Słownik Młodego Politologa
advertisement
SŁOWNIK MŁODEGO POLITOLOGA© Słownik Młodego Politologa ma na celu w zrozumiały i prosty sposób wyjaśnić wiele pojęć odnoszących się do sfery polityki. Większość zamieszczonych poniŜej definicji jest zaczerpniętych z „Leksykonu politologii” pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta, Wydawnictwo ATLA 2, Wrocław 2002. ___________________________________________________________________________ Opracował Jakub Jagiełło A ABDYKACJA – decyzja monarchy o zrzeczeniu się tronu. ABOLICJA – odstąpienie od ścigania określonej kategorii przestępstw. ABSOLUTORIUM – decyzja organu ustawodawczego wyraŜająca pozytywną ocenę działalności finansowej i zaufanie dla organu wykonawczego. ADMINISTRACJA PUBLICZNA – 1. instytucje zajmujące się organizacją procesu zaspokajania potrzeb.2. działania zmierzające do produkcji dóbr i świadczenie usług podejmowane w interesie publicznym. AGRESJA – zbrojna napaść jednego lub kilku państw na inne. AKREDYTACJA – zatwierdzenie osoby za pomocą dokumentu uwierzytelniającego do rozpoczęcia misji dyplomatycznej na terenie innego państwa. AKTOR POLITYCZNY – osoba lub grupa będąca głównym podmiotem sytuacji politycznej. (polityk, naród, państwo, wojsko). AKTYWNOŚĆ POLITYCZNA –uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji oraz poziom zaangaŜowania w Ŝycie polityczne. 1 AMBASADOR – najwyŜszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny państwa wysyłającego w państwie pobytu. AMNESTIA – całkowite lub częściowe darowanie kary za popełnione przestępstwo. ANARCHIZM – doktryna społeczno-polityczna powstała w XIX w. głosząca likwidację państwa i własności prywatnej, zapewnienia wolności. APARAT PAŃSTWOWY – zbór organów państwowych i obsługujących ich urzędów słuŜących centralnemu ośrodkowi decyzji politycznej do prowadzenia bieŜącej polityki państwa APERTHEID – polityka rasistowska prowadzona w RPA do 1991r. mająca na celu oddzielenie białej mniejszości od kolorowej większości. APOLITYCZNOŚĆ – zachowanie polegające na oddzieleniu się od polityki, walce z nią lub jej odrzucenia. ARYSTOKRACJA – model rządów w której władzę sprawuje niewielka grupa uprzywilejowanych ludzi najbardziej godnych do jej wykonywania. AUTONOMIA REGIONALNA – uznanie przez państwo kompetencji wspólnot społecznych zamieszkujących określony obszar oraz ich organów do podejmowania decyzji w sprawach gospodarczych czy kulturalnych. AUTORYTARYZM – 1. ideologia głosząca utworzenie silnej władzy wykonawczej i bezwzględnego podporządkowania się obywateli decyzjom tej władzy. 2. reŜim polityczny tworzący instytucjonalne zabezpieczenie przed podwaŜaniem autorytetu rządzących oraz odsunięciu ich od władzy. AUTORYTET POLITYCZNY – zdolność wpływania osoby lub grupy sprawującej władzę na zachowania społeczne przez wzbudzanie szacunku dla własnych działań lub decyzji. 2 B BANK ŚWIATOWY (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju) – utworzony w 1944r. podczas konferencji ONZ w Bretton Woods. Udziela on pomocy w odbudowie i rozwoju państw poprzez udzielanie poŜyczek. BEHAWIORYZM – nurt w psychologii badający zachowania społeczne. BEZPAŃSTWOWIEC – osoba nie posiadająca obywatelstwa. BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWOWE –działanie państwa zmierzające do zapewnienia warunków, które sprzyjają jego rozwojowi oraz ochrony przed zagroŜeniami. BIUROKRACJA – grupa profesjonalnych urzędników zorganizowanych w formie hierarchicznej piramidy. BŁAD POLITYCZNY – decyzja o podjęciu lub niepodjęciu działania politycznego, która przynosi niezaplanowane i nieprzewidywalne skutki o negatywnym charakterze. BUDśET – roczny plan wydatków i dochodów państwa lub wspólnoty samorządowej. BURMISTRZ – jednoosobowy organ administracji samorządowej. C CEFTA (Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) – organizacja powstała w 1992r. w Krakowie przez Polską, Węgry, Czechy i Słowację, której celem było utworzenie strefy wolnego handlu między jego członkami. CENTRALIZACJA – skupienie uprawnień decyzyjnych w centralnych ośrodkach kosztem niŜszych szczebli struktury organizacyjnej. 3 CENZURA – kontrola wypowiedzi pod kątem ich zgodności z polityką władz państwowych i promowanymi przez nie wartościami. COHABITATION – stan w którym urzędujący prezydent reprezentuje inną opcję polityczną niŜ ta, którą popiera większość parlamentarna i wyłoniony przez nią rząd. D DECENTRALIZACJA – proces przekazywania przez centralne ośrodki kierownicze państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom niŜszego szczebla – regionalnym, lokalnym. DECYZJA POLITYCZNA – świadomy akt, nieprzypadkowy wybór jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się od działania. DECYZYJNY PROCES – postępowanie osoby lub grupy mające doprowadzić do dokonania wyboru celu działania i środków jego realizacji. DEKLARACJA MIĘDZYNARODOWA – publiczne wypowiedzenie się w formie pisemnej lub ustnej w waŜnej sprawie o znaczeniu międzynarodowym i wewnątrzpaństwowym. DEKOMUNIZACJA – koncepcja polityczna głosząca potrzebę usunięcia pozostałości ustroju komunistycznego z Ŝycia społeczeństw Europy Środkowo – Wschodniej. DEMAGOGIA – sposób szybkiego zdobywania wpływów lub władzy przez odwoływanie się do mas, do ich emocji. DEMOKRACJA –reŜim polityczny głoszący suwerenności narodu, zasadę reprezentacji, uznanie wyborów za główne źródło legitymizacji władzy, podział władz, cykliczna odpowiedzialność polityczna, instytucjonalna ochrona praw obywatelskich. 4 DOKTRYNA POLITYCZNA – zbiór poglądów o wysokim stopniu ogólności, charakterystycznych dla danej opcji politycznej, określający przebieg i cel działań prowadzących do zdobycia i utrzymania władzy politycznej lub uzyskania wpływu na nią. DYKTATURA – koncentracja władzy w rękach jednostki. DZIAŁANIE POLITYCZNE – racjonalne, celowe, kontrolowane i dowolne czynności podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy, związanie bezpośrednio lub pośrednio z władzą polityczną. E ECU – wspólna umowna jednostka rozliczeniowa przyjęta do sprawnego funkcjonowania unii gospodarczo-walutowej Wspólnoty Europejskiej. EDUKACJA POLITYCZNA – proces oświatowo-wychowawczy mający na celu ciągłe kształtowanie świadomości, postaw i kultury politycznej ludzi. EGZEKUTYWA – władza wykonawcza. Pojęcie to obejmuje zarówno głowę państwa jak i rząd z premierem na czele. ELEKTORAT – ogół wyborców posiadających prawo uczestniczenia w akcie głosowania, którego celem jest wyłonienie obieralnych organów uprawnionych do podejmowania w czasie kadencji wiąŜących rozstrzygnięć prawnych i politycznych. ELITA – wybrańcy spośród pewnej grupy ludzi, osoby o najwyŜszych zdolnościach w swej dziedzinie aktywności. EMBARGO – zakaz wywozu lub przywozu określonych towarów, surowców, materiałów przemysłowych do państwa. EPISKOPAT – ogół biskupów w danym kraju. 5 ETATYZM – doktryna przewidująca konieczność interwencji państwa w sprawy ekonomiczne, społeczne czy polityczne. ETYKA – 1. nauka o moralności, zajmująca się opisem takich kategorii jak: dobro i zło, odpowiedzialność i sumienie a takŜe ustalanie zasad moralnego postępowania 2. zbiór norm i ocen moralnych charakterystycznych dla danego społeczeństwa. EUROKOMUNIZM – kierunek ideowo-programowy przyjęty przez zachodnioeuropejski ruch komunistyczny, wyraŜający dąŜenie do tworzenia taktyki walki o socjalizm na podstawie regionalnych odrębności w rozwoju społecznym, politycznym i gospodarczym. EURO – obowiązująca od 1 stycznia 199r. wspólna jednostka walutowa 11 krajów Wspólnoty Europejskiej, która zastąpiła ECU. EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – umowa międzyrządowa podpisana w 1985 r. w Strasburgu przez Stałą Konferencję Gmin i Regionów Europy. Celem karty jest koordynacja działań na rzecz rozszerzenia udziału obywateli w kierowaniu sprawami publicznymi, upodmiotowienia społeczności lokalnych i umocnienia ich organów decyzyjnych. EUROPEJSKA KONWENCJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA – podpisana w 1950r. w Rzymie umowa międzyrządowa zawierająca standardy ochrony praw obywatelskich w państwach naleŜących do Rady Europy. EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY (EIB)– został utworzony na mocy traktatu rzymskiego z 1957r. Bank jest autonomiczną, publiczną instytucją będącą własnością państw członków-załoŜycieli. Jego celem jest finansowanie róŜnych projektów w ramach WE. Jego siedzibą jest Luksemburg. EUROPEJSKI BANK ODBUDOWY I ROZWOJU (EBRD)– międzynarodowa organizacja finansowa o charakterze pozarządowym utworzona w 1991r. w celu wspierania postępu gospodarczego i odbudowy państw Europy Środkowo-Wschodniej. Jego siedzibą jest Londyn. 6 EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE WOLNEGO HANDLU (EFTA) – organizacja międzyrządowa o charakterze unii celnej załoŜona w 1959r. w Genewie przez Austrię, Szwajcarię, Danię, Norwegię, Szwecję, Portugalię i Wielką Brytanię. Celem EFTA było przyspieszenie wzrostu gospodarczego i podniesienie dobrobytu państw członkowskich przez liberalizację handlu. EUROPEJSKI SYSTEM WALUTOWY (EMS) – mechanizm finansowy dąŜący do zachowania równowagi między utrzymaniem stałego kursu między walutami oraz wyrównaniem tempa rozwoju gospodarczego państw WE. W 1996r. ustanowiono Europejski System Walutowy II który jest kontynuacją EMS. EUROREGION – obszar przekraczający co najmniej jedną granicę państwową i stanowiący sumę co najmniej dwóch przestrzeni społeczno-gospodarczych o policentrycznym sposobie organizacji. F FALANGA – ultranacjonalistyczna i prawicowa organizacja polityczna załoŜona w 1933r. w Hiszpanii przez Jose Antonio de Rivera. Nawiązywała do tradycji włoskiego faszyzmu i próbowała przenieść je na grunt hiszpański. FASZYZM – 1. ruch społeczno-polityczny, którego początki sięgają ruchu Benito Mussoliniego we Włoszech, załoŜonego w 1919r.2. Ideologia społeczno-polityczna głosząca: ideę charyzmatycznego wodza, mit „wspólnej ziemi i krwi” oraz zbiór antydemokratycznych, antyliberalnych i nacjonalistycznych haseł. FEDERACJA – związek państwa, które częściowo zrzekają się swej suwerenności na jego rzecz. Jest elementem formy państwa i określa jego strukturę polityczno-terytorialną. FEMINIZM – ruch społeczno-polityczny, którego celem jest walka o prawa kobiet. 7 FRAKCJA POLITYCZNA – zorganizowana i zdyscyplinowana grupa ludzi, która wyodrębniła się w ramach szerszego organizmu politycznego, nie zrywając jednak z nim organizacyjnych powiązać, świadoma własnej odrębności. G GABINET – organ zwoływany przez premiera lub prezydenta, którzy kierują jego pracami, w którego skład wchodzą politycy najwyŜszego państwowego szczebla, spotkający się aby przedyskutować oraz zadecydować o zasadniczych kierunkach polityki państwa. GLOBALIZACJA – określenie zjawiska głębokich zmian, które dokonują się w systemie międzynarodowym, w jego strukturze i funkcjach. GŁOWA PAŃSTWA – osoba, która ze względu na wykonywanie szeregu formalnych i ceremonialnych funkcji stoi na czele państwa. GMINA – 1. najniŜsza jednostka podziału terytorialnego państwa, obejmująca wydzielony obszar oraz zamieszkujących go mieszkańców, której celem jest organizowanie procesu zaspokajania lokalnych potrzeb zbiorowych przez lokalne instytucje polityczne. 2. podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. GRA POLITYCZNA – świadome wykorzystywanie reguł, metod i środków działań politycznych w warunkach rywalizacji co najmniej dwóch podmiotów polityki, które realizują swoje cele uwzględniając bądź nie wzajemne interesy. GRUPA INTERESU – organizacja posiadająca formalną strukturę oraz wspólne cele, która dąŜy do wywierania wpływu na proces formułowania i wprowadzania w Ŝycie polityki państwa. GRUPA SPOŁECZNA – co najmniej trzy osoby połączone względnie trwałymi więziami społecznymi powstałymi na podstawie odczuwalnych i uświadamianych wspólnych potrzeb, wartości i interesów. 8 GRUPA WYSZEHRADZKA – forma współpracy Polski, Czechosłowacji (przed podziałem) i Węgier którego celem było wymiana poglądów na temat najbliŜszej przyszłości Europy problemu mniejszości narodowych, praw człowieka. H HOLOCAUST – określenie odnoszące się do zagłady narodu Ŝydowskiego w czasie II wojny światowej będącej skutkiem przyjęcia polityki eksterminacji przez władze hitlerowskie Rzeszy. HOMO OECONOMICUS – określenie człowieka, którego postępowaniem kieruje wyłącznie egoistyczne dąŜenie do maksymalizacji osobistych korzyści i realizacji własnych potrzeb. HOMO POLITICUS – osoba aktywnie zaangaŜowana w stosunki i działania polityczne. HUMANIZM – koncepcja człowieka i społeczeństwa a takŜe system wartości mających na za cal: miłość i szacunek do osoby ludzkiej, nieograniczony rozwój moŜliwości ludzkich wolność i szczęście. I IDEOLOGIA – zbiór wartości i zasad postępowania odniesionych do sfery stosunków politycznych. Jest moralnym i intelektualnym podłoŜem zbiorowego działania politycznego. IMPEACHMENT – procedura słuŜąca realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta, wiceprezydenta i funkcjonariuszy cywilnych w USA. INDUSTRALIZACJA – proces polegający na zdominowaniu struktury ekonomicznej oraz struktury zatrudnienia w państwie przez sektor przemysłowy. INDYWIDUALIZM – 1. w psychologii - postawa Ŝyciowa cechująca się akceptacją własnego „ja”, dąŜeniem do osobistej niezaleŜności i samodzielności, poleganiem na sobie. 9 2. w socjologii – rodzaj więzi międzyludzkich lub zespół cech określających organizację społeczną typu indywidualistycznego, czyli wyŜszość woli jednostki nad interesem społecznym. INSTYTUCJA POLITYCZNA – 1. zespół osób dysponujących zasobami organizacyjnymi oraz materialnymi umoŜliwiającymi uczestnictwo w Ŝyciu politycznym. 2. zespół norm prawnych odnoszących się do określonego działania politycznego i regulujących jego zasady. INTEGRACJA MIĘDZYNARODOWA – utrwalająca się tendencja państw do łączenia się w większe ugrupowania regionalne czy subregionalne. INTERAKCJA POLITYCZNA – wzajemne, bezpośrednie oddziaływanie na siebie co najmniej dwóch uczestników Ŝycia politycznego. INTERES POLITYCZNY – świadome pragnienie skierowania polityki publicznej w konkretnym kierunku, czyli wyraŜaniem zainteresowania określonym celem i dąŜeniem do jego osiągnięcia. INTERPELACJA – jedna z form kontroli nad rządem, która obejmuje zapytanie skierowanie do posła do przedstawiciela rządu połączone z moŜliwością przeprowadzenia debaty parlamentarnej nad odpowiedzią. INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY – koncepcja przewidująca zastosowanie wielu instrumentów politycznych umoŜliwiających państwu bezpośrednią realizację idei planowania i kontroli ekonomii. IZOLACJONIZM – strategia stosowana w polityce zagranicznej polegająca na odrzuceniu przez określony kraj przymierzy międzynarodowych. J JEDNOLITOŚĆ WŁADZY PAŃSTWOWEJ – zasada przeciwstawna koncepcji podziału władz i głosząca, Ŝe władza winna być skoncentrowana w rękach jednego pomiotu. 10 JURYSDUKCJA – 1. zdolność danego organu państwa do wiąŜącego rozstrzygnięcia określonej spornej kwestii. To kompetencja sądów do orzekania w sprawach z zakresu prawa karnego, cywilnego, pracy oraz administracyjnego. 2. obszar działania organu uprawnionego do orzekania. K KAMPANIA WYBORCZA – faza procesu wyborczego obejmująca okres od ogłoszenia decyzji o przeprowadzeniu wyborów do czasu poprzedzającego głosowanie. To mechanizm, który wykorzystują partie lub indywidualni kandydaci w dąŜeniu do maksymalizacji zysków wyborczych. Cel ten moŜe zostać osiągnięty przez zastosowanie strategii opartej na wykorzystaniu działań o charakterze organizacyjnym, finansowym i promocyjnym. KAPITALIZM – system gospodarki wymiennej, którego cechą jest podział na właścicieli środków produkcji, którzy wykorzystują je dla wypracowania zysku oraz robotników, którym środki produkcji słuŜą do bezpośredniego wytwarzania dóbr. KATOLICYZM – oficjalna doktryna religijna, moralna i społeczna Kościoła katolickiego: zasady doktryny religijnej są oparte na Biblii oraz tradycji. KLASY SPOŁECZNE – grupy ludzi z których jedna moŜe przywłaszczyć sobie pracę drugiej dzięki róŜnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej. KLAUZULA ZAPOROWA – instytucja prawna, której zastosowanie w proporcjonalnych systemach wyborczych ma na celu sztuczne podniesienie poziomu progu wejścia partii do parlamentu. KLIENTELIZM – specyficzny tym struktury społecznej wstępujący między dwoma podmiotami (patron – klient), z których kaŜdy posiada odmienny status socjoekonomiczny i dysponuje nierównymi szansami, jeśli chodzi o wywieranie wpływu politycznego. 11 KOALICJA – porozumienie dwóch lub więcej aktorów, którzy zdecydowali się kooperować ze sobą w celi maksymalizacji własnych zysków. KOLEKTYWIZM – 1. w psychologii - postawa Ŝyciowa charakteryzująca się silnym poczuciem więzi z grupą społeczną, w którym jednostka odnajduje swoją toŜsamość, poczucie bezpieczeństwa. 2. w socjologii -rodzaj więzi społecznych lub zespół cech danej wspólnoty. 3. W politologii – powszechne zainteresowanie problemami społecznymi, szeroki udział osób w Ŝyciu publicznym. KOMISJA EUROPESKA – organ UE o charakterze wykonawczym, odgrywający centralną rolę w procesie decyzyjnym, jako główny inicjator działań w kierunku ścisłej integracji państw członkowskich. KOMITET REGIONÓW – organ UE wyposaŜony w doradcze uprawnienia, powołana do Ŝycia w 1994r. stanowi reprezentację interesów regionów i władz lokalnych krajów członkowskich. KOMPROMIS – dobrowolne, róŜnie motywowane porozumienie stron konfliktu, polegające na wzajemnych ustępstwach i zobowiązaniu się do zaprzestania walki lub wspólnej realizacji części interesów. KOMUNIKACJA SPOŁECZNA – proces wytwarzania, przekształcania i przezywania informacji pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi, którego celem jest stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw w kierunku zgodnym z wartościami i interesami oddziałujących na siebie podmiotów. KOMUNIZM – 1. ideologia społeczna głosząca całkowitą likwidację ucisku i wyzysku społecznego oraz stworzenia społeczeństwa, którego podstawę stanowiłaby wspólna własność środków produkcji i równy podział dóbr. 2. reŜim polityczny utoŜsamiany z totalitaryzmem. KONFEDERACJA – luźny związek kilku suwerennych państw, które decydują się na bliską współpracę, pragną jednak zachować bardzo wysoki poziom autonomii. 12 KONFLIKT MIĘDZYNARODOWY – sprzeczność interesów państw powodująca zatarg dyplomatyczny lub zbrojny. KONFLIKT POLITYCZNY – walka dwóch lub więcej podmiotów polityki posiadających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia dóbr przez zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy -przy jednoczesnym ograniczeniu moŜliwości działania lub zniszczenia przeciwnika. KONFORMIZM – postawa i zachowanie jednostki polegające na przystosowaniu i podporządkowaniu się wartościom i normom obowiązującym w danej grupie społecznej. KONKORDAT – umowa zawarta między Watykanem i innym państwem. Przedmiotem regulacji prawnomiędzynarodowej są obowiązki, przywileje i prawa kościoła katolickiego w określonym państwie. KONSENS POLITYCZNY – porozumienie aktorów politycznych o przeciwstawnych interesach. KONSERWATYZM – 1. postawa społeczno-polityczna charakteryzująca się przywiązaniem do tradycji, do istniejących instytucji i systemu wartości, wrogi stosunek do powaŜniejszych zmian społecznych. 2. nurt społeczno-polityczny uznający za naczelne dobro istniejący porządek społeczny i polityczny, akcentujący konieczność zachowania lub umocnienia tradycyjnych wartości, norm, obyczajów i instytucji. KONSOLIDACJA DEMOKRACJI – 1. proces stabilizowania i utrwalania reŜimu demokratycznego, dokonujący się równolegle z procesem tranzycji. 2. uzyskanie przez nowy system polityczny elementarnych cech demokracji liberalnej. KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOŚCI – zgłoszony przez partie opozycyjne wniosek o wotum nieufności dla premiera musi jednocześnie zawierać klauzulę określającą nazwisko nowego kandydata na stanowisko. Głosowanie w parlamencie dotyczy zarówno decyzji o odwołaniu urzędującego premiera, jak i powołaniu nowego. 13 KONSTYTUANTA – zgromadzenie polityczne powołane wyłącznie w celu opracowania, przedyskutowania oraz uchwalania konstytucji. KONTROLA – działania mające na celu ustalenie faktycznego stanu rzeczy i porównanie go ze stanem przedstawianym jako poŜądany. KONWERGENCJA – zbiór teorii głoszący pogląd o nieuchronnym kształtowaniu się zbieŜnych zasad, funkcji i struktur organizacji Ŝycia społeczno-politycznego, gospodarczego w wyniku oddziaływania czynników związanych z postępem naukowo-technicznym, ekonomicznym, społecznym, kulturowym. KORUPCJA – najpowszechniejsze zjawisko z dziedziny patologii Ŝycia społecznego i politycznego. KOSMOPOLITYZM – rodzaj ideologii głoszącej zanikanie więzi narodowych, społecznych i historycznych, preferującej postawy skierowanie na integrację społeczną i polityczną w ramach struktur ponadpaństwowych oraz ignorującej elementy tradycji narodowej i jej wartość. KRYZYS – w znaczeniu społecznym - sytuacja, w której moŜna zaobserwować zjawisko wyraŜania na masową skalę niezadowolenia społecznego, mającego swe źródła w powaŜnych problemach ekonomicznych państwa. KRYZYS MIĘDZYNARODOWY – powaŜne zakłócenie stosunków międzynarodowych, załamanie się współpracy międzynarodowej. KSENOFOBIA – wrogość wobec obcych, przesadne wyraŜanie niechęci wobec cudzoziemców. KULTURA POLITYCZNA – zbiór norm, postaw, wartości, wzorów zachowań uczestników Ŝycia społecznego określający sposób funkcjonowania systemu politycznego w danym państwie. 14 L LEGISLACJA – stanowienie norm prawnych obowiązujących powszechnie na danym terenie. LEGISLATYWA – skrótowe określenie władzy ustawodawczej. LEGITYMIZACJA WŁADZY – 1. atrybut władzy politycznej wyraŜający uprawnienie rządzących do podejmowania wiąŜących decyzji przy równoczesnej aprobacie rządzonych. 2. proces uzyskiwania aprobaty rządzących dla reguł nabycia i sprawowania władzy oraz dla instytucji i osób ją sprawujących. LEGITYMIZM – doktryna polityczna przyjęta na kongresie wiedeńskim (1815) głosząca, Ŝe monarchowie sprawują władzę z woli Boga a zatem prawa historyczne dynastii są nienaruszalne. LIBERALIZM – 1. postawa społeczno-polityczna cechująca się tolerancyjnym stosunkiem wobec postaw, poglądów lub czynów innych ludzi. 2. nurt społeczno-polityczny głoszący: indywidualizm, prawa wolnościowe, własność prywatną, atomistyczną teorię społeczeństwa, ograniczonych funkcji państwa. LIGA NARODÓW – organizacja międzynarodowa utworzona w 1919r. w ParyŜu, której celem było stanie na straŜy utrzymywania bezpieczeństwa międzynarodowego i rozwiązywania sporów metodami pokojowymi. Do Ligi nie naleŜały USA i ZSRR. Siedzibą Ligi była Genewa. LOBBY – sztuka wywierania wpływu na proces decyzyjny. LUSTRACJA – koncepcja polityczna głosząca potrzebę sprawdzenia działalności politycznej osób pełniących lub ubiegających się o waŜne funkcje publiczne oraz czasowego wyeliminowania z Ŝycia politycznego tych, którzy współpracowali w okresie reŜimu komunistycznego ze słuŜbą bezpieczeństwa. 15 M MAFIA – hierarchiczna organizacja przestępcza, której cele realizowane są przez działania pośrednie pomiędzy produkcją a konsumpcją, własnością a pracą, obywatelem a państwem. Opiera swoją działalność na ściśle określonym kodeksie postępowania. MAKIAWELIZM – doktryna polityczna sformułowana przez Niccolo Machiavellego głosząca, Ŝe najwyŜszym celem politycznym jest racja państwa osiągana za pomocą wszelkich dostępnych środków w tym podstępu, okrucieństwa. MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI – upowaŜnienie do działania w imieniu wyborcy udzielone aktem wyborczym posłowi, senatorowi lub radnemu. MANIPULACJA – metoda wpływania na ludzi, która polega na zakamuflowanym kształtowaniu-bez ich wiedzy i woli- poglądów, wartości, emocji i zachowań. MARKETING POLITYCZNY – 1. zespół działań mających na celu promocję konkretnej inicjatywy politycznej. 2. zespół działań prowadzonych na rynku wyborczym, mających na celu przedstawienie danego kandydata w najkorzystniejszym świetle, przy równoczesnym wskazaniu , Ŝe jego kontrkandydaci są znacznie gorsi. MARKSIZM-LENINIZM – stworzony przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa a zmodyfikowany przez W.I. Lenina system poglądów filozoficznych, ekonomicznych i społeczno-politycznych, który stanowił postawę komunizmu. Głosił walkę klas, która doprowadzi do dyktatury proletariatu umoŜliwiającej zlikwidowanie klasowego podziału społeczeństwa i utworzenie bezklasowego społeczeństwa komunistycznego. MARSHALLA PLAN – amerykański program odbudowy gospodarki Europy po zniszczeniach II wojny światowej. MASS MEDIA – inaczej: środki masowego przekazu, masowej komunikacji, masowej informacji i propagandy. 16 MĄś ZAUFANIA – osoba uprawniona do reprezentowania interesów kandydata na posła (senatora) lub radnego przed właściwą komisją wyborczą. MINISTER – polityk wchodzący w skład Rady Ministrów z racji kierowania wyodrębnionym działem administracji państwowej. MNIEJSZOŚĆ POLITYCZNA – grupa wyodrębniona ze społeczeństwa z uwagi na obiektywną cechę, mała liczebnie, posiadająca świadomość własnej toŜsamości i odrębności oraz wyraŜająca chęć jej utrzymania , dysponująca organizacją polityczną. MOBILIZACJA POLITYCZNA – 1. stan wysokiego pobudzenia emocjonalnointelektualnego oraz gotowości do podjęcia określonych działań politycznych przez społeczeństwo. 2. proces polityczny, którego istotą jest skłanianie jednostek i grup społecznych do podjęcia stałej, okresowej aktywności politycznej. MOCARSTWO – państwo zajmujące pozycję centralną w systemie stosunków międzynarodowych. MONARCHIA – forma państwa, w którym funkcje głowy państwa piastuje doŜywotni i zazwyczaj dziedziczny monarcha (król, car, cesarz). N NACJONALIZM – ideologia lub postawa społeczno-polityczna, która stawia interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości i postulują podporządkowanie innych narodów interesom własnego narodu, głoszących niechęć, nietolerancję i ksenofobię wobec innych narodów. NARÓD – wielka grupa społeczna połączona więzią etniczną oraz kulturowo-cywilizacyjną, charakteryzującą się poczuciem toŜsamości grupowej i zdolnością przekazywania jej kolejnym pokoleniom. 17 NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY (NSA)– działający jednoinstancyjne sąd specjalny, rozpatrujący skargi na decyzje administracyjne niezgodne z prawem lub nie podjęte w terminie. NAJWYśSZA IZBA KONTROLI (NIK) – instytucja polityczna powołana do kontroli działalności organów administracji publicznej. Głównym zadaniem NIK jest kontrola wykonania budŜetu państwa. NATO (Pakt Północnoatlantycki) – organizacja militarno-polityczna utworzona w 1949r. w Waszyngtonie. NAZIZM – niemiecka odmiana faszyzmu, którego twórcą był Adolf Hilter. Wola wodza była najwyŜszym prawem, wódz stoi ponad państwem. Objawem siły państwa i narodu niemieckiego miała być ich zdolność do zdobycia odpowiedniej „przestrzeni Ŝyciowej”. Głosił rasizm i antysemityzm. Rasa aryjska uosabia najdoskonalsze cechy rodzaju ludzkiego. Rasa „wyŜsza’ miała moralne prawo do panowania nad niŜszymi rasami. śyd to główny wrogiem rasy aryjskiej. NEGOCJACJE – proce porozumiewania się wspólnego podejmowania decyzji przez bezpośrednią komunikację stron, których przynajmniej część interesów jest sprzeczna. NEPOTYZM – faworyzowanie krewnych przy rozdawaniu wysokich stanowisk lub innych dóbr. NOWY ŁAD – antykryzysowa polityka wewnętrzna przez prezydenta USA F.D. Roosevelta prowadzona w latach 1933-1939. Jej celem było rozszerzenie aktywności ekonomicznej i socjalnej rządu federalnego i uczynienie do zdolnym do przeprowadzenia reform. NOMENKLATURA – centralna struktura organizacyjna, a takŜe mechanizm decyzyjny obowiązujący w partiach komunistycznych. NORMA POLITYCZNA – 1. reguła postępowania odnosząca się do działania politycznego. 2. reguła działania politycznego ustalona przez organizację polityczną, wiąŜąca jej członków i przewidująca za jej naruszenie sankcje organizacyjne. 18 NORMA PRAWNA – reguła postępowania ustanowiona przez upowaŜniony organ państwa, zagwarantowana moŜliwością uŜycia legitymizowanego przymusu. OBYWATELSKI KLUB PARLAMENTARNY (OKP) – utworzony w 1989r. przez 161 posłów i 99 senatorów, którzy w wyborach „kontraktowych” w 1989r. otrzymali mandaty z listy Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, którego przewodniczącym był Lech Wałęsa. OBYWATELSTWO – stosunek prawny łączący jednostkę z państwem. ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE (OBWE) – organizacja utworzona w 1975r., która zastąpiła KBWE. Jej celem była normalizacja stosunków politycznych z byłymi państwami socjalistycznymi. ODPOWIEDZILANOŚĆ POLITYCZNA – sposób ukształtowania w państwach liberalnodemokratycznych powiązań i relacji pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą oraz mechanizmy słuŜące realizacji przez organy przedstawicielskie funkcji kontrolnej wobec egzekutywy. OKRĄGŁY STÓŁ – określenie paktu politycznego pomiędzy przedstawicielami PZPR i jej sojusznikami a przywództwem antypartyjnej opozycji. Obrady odbywały się w 1989r. Ich wynikiem było zawarcie porozumienia co do demokratyzacji Ŝycia politycznego w Polsce. OLIGARCHIA – forma rządów w których władza spoczywa w rękach małej uprzywilejowanej grupy. OMBUDSMAN – organ państwowy opierający swoje istnienie na normach konstytucyjnych, powiązany organizacyjnie i funkcjonalnie z parlamentem, którego zadaniem jest kontrola poszanowania przez administrację państwową praw obywateli. OPINIA PUBLICZNA – zmienna forma świadomości duŜych grup społecznych wyraŜana w formie ocen, sądów, które dotyczą kwestii i istotnych dla systemu politycznego i stosunków pomiędzy rządzącymi i rządzonymi. 19 OPOZYCJA POLITYCZNA – partie polityczne, które w mniej lub bardziej zorganizowany sposób dąŜą do przejęcia władzy państwowej. ORDYNACJA WYBORCZA – akt normatywny zawierający reguły postępowania odnoszące się do wyborów. Treścią ordynacji jest prawo wyborcze. ORGANIZACJA POLITYCZNA – sformalizowana, względnie trwała grupa ludzi, która przez uporządkowanie i skoordynowane działania dąŜy do wspólnie uznawanych celów politycznych. ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - forma wielostronnej współpracy międzynarodowej obejmująca stały zakres członkostwa, istnienie stałych organów o określonych kompetencjach. P PACYFIZM – ruch na rzecz obrony pokoju, występujący przeciwko wszystkim wojnom oraz zbrojeniom. PAŃSTWO DOBROBYTU – koncepcja zakładająca, Ŝe państwo przy uŜyciu mechanizmów politycznych i administracyjnych koryguje w sposób długofalowy działania sił rynkowych, mających na względzie interes i bezpieczeństwo ekonomiczne obywatela. PARLAMENT – kolegialne ciało reprezentujące interesy indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości, wyłonienie w rywalizacyjnych wyborach, którego głównym celem jest stanowienie ustaw. PARLAMENT EUROPEJSKI – ponadnarodowe zgromadzenie przedstawicieli społeczeństw państw członkowskich. To główne forum dyskusji nad kwestiami nurtującymi Wspólnotę Europejską. Wywiera wpływ na jej ustawodawstwo oraz współuczestniczy w ustanawianiu budŜetu. Jest instrumentem kontroli Komisji Europejskiej. 20 PARLAMENTARNO-GABINETOWY REśIM – typ reŜimu politycznego w którym władza pochodzi od parlamentu, a rząd jest jednocześnie odpowiedzialny przed nim za podejmowane decyzje. PODZIAŁY SOCJOPOLITYCZNE – stabilne układy polaryzacji i róŜnicowania wspólnoty politycznej, w których ramach określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom postrzeganym jako reprezentację tych opcji, podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne kierunki polityki oraz partie. POKÓJ – brak wojny lub zorganizowanej przemocy. POLIARCHIA – określenie demokratycznego reŜimu politycznego powstały jako opozycja do rządów ludu oraz rządów elit. ReŜim ten nie gwarantuje realizacji woli większości, ale zapobiega równieŜ przejęciu władzy przez wąską elitę. POLITOLOGIA – nauka o polityce zajmująca się analizą zjawisk i procesów politycznych, ich uwarunkowaniami i konsekwencjami. POLITYK – osoba trwale uczestnicząca w podejmowaniu strategicznych i taktycznych decyzji politycznych przez bezpośredni udział w formalnych lub nieformalnych ośrodkach decyzyjnych lub przez wywieranie wpływu na te ośrodki. POLITYKA – 1. działalność instytucji państwowych; rozwiązywanie konfliktów, podejmowanie decyzji o podziale dóbr, artykulacja interesów, socjalizacje polityczną, komunikację polityczną; podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania lub walki o władzę; rozwiązywanie problemów społecznych. 2. wyodrębniona i autonomiczna sfera Ŝycia społecznego; sfera stosunków i działań przybierających postać konfliktów, walki, kompromisów i współpracy pomiędzy duŜymi grupami społecznymi, organizacjami politycznymi, jednostkami. POLITYKA ZAGRANICZNA – rodzaj działalności państwa w środowisku międzynarodowym. Obejmuje działania podejmowane do realizacji wyznaczonych celów i zaspokojenia określonych interesów państwa. 21 POPULIZM – poglądy polityczne oraz związane z nimi polityczno-społeczne ruchy, posługujące się hasłami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi łatwo trafiającymi do przekonania, o emocjonalnym charakterze, wyraŜająca tęsknotę za prostymi rozwiązaniami trudnych problemów oraz zgodnych z oczekiwaniami większości. POSTAWA POLITYCZNA – względnie trwały stosunek jednostki do polityki, systemu politycznego i jego poszczególnych składników stanowiący zasadniczy element kultury politycznej danego społeczeństwa. POSTKOMUNIZM – potoczne określenie tej fazy rozwoju politycznego, które rozpoczyna się wraz z upadkiem reŜimu komunistycznego. Mimo wprowadzenia nowych instytucji i procedur w Ŝyciu politycznym istnieją wciąŜ pierwiastki dawnego systemu. PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKA STREFA WOLNEGO HANDLU (NAFTA) – organizacja międzyrządowa o charakterze gospodarczym i handlowym utworzona w 1992. przez USA, Kanadę i Meksyk. PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE – rodzaj praw podmiotowych przysługujących jednostce i upowaŜniających ją do domagania się od państwa podjęcia lub powstrzymania się od określonych działań. PRAWO – jeden z podstawowych instrumentów realizacji polityki. To ogół norm charakteryzujących się szczególnymi cechami, obowiązujących na określonym terytorium. PRAWORZĄDNOŚĆ – 1. stan stosunków społecznych, który charakteryzuje się przestrzeganiem prawa przez obywateli oraz przez instytucje polityczne. 2. stan stosunków społecznych, wyraŜający się w fakcie przestrzegania prawa przez obywateli oraz organy państwowe. PRAWYBORY – metoda stosowana w USA słuŜąca wyborowi kandydatów partyjnych na urzędy centralne. Zwycięzca w prawyborach staje się oficjalnym kandydatem partii politycznej w rywalizacji o stanowiska publiczne. 22 PRECEDENS – zdarzenie mające miejsce w przeszłości, będące podstawą rozstrzygnięcia w ten sam sposób analogicznych przypadków, które wystąpią w przyszłości. PREMIER – osoba stojąca na czele rządu, kierująca jego pracami i odpowiedzialna za wypełnianie jego funkcji wykonawczych. PREZYDENCKI REśIM – w klasycznej formie występuje w USA. Prezydent pełni jednocześnie funkcję głowy państwa i szefa rządu. Istnieje zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka gabinetu. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed prezydentem. PROCES POLITYCZNY – 1. sekwencja zachowań i zdarzeń, które powodują zmianę zakłócającą lub przywracającą równowagę systemu politycznego. 2. postępowanie karne prowadzone w sprawie o popełnienie przestępstwa z pobudek politycznych. PROGRAM POLITYCZNY – wyraz określonych interesów politycznych stanowiących sposób komunikacji pomiędzy podmiotami polityki. TO zbiór celów i zamierzeń partii politycznych, organów władzy i administracji państwowej oraz jednostek i grup politycznych , które chcą zdobyć władzę lub mieć na nią wpływ. PROKURATURA – jedna z instytucji politycznych za pomocą których realizowane jest zadanie utrzymywania porządku publicznego. To zespół organów państwowych powołanych do ścigania przestępstw. PROPAGANDA POLITYCZNA – celowe, realizowane metodami perswazji i manipulacji, emocjonalno-intelektualne oddziaływania na świadomość jednostek i grup społecznych w celu modyfikacji i ewentualnej zmiany ich postaw politycznych oraz zachowań politycznych zgodnie z interesami podmiotów polityki i władzy politycznej. PROTEKCJONIZM – polityka ekonomiczna państwa słuŜąca ochronie krajowej produkcji i handlu przed konkurencją firm i spółek zagranicznych przez zastosowanie instrumentów zarówno o ekonomicznym jak i administracyjnym charakterze. 23 PRYWATYZACJA – sprzedaŜ majątku państwowego, firm będących własnością publiczną prywatnym podmiotom gospodarczym. PUCZ – przewrót polityczny zorganizowany przez polityków lub oficerów pozostających z reguły poza klasą rządzącą. Celem spiskowców jest obalenie rządu i przejęcie odpowiedzialności za kierowanie państwem. Q QUORUM (czyt. kworum) – liczba uczestników danego ciała kolegialnego, której obecność jest niezbędna do podjęci wiąŜącej decyzji. Stosuje się go w celu uniknięcia sytuacji w której większość osób uprawnionych do głosowania nie bierze w nim udziału a mimo to decyzja zostaje podjęta większością głosów osób obecnych. R RACJA STANU – nadrzędny interes społeczeństwa i narodu, w imię których państwo podejmuje określone działania. RADA EUROPY – międzynarodowa organizacja regionalna powstała w 1949r. Jej celem jest integrowanie krajów przestrzegających podstawowe prawa i wolności obywatelskie, rozwiązywanie problemów społecznych i stworzenie wspólnej toŜsamości. RADA EUROPEJSKA – instytucja UE, którą powołano do Ŝycia w 1974 r. w ParyŜu, będąca w istocie formą instytucjonalizacji tzw. konferencji na szczycie. Rada inicjuje proces rozwoju Unii oraz określa zasadnicze kierunki jej polityki. RADA UNII EUROPEJSKIEJ – organ plenarny UE oparty na terytorialnej reprezentacji i stanowiący forum międzyrządowej kooperacji państw członkowskich. W skład Rady wchodzą ministrowie państw członkowskich w zaleŜności od tego, jaka kwestia programowa aktualnie jest dyskutowana. 24 RASIZM – teoria głosząca, Ŝe istnieje związek pomiędzy cechami fizycznymi a psychicznymi dlatego pewne rasy dominują nad innymi. REFERENDUM – forma demokracji bezpośredniej, która umoŜliwia obywatelom udział w podejmowaniu wiąŜących decyzji. REFORMA POLITYCZNA – proces stopniowego i długotrwałego przekształcania systemu politycznego, nie naruszający jego podstawowych reguł i mechanizmów, przebiegający pod kontrolą instytucji władzy politycznej. REGLEMENTACJA – prawne włączenie pewnych dóbr z wolnego obrotu gospodarczego. REGULAMIN SEJMU – wewnętrzny akt normatywny parlamentu określający organizację jego pracy. REPUBLIKA – forma państwa w którym głową państwa jest osoba lub grupa osób wybierana na określony czas lub na czele państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony w drodze wyborów powszechnych. RESORT – wyodrębniony dział administracji publicznej, którym kieruje minister przy pomocy sekretarzy i podsekretarzy stanu. REWOLUCJA SPOŁECZNA – 1. długotrwały i dynamiczny proces zmiany systemu społecznego, rozumianej jako postęp społeczny, czyli zwiększenie zakresu wolności, równości i sprawiedliwości społecznej. 2. gwałtowne przejęcie władzy w państwie przez podmiot dotychczas jej pozbawiony, które najczęściej zachodzi w drodze walki zbrojnej i uruchamiania głębokie zmiany w społeczno-ekonomicznej strukturze danego społeczeństwa. REśIM POLITYCZNY – układ formalnych oraz nieformalnych zasad i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego powiązania ze społeczeństwem. ROZBROJENIE – ograniczenie lub likwidacja sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie międzynarodowej; zmniejszanie potencjału wojskowego aŜ do jego całkowitej likwidacji. 25 RYNEK – wyodrębniona część przestrzenie społecznej, w której nawiązuje się komunikacja między dostawcami a odbiorcami dóbr materialnych i niematerialnych oraz usług. Jest procesem interakcji w wyniku których kupujący i sprzedający określają, co i na jakich warunkach chcą sprzedać lub kupić. RYWALIZACJA POLITYCZNA – proces kooperacji partii politycznych w grze o władzę, rozgrywający się na arenie wyborczej oraz parlamentarno-gabinetowej. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH – organ państwowy o statusie konstytucyjnym, powołany do ochrony wolności i praw obywateli zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach prawnych, a zagroŜonych czy teŜ naruszonych bezprawnymi decyzjami organów państwa. S SAMORZĄD – forma zaspokajania potrzeb zbiorowych określonej społeczności przez nią samą lub wyłonionych przez nią przedstawicieli. Jest formą decentralizacji państwa. SĄDOWNICTWO – ogół organów państwowych sprawujących władzę sądowniczą tj. stosowanie prawa w sytuacjach konfliktowych. SEJM – jeden z dwóch organów Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie władzy ustawodawczej. Jest reprezentacją polityczną narodu polskiego. Składa się z 460 posłów na 4 letnią kadencję. SEMIPREZYDENCKI REśIM – ma charakter mieszany gdyŜ występują w nim elementy reŜimu parlamentarno-gabinetowego jak i prezydenckiego. SENAT - jeden z dwóch organów Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie władzy ustawodawczej. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w województwach na 4 letnią kadencję. 26 SOCJALIZACJA POLITYCZNA – proces kształtowania świadomości, postaw i kultury politycznej jednostki przez przejmowanie informacji od innych podmiotów oraz własną aktywność intelektualną i praktyczną. SOCJALIZM –1. ideologia społeczna głosząca uspołecznienie własności i sprawiedliwości dystrybucji dóbr. 2. w marksizmie to ustrój społeczno-ekonomiczny, stanowiący pierwszy etap na drodze przejścia od kapitalizmu do komunizmu. SOCJOTECHNIKA – 1. warunki, metody i środki skutecznego działania w celu wywołania poŜądanych zachowań jednostek i grup społecznych.2. mechanizmy i reguły sprawności działań społecznych w celu umoŜliwienia skutecznego sterowania zachowaniami ludzi. SPISKOWA TEORIA DZIEJÓW – koncepcja występująca w wyobraŜeniu określonych osób, oparta na przekonaniu, Ŝe istniej człowiek lub grupa, organizacja lub instytucja, których ukryte działania są przyczyną określonych zdarzeń, wskazujących na zamierzenia zdobycia dominującej pozycji w obszarze polityki. SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE – społeczeństwo w którym występuję zespół instytucji oraz róŜnego typu dobrowolnych organizacji, związków i stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli, a zarazem stanowi wyraz ich własnej aktywności, inicjatyw i potrzeb. SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA – grupa ludzi zamieszkujących określone terytorium, połączonych specyficzną więzią, która jest wynikiem wspólnych potrzeb i charakteryzująca się duŜą częstotliwością stałych kontaktów osobistych oraz dąŜeniem do tworzenia własnych instytucji działających na rzecz jej integracji. STABILNOŚĆ POLITYCZNA – zdolność określonego podmiotu do przeciwdziałania nieprzewidzianym sytuacją, które stanowią potencjalne zagroŜenie dla jego dalszego istnienia. STAN WOJENNY – instytucja polityczna przewidziana na wypadek interwencji zbrojnej innego państwa, ustanawiająca nadzwyczajne reguły działania aparatu państwowego w trakcie ogłoszenia stanu wojny z innym państwem. 27 STAN WYJĄTKOWY – instytucja polityczna stosowana w razie zewnętrznego lub wewnętrznego zagroŜenia państwa. STAROSTA – przewodniczący zarządu powiatu, stanowiącego organ wykonawczy powiaty. Jest szefem powiatowej administracji samorządowej. STOLICA APOSTOLSKA – miejsce w którym urzęduje papieŜ. STOWARZYSZENIE – prawna forma zrzeszania się obywateli w celu zaspokajania i ochrony ich zbiorowych potrzeb. STRAJK – uzgodniona i kolektywna decyzja pracowników zaprzestania wykonywania pracy na warunkach dyktowanych przez pracodawcę i wymuszanie w ten sposób zaakceptowania przez niego Ŝądań pracowniczych. SUBSYDIARNOŚĆ – zasada przewidująca przekazanie uprawnień do podejmowania decyzji z poziomu centralnego na niŜsze poziomy organizacyjne. SUWERENNOŚĆ – w aspekcie zewnętrznym oznacza to niezaleŜność od władzy innych państw a w aspekcie wewnętrznym to zwierzchnia, uprzywilejowana pozycja wobec wszystkich podmiotów politycznych działających w państwie. SYSTEM PARTYJNY – konfiguracja partii politycznych w ramach konkretnego narodowego systemu politycznego oraz układ wzajemnych relacji między partiami politycznymi. SYSTEM POLITYCZNY – to obszar w którym toczy się Ŝycie polityczne. To ogół instytucji za których pośrednictwem podejmowane są decyzje polityczne. To ogół zaleŜności jakie powstają w procesie walki o władzę i jej utrzymanie. To struktura integrująca wspólnotę polityczną. SYSTEM SPOŁECZNY – ogół trwałych stosunków i wzajemnych oddziaływań pomiędzy podmiotami, które dąŜą na podstawie uznawanych wartości i norm do zaspokojenia swoich potrzeb i ochrony interesów za pośrednictwem współpracy i walki. 28 SYSTEM WYBORCZY – zbiór reguł określających charakter i przebieg procesu w którym indywidualne preferencje obywateli zostają przekształcone w głosy a następnie przetworzone w decyzje dotyczące wybory reprezentantów piastujących funkcje w organach wybieralnych. SZOWINIZM – postawa społeczno-polityczna stanowiąca skrajną postać nacjonalizmu, wyraŜająca się w bezkrytycznym stosunku do własnego narodu oraz w pogardzie do innych narodów. ŚWIADOMOŚĆ POLITYCZNA – całokształt poglądów, wiedzy, ocen, wartości, wzorców zachowań i postawa społeczeństwa, które są rezultatem wzajemnych oddziaływań informacyjnych jednostek i grup społecznych. ŚWIATOWA ORGANIZACJA HANDLU (WTO) – organizacja międzynarodowa działająca od 1995r., która zastąpiła GATT (Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu). Jej celem są działania zmierzające do liberalizacji gospodarki światowej. Siedzibą jest Genewa. T TECHNOKRATYZM – koncepcja zakładająca powstanie nowego typu władzy ekonomicznej i politycznej w którym decydującą rolę odgrywaliby wybitni specjaliści: technicy, ekonomiści, socjologowie, menadŜerowie. TEOKRACJA – uprawnienie władzy do rządzenia z racji powołania kapłańskiego i wypełniania w Ŝyciu woli boga. TEORIA POLITYKI – dziedzina politologii pełniąca funkcję wyjaśniania ogólnych praw rozwoju politycznej Ŝycia społecznego, porządkowania i integrowania dyscyplin współtworzących politologię oraz określania związków politologii z innymi naukami społecznymi. 29 TERROR – sposób działania państwa oparta na wykorzystaniu przez aparat państwowy róŜnorodnych form i metod stosowania przemocy, z fizyczną włącznie, której celem jest szerzenie grozy w społeczeństwie i wywołanie w rezultacie niepewności i zagubienia. TERRORYZM MIĘDZYNARODOWY – przemoc stosowana wobec osób chronionych przez prawo międzynarodowe i miejsc podlegających takiej ochronie. TERRORYZM POLITYCZNY – metoda walki politycznej, która uznaje stosowanie przemocy za najbardziej skuteczny sposób i środek słuŜący osiągnięciu określonych celów politycznych. TOTALITARYZM – reŜim polityczny którego główną cechą jest pełna władza państwa nad obywatelami. W państwie takim nic nie jest obojętne władzy i nic nie powinno się dziać bez jej wiedzy i oddziaływania. Odrzuca ideę społeczeństwa obywatelskiego, demokracji parlamentarnej, rywalizację międzypartyjną. TRANSNARODOWE KORPORACJE – przedsiębiorstwa które prowadzą działalność gospodarczą, usługową lub finansową w co najmniej dwóch krajach lub posiadają w innych krajach swoje filie lub udziały. TRANSPARENCY INTERNATIONAL (TI) – organizacja walcząca z korupcją w międzynarodowych transakcjach handlowych. TRANZYCJA POLITYCZNA – okres przejściowy między rozmontowywaniem określonego reŜimu politycznego oraz osiągnięcie stanu konsolidacji nowego reŜimu. Jego treścią jest intensywna zmiana polityczna. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY – instytucja władzy sądowniczej powołana do kontroli działań politycznych, które podejmują rządzących pod kątem ich zgodności z prawem. TRYBUNAŁ STANU – organ państwa powołany do egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw. 30 U UKŁAD WARSZAWSKI (UW) – organizacja Układu Warszawskiego utworzona w 1955r., która gwarantowała, Ŝe w przypadku zbrojnej napaści ma państwo lub grupę państw członkowskich zostanie udzielona pomoc, z zastosowaniem siły zbrojnej włącznie. UNIA EUROPEJSKA (EU) – termin symbolizujący wspólnotę 27 państw członkowskich, które łączy wspólny system wartości, akceptowany porządek społeczny i demokratyczny system państwowy. UNIA ZACHODNIOEUROPEJSKA (WEU) – organizacja międzynarodowa, której celem jest zapewnienie współdziałania i współpracy jej członków w kwestii bezpieczeństwa. USTAWA – akt prawny o charakterze ogólnym uchwalony przez parlament. USTRÓJ POLITYCZNY – struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zaleŜności organów państwa. V VIP (very important person) – osoba szczególnie waŜna z racji pełnionej przez nią funkcji czy teŜ zajmowanego stanowiska. W WETO – instrument prawny umoŜliwiający konkretnemu organowi państwowemu wyraŜenie negatywnego stanowiska wobec decyzji innego organu, który wstrzymuje lub uniemoŜliwia jej wejście w Ŝycie. WOTUM NIEUFNOŚCI – instytucja słuŜąca realizacji odpowiedzialności politycznej egzekutywy przed legislatywą. UmoŜliwia ona usunięcie rządu gdy większość w parlamencie wyrazi tak chęć. 31 WIZERUNEK (image polityczny) – obraz, kształt, wyobraŜenie sylwetki politycznej jednostki, grupy, organizacji lub instytucji powstające w świadomości odbiorców. WŁADZA POLITYCZNA – 1. postępowanie zmieniające zachowania innych ludzi. 2. realizacja przyjętych celów i wytwarzanie oczekiwanych skutków.3. moŜliwość stosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy.4. stosunek między rządzącymi a rządzonymi. 5. moŜliwość oddziaływania na ludzi w celu spowodowania poŜądanych zachowań. 6. moŜliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych. WOJEWODA – terenowy organ administracji państwowej. WOLNOŚĆ – prawo jednostki do podejmowania decyzji i postępowania zgodnie z własną wolą. WÓJT – jednoosobowy organ administracji samorządowej w gminie wiejskiej. WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW (WNP) – związek byłych republik radzieckich, który ma na celu zapewnić nieprzygotowanym do samodzielnego istnienia suwerennym państwom, podtrzymać więzi gospodarcze oraz ustabilizować sytuację narodowościową w ramach poszczególnych jej członków. WYBORY – metoda słuŜąca okresowemu egzekwowaniu przez obywateli demokratycznego państwa odpowiedzialności politycznej osób pełniących funkcje publiczne. Z ZACHOWANIA POLITYCZNE – świadome lub nieświadome czynności ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk politycznych i procesów politycznych, których istotą jest dąŜenie do zdobycia, utrzymania lub wpływania na władze. ZAMACH STANU – przewrót polityczny dokonany przez osoby wywodzące się z wąskiego kręgu elity rządzącej, którego celem jest obalenie legalnie wyłonionych władz. 32 ZDRADA STANU – przestępstwo popełnione przeciwko podstawowym interesom państwa, narodu, stanowiące raŜące naruszenie konstytucji. ZGROMADZENIE NARODOWE – instytucja polityczna powstała gdy Sejm i Senat obradują wspólnie i połączone s w jeden organ państwowy. ZIMNA WOJNA – potoczne określenie stosunków jakie powstały po II wojnie światowej między dwoma przeciwstawnymi systemami społeczno-politycznymi USA i ZSRR. ZWIĄZKI ZAWODOWE – stowarzyszenia pracowników zatrudnionych w organizacjach przemysłowych i handlowych, których celem jest oddziaływanie za pośrednictwem kolektywnych działań na poprawę warunków płacowych, warunków pracy. 33
