charakterystyka współczesnego pieniądza
advertisement
Romejko Anna Bejster Dagmara II GN gr.6 *HISTORIA PIENIĄDZA* Pieniądz jest kategorią rynkową, identyfikowaną z wymianą i rynkiem. Jest współcześnie wszechobecny w życiu każdego człowieka i zorganizowanych społecznościach, poszczególnych podmiotów ekonomicznych i całych gospodarek. Dwa tysiące lat p. n. e. Ludzie nie tylko nie wiedzieli, czym są papierowe pieniądze, ale w ogóle nie znali pieniędzy w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Pieniądzem było wszystko to, co w danej społeczności miało uznaną wartość (np. żywność, narzędzia, tkaniny, ozdoby). Długie stulecia handel polegał na wymianie przedmiotów był to tzw. handel wymienny, opierający się na wyobrażeniach ludzi o wartości oferowanych przez siebie towarów, oraz towarów, które w zamian pragnęli otrzymać, w sensie rodzaju, ilości i jakości. Etapy rozwoju pieniądza wiążą się ściśle z rozwojem gospodarczym społeczeństwa od gospodarki naturalnej począwszy poprzez gospodarkę pieniężną na gospodarce kredytowej skończywszy. . Przyczyny powstania pieniądza według W.Groff’a odzwierciedlają się w celach społecznych w aspekcie stosunków międzyludzkich związanych z zaspokajaniem potrzeb związanych z pędem do gromadzenia, zbierania, posiadania i otrzymywania dóbr. Tłumaczy to rozmaite formy pieniądza we wczesnych kulturach jak np. postać ozdób z metali szlachetnych takich jak bransolety, pierścienie i spirale. Wczesne formy pieniądza miały często charakter kultowy-określane mianem pieniądza „świętego”, bądź „kultowego”. Były to posążki i symbole, które przedkładano bogom jako dary i ofiary pokutne w celu przebłagania ich oraz zapewnienia sobie przychylności zależnych od nich potęg natury i pomyślnych plonów. W roli miernika wartości o charakterze pieniądza używano również przedmiotów, które mimo że same nie miały żadnej wartości służyły za jednostkę obrachunkową, w której można było wyrazić wartość wszystkich dóbr. Były to przekładowo obrzędowe maty słomiane, muszle mięczaków, kamienie młyńskie czy symboliczne figury. W krajach rolniczych wartość różnych dóbr przeliczano na zboże .Jednym z najbardziej rozpowszechnionych towarów była sól. W Polsce bardzo długo używano jej jako środek płatniczy, a jedna z dawnych kar sądowych polegała na wyegzekwowaniu od oskarżonego 300 kruszy, czyli grud soli. „Wynalazek” pieniądza historia przypisuje Sumerom(3100-1955 p. n. e.) , którzy do kreślenia wartości pieniądza wybrali metale szlachetne złoto i srebro poświęcone bogom Słońca i Księżyca. Stworzyli jednostkę obrachunkową, a nie pieniądz jako jednostkę fizyczną-monetę. Nie używali złota i srebra w obiegu pieniężnym, przechowywali je pod pieczą kapłanów, którzy wydawali pisemne potwierdzenia rozliczeń na tabliczkach glinianych. Kolejnym etapem w ewolucji pieniądza był pieniądz towarowy, który po raz pierwszy pojawił się w Babilonie w postaci srebrnej kaczki o określonej wadze, występował również w formie skór zwierzęcych, kości słoniowej płytek soli i prekalu. W ramach kategorii pieniądza towarowego funkcjonowały również określone sztuki metali i metali szlachetnych np. sztuki żelaza(Sparta), sztuki cyny(Chiny), sztuki srebra(Zydzi) oraz srebrne stateczki funkcjonujące w Mongolii. Powstanie monety kruszcowej w VII w p. n. e. u Lindyjczyków stało się jednym z istotnych czynników, które przyczyniły się do rozwoju handlu między Europą a Azją. Ważnym etapem w historii pieniądza była dematerializacja pieniądza drogą wprowadzenia pieniądza papierowego albo banknotów w Niemczech od 1.01.1910 . Jednakże banknoty te stanowiły jedynie rodzaj zaświadczenia(certyfikatu) za wypłatę złotych monetnieprawdziwy pieniądz papierowy. Prawdziwy pieniądz papierowy powstał dopiero po uchyleniu prawa do zamiany banknotu na złoto (Niemcy 07.1914) – nie przedstawia sobą żadnej wartości materialnej, posiadanie przez niego cech pieniądza jest gwarantowane wyłącznie przez państwo. Najwyższy szczebel rozwoju osiągnął pieniądz przybierając formę pieniądza bezgotówkowego (wkładowego bądź żyrowego) w formie pieniądza księgowego. Mimoże obrót bezgotówkowy znany był już bankom rzymskim, to w Niemczech został podjęty dopiero w 1868 roku przez spółki kredytowe. W chwili obecnej nową formą pieniądza stał się pieniądz plastikowy w postaci kart kredytowych oraz pieniądz elektroniczny. Kilka faktów z historii polskiego pieniądza: Już Mieszko I bił monetę srebrną nazywaną denarem. W obiegu znajdowała się jednak niewielka ich ilość. Środkami transakcji były przede wszystkim monety obce lub towary wymienne. Denary Mieszka I produkowano prymitywnie. Ze sklepanego na cienką blachę srebra wycinano nożycami krążki i odbijano na nich stemple. W drugiej połowie XIV wieku pojawiła się gruba moneta srebrna: grosz krakowski. Była to najważniejsza jednostka w systemie monetarnym, wprowadzony przez Kazimierza Wielkiego. Natomiast monetę nazwano złotym polskim bije się dopiero za panowania Zygmunta Augusta w roku 1564. Co ciekawe, wcale nie ze złota, tylko ze srebra. Złoty powrócił po pierwszej wojnie światowej; w 1924 roku zastąpił markę polską. Pierwsze pieniądze papierowe wiążą się z powstaniem kościuszkowskim, kiedy to w 1794 roku wprowadzono bilety skarbowe. Pieniądze papierowe emitowane były też przez rząd Księstwa warszawskiego, który nadał im miano biletów kasowych. *FUNKCJE PIENIĄDZA* Funkcje pieniądza można ująć w trzech grupach jako: - miernika wartości - pieniądza jako środka przechowywania wartości (tezauryzacji) - pieniądza jako środka przekazywania wartości. 1. Funkcji miernika wartości - pozwala na wyrażenie wartości towarów w pieniądzu. W tej funkcji istotne jest, to aby utrzymać siłę nabywczą pieniądza, określaną przez ilość towarów, którą można nabyć za jednostkę pieniądza. Na wartość nabywczą, czyli na siłę nabywczą ma wpływ relacja między wielkością obiegu pieniężnego a wartością masy towarów znajdujących się na rynku. Z funkcji miernika wartości można wyprowadzić pochodną funkcji pieniądza jako środka wyrażania cen. Jest on również przydatny przy określaniu relacji wartości dóbr oraz systemu cen. Pieniądz w swojej roli miernika wartości umożliwia zsumowanie wartości wszelkich dóbr wytworzonych w danym roku przez społeczeństwo, np. w gospodarce narodowej, co z kolei pozwala określić wielkość produktu społecznego. 2. Funkcja pieniądza jako środka przechowywania wartości – to możliwość wyrażenia dóbr za pomocą pieniądza. Funkcja pieniądza jako środka przechowywania wartości jest także nazywana funkcją środka tezauryzacji. Jest to proces, który prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu; może być symptomem braku zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych w okresach kryzysu gospodarczego. Funkcja ta umożliwia wykorzystanie pieniądza w przyszłości. Pieniądz dzięki swojej funkcji przechowywania wartości, umożliwia oszczędzanie równowartości wyprodukowanych i nie skonsumowanych dóbr i usług. Zaoszczędzona wartość może być przekazana innym podmiotom gospodarczym w formie kredytu udzielonego na określony czas na inwestycje w lokaty produkcyjne, finansów lub na sfinansowanie konsumpcji. 3. Funkcja pieniądza jako środka przekazywania wartości – rozwinęła się wraz z podziałem pracy i specjalizacją w szerszych ramach gospodarki narodowej. Dzięki istnieniu pieniądza jako naturalnego środka wymiany możliwa jest przestrzenna i czasowa, ilościowa i jakościowa wymiana towarów i usług na inne towary i usługi. Możliwość przenoszenia wartości w czasie i przestrzeni stanowiło przesłankę do rozwoju handlu międzynarodowego, udzielania kredytu innym podmiotom gospodarczym w zamian za wypłatę odsetek jako zapłatę za korzystanie z kapitału. W ujęciu makroekonomicznym – pieniądz cyrkuluje, łącząc się w strumienie pieniężne związane z różnymi operacjami rozliczeniowymi. Liczbę obiegów, jaką pieniądz dokonuje w określonym czasie (czyli częstotliwość z jaką w danym okresie jednostka pieniężna uczestniczy w transakcjach rozliczeniowych) nazywa się szybkością obiegu pieniądza. Z tej funkcji pieniądza (jako środka przekazywania wartości) wynikają pochodne jego właściwości: zastępowalności – tzn. niezmiennej i wzajemnie wymienialnej jednostki wartości podzielności – która wyraża się w możliwości dalszych podziałów jednostki obrachunkowej na mniejsze jednostki wartościowe, dzięki czemu wartość dóbr może być wyrażona bardzo dokładnie trwałość – zdolność do utrzymywania niezmiennej w czasie i skali międzynarodowej wartości rzadkość – naturalna lub sztucznie stworzona rzadkość znaków pieniężnych i pieniądza żyrowego (bezgotówkowego). Posiadanie pieniądza umożliwia zawsze nabycie towarów i usług o stałej wartości. Pieniądz posiada cechę prawnego środka płatniczego, tzn. w danej gospodarce narodowej nie można odmówić przyjęcia pieniądza jako środka przekazywania wartości w celu regulacji zobowiązań nie związanych z zakupem towarów i usług, np. płatności dotyczące zaciąganych i spłacanych pożyczek, regulowanie zobowiązań podatkowych, opłacania składek na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne. Pieniądz spełnia także funkcję międzynarodowego środka płatniczego – tzn. pieniądz jednego kraju jest honorowany jako środek płatniczy w innym kraju, np. dolar amerykański, a także inne tzw. twarde waluty. Podobnie jest z pieniądzem opartym na międzynarodowych umowach: takim pieniądzem są SDR (specjalne prawa ciągnienia), ECU, a obecnie euro. *ISTOTA PIENIĄDZA* Funkcje spełniane przez pieniądz określają jego istotę. Odpowiedzią na pytanie co stanowi gwarancję wartości pieniądza są tzw. teorie pieniądza, które można podzielić na: teorie metalistyczne(towarowe i kruszcowe) i nominalistyczne. TEORIE TOWAROWE: Teoria pieniądza jako towaru-wywodzi istotę pieniądza wyłącznie z wartości materiału z którego go wybito odnosząca się do monet złotych i srebrnych, nie potrafiła wyjaśnić pojawienia się pieniądza papierowego, nie dostrzegająca innych środków używanych jako pieniądz. Realna teoria pieniądza- towarowy charakter pieniądza wywodzi z potrzeby płynności podmiotów gospodarczych głosi że popyt na pieniądz, jako dobro o najwyższym stopniu płynności, wynika z zapotrzebowania podmiotów gospodarczych na stałą gotowość płatniczą. TEORIE NOMINALISTYCZNE: Nominalistyczna teoria pieniądza-wywodzi istotę pieniądza nie z jego wewnętrznej wartości(materii) lecz z jego wartości abstrakcyjnej, przede wszystkim do pokładanego w nim powszechnie zaufania, które żadną miarą nie musi być oparte na wartości samego materiału pieniężnego. Teoria konwencyjna-głosi, że pieniądz nie ma w ogóle charakteru towarowego i nie przedstawia sobą żadnej wartości materialnej; utrzymuje, że wszyscy członkowie społeczeństwa zawarli umowę, przewidującą uznanie określonego środka za pieniądz. Państwowa teoria pieniądza-uważa pieniądz za wytwór porządku prawnego, powstający na mocy aktu tworzenia prawa przez państwo. Rozróżnia: *pieniądz walutowy- przyjmowanie go jako środka płatniczego jest wymuszone przez państwo *pieniądz podrzędny-może być środkiem płatniczym, przyjmowanie go nie jest jednak powszechnie obowiązujące Zgodnie z tą teorią pieniądz jest jedynie środkiem płatniczym, stworzonym przez państwo w drodze formalnoprawnej, państwo również gwarantuje jego funkcje pieniężne. Funkcjonalna teoria pieniądza-pieniądzem jest wszystko co wypełnia istotne funkcje pieniądza jako miernika wartości, środka gromadzenia wartości(tezauryzacji) a także środka przekazywania wartości. Asygnatowa teoria pieniądza(teoria znaku pieniężnego)- traktuje pieniądz jako asygnatę (certyfikat) na dobra realne wytworzone w danej gospodarce w ciągu danego roku(realny produkt społeczny brutto). Reasumując: pieniądz jest prawnie określonym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartości i którego wartość jest ściśle związana z realnym produktem społecznym brutto. *CHARAKTERYSTYKA WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA – FORMY PIENIĄDZA* Metodą charakterystyki współczesnego pieniądza może być metoda negatywnej selekcji głównych cech, które pieniądz utracił w procesie dziejowym. Współczesny pieniądz nie jest ani pieniądzem złotym, ani pieniądzem kruszcowym. Znajdujący się w obiegu pieniądz papierowy nie jest też banknotem, choć często na papierowych znakach pieniężnych można spotkać nazwę „banknot”. W klasycznej postaci, tzn. w warunkach pieniądza kruszcowego banknot był wymieniany na złoto. Zatem współczesny pieniądz jest: 1. 2. 3. 4. papierowy państwowy zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substancjonalny) kredytowy (żyrowy) Pieniądz papierowy – pieniądz nie ma już żadnego związku ze złotem. Jego fizyczną postać przybiera kawałek papieru, któremu nadano cechy pieniądza, przez oparcie go na przymusie prawnym, jako obowiązującego w danym kraju środka płatniczego. Dawniej pieniądz papierowy był emitowany przez bank i Skarb Państwa- w postaci asygnat, które miały moc zwalniania z zobowiązań- istniał dualizm pieniężny. Prowadziło to do chaosu pieniężnego, inflacji, odmowy honorowania pieniądza skarbowego jako środka zapłaty. Obecnie pieniądz papierowy emitowany jest tylko przez bank centralny państwa. Pieniądz papierowy jest niewymienialnym na złoto znakiem wartości, któremu państwo nadało przywilej prawnego środka płatniczego. Oprócz pieniądza papierowego istnieje w obiegu pieniądz zdawkowy (monety), który ułatwia rozliczenia i zawieranie transakcji pieniężnych. Fakt istnienia monet nie zmienia papierowego charakteru współczesnego pieniądza. Monety są używane jedynie ze względów praktycznych. Papierowego charakteru pieniądza nie podważa fakt istnienia w obiegu pieniądza bezgotówkowego i tzw. Surogatów pieniądza, np. czeków. Pieniądz bezgotówkowy (żyrowy) stanowi formę występowania pieniądza, którego źródłem jest pieniądz papierowy. Rosnącego znaczenia nabierają surogaty pieniądza (substytuty pieniądza). Dotyczy to udokumentowanych lub nie udokumentowanych wierzytelności pieniężnych, które w każdej chwili lub po określonym terminie mogą być przekształcone w środki płatnicze bezgotówkowe lub gotówkowe. Jakość surogatów pieniądza jest określana przez: - stopień płynności przekształcenia w pieniądz gotówkowy lub żyrowy odpowiednio do możliwości i terminów - ryzyko utraty wartości w czasie przekształcenia w pieniądz - wysokość oprocentowania tych surogatów pieniądza Bliskość surogatów pieniądza zmniejsza się wraz ze zmniejszeniem stopnia płynności na skutek dłuższych terminów związania i wraz z rosnącymi trudnościami w zamianie na pieniądz, rosnącym ryzykiem i wzrastającym oprocentowaniem. Rośnie znaczenie - kart kredytowych jako surogatów pieniądza, - lokat bankowych- jako wkładów terminowych i oszczędnościowych, - lokat w formie udokumentowanej jako papierów rynku pieniężnego i kapitałowego w wartościach realnych w formie sztabek złota, monet, znaczków pocztowych, dzieł sztuki, działek ziemi, domów... Funkcjonujący dziś pieniądz jest pieniądzem państwowym, tzn. gwarantem pieniądza papierowego jest państwo. Stąd nazwa, iż współczesny pieniądz jest pieniądzem instytucjonalnym. Państwo gwarantuje: a) autentyczność znaków pieniężnych b) honorowanie znaków pieniężnych przez uczestników obrotu pieniężnego c) możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych towarów i usług zaspakajających potrzeby ludzkie. W związku z tym potrzebne jest zaufanie posiadacza pieniądza do instytucji emitującej pieniądz. Zaufanie to polega na tym, iż posiadacz danej kwoty będzie mógł kupić użyteczne dobro , a następnie, że posiadane pieniądze nie będą tracić na wartości w wyniku ewentualnych podwyżek cen zakupionych dóbr i usług. Państwo odpowiada za pieniądz jako taki, a więc za zabezpieczenie pieniądza towarami i usługami. Pojawia się tu problem zgodności wartości nominalnej z wartością substancjonalną pieniądza. Zachowanie tej zgodności jest trudne, ze względu na tendencję do zwiększania ilości pieniądza w stosunku do wartości masy towarowej oraz dostępnych usług, czego przejawem są inflacje. Współczesny pieniądz ma charakter państwowy, ale państwo nie bierze bezpośredniej odpowiedzialności za skutki posługiwania się pieniądzem przez podmioty gospodarcze. Odpowiedzialność ta spoczywa na podmiotach systemu ekonomicznego, które zawierają różne transakcje, np. kupna-sprzedaży towarów czy usług, zaciągania i spłacania pożyczek, regulowania zobowiązań pieniężnych wobec władz publicznych (podatki, składki na ubezpieczenie społeczne...). Pieniądz kredytowy (żyrowy) – znany jest też jako pieniądz banków komercyjnych (pieniądz bankowy). Oznacza, że źródłem pieniądza jest kredyt bankowy. Podstawą tworzenia pieniądza kredytowego są wkłady depozytowe różnych podmiotów (zwłaszcza ludności); banki komercyjne mają przywilej pomnażania ilości pieniądza w stosunku do przyjmowanych depozytów. Źródłem pieniądza są mennica państwowa i wytwórnia papierów wartościowych, które działają w imieniu państwa (banku centralnego), lecz w obiegu pieniężnym przeważająca część pieniądza ma formę pieniądza bezgotówkowego. Bibliografia: 1. Peter Schaal „Pieniądz i pilityka pieniężna” 2. Stanisław Owsiak „Podstawy nauki finansów”
