalnej paszy dla inwentarza, zwłaszcza dla przeżuwaczy Ekosystemy roślinne TUZ - syninimy -pratoekosystemy - ekosytstemy łąkowe -ekosystemy trawiaste - zwykle określane prze przyrodników -użytki zielone lub łąki i pastwiska - określane prze rolników Ekosystemy trawiaste - zasoby światowe wg. FAO w skali świata roślinność trawiasta zajmuje ok. 55 mln km2 z czego do celów gospodarczych wykorzystuje się 25,7 mln km2 Największe obszary ekosystemów trawiastych -Australia - sawanny i stepy -Ameryka Pd. - sawanny i pampy -Afryka Śr. i Pd. stepy polowe i sawanny -Azja Środkowa Podział użytków zielonych ze względu na położenie fizjograficzne Polski - niżowe - 90% - podgórza i górskie - 10% Ze względu na czas użytkowania - trwałe - użytkowanie trwałe lub okresach wieloletnich nie włączone do płodozmianu przez co najmniej 5 lat lub dłużej - przemienne - użytkowane krótko(2-3 lata) i ujmowane w płodozmiany polowe Podział ze względu na sposób użytkowania -kośny - łąki -wypas - pastwiska -kośno-pastwiskowy tzw. użytkowanie zmienne Trwałe użytki zielone w Polsce pow.(ha) %ogółem %użytkow rolnych Polska 31268315 100 u.rol.razem 15957290 51 100 -u.zielone 3215648 10,3 20,2 -łąki 2390176 -pastwiska 825472 7,6 2,7 15 5,2 Rozmieszczenie TUZ w Polsce występowaniu ekosystemów trawiastych sprzyja silne uwilgotnienie siedliska spowodowane: -wysokim poziomem wody gruntowej np.pradolinach i dolinach rzecznych, gdzie ponadto występują zalewy wodami , dostarczające niezbędnych skł. pokarmowych. w środkowym i dolnym biegu rzeki doliny są zazwyczaj największe i tam znajduje się jak więcej TUZ -obfitymi opadami atmosferycznymi, dlatego w regionach górskich jest znaczny udział TUZ w powierzchni UK Województwa o największym i najmniejszym udziale UZ największe: -woj. podlaskie 33,6 - - małopolskie 32,1 - - podkarpackie 29,4 - - warmińsko-mazurskie 27,1 najmniejsze: - woj. łódzkie 15,8 - - opolskie 10,5 - - kujawsko-pomorskie 9,8 - - lubelskie 16,5 wykład 2 Pasze z UZ a opłacalność produkcji zwierzęcej Jeśli 30-40%kosztów utrzymania zwierząt stanową pasze a)koszt produkcji jednostki pokarmowej z upraw polowych kilkakrotnie przewyższa koszt produkcji tejże jednostki na UZ to o opłacalności produkcji zwierzęcej w znacznej mierze decyduje udział pasz. Podstawowe funkcje zbiorowisk trawiastych - TUZ -gospodarcza *paszowa *pozapaszowa -przyrodnicza *ekologiczna *krajobrazowa -rekreacyjna =>TUZ - źródło paszy, są szczególnym rodzajem użytkowanej rolniczo przestrzeni, ponieważ zajmują powierzchnie nie nadające się pod uprawę. =>stanowią tzw. bezwzględne paszowiska, na których zwierzęta nie konkurują o pożywienie z człowiekiem, lecz przeciwnie, nieprzydatną człowiekowi pasze przetwarzają na mleko, mięso, wełnę Znaczenie gospodarcze TUZ =>dostarczają pełnowatrościowej paszy w pełni zaspokajającej potrzeby pokarmowe i w znacznym stopniu produkcyjne zwierząt trawożernych =>są źródłem paszy biologicznej pełnowartościowej charakteryzującej się: *bardzo wysoką strawnością- sięgającej 70, a nawet 90%, co oznacza, że taka część paszy pozostaje w organizmie zwierzęcym, *pełną gamą mikro- i makroelementów we właściwych proporcjach, co gwarantuje, że mleko i jego przetwory oraz mięso mają wysokie wartości odżywcze i charakteryzują się dobrym smakiem =>optymalnym dla potrzeb pokarmowych zwierząt stosunkiem związków organicznych do mineralnych =>pasze z łąk i pastwisk może pokrywać potrzeby pokarmowe zwierząt przez cały rok kalendarzowy, ponieważ latem może być skarmiana jako zielonka, a zimą w postaci odpowiednio zakonserwowanej paszy(kiszonka, siano, sianokiszonka) =>zielonka z łąk i pastwisk jest paszą łatwo konserwującą się z uwagi na wysoką zawartość suchej masy oraz dzięki zdolności oddawania wody w procesie suszenia =>duża zdolność regeneracyjna roślinności UZ po jej skoszeniu lub spasieniu(tzw.defoliacjii) sprawia,że istnieje możliwość kilkakrotnego zbioru paszy w okresie wegetacyjnym => roślinność UZ szybko reaguje na zastosowane nawożenie, co wyraża się wyższą zawartością składników odżywczych w paszy w krótkim czasie po ich zastosowaniu => roślinność UZ charakteryzuje się wysokim stopniem wykorzystania składników pokarmowych z zastosowanych nawozów *średnio o 30% wyższe w porównaniu do roślin upraw polowych, pomimo ich pogłównego zastosowania : N~80-100%, P2O5~50-65%, K2O~60-80%. Obrót tymi składnikami jest szybki, zwłaszcza na pastwiskach =>produkcja paszy na UZ wyróżnia się wysoką ekonomicznością *jest znacznie tańsza od produkcji paszy na gruntach => większość łąk i pastwisk to tzw. użytki absolutne, ponieważ są zlokalizowane najczęściej na terenach gdzie niemożliwa jest uprawa roślin polowych ze względu na: *wysoki poziom wód gruntowych(okresowy lub stały), doliny rzeczne, obniżenia terenu wśród pól ornych *konfiguracją terenu; zbocza(nachylenia, wystawy), tereny faliste, podgórskie i górskie *gleby organiczne - w małym stopniu przydatne do uprawy roślin polowych TUZ pod względem bonitacyjnym klasa %powierzchni I 0,0 II 1,5 III 13,4 IV 42,5 V 31,3 VI 11,3 Pozagospodarcze wykorzystanie traw -ściółka <Glyceria, Phragmites> -masa opałowa <Phragmites, Miscanthus> -materiał budowlany <np.Arundo, Bambus, Phragmites, Imperata, Vetiveria, Saccharum> -celuloza <Arundo, Heteropogon, Phragmites, Themeda> -spożywcze <Anthoxanthum, Botriochloa, Cymbopogon, Vetiveria> -kosmetyczne <Anthoxanthum, Indochloa, Melinis, Polytrias> -farmaceutyczny <Agropyron, Anthoxanthum, Botriochloa, Cymbopogon, Panicum, Pragmites, Saccharum, Zea mays, Triticum, Setaria, Vetiveria Zbiorowiska trawiaste w ochronie środowiska (funkcje i dzałania) =>klimatyczna *wykorzystanie CO2 *produkcja O2 *nawilżanie powietrza *regulacja temperatury powietrza i gleby =>hydrologiczna *retencja wodna *regulacja bilansu wodnego *ścinanie fali powodziowej =>przeciwerozyjna *ochrona gleb mineralnych przed erozją wodną i powietrzną *ochrona gleb organicznych przed nadmiernym ich rozpylaniem i mineralizacją wykład 3 Gleby TUZ charakteryzuje wysoka pojemność wodna,dzięki czemu mogą retencjonować duże ilości wody Na obszarze 1ha , w warstwie gleby o miąższości 1m zapas wody zgromadzonej w glebie może sięgać 6-8 tys m3, są to tzw."SUCHE ZBIORNIKI RETENCYJNE" Rolnicze wykorzystanie torfowisk(po odwodnieniu)powoduje -wzmożoną mineralizację -duży ubytek masy organicznej -szybkie obniżanie powierzchni torfiwisk -degradację szaty roślinnej -straty azotu Roczne obniżenie powierzchni gleby w okresie 18 lat użytkowania torfowisk użytkowanie obniżenie (cm) łąkowe 1,3 przemienno łąkowo-polowe 1,5 polowe 1,6 Każdy 1cm obniżenia to strata ok 15,3t s.m.organicznej Roślinność trawiasta wokół zbiorników wód stojących(stawy,jeziora) lub wzdłuż cieków i rzek przechwytuje spływające eutroficzne wody z terenów przyległych i chroni wody otwarte przed eutrfizacją tzw.buforowe oddziaływanie zbiorowisk trawiastych stosunku do wód otwartych Możliwożć wykorzystania wód ściekowych do nawadniania oraz użyźniania łąk i pastwisk, a takz wykorzystania zbiorowisk trawiastych w tzw. glebowo-korzeniowym doczyszczaniu ścieków(po ich oczyszczeniu mechanicznym i biologicznym), co przyczynia się do ochrony wód otwartych przed eutrofizacją.Możliwość wykorzystaniu gnojowicy do nawożenia łąk i pastwisk. Trawy znoszą większe stężenie pyłów i gazów w rejonie oddziaływania zakładów przemysłowych w porównaniu do roślin upraw polowych i roślin drzewiastych Znaczący odsetek gatunków wchodzących w skład zbiorowisk trawiastych to rośliny lecznicze W runi zbiorowisk trawiastych występuje szereg roślin chronionych,unikatowych oraz rośliny miododajne Zbiorowiska trawiaste są miejscem bytowania wielu gatunków zwierząt Roślinność trawiasta przez cały sezon wegetacyjny zachowuje kolor zielony, miły dla oka i dobrze wpływający ba sferę psychiczną człowieka i zwierząt Niezwykłego uroku dodają im specyficzne zjawiska meteorologiczne np.lokalne zamglenia rano i wieczorem, bardzo duże przejrzystości powietrza w południe Powierzchnie zadarnione stanowią idealne miejsce do wypoczynku i uprawianiu różnych gier -ruń trawiasta koszona wykład 4 czynniki siedliskowe warunkujące wzrost i rozwój traw czynniki siedliskowe – siedlisko,czyli środowisko w którym żyją i rozmnażają się roślin,nazywamy zespól wszystkich czynników ekologicznych występujących w danym miejscu i bezpośrednio lub pośrednio wpływają na rośliny czynniki siedliskowe i ich wpływ na roślinność TUZ -edaficzne(glebowe) -orograficzne -klimatyczne -biotyczne *fotobiotyczne *zoobiotyczne *antropogeniczne podstawowe czynniki glebotwórcze siedliska to: -woda -roślinność -działalność człowieka pod wpływem tych czynnków ze skały macierzystej powstaje gleba,czynniki te działają kompleksowo,toteż profil glebowy jest wypadkową ich działania czynniki edaficzne(glebowe) -właściwości fizyczne i chemiczne -struktura i skład mechaniczny -zawartość substancji organicznej -zasobność w składniki pokarmowe -stopień uwilgotnienia i poziom wód gruntowych -położenie w obrębie zlewni -dopływ i żyzność zasilających wód obcych W glebach zbiorowisk łąkowych jest obfite wytwarzanie się próchnicy. Wpływ ma na to niezmiernie bujne życie organizmów glebowych. Zasobność w próchnicę wpływa dodatnio na fizyczne właściwości gleb łąkowych – są one bardziej przewiewne. Przewiewność gleb zależy od rozdrobnienia,struktury,wilgotności. Im grubsze są ziarna gleby ,tym jest ona bardziej przewiewna. Im jest bardziej rozdrobniona,zwięzła,tym ma mniejszą przewiewność. Gleba wysoko plonujących zbiorowisk łąkowych nigdy nie jest zbita i mało przewiewna. Tylko nieliczne gatunki roślin znoszą gleby nieprzewiewne i podmokłe,a tym bardziej siedliska o stałym lub periodycznym zalewie wodnym. Są to gatunki o specjalnych przystosowaniach morfologicznych w postaci kanałów powietrznych i powietrznej tkanki aerenchymy,niejednokrotnie zaś nawet korzeni powietrznych. Czynniki fizyczne -rozdrobnienie i struktura gleby wpływają na jej stosunki wodne,szczególnie ważne dla zbiorowisk trawiastych ze względu na formy biologiczne budujących je roślin i … zużycia wody -wilgotność gleby silniej wpływa na wzrost i rozwój roślin niż wilgotne powietrze. Mniej ważna jest bezwzględna zawartość wody w glebie, natomiast istotna jest ilość wody dostępnej dla roślin porowatość – decyduje o zdolności gleby do magazynowania i przewodzenia wody, a więc zaopatrywania roślin w wodę. -udział makroporów charakteryzuje odciekalność??? Wody i jej zdolność do łatwego napowietrzana -w mikroporach jest zawarta woda niedostępna dla roślin -woda z której mogą korzystać rośliny mieści się w mezoporach -wielkość porów ma duże znaczenie -organiczne utwory glebowe (torfy)wyróżniają się 2-3 krotnie większą objętością mezoporów wpływ podsiąku wody w zależności od składu mechnicznego piasek gliniasty 100cm gleba gliniasta 150cm gleba ilasta 200cm gleba torfowa 120cm gleby łąkowe -gleby,które porośnięte są przez trwałe(wieloletnie)zbiorowiska trawiaste,umownie nazywane łąkami zawartość substancji organicznej w glebie -grunty orne <3% -hydrogeniczne gleby łąkowe od kilku do 90kilku % podział gleb ze względu na zawartość substancji organicznej -mineralne do 20% subst.org -organiczne powyżej 20% -mineralno-organiczne wraz ze wzrostem składników organicznych wzrasta porowatość podstawowe cechy gleb organicznych(torfy)różniące od gleb mineralnych -duża porowatość i związana z tym duża pojemność wodna -niska zawartość składnoków mineralnych(makro i mikroelementów),a zwłaszcza K,malejąca wraz ze wzrostem substancji organicznej w glebie -bardzo duża zasobność w N ogólny,a potencjalnie w azot mineralny dostępny dla roślin(uzależnione jest to od intensywności mineralizacji substancji organicznej) -górne warstwy gleb organicznych(korzeniowa i częściowo podkorzeniowa) ulegają silnemu rozpulchnieniu w wyniku zamarzania i rozmarzania(duża pojemność wodna gleb organicznych) w związku z czym wymagają intensywnego wałowania podstawowe jednostki systematyczne gleb wg PTF -dział(dominujący jeden z czynników glebotwórczych,np.wody – gleby hydrogeniczne, lub kilku czynników bez wyraźnej dominacji jednego z nich) -rząd(podobny kierunek rozwoju,zbliżone do siebie pod względem eklogicznym) -typ(podobne właściwości fiz. i chem. ,a każdemu typowi odpowiada określone zbiorowisko roślinne. Gleby użytków zielonych są zaliczane do 3 działów ->dział III gleby semihydrogeniczne rząd IIIB czarne ziemie IIIC gleby zabagnione ->dział IV gleby hydrogeniczne rząd IVA gleby bagienne typ IVA1 gleby mułowe IVA2 gleby tofowe Rząd IVB gleby pobagienne Typ IVB1 gleby murszowe IVB2 gleby murszowate -dział V gleby napływowe rząd VA gleby aluwialne typ VA1 mady rzeczne VA2 gleby morskie Rząd VB gleby deluwialne Czynnik edaficzny – woda -woda decyduje o składzie gatunków zborowisk rośłinnych,wpływa na plonowanie zbiorowisk roślinnych,wpływa na wartość biologiczną pozyskiwanej paszy -woda często decyduje o torficzności siedlisk łąkowych *spływające wody z przyległych do dolin wyższych terenów niosą ze sobą cząstczki gleby oraz rozpuszczone sole mineralne , które osadzone w dolinach użyźniają siedliska łąkowe znaczenie wody -wpływa na przebieg procesów glebotwórczych -przenosi sole mineralne w ryzosferze i decyduje o pobieraniu składników pokarmowych przez roślinę -ochładza lub ogrzewa rośliny i otoczenie -dostarczanie wody w procesie fotosyntezy -stwarza warunki dla wielu procesów chemicznych i biochemicznych zachodzących w roślinach i glebie wykład 5 czynniki siedliskowe warunkujące wzrost i rozwój traw współczynnik transpiracji=ilość wody pobrana przez roślinę do wyprodukowania 1 kg suchej masy rośliny współ.transpiracji proso 290 kukurydza 370 pszenica 510 burak cukrowy 400 ziemniak 640 lucerna 830 trawy 860 Zużycie wody przez rośliny zależy od -typu rośliny kserofity(suche) mezofity(umiarkowane) hygrofity(wilgotne) -gatunku i odmiany -fazy rozwojowej (okresy krytyczne) -zasobności gleby(siły nawozowej) -odczynu gleby -przebiegu pogody optymalna wilgotność gleby dla roślinności trawiastej gleby mineralne 65-75% polowej pojemności wodnej gleby organiczne 80-82% polowej pojemności wodnej czynniki edaficzne – powietrzne wartościowe rośliny łąkowe wymagają do prawidłowego wzrostu i rozwoju odpowiednią ilość powietrza w glebie(ok. 15% ogólnej pojemności gleby) niezbędnego do oddychania systemu korzeniowego przewiewność gleby zależy od -składu mechanicznego -struktury -uwilgotnienia brak powietrza występuje również w glebach źle użytkowanych -utłoczonych -zajeżdżonych -zadeptanych o błędach w użytkowaniu łąk i pastwisk świadczy obecność w runi gatunków znoszących brak tlenu w glebie,przede wszystkim należących do sitów i turzyc. Optymalne poziomy wód gruntowych na łąkach i pastwiskach(cm) Gleby łąki pastwiska Mineralne 60-80 70-120 Organiczne 40-60 60-80 Wysoki poziom wody gruntowej w środowisku glebowym powoduje: -oziębienie gleby -zanik życia mikrobiologicznego gleby z powodu braku lub ograniczenia dopływu tlenu -… związków chemicznych,które są znacznie trudniej przyswajalne dla roślin lub niedostępne czynniki edaficzne wilgotność gleby duża gat :mietlica biaława,mozga trzcinowata,wiechlina błotna,wyczyniec łąkowy średnia(ok.85%poj wodnej) życica wielokwiatowa,trwała,kostrzewa łąkowa,tymotka łąkowa,konietlica łąkowa mała(70% poj.wodnej) kostrzewa czerwona,wiechlina łąkowa,kupkówka łąkowa b.mała(55-70% p.w.) rajgras,kostrzewa czerwona rodzaje wód zasilających siedliska zbiorowisk trawiastych -wody gruntowe -wody powierzchniowe-spływające do dolin -wody opadowe czynniki klimatyczne -opady atmosferyczne i ich rozkład -temperatura gleby i powietrza -natężenie światła czynniki klimatyczne – opady -w warunkach polskich do dobrych plonów potrzeba 700-800mm w skali rocznej(dla łąk i pastwisk),w tym 550mm w okresie wegetacji -potrzeby wodne łąk zmniejszają się w okresie wegetacji, największe są w czasie intensywnego wzrostu i rozwoju traw, w fazach krzewienia i strzelania w źdźbło -woda deszczowa tylko w 1/3 jest wykorzystywana produktywnie, w korzystnych warunkach może to być 2/3 -potrzeby wodne łąk znacznie przewyższają faktyczną wysokość opadów dlatego tak duże znaczenie ma poziom wód gruntowych czynniki klimatu – temperatura temperatura wpływa na wzrost i rozwój roślin -bezpośrednio-gdy decyduje o intensywności asymilacji -pośrednio-poprzez wpły na otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych rozpoczęcie wegetacji -temperatura powietrza 4-5*C -temp.gleby(na głębokości 10cm)5,0-5,5*C wysokie temperatury w nocy działają tak jak dzień krótki,tzn.przyśpieszają zakwitanie roślin fotoperiodycznie czynnych,co wpływa ujemnie na zwarcie runi i produktywność roślinności łąkowych temperatura w ciągu dnia powyżej 26*C powoduje przejście roślin z fazy wegetatywnej do generatywnej Średnia dobowa temperatury powietrza optymalna dla rozwoju i wzrostu roślinności trawiastej waha się w granicach 15-18*C,najlepiej gdy wynosi -dzień 20-22*C -noc ok. 12*C w warunkach silnego nasłonecznienia i wyższej temperatury zmniejsza się intensywność i czas trwania krzewienia,a powyżej 30*C proces ten ustaje -temperatury minusowe,zwłaszcza po ruszeniu wegetacji oraz wczesnojesienne mogą ujemnie wpływać na roślinność(tzw. Zjawisko przemarzania) -dużą wrażliwością na niskie temperatury w okresie zimy charakteryzują się odmiany Lolium perenne -Daotylis glomenala wytrzymuje surowe zimy,ale wiosną ujemnie reaguje na spóźnione przymrozki Światło słonecznie -niezbędnie do fotosyntezy -wpływa na wzrost,pokrój,budowę anatomiczną,transpirację i pobieranie składników pokarmowych -wywołuje określone zmiany wewnętrzne zachodzące w świetlnym stadium rozwoju ,niezbędne do przejścia w kolejną fazę -wpływ na zmiany temperatury,wilgotności powietrza i gleby -trawy naszego klimatu to rośliny dnia długiego. Wyjątek to wiechlina roczna,gatunek obojętny,kwitnie od wiosny do jesieni -oddziaływanie promieniowania słonecznego na łąkach nabiera szczególnej wagi ze względu na zacienianie się roślin i zaostrzenia konkurencji o światło -większość to rośliny światłolubne,np. Lolium perenne,Poa pratensis, -Poa nemoralis – cienioznośna wykład 6 Czynniki orograficzne wzniesienie nad poziom morza wystawa (ekspozycja względem stron świata) oddziaływanie masywów górskich stopień i kierunek nachylenia stoków Wzniesienie nad poziom morza *w miarę wznoszenia się terenu w strefach umiarkowanych na każde 100 m wzniesienia n.p.m średnia temperatura roczna maleje przeciętnie o 0,55*C skraca się okres wegetacji powiększa się liczba dni śnieżnych i grubość pokrywy śnieżnej wzrasta czystość i przejrzystość powietrza atmosferycznego zmienia się skład widma słonecznego dzięki zwiększeniu się udziału promieni ultrafioletowych Wzniesienie n.p.m. wpływa na tempo rozwoju roślin Np. termin koszenia wiechliny łąkowej na wysokości 1150m n.p.m. jest ok. 3 m-ce późniejszy niż na niżu(100 m n.p.m.) Oddziaływanie masywów górskich Ma duży wpływ na graniczne linie grup zbiorowisk W większych i wyższych masywach górskich przebieg izoterm jest znacznie wyższy , wyżej też sięgają górne granice lasów,a także znacznie wyżej wznoszą się wówczas lokalne zasięgi wysokogórskich hal i mauraw. Wystawa (ekspozycja) wysokość i częstość opadów letnich i zimowych długość zalegania śniegu na wiosnę wilgotność średnia procesy glebotwórcze działanie wiatrów naświetlenie temperatura Wyraźne oddziaływanie wystaw zboczy na skład gatunkowy runi łąkowej wynika ze zróżnicowania promieniowania słonecznego Soczystość (nachylenia)zboczy w zależności od nachylenia zboczy zmieniają się stosunki wodne gleby stromość zboczy wpływa na procesy glebotwórcze na zboczach o dużym nachyleniu pod wpływem obfitych opadów i spływającej wody bardzo łatwo wyzwala się erozja wodna Czynniki biotyczne Do czynników biotycznych zaliczamy *cz. zoobiotyczne *cz. fitobiotyczne *cz. antropogeniczne Czynniki zoobiotyczne -mikroskopijne organizmy pracujące nad rozkładem resztek materii organicznej i przetwarzaniu jej w próchnice -tą ważną rolę odgrywa bogaty świat mniejszych i większych zwierząt nadziemnych wchodzących w skład nadziemnych biocenoz jak np. świat owadów czy pewnych ptaków -krety,myszy i nornice dziurawią darń,wysypują kopce świeżej ziemi,na której często osiedlają się chwasty segetalne i rośliny ruderalne -znacznie większe są korzyści są z pracy kreta – rozluźnia,miesza inapowietrza zbitą glebę -duże zwierzęta : przygryzają rośliny,mechanicznie je uszkadzając oraz pozostawiają odchody -cechy defoliacji można uszeregować następująco *intensywność *częstość *płatowość *selektywność *nierównomierność -ogromne znaczenie dużych zwierząt roślinożernych w powstawaniu większych zbiorowisk trawiastych Czynniki fitobiotyczne Wśród roślin naczyniowych występuje wiele współzależności przede wszystkim natury ekologicznej -walka o składniki niezbędne do życia -współzawodnictwo w zdobywaniu przestrzeni życiowej(zbiorowiska trawiaste kształtują się pod ważnym wpływem konkurencyjności poszczególnych gatunków w danych warunkach siedliska) -siła konkurencyjna gatunków polega na zdolności zajmowania nisz ekologicznych w zbiorowiskach roślinnych oraz intensywnym wzroście rośłin -oddziaływanie allelopatyczne(wydzieliny korzeniowe,liści ,nasion,kwiatów) są odpowiedzialne m.in.za regulowanie ilości siewek poszczególnych gatunków jakie mogą się utrzymać w danym zespole,a tym samym regulowanie jakościowego i ilościowego skłądu zbiorowiska -współżycie traw posiewnych i niektórych roślin motylkowatych np. komonicy zwyczajnej,lucerny,nerkowatej,baldaszkowatych i złożonych z grzybami,które rozwijają się na ich korzeniach w formie endotroficznej mikoryzy znaczenie grzybów z roślinami polega na pobieraniu składników pokarmowych N i P -szczególną rolę odgrywają rośliny motylkowe dzięki bakteriom Rhizobium -ilość asymilowanego azotu może wynosić od 70 – 80kg/ha do 100 i 200kg/ha -na skład fitobiotyczny zbiorowisk wpływają również bezzielone pasożyty i zielone półpasożyty -wiele szkodników przynosi rdze,śniecie i głownie czynniki antropogeniczne -zabiegi techniczno-melioracyjne – celem których jest osuszanie lub nawadnianie terenów -nawożenie,sysytem użytkowania -podsiew -stosowanie pestycydów -zanieczyszczenia Podział i waloryzacja siedlisk łąkowych Podział typologiczny jest podstawą do określania waloryzacji i oceny siedlisk łąkowych(funkcjonuje tylko w Polsce),dotyczy tylko TUZ Umownie zalicza się do TUZ takie obszary -zabagnione -częściowo zakrzewione i zadrzewione -sporadycznie użytkowane,które po osuszeniu i odkrzaczeniu kwalifikują się do użytkowania łąkowego -granice łąkowo-leśne,umownie wyznacza udział krzewów i drzew, <50% pokrycia -granice polowo-łąkowe,umownie wyznacza ustabilizowany w wieloleciu sposób użytkowania -obszary użytkowane przestrzennie(pole/łąka lub pole/pastwisko są wyłączone z TUZ) Podstawą podziału są -położenie w topografii terenu -właściwości gleby(rodzaj,uwilgotnienie,napowietrzenie,żyzność) -szata roślinna (nie jest jednak cechą wyróżniającą poszczególne jednostki,ale je charakteryzuje) a)niżowe dolinowe – strefa <300m n.p.m. b)niżowe pozadolinowe – strefa 150-300m n.p.m. c)terenów górskich -strefa 300-500m n.p.m. –podgórskie -strefa 500-1000m n.p.m. – górskie - >1000m n.p.m. – wysokogórskie pod względem geomorfologicznym Polska charakteryzuje się : -użytki zielone niżowe 93% -użytki zielone górskie i podgórskie niżowe dolinowe Grądowe(grądy) Zalewne(łęgi) Bagienne(bielawy) grupa *zubożałe *zgrądowiałe *podtopione *właściwe *właściwe *wododziałowe *podmokłe *rozlewiskowe *właściwe *popławne *zastoiskowe *zalewne rodzaj Ha 1802 927 497 %UZ 42,7 22,5 12,0 Murszowiska (pobagienne) *grądowiejące *łęgowiejące *właściwe *zdegradowame 901,4 21,8 Gądy -zajmują największą powierzchnię, powstają na glebach mineralnych(lekkie i średnie),próchnicznych -pod względem gospodarczym można je uszeregować zaczynając od najlepszych grądy popławne,podmokłe,właściwe,zubożałe Łęgi -obszar maleje w związku z obsychaniem dolin rzecznych -ok. 750tys ha (głównie łęgi właściwe)występują na madach a pozostałe to łęgi rozlewiskowe i zastoiskowe położone na glebach organicznych Murszowiska -powstają po osuszeniu łęgów rozlewiskowych,zubożałych i bagiennych(bielaw),które znajdują się na utworach organicznych wykład 9 Podział łąk w zależności od ilości zbieranych odrostów runi: -jednokośne -dwukośne -trzykośne -czterokośne Terminy koszenia łąk zależy od: -fazy rozwojowej dominujących traw -intensywnego nawożenia i użytkowania -zapotrzebowania gospodarstwa na paszę -przeznaczenia zielonki -skłonności roślin do wylegania -przebiegu pogody i stosunków wodnych np. I odrost: pełnia kłoszenia tzw. przewodnich gat. traw w danym zbiorowisku II odrost: po 7-8 tyg. od zbioru I odrostu III odrost: po 7-8 tyg. od zbioru II odrostu Pierwszy termin nie wcześniej niż 15 maja, a ostatni nie później niż 20 września. Wysokość koszenia: -łąki z przewagą traw wysokich należy kosić na wysokość 6-8 cm -z większym udziałem traw niskich można kosić na wysokość 5-6 cm Wysokość koszenia decyduje o trwałości UZ oraz ich produktywności. Zbyt niskie koszenie traw poniżej 5 cm przynosi pozorne korzyści w postaci większej ilości zielonki z jednej powierzchni, ale z kolei: -pozbawia trawy znacznej ilości odziomkowych liści i ścierni -proces fotosyntezy jest słabszy Powyżej 6-8 cm prowadzi do: -straty w biomasie -wypadanie traw niskich Sposoby konserwacji: -stosowanie odpowiednich metod gwarantujących uzyskiwanie wartościowej paszy dla zwierząt gospodarskich *suszenie na siano (1/2 pokosu I i cały II pokos) *kiszenie świeżej zielonki (1/2 pokosu I i cały III pokos) *kiszenie zielonki podsuszonej (najlepiej I pokos ) *produkcja suszu siennego O wyborze sposobu konserwacji decydują: -warunki pogodowe -zaplecze techniczne i stopień zmechanizowania gospodarstwa Straty w skł. pokarmowych w warunkach różnych sposobów konserwacji: *siano 15-30% *kiszonki 8-10% *sianokiszonki 8-10% *susz sienny do 5% Produkcja siana -rozrzucanie pokosów (bezpośrednio po skoszeniu aby ścięta ruń została równomiernie rozłożona na całej powierzchni łąki) szybkość wysychania zależy od powierzchni roślin wystawionej na bezpośrednie działanie wiatru i słońca -odwrócenie przesychającego materiału (aby był swobodny dostęp powietrza 2 razy w ciągu pierwszego dnia suszenia, najlepiej w godzinach przedpołudniowych, żeby zabezpieczyć przed nocnym nawilgoceniem i poranną rosą należy uformować materiał w wały,a dnia następnego rozrzucić ponownie. Wały nie mogą być zbyt duże, aby materiał nie uległ przegrzaniu suszenie na pokosach – tzw. Sposób tradycyjny (wstępne suszenie na pokosach, a dosusza się w stogach itp. ) dosuszanie na rusztowaniach – polega na zbiorze podsuszonej zielonki (35-50% wody) i złożenia jej na kozłach, rogalach, trójrogach , daszkach i innych urządzeniach. Metody suszenia zielonki na siano – wstępne suszenie na pokosach, a dosuszanie zimnym lub ogrzanym powietrzem. Przyśpieszenie suszenia: wstępne mechaniczne(zgniatanie zielonki) lub chemiczne (desykacja roślin przed skoszeniem) – przyśpiesza obniżenie zawartości wody). Maszyny wykorzystywane w produkcji siana -kosiarki otacyjne(górno- i dolnonapędowe, dodatkowo mogą być wyposażone w zgniatacze) -zgrabiarki przyczyny strat składników pokarmowych: -oddychanie więdnących roślin 5-15% -mechanicznego obłamywania ściętych roślin i wykruszania się wysychających -wymywanie skł. pokarmowych przez deszcz i rosę -fermentacji zachodzącej w czasie suszenia i składowania -wypacanie się niekiedy pleśni straty mechaniczne *przy zawartości wody w roślinach poniżej 40% zachodzą straty spowodowane mechanicznym obłamywaniem i wykruszaniem się delikatnych liści *straty spowodowane mechanicznym wykruszaniem się części roślin są większe u motylkowych straty wskutek wymywania skł. pokarm. *do 10% (wymywanie skł. pok.) – straty są tym większe im bardziej jest posunięty postęp w suszeniu *deszcz straty w czasie składowania siana *występują one wskutek fermentacji, pleśnienia i gnicia (gdy wilgoć jest za wysoka) *straty w suchej masie w sianie o wilg. 15% wynoszą 1,7%, a o wilg. 25% mogą dochodzić do 10% *jeśli zawartość wody przekracza 30% to w trakcie przechowywania wzrasta procesy oddychania mikroflory i może dojść nawet do samozapalenia przeciwdziałanie stratom skł. pok. -skrócenie czasu pozostawienia ściętej runi łąkowej na pokosach -szybkie odwadnianie roślin mechaniczne zgniatanie roślin -w pierwszej kolejności lub łącznie z koszeniem – zgniatanie ściętej zielonki *przy konserwacji grubołodygowych roślin *stosując zgniatanie czas schnięcia skraca się o 30-50% zgniatanie – system oparty na koncepcji odwadniania roślin przez mechaniczne wyciskanie soków podsuszanie zielonki – w ciągu 4-5 h obniża się wilg. do 60%, a po upływie 6-7h do 35-45% w naszych warunkach można w jeden dzień obniżyć wilgotność do 60% a za połtora dnia do 40% odwadnianie środkami chemicznymi -umożliwiają jednofazowy zbiór -zalecane przy produkcji suszu i kiszonki – kwas mrówkowy, octowy, propionowy, a także preparat Reglone (stosuje się go w ilości 0,5-1% w stosunku do ściętej masy) wykład 10 1. Koszenie: -termin: faza początku kłoszenia się gatunków „przewodnich” -wysokość koszenia optymalna 5cm -pora: w godzinach południowych lub popołudniowych, ze względu na najwyższą zawartość węglowodanów ze względów technologicznych i ekonomicznych należy połączyć koszenie ze spulchnianiem pokosów. 2. podsuszanie i zgrabianie w wały -zielonkę podsusza się do zawartości >30% suchej masy 3. belowanie -podsuszoną i zgrabioną zielonkę w wały zbiera się prasami zwijającymi w bele, muszą one być mocno sprasowane i równomiernie zagęszczone 3. transport bel do miejsca ich owijania -do przewozu używa się przyczep skrzyniowych, przyczep samoładowczo-sterujących 4. owijanie -bele owijane są samoprzylepną folią za pomocą owijarki -odpowiednia grubość i szerokość folii gwarantuj hermetyczne zamknięcie beli z zielonką -uzyskane beztlenowe warunki zapewniają rozwój bakterii kwasu mlekowego -uformowane bele należy owinąć folią w czasie nie dłuższym niż: *2 godziny – gdy temperatura powietrza >20*C *3 godziny - --------------------------------- = 15*C *4 godziny - --------------------------------- = 10*C 5. składowanie i przechowywanie -w miejscu składowania nie może gromadzić się woda -do składowania służą chwytaki zamontowane na ładowaczu czołowym -bele o większej zawartości suchej masy można układać w 2-3 warstwach -bele należy chronić przed uszkodzeniami mechanicznymi -na uszkodzoną folię należy nakleić łaty z folii -nie zaleca się składować bel powyżej 12 m-cy 6. skarmiać -kiszonkę można skarmiać po ok. 6-8 tyg -bele rozwija się za pomocą rozwijaczo-ładowaczy lub ręcznie -rozpoczętą belę należy skarmić w ciągu 1 doby prawidłowo zakiszona kiszonka charakteryzuje się -przyjemny zapach ( owocowy, zapach chleba) -struktura – można dojrzeć rośliny z których została sporządzona -dobra samostrawność, lekko kwaśny, chętnie zjadana -duża koncentracja energii -mała zawartość amoniaku -brak kwasu mlekowego zasady sporządzania kiszonki: -przestrzeganie odpowiedniego nawożenia mineralnego(azotowego) -dotrzymywanie właściwego terminu zbioru, zawartość włókna nie może przekroczyć 25% -koszenie roślin na wysokości 5cm, nawet do 8cm(eliminacja zanieczyszczenia zielonki glebą przez np. kretowiska) -unikanie koszenia zielonki w czasie złej pogody(np.deszcz) -najszybsze osiągnięcie suchej masy -w silosie – jak najszybciej napełnić, wyprzeć powietrze przez dobre ubicie zielonki -kontrolować czy nie zachodzą jakieś uszkodzenia wartość pokarmowa suszu siennego -16-22% białka -korzystny układ aminokwasów tego białka -obecność witamin, składników mineralnych, b-karotenu, ksantofilu -22-25g Ca w 1 kg paszy -mieszanki dla drobiu mogą zawierać do 3-5% suszu siennego, dla świń 5-8%, dla przeżuwaczy nie ma ograniczeń 1 ha dobrego pastwiska pozwala uzyskać ok. -59-71 tys. MJ energii nett -1,8-2,3 t białka ogólnego co pozwala wyprodukować *7-10 tys. litrów mleka lub *800-1200 kg mięsa wołowego bez dodatków innych pasz! Gospodarka pastwiskowa -> zalety pastwiskowego żywienia zwieząt: -bezpośrednie pobieranie paszy przez zwierzęta i możliwość jej selektywnego pobierania -ruch i przebywanie na świeżym powietrzu, co korzystnie wpływa na kondycję fizyczną i zdrowotność a zwłaszcza: *układ krążenia *przemiana materii *ilość czerwonych krwinek we krwi *wzmacnia kościec *lepiej rozwijają się płuca -najtańszy sposób żywienia zwierząt -produkty od zwierząt żywionych na pastwisku mają wyższą wartość odżywczą, lepsze walory smakowe pasza pastwiskowa może stanowić monodiete, tzn. być paszą wyłącznie dla zwierząt o wydajności do 20kg mleka dziennie lub dobowego przyrostu masy cła młodego bydła opasowego sięgających 1kg wady żywienia pastwiskowego -niecałkowite wykorzystanie runi pastwiskowej z powodu selektywnego pasienia zwierząt, deptanie runi, brudzenia i pozostawiana odchodów. W warunkach Polski straty te przekraczają 20% -duży wydatek energii związany z ruchem zwierząt na pastwisku podczas pasienia się -trudność z przemysłową organizacją produkcji mleka plonowanie i wartość pastwiska zależą od składu florystycznego runi i jego zmiany w zależności od warunków siedliskowych i poziomu agrotechniki. Umiejętność gospodarowania na pastwisku polega na zaspokajaniu potrzeb pokarmowych zwierząt przez użytkowanie runi, zgodnie z jej rytmem wzrostu i rozwoju! Wykład 11 Ogólne zasady nawożenia UZ Nawożenie – główny czynnik intensyfikacji produkcji pasz na TUZ. Trawy – główny składnik łąk i pastwisk, bardzo dobrze wykorzystuje nawozy, przez wielokrotne użytkowanie ekonomicznie przetwarzają je na pasze. Odpowiednie nawożenie warunkuje: -pozyskiwanie dużych plonów siana lub zielonki, o dobrym składzie chemicznym i botanicznym, czyli o dobrej smakowitości i jakości paszy -wpływa na zwiększenie udziału traw o dużej wartości paszowej, zmniejszając udział traw mniej wartościowych i chwastów. *zaprzestanie nawożenia, błędy w ciągu 2 lat powodują mniejszą wydajność i ich degradację *odbija się to również na zdrowiu i produktywności zwierząt karmionych paszą *największe plony uzyskujemy z UZ racjonalnie użytkowanych, o uregulowanych stosunkach wodnych *na glebach suchych pobieranie składników jest utrudniane, a przyrosty plonów w wyniku nawożenia są mniejsze (najbardziej efektywne jest nawożenie wiosenne UZ) *planując nawożenie trzeba znać potrzeby pokarmowe runi *potrzeby pokarmowe nie zawsze pokrywają się z potrzebami nawozowymi potrzeby nawozowe zależą od: -warunków siedliskowych(stosunki wodne, warunki glebowe, roślinność) -planowanych bądź spodziewanych plonów -sposobu użytkowania runi. Potrzeby nawozowe a warunki siedliskowe: -na terenach zalewanych lub popławnych skł. pokarmowe dostają się na UZ z wodami -w terenach górskich UZ użytkowanie niżej są żyźniejsze -do bionawożenia składników pokarmowych niezbędna jest znajomość rodzimych lb i jej zasobności – głównie w P i K. potrzeby nawozowe a sposób użytkowania pastwiska -na pastwiskach część odchodów zostaje -efektywność nawożenia (odchodami) jest jednak bardzo ograniczona gdyż znaczna koncentracja składników w kale i mocz powoduje punktowe przenawożenie -ilość tych składników może być bardzo zróżnicowana potrzeby nawozowe a potrzeby pokarmowe zwierząt -inaczej powinny być karmione zwierzęta *młode i stare *zacielone i wycielone *produkcyjne i nieprodukcyjne *pracujące i niepracujące potrzeby nawozowe a skład botaniczny runi -potrzeby nawozowe powinny uwzględniać istniejący skład botaniczny -przy dużym udziale roślin motylkowych możemy ograniczyć nawożenie azotem, ale potrzebne jest nawożenie P, K, Mg oraz wapnowanie -ruń z udziałem traw szlachetnych wymaga intensywnego nawożenia szczególnie azotem określenie dawek nawozów na UZ -w oparciu o skład chemiczny roślin -w oparciu o stan odczynu gleby i zasobność w składniki mineralne nawożenie azotem: -nawożenie roślin niemotylkowych azotem wpływa na wzrost zawartości białka ogólnego i właściwego -zbyt duże dawki azotu sprzyjają wzrostowi zawartości azotanów -wpływ na zawartość włókna surowego nie jest w pełni wyjaśniony bardzo wysokie dawki N są niekorzystne -niska przydatność na zakiszanie -pogorszenie wartości paszowej -graniczna zawartość azotanów w paszy wynosi 0,2% w suchej masie -z azotanów powstają nitrozoaminy – związki rakotwórcze efektywność stosowania N – 25kg siana na 1kg N Wszystkie nawozy azotowe wykazują szybkie działanie, wyjątek mocznik Nawozy fosforwe -wpływ na wzrost plonu i rozwój systemu korzeniowego -sprzyja wzrostowi białka, soli mineralnych i smakowitości paszy -zwiększa udział roślin motylkowatych nawozy potasowe -nadmiar jest niekorzystny nie może przekraczać 2,0% K w suchej masie -ogranicza przyswajalność Mg i Ca zalecane dawki N:P:K *gleby mineralne 1 : 0,3-0,6 : 0,6-0,8 *gleby organiczne 1 : 0,6-0,8 : 0,8-1,2 przykładowe dawki NPK w zależności od gleby gleby mineralne gleby organiczne N 60-120 40-100 P2O5 40-60 60-80 K2O 80-100 120-160
