Empfehlungen zur Patienteninformation Polnisch
advertisement
58 Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych Allgemeines zur Einnahme von Psychopharmaka Str. 58–64 Leki psychotropowe (działające w mózgu) mają wsród niektórych ludzi złą opinię. W ankietach przeprowadzonych przez niemieckiego psychiatrę Angermeyera w roku 1993 leki psychotropowe wypadły w opinii niemieckiego społeczeństwa bardzo źle. W ankiecie tej pytano o zdanie na temat leczenia schizofrenii, depresji lub napadów paniki „normalnych ludzi“ (a więc nie pacjentow lub ich rodziny). Odnośnie wszystkich trzech schorzeń większość zakładała, że leki psychotropowe raczej je pogarszają niż przynoszą poprawę. Specjaliści mają inny pogląd na tę sprawę. Leki psychotropowe są niezastąpione w leczeniu niektórych chorób psychicznych. Sami pacjenci lub ich najbliżsi mają najczęściej dużo lepsze zdanie o lekach psychotropowych, niż ludzie którzy znają choroby psychiczne tylko ze słyszenia. Nierzadko jednak pacjenci, którzy muszą przyjmować leki psychotropowe popadają w niepewność, gdy przyjaciele i rodzina doradzają odstawienie tych środków. Nie powinni oni dać wprowadzić się w błąd, lecz zaufać specjaliście (psychiatrze lub neurologowi), który leki te kompetentnie zaleca. ? Kto musi zażywać leki psychotropowe? ? Wer muß Psychopharmaka einnehmen? Leki psychotropowe są skuteczne w wielu chorobach psychicznych, np. w depresjach, psychozach lub zaburzeniach lękowych. Zalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 ? Jakie leki psychotropowe wyróżniamy? ? Welche Psychopharmaka gibt es? Najważniejszymi grupami leków psychotropowych są leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki, środki uspokajające i nasenne oraz leki zapobiegające nawrotom w chorobach przebiegajacych fazowo. Te rodzaje leków psychotropowych zostaną omówione w następnych rozdziałach. Tabela 1 (zob. str. 59) zawiera listę najczęściej używanych leków psychotropowych. ? Czy leki psychotropowe uzależniają? ? Machen Psychopharmaka abhängig? Wielu ludzi uważa, że od wszystkich leków psychotropowych można się uzależnić. Nie jest to prawdą: leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki i wiele innych nie uzależniają. Niektóre osoby, zażywajace przez dłuższy czas środki uspokajające (np. z grupy benzodiazepin) mogą jednakże wpaść w nałóg. Nałóg ten objawia się niemożnością odstawienia leku i czasem dążeniem do podwyższenia dawki. Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych 59 Tabela 1. Leki psychotropowe. Szukając w tabeli konkretnego leku trzeba znaleźć na opakowaniu leku lub ulotce nazwę zwiazku chemicznego, z którego lek się składa. Każdy lek ma nazwę handlową (np. „aspiryna“) oraz nazwę chemiczną (np. „kwas acetylosalicylowy“). „Mood stabilizer“ to środki zapobiegające nawrotom w schorzeniach przebiegających fazowo (np. choroba maniakalno- depresyjna). Nazwa chemiczna Grupa Podgrupa Alprazolam Amisulprid Amitriptylin Amitriptylinoxid Benperidol Bromazepam Bromperidol Buspiron Brotizolam Carbamazepin Chloralhydrat Chlordiazepoxid Chloropromazin Chlorprotixen Citalopram Clobazam Clomipramin Clopenthixol Clothiapin Clotiazepam Clozapin Desimpramin Diazepam Dibenzepin Dikaliumclorazepat Diphenhydramin Donepezil Dosulepin Dothiepin Doxepin Doxylamin Droperidol Fluoxetin Flupentixol Fluphenazin Fluspirilen Fluvoxamin Galantamin Haloperidol Hydroxyzin Hypericum (Johanniskraut) Imipramin Ketazolam Levomepromazin środek uspokajający neuroleptyk przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny neuroleptyk środek uspokajający neuroleptyk lek przeciwlękowy środek nasenny i uspokajający „Mood Stabilizer“, przeciwpadaczkowy środek nasenny i uspokajający środek nasenny i uspokajający neuroleptyk neuroleptyk przeciwdepresyjny środek nasenny i uspokajający przeciwdepresyjny neuroleptyk neuroleptyk środek nasenny i uspokajający neuroleptyk przeciwdepresyjny środek nasenny i uspokajający przeciwdepresyjny środek nasenny i uspokajający środek nasenny i uspokajający środek poprawiający funkcje mózgowe przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny środek nasenny i uspokajający neuroleptyk przeciwdepresyjny neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk przeciwdepresyjny środek poprawiający funkcje mózgowe neuroleptyk środek nasenny i uspokajający roślinny lek przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny środek nasenny i uspokajający neuroleptyk benzodiazepiny trójpierścieniowe przeciwdepresyjne trójpierścieniowe przeciwdepresyjne benzodiazepiny benzodiazepiny benzodiazepiny selektywnie hamujące zwrotny wychwyt serotoniny benzodiazepiny trójpierścieniowe przeciwdepresyjne benzodiazepiny nietypowy neuroleptyk trójpierścieniowe przeciwdepresyjne benzodiazepiny trójpierścieniowe przeciwdepresyjne benzodiazepiny przeciwhistaminowy trójpierścieniowe przeciwdepresyjne trójpierścieniowe przeciwdepresyjne trójpierścieniowe przeciwdepresyjne przeciwhistaminowy selektywnie hamujące zwrotny wychwyt serotoniny selektywnie hamujące zwrotny wychwyt serotoniny przeciwhistaminowy trójpierścieniowe przeciwdepresyjne benzodiazepiny Zalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 60 Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych Tabela 1 (ciąg dalszy) Nazwa chemiczna Grupa Lithiumacetat Lithiumaspartat Lithiumcarbonat Lithiumcitrat Lithiumglukonat Lithiumsulfat Lofepramin Lorazepam Maprotilin Melitracen Melperon Metaclazepam Mianserin Mirtazapin Moclobemid Moperon Nefazodon Nortriptylin Olanzapin Oxazepam Oxazepam Oxazolam Paroxetin Penfluridol Perazin Periciazin Perphenazin Pimozid Pipamperon Pipothiazin Prazepam Promazin Promethazin Prothipendyl Quetiapin Reboxetin Risperidon Rivastigmin Sertralin Sulpirid Tacrin Thioridazin Tranylcypromin Trazodon Triazolam „Mood Stabilizer“ „Mood Stabilizer“ „Mood Stabilizer“ „Mood Stabilizer“ „Mood Stabilizer“ „Mood Stabilizer“ przeciwdepresyjny nasenny i uspokajający przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny neuroleptyk środek nasenny i uspokajający przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny neuroleptyk przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny neuroleptyk środek nasenny i uspokajający środek nasenny środek nasenny i uspokajający przeciwdepresyjny neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk środek nasenny i uspokajający neuroleptyk środek nasenny i uspokajający neuroleptyk neuroleptyk przeciwdepresyjny neuroleptyk środek poprawiający funkcje mózgowe przeciwdepresyjny neuroleptyk środek poprawiający funkcje mózgowe neuroleptyk przeciwdepresyjny przeciwdepresyjny środek nasenny i uspokajający Zalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 Podgrupa trójpierścieniowe przeciwdepresyjne benzodiazepiny grupa „inne przeciwdepresyjne“ benzodiazepiny grupa „inne przeciwdepresyjne“ grupa „inne przeciwdepresyjne“ odwracalne inhibitory MAO grupa „inne przeciwdepresyjne“ trójpierścieniowe przeciwdepresyjne nietypowe neuroleptyki benzodiazepiny benzodiazepiny benzodiazepiny selektywnie hamujące zwrotny wychwyt serotoniny benzodiazepiny przeciwhistaminowy nietypowe neuroleptyki selektywnie hamujące zwrotny wychwyt noradrenaliny nietypowe neuroleptyki selektywnie hamujące zwrotny wychwyt serotoniny nieodwracalne inhibitory MAO grupa „inne przeciwdepresyjne“ benzodiazepiny Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych 61 Tabela 1 (ciąg dalszy) Nazwa chemiczna Grupa Trifluoperazin Trifluperidol Triflupromazin Trimipramin Valproinsäure Venlafaxin neuroleptyk neuroleptyk neuroleptyk przeciwdepresyjny „Mood Stabilizer“, przeciwpadaczkowy przeciwdepresyjny Viloxazin Zaleplon Ziprasidon Zolpidem Zopiclon Zotepin Zuclopentixol przeciwdepresyjny środek nasenny neuroleptyk środek nasenny środek nasenny neuroleptyk neuroleptyk ? ? Czy leki psychotropowe zmieniają osobowość? Podgrupa trójpierścieniowe przeciwdepresyjne selektywnie hamujące zwrotny wychwyt serotoniny i noradrenaliny grupa „inne przeciwdepresyjne“ niebenzodiazepinowe nasenne nietypowe neuroleptyki niebenzodiazepinowe nasenne niebenzodiazepinowe nasenne ? Jak działają leki psychotropowe? ? Wie wirken Psychopharmaka? Verändern Psychopharmaka die Persönlichkeit? Użycie leków w terapii zaburzeń psychicznych wywołuje wiele niepokojów. Pacjenci zastanawiają się, czy tabletki nie wpłyną na ich odrębność, cechy charakteru czy zachowania. Często pojawia się uczucie zaprzedania samego siebie. Wyobrażenie, że tabletka kieruje naszym czuciem, myślami i dążeniami wywołuje niepokój. Czy aby nie stosuje się „chemicznego kija“ aby zmienić własną osobowość na taką, która odpowiada oczekiwaniom innych? To bardzo rozpowszechniony przesąd, że leki psychotropowe mogą zmienić osobowość ludzką. Nie jest on jednak prawdziwy. Z niezależnie myślącego, zadowolonego człowieka nie da uczynić się robota bez woli, również ktoś nieśmiały i trzymający się na uboczu nie przemieni się w tryskającą dowcipem duszę towarzystwa. Leki psychotropowe są w stanie jedynie przywrócić do normy stan chorobowy. Połączenia nerwowe w mózgu można porównać do kabli w urządzeniu elektrycznym. Przekazywanie informacji odbywa się w mózgu również drogą elektryczną, przy czym „kabel“ składa się z jednej jedynej komórki nerwowej. W pewnych chorobach psychicznych zaburzone jest przekazywanie informacji na przejściu z jednej komórki nerwowej do drugiej (na zlutowaniu). Przekaźnictwo to dokonuje się za pomocą neurotransmiterów (substancji przekaźnikowych), takich jak serotonina czy dopamina. Leki psychotropowe działają w tych miejscach, przywracając do normy zaburzone przekaźnictwo nerwowe. Mało zrozumiałe wydaje się często, że na uczucia, nastroje, energię duchową i myślenie można wpłynąć poprzez „chemię dla ducha“. Mózg ludzki ulega zaburzeniom funkcji i struktury dokładnie tak samo jak każdy inny narząd. W odróżnieniu jednak na przykład od nerki mózg ludzki nie jest w momencie urodzenia narządem gotowym i zdolnym do pełnego funkcjonowania. W niektórych swoich funkcjach jest on wprawdzie zależny od pewnych czynników dziedzicznych i wrodzonych, oprócz tego zostaje on jednak w przebiegu życia nacechowany i ukształtowany poprzez uczenie się, obciążenia i czynniki stresujące. Ośrodki mózgowe odpowiedzialne za nastroje, uczucia i energię duchową Zalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 62 Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych mogą przykładowo ulegać częstym zaburzeniom z powodu wrodzonych skłonności; mogą one również ulegać zaburzeniom z powodu uszkodzenia funkcji biochemicznych w wyniku obciażających sytuacji życiowych i przeciążenia. Takie zaburzenia funkcji biologicznych można skorygować poprzez odpowiedni wpływ leków. Wszystkie nowoczesne leki psychotropowe są rozwijane tak, aby w sposób jak najbardziej ostrożny normalizowały zaburzone procesy biochemiczne. To prowadzi do tego, że zaburzenia życia psychicznego w zakresie pojmowania, czucia, przeżywania i myślenia, ale również rozwoju woli i zachowania mogą ulegać poprawie etapami. Celem leczenia lekami psychotropowymi nie jest zmiana osobowości lecz przywrócenie „dawnych“ umiejętności. ? „Czy leki psychotropowe tylko (mnie) uspokoją“? ? „Stellen (mich) Psychopharmaka nur ruhig?“ To również przesąd. Wielu ludzi uważa, że działanie leków psychotropowych polega tylko na wywoływaniu u pacjenta senności. W rzeczywistości leki psychotropowe mają wiele różnych działań: np. istnieją leki zwalczające głównie urojenia prześladowcze, inne przeciwko zaniżonemu nastrojowi i jeszcze inne, które zapobiegają nawrotom chorób psychicznych. Nie wszystkie powodują senność. Niektóre leki psychotropowe poprawiają napęd, np. u pacjentów w depresjii cierpiących na ciągłe zmęczenie i senność. W przypadku innych lekow działanie uspokajające jest pożądane i celowo wykorzystywane. Czasami działanie nasenne jest niepożądanym skutkiem ubocznym, który trzeba zaakceptować w obliczu bardzo ciężkiej choroby psychicznej. ? Czy skutki uboczne są uciążliwsze od choroby? ? Sind die Nebenwirkungen schlimmer als die Krankheit? Leki psychotropowe mają nierzadko działania uboczne, obszerniej przedstawiamy je w następnych rozdziałach. Niestety badania naukowe nie umożliwiły do tej pory usuwania ciężkich schorzeń psychicznych zupełnie bez Zalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 skutków ubocznych.W pewnych poważnych chorobach psychicznych trzeba pogodzić się ze skutkami ubocznymi. Jeżeli w efekcie końcowym skutki uboczne okazywałyby się gorsze od samej choroby, żaden lekarz nie przepisywałby leków psychotropowych. Niezażywanie leków psychotropowych prowadzi czasem do poważnych następstw, jak np. przemoc w stosunku do innych ludzi lub myśli samobójcze. Niestety niektórzy pacjenci szybko zapominają, jaką poprawę przyniosly im leki psychotropowe. Uważają, że mogą obyć się bez nich i odstawiają je, narażając się na duże ryzyko nawrotu. ? Czy psychoterapia jest lepsza od leków psychotropowych? ? Ist Psychotherapie nicht besser als Psychopharmaka? Z cytowanej uprzednio ankiety wśród ludności niemieckiej wynikało również, że w opinii większości ludzi psychoterapia ma praktycznie zawsze lepsze działanie od leków psychotropowych. Dobrze by było, gdyby udawało się leczyć wszystkie schorzenia psychiczne wyłącznie za pomocą rozmów i ćwiczeń. Niestety istnieją choroby psychiczne, w których pomagają właściwie tylko leki, a psychoterapii przypada jedynie dodatkowa, podtrzymująca rola. Dzięki badaniom naukowym wiadomo dziś, w jakich schorzeniach, które formy terapii są skuteczniejsze od innych. Przyjmowanie leków psychotropowych nie jest pod żadnym względem wyrazem porażki czy kapitulacji przed chorobą. Podobnie jak w chorobach somatycznych również w zaburzeniach psychicznych wskazane jest skorzystanie z możliwie jak najszerszej pomocy. Podstawowymi środkmi terapii psychiatrycznej są z jednej strony leki psychotropowe, a z drugiej różne formy psychoterapii. Do rozrachunku z własną chorobą psychiczną niezbędna jest pewna doza stabilizacji psychicznej. Czasem na początku leczenia pacjenci są zbyt chorzy, lub nazbyt cierpią aby poddać się psychoterapii. W tych właśnie przypadkach w pierwszym etapie leczenia nacisk kładzie się na leki psychotropowe. Na przyklad człowiek z ciężką depresją często nie jest jeszcze zdolny do psychoterapii. Jego napęd jest zbyt zablokowany, w rozmyślaniach myśli krecą się stale wokół tego samego punktu i chory ze względu na obniżoną konzentrację i uwagę nie byłby w stanie sprostać Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych psychoterapii. Po kilku tygodniach leczenia lekami psychotropowymi rozrzedzają się – mówiąc językiem obrazowym – ciężkie czarne chmury nad jego duszą i chory może już przynajmniej w „lepszych godzinach“ zacząć rozprawiać się z chorobą, własną osobą i sytuacją życiową. ? Czy leki psychotropowe pomagają długotrwale? ? Helfen Psychopharmaka auf Dauer? Leki psychotropowe pomagają z reguły tak długo, dopóki się ich zażywa. Leki przeciwdepresyjne działają jeszcze przez dłuższy czas po ich odstawieniu (tzn. kilka tygodni lub miesięcy). Niektóre schorzenia przebiegają rzutami. To oznacza, że leki odstawia się po jakimś czasie (oczywiście dopiero wtedy, gdy zaleci to lekarz). Fakt, że niektóre leki psychotropowe nie działają długotrwale, nie powinien stanowić powodu nie zażywania ich wcale. Oczywiście, że byłoby pięknie gdyby naukowcy wynaleźli środki, dzięki którym choroby te na zawsze by zniknęły. Ale również chory na cukrzycę musi pogodzić się z wstrzykiwaniem insuliny do końca życia, w przeciwnym wypadku wcześniej umrze. Często mówi się, że psychoterapia w przeciwieństwie do leków ma trwałe działanie. Jednakże również w przypadku chorób, w których psychoterapia może pomóc nie ma gwarancji na wyleczenie całkowite i brak nawrotów. ? Czy nie lepiej leczyć choroby psychiczne środkami naturalnymi? ? Kann man seelische Krankheiten nicht besser mit natürlichen Mitteln heilen? 63 Wykazano jedynie działanie niektórych wyciągów z dziurawca w lekkich i średnio ciężkich depresjach. Dla większości innych środków istnieją bardzo ograniczone lub nie ma żadnych dowodów ich działania. To samo dotyczy preparatów homeopatycznych. Jeżeli lek psychotropowy ma zostać dopuszczony do leczenia danej choroby, trzeba jego działanie potwierdzić w tzw. „próbach podwójnie ślepych“. Przy tym 100 pacjentów otrzymuje nowy lek; innych 100 otrzymuje pigułki nie zawierające leku („placebo“). Choroby psychiczne ulegają bowiem poprawie często przez sam fakt otrzymywania pigułki („wiara przenosi gory“). Zdarzają się również wyleczenia spontaniczne (bez leczenia), które też należy uwzględnić. Tylko jeżeli nowy lek działa o wiele skuteczniej od placebo można uznać jego działanie za udowodnione. Pomimo to dostępnych jest wiele środków, których działania nie udowodniono. Oznacza to, że producent leku nigdy nie poddał go badaniom czy środek rzeczywiście działa. Również jeżeli lek dostępny jest tylko na receptę lub zamieszczony w katalogu leków „Rote liste“ nie daje to gwarancji, że zbadano jego skuteczność. Niestety ze względu na brakującą regulację prawną użytkownik nie ma możliwości poinformowania się w prosty sposób, czy dany środek nadaje się do leczenia określonej choroby czy nie. W naszym systemie zdrowotnym wydaje się niestety dużo pieniędzy, których potem gdzie indziej brakuje, na leki których działania nie udowodniono. Nawet jeżeli znamy kogoś, komu pomógł tak zwany „środek alternatywny“ nie dowodzi to jeszcze, że choroba nie ustąpiłaby również bez użycia tego środka. Z wielu przyczyn wskazane jest przyjmowanie tylko leków zaleconych przez specjalistę. Wnioski Wielu pacjentów ma nadzieję, że choroby psychiczne dają się wyleczyć środkami naturalnymi, a więc mieszankami roślinnymi lub środkami homeopatycznymi. Istnieje bardzo duża liczba preparatów dostępnych na receptę lub bez, które oferuje się do leczenia wszystkich rodzajów chorób psychicznych. Jednakże dla wielu tych środków nie wykazano nigdy, że naprawdę pomagają. Schlußfolgerungen Podsumowując, pozostaje zaakceptowanie leków psychotropowych jako ważnej szansy na przezwyciężenie dręczącej choroby psychicznej. Oczekiwane działanie jak również skutki uboczne powinny zostać omówione z lekarzem. Przy czym zarówno lekarz jak i pacjent będą dążyli do zastosowania jak najniższej, koniecznej dawki. W niektórych zaburzeniach psychicznych odpoZalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 64 Ogólne wiadomości o zażywaniu leków psychotropowych wiednie leki niezbędne są nie tylko w ostrej fazie choroby, lecz także zapobiegają nawrotom. Szczególnie w przypadku takiej długotrwałej terapii niezbędne jest odpowiednie pouczenie pacjenta i wskazanie jakich późniejszych skutków ubocznych należy się spodziewać. Lekarz i pacjent powinni być partnerami, co wymaga dużego stopnia otwartości i szczerosci. Zalecenia do informacji pacjentów U. Trenckmann B. Bandelow psychiatria i psychoterapia © Steinkopff Verlag, Darmstadt 2002 Na następnych stronach znajdziecie Państwo więcej szczegółowych informacji o lekach psychotropowych. Z uwagi na brak miejsca informacje te nie są kompletne ani wiążące. Lekarze i aptekarze chętnie dostarczą Państwu w razie potrzeby kompletnych informacji.
