psychiatria sądowa

1
a1a
2
PSYCHIATRIA SĄDOWA
Ekspertyza psychiatryczna (inaczej opinia biegłych)
Jest to zespół czynności biegłych lekarzy psychiatrów (i psychologów) mający na celu zbadanie i
ocenę stanu psychicznego człowieka oraz wydanie opinii w zakresie pytań postawionych przez
powołujący biegłego organ (w postępowaniu przygotowawczym prokurator a w postępowaniu
sądowym sąd w postępowaniu karno-administracyjnym - kolegium karno -administracyjne)
Do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego powołuje się tychże specjalistów w
sytuacji orzeczenia o potrzebie stosowania środków leczniczo-zabezpieczających.
Badanie to przeprowadza się pod kątem zdolności osób (podejrzanych, oskarżonych), do brania
udziału w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem.
Badanie skazanych - przeprowadza się je wtedy, gdy objawy chorobowe wystąpią lub ujawnią się
już po ogłoszeniu wyroku lub w czasie odbywania kary pozbawienia wolności.
Można także przeprowadzać badanie stanu zdrowia psychicznego świadków jak też osób
pokrzywdzonych. Także w niektórych sytuacjach przeprowadza się badanie jednorazowe w trybie
ambulatoryjnym.
Ekspertyzę psychiatryczną na podstawie akt sprawy przeprowadza się rzadko i to w bardzo
szczególnych przypadkach (np. gdy chodzi o ocenę czy skierowanie chorego do szpitala było
zasadne).
Można także przeprowadzić badanie połączone z obserwacją psychiatryczną na oddziale
zamkniętym (np. w szpitalu więziennym)
Badanie połączone z obserwacją
Jeżeli lekarz (lekarze) nie są w stanie ocenić na podstawie jednego badania stanu zdrowia
psychicznego danej osoby, a także we wszystkich przypadkach ciężkich przestępstw, poddanie
sprawców tych przestępstw badaniu psychiatrycznemu prawie zawsze połączone jest z obserwacją
(jest to już w zasadzie regułą).
Wada opinii psychiatrycznej
Lekarz psychiatra sporządzający opinię psychiatryczną nie powinien dodawać w niej kwalifikacji
prawnej czynu (jedynie określić czy poczytalność podejrzanego w chwili popełnienia czynu była
ograniczona czy też nie). Poza tym raczej nie ma błędnych opinii psychiatrycznych
Art. 31§1 kk - nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia
umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać
jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem
Mówimy tutaj o:
 kryterium psychiatrycznym (lekarskim) - chodzi o istnienie choroby psychicznej, upośledzenia
umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych,
 kryterium psychologicznym - dotyczy niemożności rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania
swoim postępowaniem
Łączenie tych 2 kryteriów daje podstawę do uznania człowieka za niezdolnego do
rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem.
Zakłócenia czynności psychicznych
Zakłócenia takie należy pojmować jako pewnego rodzaju zaburzenia czyli jako zmiany usytuowane
w psychice człowieka powstałe na skutek zdarzenia (np. afekt patologiczny, upojenie alkoholowe
(zespół Ephenora)). Zespół Ephenora - to stan polegający na powolnym rozbudzaniu się, przy
czym człowiek szybciej uzyskuje sprawność fizyczną niż psychiczną. Pewne defekty psychiczne
3
mogą powstać na skutek przebytych wcześniej chorób (np. po przebytych chorobach
psychicznych następuje zmiana charakteru)
Upojenie alkoholowe powikłane - cechą charakterystyczną jest brak proporcji pomiędzy ilością
wypitego alkoholu a zachowaniem się człowieka.
Art. 31 § 3 kk - przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub
odurzenia, powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł
przewidzieć.
Nietrzeźwość - upojenie alkoholowe zwykłe, ten stan odurzenia może występować także po zażyciu
środków farmakologicznych czy też odurzających (np. używki -morfina, opium, haszysz).
Wszystkie te substancje oddziaływują na ośrodkowy układ nerwowy.
Jeżeli u osoby występuje nietolerancja na alkohol ze względu na przeżyte zaburzenia
somatyczne (np. uraz czaszki do którego doszło podczas upadku, pobicia), to po jego spożyciu
może dojść do różnych zaburzeń psychicznych. Osoby takie powinny powstrzymać się od
spożywania alkoholu. Kodeks karny nie stanowi dla takich ludzi taryfy ulgowej w przypadku
popełnienia przez nich przestępstwa. Jeżeli zdarzyło się takie zachowanie po raz pierwszy (a dany
człowiek nie wiedział, że występuje u niego nietolerancja na alkohol) wówczas można zastosować
wyjątkowo taryfę ulgową.
Popełnienie czynów przestępczych w stanie upojenia powikłanego.
Jest to sytuacja (powikłanie Bindera), gdzie dochodzi do reakcji nieprzewidywalnych po
spożyciu niewielkiej ilości alkoholu. Sąd powinien wówczas orzekać ograniczoną poczytalność na
podstawie art. 31 § 2 („jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia
czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary”).
Upojenie patologiczne i na podłożu patologicznym
Upojenie patologiczne - powstaje w związku z chorobą psychiczną człowieka, zawsze
wówczas orzekamy pełną niepoczytalność.
Upojenie na podłożu patologicznym - ważnym czynnikiem jest tutaj stan psychiczny
poprzedzający stan sprzed upojenia. Podłoże patologiczne nie zawsze wiąże się z chorobą.
In tempore criminis - stan psychiczny w momencie popełnienia czynu.
U podejrzanego bądź oskarżonego w czasie postępowania przygotowawczego bądź sądowego mogą
wystąpić pewne zaburzenia psychiczne, jest to tzw. psychoza celi . Są to swoistego rodzaju
zaburzenia psychiki nie będące chorobami. Człowiek, który znajduje się w tym stanie nie może brać
udziału w postępowaniu. Należy określić czy przy tego typu zaburzeniach człowiek może
uczestniczyć w postępowaniu przygotowawczym bądź sądowym (można takie postępowanie
zawiesić)
Choroby psychiczne - psychozy
Choroby psychiczne (psychozy) zawsze powodują niemożność rozpoznania znaczenia czynu i
pokierowania swoim postępowaniem. W każdym przypadku należy rozważyć kwestię czy mamy do
czynienia z chorobą psychiczną czy też nie.
Defekt schizofreniczny - jest czynnikiem chorobowym mniejszym aniżeli schizofrenia. Wynika to
z oceny prawnej i oceny psychiatrycznej.. Lekarz bada głębokość defektu schizofrenicznego.
Defekt umiarkowany - powoduje ograniczoną poczytalność, zaś defekt głęboki - całkowicie
wyłącza odpowiedzialność karną.
Zjawisko remisji - jest to stan pomiędzy chorobą a nie chorobą. W okresach remisji występują tzw.
stany paranormalne. Zachowania człowieka stwarzają pozory normalności. Jeżeli czyn został
popełniony w okresie remisji, sąd może przyjąć, iż człowiek w tym czasie był poczytalny.
4
Okresy remisji występują przy:
 schizofrenii,
 cyklofrenii (psychoza maniakalno-depresyjna)
Psychoza może być wywołana np. przez zakażenie kiłowe.
W przypadku osób niedorozwiniętych (idioci, głuptacy) zawsze orzeka się niepoczytalność.
Niedorozwój wyłącza poczytalność.
W przypadku ograniczenia umysłowego o poczytalności decydują różne okoliczności.
Karnie odpowiadają wszyscy psychopaci i wszyscy nerwicowcy (osoby znerwicowane). Nerwica
nie jest chorobą w rozumieniu art. 31 kk. Psychopata u którego biegli stwierdzili psychopatię
odpowiada karnie. Psychopatia nie jest bowiem okolicznością wyłączającą odpowiedzialność karną.
Psychopatia nie jest chorobą psychiczną.
Opinia psychiatryczna powinna zwierać:
1. Badanie stanu psychicznego człowieka (bada się orientację, badany opowiada życiorys, mówi o
przebytych chorobach, sposobie życia, bada się spostrzegawczość, myślenie, określa się czy
jego postawa - zachowanie jest aktywne czy pasywne, bada się sprawność intelektualną),
2. Przeprowadza się wywiady o rodzinie i inne dane środowiskowe,
3. Przeprowadza się badanie stanu somatycznego,
4. Dokonuje się podsumowania objawów wynikających z badań i obserwacji pacjenta,
5. Stawia się diagnozę, która ma udzielić odpowiedzi na pytanie czy w chwili popełnienia czynu
badany był zdolny do rozpoznania jego znaczenia czy też nie, czy wystąpiła u niego
ograniczona poczytalność czy nie.
Opinia psychiatryczna musi być jasna, logiczna, musi udzielić
odpowiedzi na wszystkie postawione pytania szczegółowe.
Zespoły psychopatologiczne - są to zjawiska potwierdzające zaburzenia psychiczne, bez
bliższego określenia pojedynczych objawów. Pojedyncze objawy, to symptomy, zaś zespoły
objawów, to syndromy. (objawy chorób psychicznych, objawy psychotyczne, objawy nerwic, bądź
objawy nerwicowe - objawy nerwicowe, to zaburzenia osobowości psychopatycznej i niedorozwoju
psychicznego)
Syndrom (zespół)- jest to zbiór objawów, które występują łącznie, są charakterystyczne dla
niektórych grup chorób. Przy psychozie maniakalno-depresyjnej (cyklofrenii) występują
charakterystyczne objawy - podwyższenie nastroju, przyspieszenie toku myślenia, pobudzenie
ruchowe (są to syndromy). Występują one w tak zwanej fazie manii. Przy psychozie maniakalnodepresyjnej występują dwie fazy:
 faza manii,
 faza depresji
Zaburzenia postrzegania - występują przy różnego rodzaju jednostkach chorobowych. Podstawowe
zaburzenia postrzegania to:
 złudzenia (iluzje) - złudzenie może występować jako objaw psychopatologiczny i jako objaw
fizjologiczny, złudzenie to zniekształcone spostrzeżenia, których chory psychicznie człowiek nie
koryguje pomimo ewidentnych dowodów ich błędności. Zdrowy człowiek potrafi je
„wychwycić” i skorygować, chory tego nie robi i trwa przy tej mylnej spostrzegawczości, przy
mylnej interpretacji rzeczywistości,
5
wrażenia występujące u człowieka bez
 omamy (halucynacje) - są to spostrzeżenia lub
zewnętrznych bodźców. Są one rzutowane na zewnątrz z psychiki człowieka przy czym
towarzyszy im poczucie realności. Chory nie wie, że jakieś przedmioty, ludzie czy zdarzenia,
które w jego mniemaniu go otaczają w rzeczywistości nie istnieją. Występuje poczucie realności,
zagrożenia, faktu. Następuje mylna ocena jakiegoś zjawiska.
Omamy dzielimy na:
 Elementarne - proste - dochodzi do przeżywania doznań typu wrażenia, np. seria błysków,
migotanie światła i inne bliżej nieokreślone zjawiska. Omamy proste - to spostrzeżenia
dotyczące jednego analizatora. Mogą występować złudzenia postaci, rozmowy, bądź przedmiotu
pojedynczego. Mogą wystąpić np. złudzenia prześladowcze - np. ktoś mnie śledzi, jest to
człowiek w czerwonym płaszczu, chodzi za mną, on chce mnie zabić.
 Złożone - przy tego typu omamach występują wrażenia nie pojedyncze ale złożone, np. widzi nie
pojedynczego człowieka ale ludzi, słyszy głosy.
Możemy omamy podzielić także na:
 wzrokowe,
 słuchowe (słyszy trzaski, przebijanie się przez ścianę, stukanie w sufit),
 smakowe (czuje smak trucizny w zupie),
 dotykowe.
Zaburzenia myślenia
Zaburzenia myślenia dotyczą:
1. Treści myślenia, są to wszelkiego rodzaju urojenia, idee nadwartościowe, natręctwa myślowe.
Urojenia są objawem psychotycznym. Idee nadwartościowe są wyrazem zaburzeń osobowości,
które nie muszą być chorobą psychiczną. Natręctwa występują przy przebiegu nerwic i nie mają
nic wspólnego z chorobą psychiczną.
2. Toku myślenia, dzielimy je na:
 rozkojarzenia - przy rozkojarzeniach podejrzewać można schizofrenię. Rozkojarzenia mogą
wynikać z okresu przejściowego, menstruacyjnego i innych. Są to rozkojarzenia przejściowe,
ale jeżeli mają charakter stały to może to już być niebezpieczne,
 przyspieszenie bądź spowolnienie toku myślenia - może ono wskazywać na fazę maniakalną
przy cyklofrenii, zaś spowolnienie toku myślenia może być fazą depresyjną przy cyklofrenii
lub psychicznym otępieniem wskutek depresji, przygnębienia fizjologicznego (np. po śmierci
bliskiej osoby). Ma to najczęściej charakter przemijający ale nie zawsze.
Urojenia - są to fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich
prawdziwości i których nigdy nie koryguje. Są to objawy choroby zwanej paranoją. Paranoja to
usystematyzowanie urojeń.
Urojenia dzielimy na:
 urojenia prześladowcze,
 zazdrości,
 hipochondryczne,
 grzecznościowe (przesadna grzeczność),
 wielkościowe (podaje się za kogoś znaczącego, chce być kimś wielkim ale w rzeczywistości nie
jest taką osobą)
Urojenia odnoszą się do kogoś lub czegoś. Urojenia paranoiczne - usystematyzowane,
inkocherentne - brak treści, spójności, tzw., „gadanie od rzeczy”.
Idee nadwartościowe - (to np. twierdzenie, że Żydzi są przyczyną nieszczęść całego świata), idea
paranoiczna - przerost w psychice człowieka. Idee fix - powoduje fiksację psychiki. Występuje brak
proporcji pomiędzy ideą a czymś co jest wygórowane.
Natręctwa - mogą występować tzw. natręctwa myśli, które uporczywie narzucają się człowiekowi.
Człowiek ma przeświadczenie, że wątpi iż to co powiedział zostało właściwie zrozumiane,
6
natręctwa wyobrażeń - senne wyobrażenia powodują różnego rodzaju reakcje w psychice
człowieka (np. sny o treści erotycznej).
Automatyzm psychiczny - permanentne wykonywanie jakichś czynności, np. ciągłe poruszanie
nogą pod stołem.
Fobie - dotyczą występowania lęków w określonych sytuacjach. Fobia jest przejawem lęku przed
tymi sytuacjami. Akrofobia - lęk przed wysokością, klaustrofobia - lęk przed przebywaniem w
małych pomieszczeniach, drogofobia - lęk przed podróżowaniem, mizofobia - lęk przed
przebudzeniem i inne.
Zaburzenia toku myślenia
 przyspieszenie (od nieznacznego do szybkiego),
 spowolnienie (przy stanach przygnębienia i depresji),
 zahamowanie (przy stanach głębokiej depresji, mutyzm - zamknięcie się w sobie),
 rozkojarzenie,
 splątanie (dochodzi do sytuacji, że następuje zupełne porwanie wątku myślowego, przy
przyspieszonym dochodzi do „biegu myśli” - zanik ciągów logicznych)
Zahamowanie myślenia - nagła przerwa w myśleniu - pustka, Są to charakterystyczne objawy
przy schizofrenii, ale także do zahamowania myślenia dochodzi w przypadku ataków
padaczkowych.
Zespół splątaniowy - to głębokie zaburzenia świadomości.
Lepkość myślenia - myśli uporczywie trzymają się jakiegoś tematu - typ wiskozny.
Myślenie autystyczne - ( autyzm - część schizofrenii), oderwanie się od rzeczywistości,
przedmiotem myśli człowieka autystycznego stają się jego własne sprawy, koncentruje się na
własnym ego.
Pamięć – jest to pewien mechanizm funkcjonowania mózgu człowieka. Pamięć polega na:
 utrwalaniu inaczej zapamiętywaniu
 przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu treści doznanych uprzednio spostrzeżeń, myśli,
emocji oraz dokonywanych czynności ruchowych.
To charakteryzuje człowieka w pełni sprawnego umysłowo a więc nie mającego zaburzeń pamięci
wynikających ze schorzeń typu psychicznego.
ZABURZENIA PAMIĘCI
Nadczynność pamięci – hyperamnezja (hiperamnezja) – jest to zdolność do szybkiego
zapamiętywania obszernego materiału oraz szybkiego i dokładnego odtwarzania pewnych treści.
Jest to zjawisko bardzo ciekawe, ponieważ występować może u osób o pewnej ociężałości
umysłowej i stanowi pewnego rodzaju ewenement. Nadczynność pamięci a więc coś więcej aniżeli
normalność występuje często w psychozie maniakalno-depresyjnej u osobników znajdujących się w
fazie manii a więc podwyższonego nastroju.
Niedoczynność pamięci – hypomnezja (hipomnezja) – mogą to być zaburzenia na tle
czynnościowym, jak też zaburzenia spowodowane organicznymi zaburzeniami mózgu. Na
przykład zaburzenie czynnościowe a więc upośledzenie zapamiętywania występuje na skutek
rozproszenia uwagi, która jest konsekwencją silnego wzruszenia czy też wzburzenia (wzruszenie,
np. wskutek bolesnego przeżycia, śmierci kogoś bliskiego, jakiejś tragedii, która na daną osobę
nagle spadła a ta nie jest w stanie ogromu tej tragedii udźwignąć – nie jest to zjawisko patologiczne
aczkolwiek kwestia jego interpretacji jest dyskusyjna) Również występuje w przypadku zaburzeń
czynnościowych trudność z przypominaniem sobie jakichś zjawisk z okresu, kiedy ktoś w takim
stanie się znajdował. Natomiast zaburzenia spowodowane organicznymi uszkodzeniami mózgu –
dotyczą np. uderzeń w głowę, ktoś wypadnie z pociągu i uderzy głową, lub jakieś inne niekiedy
przypadkowe uderzenia w głowę (pobicie) – takie rzeczy mogą występować w sposób trwały,
człowiek z tym żyje, nieraz do późnej starości ale jest to upośledzenie. Trudno sobie wyobrazić,
7
żeby ktoś nie miał upośledzenia po mocnym uderzeniu w tył głowy, czego następstwem była
trepanacja czaszki lub inne zabiegi na stole chirurgicznym – konsekwencje zawsze pozostają w
postaci jakichś ubytków. Prawie nigdy nie jest tak, że człowiek o tego typu obrażeniach odzyskuje
pełną sprawność umysłową.
Amnezja – są to tzw. „luki pamięciowe”, które obejmują bardzo krótki okres czasu, a czasem
rozciągają się na miesiące lub lata, jak to ma miejsce w przypadku bardzo rozległego uszkodzenia
tkanki mózgowej, przejawiające się często głębokim, postępującym, czy też stałym otępieniem.
„Luki” takie z reguły są wypełniane treścią fałszywą na skutek konfabulacji a więc tworzenia
zupełnie nierealnych, nieistniejących stanów, przeżyć tego człowieka. Amnezja zdarza się bardzo
często jako konsekwencja urazów czaszki wskutek np. wypadku drogowego z obrażeniami ciała, a
głównie głowy. Człowiek nie jest w stanie odtworzyć przebiegu zdarzenia. Należy zatem zwracać
na to uwagę nawet w postępowaniu przygotowawczym. Niepamięć typu amnezji retrograda
rozciąga się na okres poprzedzający utratę świadomości a więc przed samym zdarzeniem –
występuje ona po urazach czaszki prowadzących do wstrząsu mózgu, po napadach padaczkowych,
po nieudanych próbach samobójczych polegających na usiłowaniu otrucia się gazem, próbach
powieszenia się, elektrowstrząsach.
Niepamięć następcza inaczej amnezja anterograda – polega na pokryciu tzw. niepamięcią okresu
jaki miał miejsce już po ustąpieniu zaburzeń świadomości. Pamięć po urazie czaszki w wypadku
samochodowym, odtwarzanie faktów z wypadku w czasie jazdy karetką, następnie znowu
występuje jakaś utrata świadomości i nie potrafi tej fazy transportu ten poszkodowany odtworzyć.
Są to jak gdyby przerwy w strumieniu pamięci tego człowieka.
Konfabulacje – jest to tzw. fałszowanie pamięci na tle patologicznym.
Patologie emocji – emocje i uczucia są terminami jednoznacznymi, mianowicie oznaczają stosunek
człowieka do człowieka, człowieka do zjawisk, rzeczy, do własnych przeżyć, do przeżyć swego
organizmu i swego działania.
Emocje rządzą w granicach procentowych około 70% ludzkich zachowań . Każdy podlega
emocjom. Z tym, że bywają one kontrolowane, skrywane, bywają eksponowane – w zależności od
typu psychicznego człowieka, możliwości koncentracji na samym sobie.
Stany emocjonalne obejmują trzy rodzaje reakcji:
 nastroje,
 wzruszenia
 afekty
Są to jak gdyby stopnie napięcia emocjonalnego występującego w psychice człowieka.
Nastrój – to stan uczuć o nieznacznym natężeniu i stosunkowo długim okresie trwania.
Wzruszenie – to wyższa faza stanu emocjonalnego, wyrażająca się takimi reakcjami, jak gniew,
radość, strach, rozpacz. Wzruszenie cechuje zawsze bardzo szybki, nagły początek, obniżenie w
części przypadków logicznego myślenia i konsekwencją tego jest krótki czas trwania. Nagle to się
staje i człowiek w tym momencie zawęża pole świadomości, „coś” go chwyta za gardło, jest jakieś
ogromne przeżycie.
Afekt – czyli silne wzruszenie – jest to stan psychologiczny, właściwie fizjologiczny,
charakteryzujący się również nagłym, gwałtownym początkiem, znacznym natężeniem, w
konsekwencji tego znacznego natężenia obniżeniem efektywności spostrzegania, co w
konsekwencji powoduje zawężenie pola świadomości i obniżenie zdolności logicznego myślenia.
Afekt trwa krótko. Konsekwencją jego, a więc tego ogromnego napięcia jest znużenie. Stan taki ma
wpływ zasadniczy na ocenę jakiegoś czynu, nie bez powodu ustawodawca wprowadził pojęcie
zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami.
Afekt patologiczny – jest to krótkotrwały stan psychotyczny a więc chorobowy, będący epizodem
chorobowym najczęściej na tle uszkodzenia mózgowia. Klinicznie afekt patologiczny
charakteryzuje się:
 zwężeniem pola świadomości,
 zaburzeniami o cechach stanu pomrocznego.
8
Objawy afektu patologicznego
 nagły początek, gwałtowny, jest to jakaś reakcja na jakiś bodziec sytuacyjny, kłótnia, obraza,
przy czym reakcja człowieka znajdującego się w tym stanie jest zawsze gwałtowna i zawsze
nieproporcjonalna czy też odwrotnie proporcjonalna do bodźca, który ją wywołuje,
 burzliwy przebieg z silnym wyładowaniem ruchowym (pobicie kogoś, zniszczenie sprzętów –
czyli po prostu wyładowywanie złości, reakcja jest emocjonalna,, człowiek w afekcie w sposób
prymitywny wyładowuje swoją niechęć, nienawiść, przyczyny porażki, to co jest na drodze jest
nieprzyjacielem),
 objawy typowo wegetatywne (pocenie, się, zaplucie się, piana w kącikach ust),
 krótki czas trwania,
 silne znużenie (syndrom przekłutego balonika),
 całkowita niepamięć.
Objawy te winny występować łącznie. Afekt patologiczny jest chorobą psychiczną, jest stanem
psychotycznym, wprawdzie krótkotrwałym, ale jest to jednostka chorobowa.
U osób normalnych jak też nienormalnych a więc z pewnymi cechami psychotycznymi
występują pewnego rodzaju stany lękowe, ale też obniżone nastroje polegające np. na jakiejś formie
przygnębienia i podwyższonego nastroju, który czasem przechodzi w euforię z konsekwencją w
postaci braku krytycyzmu do własnych zachowań, podwyższonego do granic absurdu nastroju,
pozostającego zupełnie w odwrotnym stosunku do rzeczywistości. Ma to często związek z różnego
rodzaju psychozami, ale także występuje przy psychozach na tle miażdżycowym . Obniżony nastrój
przygnębienia nie musi mieć od razu podłoża patologicznego (ktoś może po prostu głęboko
przeżywać jakąś tragedię – która dla kogoś innego może być zjawiskiem normalnym, np. staruszka
straciła psa, który był jedynym towarzyszem jej życia. Dla niej to jest tragedia).
Dysforia – jest to takie zjawisko o cechach patologicznych, polegające na nastroju gniewnodrażliwym, zaczepnym, takim rezonersko-zaczepnym , jest to zawsze wygórowana reakcja
emocjonalna w stosunku do przebiegu zdarzenia, powodująca wybuchy gniewu i nieuzasadnionej
agresywności. Ma to związek z przebytymi chorobami, szczególnie z stanami pourazowymi,
niedorozwoju, charakteropatii przy zespołach maniakalnych czy schizofrenii.
Apatia – obniżenie zainteresowań, aktywności, połączone z pewnym przygnębieniem, poczuciem
rezygnacji (może to dotyczyć sytuacji staruszki, która utraciła psa, kobiety porzuconej przez męża,
itp.).
Stępienie uczuciowe (chwiejność emocjonalna, lepkość emocjonalnej, ambiwalencji emocjonalnej)
– jest to zanik uczuć wyższych, postępująca pustka emocjonalna, nieczułość na losy najbliższych.
Przyczyny są różne, niekoniecznie patologiczne. Mogą to być przyczyny wynikające z
niewłaściwego wychowania lub baraku wychowania, z barku domu, braku ciepła domowego.
Stępienie uczuciowe może mieć różny podkład:
 na podłożu organicznym,
 na podłożu emocjonalnym związanym z wychowaniem
Chwiejność emocjonalna – to jest patologiczna zmienność nastroju. Psychiatrzy lokują ten stan
psychiczny w kategoriach choroby. Jarosiewicz uważa, że tak nie jest – chwiejnym emocjonalnie
można być będąc zupełnie zdrowym na umyśle.
Lepkość emocjonalna – jest to tzw. Nadmiernie długie trwanie raz rozbudzonych czy stworzonych
nastrojów, czy wzruszeń. Przyczepienie się do czegoś, co nie jest uzasadnione czasowo. Ciągły
powrót do tego, ciągłe rozważanie tego co było.
Ambiwalencja emocjonalna – jest to współprzeżywanie czy też wspólwystępowanie sprzecznych
emocji, skrajnych. Ambiwalencja czyli przeciwieństwo, jest to miłość-nienawiść. Od skrajności do
skrajności.
Zaburzenia świadomości i ich podziały
Zaburzenia świadomości – dotyczą prawie zawsze stanów psychotycznych, nie jest to zjawisko
powszechne ale świadomość w ujęciu ewolucyjnym, społeczno-historycznym oznacza zasadniczą
funkcję jaką sprawuje ośrodkowy układ nerwowy, która polega na odzwierciedlaniu, odbijaniu
rzeczywistości w stanie umysłu człowieka, utożsamia się więc z psychiką, która w następstwie
9
długotrwałego procesu ewolucji ukształtowała życie społeczne, osiągnęła wysoki poziom
rozwoju właściwy tylko człowiekowi jako osobnikowi dwunożnemu, będącemu na najwyższym
stopniu jakiejś integracji psychicznej i emocjonalnej. Świadomość, to jakby poczucie przeżywania
zjawisk psychicznych, zdawania sobie sprawy z treści własnych przeżyć i samego faktu ich
doznawania.
Na tym tle występują zaburzenia świadomości, które dzielimy na podstawowe, są to zaburzenia:
 ilościowe,
 jakościowe
Do zaburzeń ilościowych zaliczamy:
przymglenie świadomości,
senność patologiczną,
sen głęboki (zwany półśpiączką),
śpiączkę,
zwężenie pola świadomości
Zaburzenia ilościowe polegają na przyćmieniu świadomości w różnym stopniu, coraz głębszym, aż
do całkowitego wyłączenia świadomości, a więc w grę wchodzi ilość tych braków świadomości,
która się stopniuje.
Przymglenie – jest to niedokładne spostrzeganie, jakaś niewyraźność w widzeniu, nieostrość, chory
w takiej sytuacji myśli wolniej, z trudem, nie w pełni orientuje się w otoczeniu, z trudem lub
wybiórczo chwyta podawane mu informacje. On można by powiedzieć „kontaktuje”, ale ten
kontakt jest rwany, nie jest pełny.
Senność patologiczna – przypomina senność fizjologiczną. Występują tutaj zaburzenia
świadomości w postaci przymglenia, czyli tego pierwszego elementu zaburzeń jakościowych,
spowolnienie ruchowe, chory z trudem powstrzymuje się od snu, zapada w takie stany parasenne,
tylko silne bodźce zewnętrzne, podtrzymują takiego człowieka do jakiegoś powierzchownego
czuwania on po prostu popchnięty, ukłuty, kiedy się na niego krzyknie stara się reagować ale jest to
zjawisko krótkotrwałe i nie przynoszące efektów. Przyczyną takiej senności patologicznej czy też
przymglenia świadomości bardzo często są różnego rodzaju czynniki toksyczne. Można się czymś
zatruć i być w takim stanie. Mogą to też być przypadki schorzeń, typu zapalenia mózgu, choroby
organicznej mózgowia, guzów mózgu, urazów mechanicznych, np. pobicia.
Sen głęboki – występuje wyraźne odróżnienie od snu fizjologicznego. Dlatego lepiej używać
nazwy „półśpiączka”, można też mówić o stanie przedśpiączkowym. Reakcja chorego jest bardzo
powolna. Reaguje on już tylko na bardzo silne bodźce, nie prowadzą one jednak do pełnego
rozbudzenia, np. można mu klaskać koło ucha, pokrzykiwać, a reakcją może być jedynie lekkie
poruszenie głowy. Reakcji obronnych prawie nie ma a jeśli są to bardzo słabe, nieskoordynowane.
Śpiączka (coma)- jest to całkowita utrata świadomości. Brak reakcji jakiekolwiek bodźce,
całkowite zniesienie odruchów.
W zależności od czynnika etiologicznego wyróżnia się szereg postaci śpiączki. I tak może to być
tzw. śpiączka cukrzycowa, śpiączka hipoglikemiczna a więc pozostająca również w związku z tzw.
hipoglikemią, śpiączka wątrobowa, mocznicowa na skutek postępującego zatrucia organizmu
moczem, śpiączka udarowa na tle udaru mózgu.
Czas trwania takiego stanu śpiączkowego jest zróżnicowany. Może trwać od kilku minut, do kilku
dni czy tygodni. Np. ludzie w stanie śpiączki wskutek ciężkiego pobicia z konsekwencjami
stłuczenia mózgu nieraz leżą w takim stanie kilkanaście dni a czasem tygodni.
Zwężenie pola świadomości – jest to zjawisko występujące przy stanach silnego wzruszenia. W
czasie ich trwania człowiek odbiera głównie te bodźce, które mają bezpośredni związek z jego
sytuacją, np. źródłem zagrożenia lub przyczyną gniewu. Nic poza tym zjawiskiem do niego nie
dociera. Klasycznym przykładem zawężenia pola świadomości do maksimum jest przypadek afektu
patologicznego. Tutaj pewne procesy poznawcze zostają zawężone wyłącznie do sfery dotyczącej
tego człowieka. Żadne uboczne zjawiska, które towarzyszą zdarzeniu po prostu nie docierają.
Zaburzenia jakościowe – (wyróżniamy 6 najpoważniejszych zaburzeń jakościowych)
 delirium (zespół majaczeniowy) – najczęściej występuje na tle nadużywania alkoholu,
występują głębokie zaburzenia świadomości, a typowymi objawami zespołu majaczeniowego





10





czyli delirycznego są zaburzenia orientacji i
tzw. omamy wzrokowe – człowiek widzi coś
czego nie ma, czasem dochodzi do tego połączenie złudzeń, nocne lęki nastrój dysforyczny ze
skłonnością do euforii, człowiek często w takich sytuacjach zdradza niepokój ruchowy.
Delirium rozwija się szybko. W przypadkach na tle alkoholowym jest to zjawisko częste, nie
mniej jednak musi się wiązać co najmniej z nałogowym alkoholizmem, tzw. pijaństwo
napadowe nie powoduje stanów delirycznych. Ten stan może wystąpić przy przebiegu chorób
zakaźnych, różnego rodzaju infekcji, można np. w ten stan po przebytym durze brzusznym a
nawet po grypie, może ten stan „dopaść” człowieka także na tle zatruć toksycznych,
przemysłowych, bądź po zatruciach farmaceutykami.
Zespół pomroczny lub zamroczeniowy – jest to zjawisko typowe, narasta szybko, kończy się
przejaśnieniami świadomości, też występują zaburzenia orientacji , lęki o znacznym natężeniu,
niepamięć przeżytego okresu lub jego fragmenty. Najczęściej zespół pomroczny występuje przy
padaczce.
Zespół pomroczno-majaczeniowy – łączy te dwa elementy a więc zjawiska dotyczące zespołu
pomrocznego ze zjawiskami takimi jak omamy wzrokowe. Zespół pomroczno-majaczeniowy
najczęściej powstaje na skutek zatrucia toksynami, może wystąpić w następstwie przebytej
infekcji – występuje przy padaczce.
Zespół pomroczny-jasny – orientacja jest dość dobrze zachowana , chory robi wrażenie
bardziej roztargnionego, jakby chorego, takiego jak gdyby „nie pozbieranego”, tok myślenia
pozornie jest prawidłowy lub zwolniony, zachowanie jest wolne na zasadzie pewnego
automatyzmu, mogą występować zaburzenia pamięci, polegające na trudności z odtwarzaniem
zdarzeń.
Amencja – czyli zespół splątaniowy – występuje zawsze przy schizofrenii o ostrym przebiegu,
może też stanowić powikłanie w następstwie ciężkich schorzeń somatycznych, zakaźnych
chorób. W zespole splątaniowym występują głębokie zaburzenia toku myślenia. Jest to tzw.
myślenie inkochetrentne, a więc splątane z którego nic nie wynika i trudno je nazwać
myśleniem nie mniej jednak jest to jakieś myślenie. Występują również lęki, silne podniecenie
ruchowe, miotanie się chaotyczne, bez składu i sensu, zaburzenia spostrzegania i konsekwencją
tego jest całkowita niepamięć po odzyskaniu sprawności przy pomocy leczenia, chory nie wie
co się z nim działo.
Zespól oneiroidalny (snopodobny) – charakterystycznymi cechami są – zaburzenia orientacji o
zmiennym nasileniu, omamy różnego rodzaju, najczęściej pseudohalucynacje, złudzenia o
treści fantastycznej, w pamięci zachowują się pewne fragmenty przeżyć, zespół snopodobny
czyli oneiroidalny występuje najczęściej przy schizofrenii, a także w przypadkach różnorodnych
zatruć, przy chorobach infekcyjnych, somatycznych, przy padaczce.
Podstawowe zespoły psychopatologiczne - są to choroby psychiczne, których nie są w
stanie w sposób precyzyjny zdefiniować biegli psychiatrzy. Zdarzają się takie sytuacje, że biegli
zamiast powiedzieć, że ktoś cierpi na paranoję używają określenie „zespół paranoidalny”. Rzecz
polega na tym, że paranoja jako jednostka chorobowa cechuje się jednym zjawiskiem –
usystematyzowanymi, precyzyjnymi, logicznymi urojeniami. Natomiast, kiedy obok tych
usystematyzowanych urojeń występują jakieś inne patologiczne zjawiska, to nigdy lekarz
psychiatra nie postawi diagnozy „paranoja”, tylko określają to mianem „zespołu paranoidalnego” –
można by powiedzieć, że jest to określenie bardzo bezpieczne dla lekarza – psychiatry. Lekarz w
opinii pisze, że pacjent cierpi na „zespół paranoidalny”, to wiadomo, że częścią tego zespołu jest
choroba psychiczna zwana paranoją. Lekarz psychiatra powinien wyraźnie napisać, że dany pacjent
cierpi na paranoję czy schizofrenię a nie pisać, że jest to „zespół”. Jednakże w praktyce lekarze w
większości przypadków, nie wydają opinii kategorycznej.
Wyróżniamy 6 zespołów psychopatologicznych:
 Depresyjny,
 Paranoidalny (zwany inaczej urojeniowo-omamowy)
 Paranoiczny (charakteryzuje się zwartymi, usystematyzowanymi urojeniami)
11
 Parafreniczny,
 Kandyńskiego,
 Psychoorganiczny.
Zespół depresyjny – najczęściej występuje przy przebiegu choroby psychicznej zwanej
cyklofrenią, która inaczej nosi nazwę psychozy naprzemiennej lub maniakalno-depresyjnej. Zespół
depresyjny ma związek z tą chorobą dlatego, że ta choroba naprzemienna psychoza nazywa się tak
ponieważ przebiega fazowo – od fazy depresji do fazy manii – od fazy manii do fazy depresji. Jest
to swoistego rodzaju sinusoida, która atakuje człowieka, przy czym czas trwania jest bardzo różny.
Objawy przy „zespole depresyjnym” :
 obniżenie nastroju (samopoczucia),
 spowolnienia toku myślenia,
 spowolnienia ruchowego.
Ponadto mogą występować lęki, urojenia. Ten zespół depresyjny występuje także w przypadkach
psychoz starczych, czy przedstarczych.
Występują także zaburzenia natury somatycznej:
 zaburzenia pracy serca,
 zaburzenia jelitowe
 ogólne, niczym nieuzasadnione znużeni,
 spadek aktywności.
Zespół paranoidalny – inaczej urojeniowo-omamowy. Przy tym zespole występują urojenia.
Najczęściej są to urojenia prześladowcze, bądź odnoszące się do kogoś czy do czegoś. Następuje
dziwny stosunek człowieka opanowanego przez ten zespół do innej osoby. Zdarzają się też omamy
słuchowe, rzadziej węchowe czy dotykowe. Najbardziej typowe to jednak omamy słuchowe. Zespól
paranoidalny często występuje przy schozofrenii, przy psychozach starczych w okresach indolucji,
przy psychozach przedstarczych a także przy padaczce.
Zespół paranoiczny – różnica polegająca na tym, że urojenia w zespole paranoicznym różnią się
od urojeń występujących w zespole paraniodalnym , tym, że są zwarte i usystematyzowane. Są po
prostu logiczne, przerażające w swojej logice. Urojenia te mogą być:
 prześladowcze,
 wielkościowe,
 czasami odnoszące się do kogoś lub czegoś.
Zespół parafreniczny – występują zawsze urojenia, podobnie jak przy zespole paranoicznym
usystematyzowane, najczęściej są to urojenia prześladowcze, oddziaływania na „coś” czy na kogoś,
czasem urojenia wielkościowe. Występują również omamy, głównie słuchowe, rzadziej czuciowe,
czy węchowe. Wspólną cechą zespołu paranoiczny i parafrenicznego jest to, że w jednym i drugim
występują usystematyzowane urojenia, natomiast w zespole paranoicznym nie ma omamów a w
parafrenicznym są.
Zespół Kandyńskiego – najczęściej występują pseudohalucynacje i różnego rodzaju urojenia,
przy czym najczęściej są to urojenia tzw. „owładnięcia”, najczęściej chory słyszy jakieś podszepty,
głosy, które wnikają do jego głowy i czuje się nimi jakby ogarnięty czy też ubezwłasnowolniony
przez te głosy. Najbardziej typowe są tzw. podszepty szatana, diabelskie głosy, które powodują, że
człowiek nie jest w stanie sam logicznie reagować, tylko ten głos z za światów prowadzi go do
jakichś celów. Jest owładnięty przez działanie z zewnątrz.
Zespół psychorganiczny – jest to zespół często spotykany w praktyce. Jest to zespół objawów
klinicznych, świadczących o rozległym uszkodzeniu mózgu. Podstawą jest więc rozległe
uszkodzenie mózgu. Czynnikami powodującymi wystąpienie tego zespołu są:
 czynniki toksyczne – polegające na tzw. zatruciu alkoholem, tlenkiem węgla czy też jakimś
innym środkiem halucynogennym.
 czynnikami infekcyjnymi – po zapaleniu mózgu czy opon mózgowych,
 czynnikami naczyniowymi – np. niedotlenienie mózgu poprzez jakieś somatyczne schorzenia,
bądź urazy mechaniczne.
12
Zespól psychoorganiczny charakteryzuje się dwiema postaciami:
 postać otępienna,
 postać charakeropatyczna.
Często lekarze-psychiatrzy używają określenia tzw. „zespół otępienny”.
Zespół otępienny, charakteryzuje się:
 obniżeniem sprawności intelektualnej,
 zaburzeniami pamięci, przy czym chodzi o tutaj o zaburzenia pamięci polegające na zdolności
zapamiętywania,
 obniżeniem lub wyraźnym brakiem krytycyzmu w stosunku do wszystkiego z własną osobą
włącznie,
 chwiejnością emocjonalną.
Zespół charakteropatyczny – zaburzenia osobowości są w tym przypadku uwarunkowane
uszkodzeniami mózgu. Są to przede wszystkim:
 zaburzenia procesów emocjonalno-popędowych,
 zdolności integracji intelektualnej,
 kontroli własnego postępowania.
Przykładem zaburzeń osobowości typu charakteropatycznego jest charakteropatia padaczkowa –
która charakteryzuje się :
 drażliwością,
 lepkością psychiczną,
 drobiazgowością i pedanterią zachowania.
Zespołem charakteropatycznym jest zespół Korsakowa – występuje on na tle zatruć środkami
toksycznymi, np. tlenkiem węgla, charakteryzuje się:
 zaburzeniami pamięci,
 zaburzeniami orientacji,
 upośledzeniem zdolności zapamiętywania i przypominania sobie,
 lukami pamięciowymi zwanymi „wyspami pamięciowymi”, które chory wypełnia
konfabulacjami.
Art. 31§1 mówi; nie popełnia przestępstwa, kto z powodu
 choroby psychicznej,
 upośledzenia umysłowego lub,
 innego zakłócenia czynności psychicznych
nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Przepis ten w zasadzie nie odbiega od przepisu kodeksu z 1969 roku, może poza jednym
sformułowanie a mianowicie: słowo upośledzenie umysłowe zajęło miejsce słowa niedorozwój
umysłowy.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE
Upośledzenie umysłowe, to sytuacja, gdy ktoś popełniając jakiej przestępstwo nie popełnia
go. Czyli nie odpowiada w rozumieniu art. 31, ponieważ może być chory psychicznie, bądź
niedorozwinięty umysłowo, bądź upośledzony umysłowo.
Upośledzenie umysłowe – to powstały w okresie rozwoju człowieka stan, który charakteryzuje się
istotnie niższą od przeciętnej ogólną sprawnością intelektualną, związany prawie zawsze z
zaburzeniami obejmującymi zakres jednej lub więcej dziedzin życia człowiek. Takich dziedzin jak:
dojrzewanie, uczenie się czy też przystosowanie społeczne.
Gdyby sięgnąć do genezy upośledzenia umysłowego, to można przyjąć z prawdopodobieństwem
graniczącym z pewnością, że występować on może już w okresie tzw. życia płodowego, okresu
okołopłodowego lub przebytych we wczesnym dzieciństwie chorób. Są pewne rzeczy, które trudno
od razu zdefiniować. Są rzeczy, których w pierwszej fazie mogą lekarze nie dostrzec.
13
W tym upośledzeniu umysłowym wyróżniamy dwie zasadnicze grupy. Są to dwa jak gdyby
typy upośledzenia umysłowego, mianowicie:
 upośledzenie uwarunkowane genetycznie, (chodzi o transponowanie w genach komórek płciowych

rodziców, ich potomstwu pewnych cech, które przechodzą i które są praktycznie rzecz biorąc
nieuleczalne, jest to jak gdyby transmisja pokoleniowa)
upośledzenie egzogenne (a więc to które opiera się na czynnikach zewnętrznych, środowiskowych)
Jeśli chodzi o dane statystyczne, to upośledzeni umysłowo ludzie w różnych krajach stanowią różny
procent populacji. W tej chwili daje się zauważyć wyraźna tendencja zwyżkowa tych upośledzeń.
Powodują ten wzrost czynniki zewnętrzne, środowiskowe, warunki życia i tempo życia.
Podział upośledzenia umysłowego: (obejmuje on trzy stopnie chociaż obecnie mówi się o
czterech stopniach - Nowe ustawodawstwo polskie wprowadza 5-stopniową skalę tego stanu psychiki
człowieka wprowadzając jeszcze tzw. ograniczenie niedorozwoju poprzez niedorozwój lekki, umiarkowany,
znaczny do głębokiego.)
 ograniczenie umysłowe, zwane inaczej debilitas mentalis ,
 głuptactwo - imbecilitas,
 idiotyzm,
Mierzy się to za pomocą badania ilorazu inteligencji a więc wielkością ilorazu inteligencji. Iloraz
prawidłowy wyraża się średnią wynoszącą – 100 jednostek. Są to umowne jednostki
psychiatryczne.
 niedorozwój przy lekkim upośledzeniu - iloraz inteligencji kształtuje się pomiędzy 52 a 57
jednostek.
 niedorozwój umysłowy umiarkowany - od 36 do 51 jednostek,
 niedorozwój znaczny od 20 do 35,
 niedorozwój głęboki – poniżej 20 jednostek.
Ograniczenie umysłowe – są to przypadki tzw. lekkiego niedorozwoju od stopnia graniczącego z
ociężałością umysłową do pogranicza imbecylizmu, czyli pogranicza głuptactwa. Nie jest to jeszcze
głuptak. Taka ociężałość umysłowa na granicy między debilizmem a pełną sprawnością zalicza się
w istocie do stanów normalnych. Sąd przy ocenie czynu nie jest związany przepisami. Może
potraktować sprawcę włamania lekko ociężałego, tak samo, jak i tego, który wszedł do sklepu i
ukradł np. kilkadziesiąt magnetofonów. Regułą jest, że sądy raczej łagodniej traktują osoby ociężałe
umysłowo. Jeżeli osobnik taki dopuścił się bardzo poważnego przestępstwa sąd bezwzględnie
powinien poddać taką osobę badaniom psychiatrycznym, przynajmniej jednorazowemu, na
okoliczność potwierdzenia faktu ze szkoły specjalnej.
Cechy ograniczonego umysłowo człowieka:
 trudności w nauce, przejawiają się najczęściej powtarzaniem klas, brakiem zaradności, prawie
zawsze taki ograniczony człowiek musi chodzić do szkoły specjalnej a więc szkoły o
ograniczonym poziomie,
 istnieje możliwość przyuczenia do zawodu. Taki człowiek może zostać dobrym krawcem,
szewcem, ale nigdy nie będzie mógł ukończyć studiów, gdyż jego edukacja zakończy się przy
dobrym układzie na poziomie szkoły podstawowej,
 przystosowanie społeczne do warunków życia jest możliwe. Taki ograniczony umysłowo
człowiek musi jednak zawsze być kierowany. Opieka powinna być na miarę możliwości
dyskretna, nie narzucająca się, opieka winna być pomocna. Trzeba mieć na uwadze, że ludzie
ograniczeni są szalenie podatni na wpływy otoczenia i mogą być wykorzystywani przez
elementy przestępcze. Jeśli jednak mają właściwą opiekę ze strony rodziny, ze strony państwa,
to właściwie nie ma takiego zagrożenia ażeby człowiek ociężały umysłowo związał się z
przestępcami. Jeżeli jednak znajdą się na marginesie życia są niebezpieczni, staczają się.
14
Głuptacy-imbecyle – są to osobnicy upośledzeni umysłowo, którzy potrafią ustrzec
się od grożącego niebezpieczeństwa, które wyczuwają, np. ognia, poparzenia ale nie mogą już
absolutnie nabyć umiejętności pisania czy czytania. Cechą głuptaków jest:
 brak jakiejkolwiek samodzielności,
 mogą wykonywać jednie czynności proste, pod specjalnym nadzorem, może się np.
samodzielnie umyć jeśli ktoś koło niego stoi i wytrzeć się jeśli ktoś poda mu ręcznik i pokaże
jak ma to robić, ale już nie zasznuruje buta, gdyż nie trafi do dziurki.
 nie są jednostkami społecznymi. Zdolność zapamiętywania, pamięć jest zwykle upośledzona,
chociaż zdarzają się u takich osobników dziwne umiejętności, niezbadane, np. umiejętność
rachowania w pamięci bardzo dużych liczb i podawania właściwych wyników,
 występuje kompletny brak zdolności abstrakcyjnego myślenia,
 nie mają zdolności syntezy, bądź analizy jakichś zjawisk,
 niedostępne są jakiekolwiek normy etyczne, pojęcie sprawiedliwości itd.,
 popełniają często tzw. głupie kradzieże,
 życie popędowe jest głęboko zaburzone. U głuptaków bardzo często występują czyny
nierządne, w szczególności wobec nieletnich i dotyczy to osobników płci obojga,
 występuje sodomia, szczególnie w warunkach wiejskich,
 ekshibicjonizm – dotyczy zarówno mężczyzn jak i kobiet.
Jeżeli chodzi o sposób reagowania, to jest on różny. Bywają imbecyle pogodni, spokojni,
gwałtowni, uczuciowo zimni, uparci, zamknięci w sobie. Zawsze wymagają szkół specjalnych,
zawsze wymagają specjalnego nadzoru we wszystkich zajęciach praktycznych i we wszystkich
zajęciach dnia codziennego. Jeżeli głuptak popełni przestępstwo nie odpowiada według żadnego
kodeksu.
Idiotyzm – czyli głębokie upośledzenie umysłowe. Dotknięty idiotyzmem człowiek:
 nie potrafi niczego się nauczyć,
 występuje ogromna trudność do wdrożenia go do elementarnych czynności, np. ubieranie się,
 mowa jest niewykształcone. Z reguły wydają nieartykułowane dźwięki, a jeśli uda się im
opanować kilka słów, to jest to dla terapeuty ogromny sukces,
 nie reaguje w sposób typowy, nie umie się śmiać, nie umie płakać,
 jest niezdarny w ruchach,
 nie ma pojęcia niebezpieczeństwa, nie cofa się przed niczym,
 taki człowiek żyje jedynie w sensie fizycznym, bo jest, ma wagę wzrost i zdolność poruszania
się,
 zdolność do skupienia uwagi jest znikoma, wraz twarzy jest tępy, budowa fizyczna
dysplastyczna,
 gniew demonstruje zawsze niepohamowaną agresją, która to agresja występuje wobec
otoczenia, ludzi ale także wyładowuje agresję na samym sobie , np. walenie głową w mur,
 jest zachowany popęd płciowy, przy czym ten popęd płciowy z reguły jest spaczony, jest to z
reguły samogwałt. Dotyczy tak samo kobiet jak i mężczyzn. Bardzo często robią to w miejscach
publicznych,
 nie ma żadnej możliwości jakiejkolwiek samodzielności, opieka przez całe życie, permanentny
dozór, albo osób najbliższych albo pracowników zakładu zamkniętego,
Odpowiedzialność karna za czyny popełnione przez takiego człowieka jest żadna. Nie ma
odpowiedzialności.
Art. 31§1 mówi; nie popełnia przestępstwa, kto z powodu
 choroby psychicznej,
 upośledzenia umysłowego lub,
 innego zakłócenia czynności psychicznych
15
nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia
postępowaniem.
lub
pokierować
swoim
Kodeks w wymieniony artykule wyraźnie precyzuje, kto nie popełnia przestępstwa. Innymi
słowy podstawą przypisania winy człowiekowi jest sposób postrzegania, myślenia, przeżywania
uczuć, zdolność podejmowania decyzji, które w odbiorze można określić mianem normalnego a
więc zgodnego z tzw. normą psychiczną. To co jest zgodne z normą psychiczną określa się
mianem poczytalności.
Ta poczytalność jest domniemywana a więc w konsekwencji nie podlega żadnemu
udowadnianiu w procesie. Prawo karne posługuje się pojęciem niepoczytalności jako odwrotności a
więc antytezy i w konsekwencji to pojęcie niepoczytalności łączy się z określonymi skutkami
prawnymi w postaci wyłączenia odpowiedzialności karnej, której istnienie musi być zawsze
przedmiotem udowodnienia. Musi się więc przeprowadzić proces myślowy i naukowy dla
udowodnienia faktu, że ktoś nie jest zrównoważony psychicznie.
Dla określenia tego przypadku kk posłużył się tzw. metodą mieszaną psychiatrycznopsychologiczną. Metoda ta definiuje niepoczytalność jako stan w którym jakaś osoba z powodu
choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie
mogła rozpoznać znaczenia czynu lub pokierować swoim postępowaniem.
Aby przyjąć, że jest taki stan należy ustalić czy z powodu jakiejś jednej z tych przyczyn
psychiatrycznych (choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych ,)
wystąpił połączony z nimi więzią przyczynową skutek psychologiczny w postaci niemożności
rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem. Jest to istota metody
mieszanej psychiatryczno-psychologicznej.
Ta alternatywa oznacza, że może zachodzić niemożność rozpoznania znaczenia czynu i w
konsekwencji pokierowania swoim postępowaniem, jak również niemożność pokierowania swym
postępowaniem w sytuacji zachowania zdolności rozpoznania znaczenia tegoż czynu.
Psychologicznym następstwem tego może być równoczesne zakłócenie procesów intelektualnych i
to w konsekwencji powoduje taką a nie inną ocenę prawną tegoż zjawiska.
Choroby psychiczne mogą przybierać postać chorób organicznych, czyli tak zwanych psychoz,
których cechą podstawową są uchwytne zmiany organiczne w centralnym systemie nerwowym,
zwłaszcza mózgu, które powodują postępujące upośledzenie czynności myślowych w konsekwencji
często prowadzące do otępienia umysłowego. Często dezintegracji ulega również warstwa
intelektualna osobowości człowieka, np. przy psychozach wieku starczego, bądź psychozach
powstałych na tle chronicznego alkoholizmu czy zakażenia kiłą. Choroby psychiczne mogą również
występować w postaci chorób funkcjonalnych inaczej mówiąc czynnościowych, które noszą nazwę
neuroz. Nie są one związane z uchwytnymi zmianami w mózgu, gdzie zawsze występują różnego
rodzaju upośledzenia sfery intelektualnej, natomiast występują zaburzenia sfery emocjonalnowolicjonalnej. Jest to właśnie jedna z cech takiej choroby psychicznej jak schizofrenia czy paranoja.
Ustawodawca stoi na stanowisku, że podstawową cechą chorób psychicznych, uznaną są
stany jako nabyte, a więc mające swój początek, przebieg i zejście. Często ten początek choroby
czy też jej etiologia jest podzielona w ocenach. Właściwie można by powiedzieć, że tyle ile
etiologii, tyle poglądów.
Psychiatria odróżnia od chorób psychicznych tzw. psychopatie. Psychopatie, to anomalia
osobowościowe w sferze emocjonalnej – w szczególności jeżeli chodzi o życie popędowe przy
zachowaniu pełnej zdolności, sprawności intelektualnej. Nigdy w polskim ustawodawstwie
psychopaci nie byli klasyfikowani jako chorzy psychicznie. Jest to pojęcie dość typowe dla
psychiatrii europejskiej. Niewątpliwie psychopatą o jakimś stopniu tejże deformacji jest Ali Agdża.
Psychiatria jednak idzie w innym kierunku. Do pojęcia chorób psychicznych włącza w pewnym
zakresie zjawiska psychopatyczne i zachowania psychopatyczne, dzięki czemu cały szereg
przestępców unika krzesła elektrycznego czy też komór gazowych – spędzając resztę życia w
jakimś zakładzie karnym.
16
W przepisie art.31§1występujejeszcze takie stwierdzenie, jak: innego zakłócenia czynności
psychicznych – są to takie zaburzenia u podstaw których nie leżą procesy chorobowe ani też będące
wynikiem okoliczności wrodzonych czy też urazów w postaci defektów centralnego układu
nerwowego. Są to zjawiska, które z reguły mają charakter krótkotrwały i przemijający i są związane
z określonymi z reguły niepatologiczymi w istocie reakcjami organizmu na jakieś występujące
bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne. Takimi innymi zakłóceniami czynności psychicznych są
wszelkiego rodzaju zatrucia - alkoholem, narkotykami, lekami, truciznami, cyklami biologicznymi,
np. zaburzenia cyklu menstruacyjnego u kobiet, ciąża, poród, pokwitanie, przekwitanie i hipnoza.
Cechuje je krótkotrwałość w stosunku do choroby, bo np. schozofrenia może trwać lat 15 a takie
zaburzenie może trwać dwa dni, tydzień, miesiąc, dwie godziny.
Generalnie jednak w przypadku innych zakłóceń czynności psychicznych chodzi o wszelkiego
rodzaju zatrucia. Psychologicznym skutkiem tych zakłóceń jest niemożność rozpoznania znaczenia
czynu lub pokierowania swoim postępowaniem .
Art. 31 §2 – przepis ten mówi, jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania
znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jest tutaj pominięty człon psychiatryczne tejże
definicji. Ogranicza się jedynie do poziomu członu psychologicznego. Celem tego skrótu jest
uniknięcie zbędnych powtórzeń wynikających z §1. W tym przypadku psychiatrycznymi
przyczynami poczytalności ograniczonej, podobnie jaki i niepoczytalności a więc wymienionych
taksatywnie w §1 zjawisk mogą być jedynie choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne
zakłócenia czynności psychicznych. Sąd tutaj ma swobodę w ocenie tego zjawiska. Tak więc
gdybyśmy chcieli reasumować, to istotą ograniczonej poczytalności odróżniającej od stanu
niepoczytalności, jest więc jedynie takie zjawisko, że występująca u sprawcy czynu w chwili jego
popełnienia zdolność rozpoznania jego znaczenia lub pokierowania swoim postępowaniem jest w
znacznym stopniu ograniczona.
Oczywiście ta odpowiedzialność nie wyłącza winy ale jedynie umniejsza jej ciężar i w
konsekwencji sprawca popełnia to przestępstwo lecz sąd ma możliwość ocenić stopień ograniczenia
powyższej zdolności a w konsekwencji tego rozpoznania - może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary. Są to przypadki dość częste w praktyce. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich
przypadków, wszystkich kategorii przestępstw. Dotyczy to jednak
znacznego stopnia
ograniczoności. Nie może to być ograniczenie jako takie ale musi ono być znaczne.
Zaburzenia psychiczne występujące u ludzi na tle zatruć alkoholem.
Upojenie zwykłe - inaczej upicie zwykłe, jest to naturalna reakcja organizmu człowieka na alkohol
etylowy, przyjmowany drogą doustną w postaci wódek, win, piwa i innych alkoholizowanych
napojów, np. wody brzozowej, denaturatu. W zakresie tego upojenia wyróżniamy 3 fazy:
 faza podchmielenia (ekscytacji) – w fazie tej występuje wzmożona aktywność ruchowa z
jednoczesnym obniżeniem precyzji ruchowej, zmniejszenie krytycyzmu i zdolności
przyczynowego, logicznego myślenia, pewna nieadekwatność w rekcjach uczuciowych i
zachowaniu się, utrata pewnych proporcji w reagowaniu. Nie zawsze ta faza powoduje
konsekwencje prawne.
 faza właściwego upojenia – występują bardzo widoczne, zewnętrzne objawy: chwiejny ruch,
bełkotliwa mowa, tendencje do rezonerstwa w rozmowie, posługiwanie się banalnymi frazesami
w związku z jakąś sytuacją czy osobą, postępujące zmniejszenie krytycyzmu, logicznego
myślenia, większa nieadekwatność w reakcjach uczuciowych i zachowaniu się w różnych
sytuacjach w stosunku do fazy podchmielenia, może występować agresja,
 faza głębokiego upojenia (porażenna) – jest to już stan ostatni skrajny, występują zaburzenia
świadomości, zahamowania ruchowe, senność, brak kontaktu.
17
Postacie upojenia zwykłego – zależą one od cech osobowości człowieka, jego konstrukcji
psychicznej oraz stanu ośrodkowego układu nerwowego. Do nich należą:
1. Postać euforyczna – charakteryzuje się podwyższeniem nastroju, gadatliwością, chęcią
imponowania i tendencją do chwalenia się,
2. Postać maniakalna – podwyższenie nastroju co trochę przypomina psychozę maniakalną,
pobudzenie ruchowe, przyspieszenie biegu myślenia, pewne nastawienie wielkościowe (ja
jestem ktoś a ty jesteś nikim), w postaci maniakalnej występują zjawiska takie jak agresja
słowna bądź fizyczna jeżeli ktoś nie zareaguje zgodnie z jego oczekiwaniami,
3. Postać depresyjna – jest niejako antytezą postaci maniakalnej, charakteryzuje ja obniżenie
nastroju, bezzasadne tendencje do płaczu, użalania się nad własnym losem, widzeniem świata i
zjawisk otaczających tego człowieka wyłączne na czarno, użalanie się nad własnym losem, jest
to picie z rozpaczy”, występuje tutaj zupełnie inny podkład psychologiczny, z reguły tacy ludzie
nie stanowią zagrożenia dla porządku prawnego,
4. Postać dysforyczno-eksplozywna – łączą się tutaj pewne element postaci maniakalnej z
postacią euforyczną. Występuje nieznaczne obniżenie nastroju, drażliwość w reagowaniu na
bodźce zewnętrzne, uczucie wewnętrznego niepokoju, złośliwość w nastawieniu do otoczenia,
skłonność do gwałtownych, nieproporcjonalnych do sytuacji wybuchów gniewu połączonych z
tendencją do niszczenia,
5. Postacie histeryczne (występuje co najmniej 5 podtypów tychże postaci) – zwane inaczej
histerycznymi reakcjami na alkohol, charakteryzuje się bardzo demonstracyjną teatralnością
zachowania się w sytuacjach nie nadających się do tego i przez to chęcią zainteresowania
otoczenia swoją osobą.
Upojenie powikłane – charakteryzuje się zawsze nienormalną, czy też nietypową reakcją
organizmu na alkohol etylowy często odwrotnie proporcjonalną do ilości spożytego alkoholu.
Zjawisko to zostało odkryte przez niemieckiego psychiatrę profesora Bindera w 1935 roku. I do
dzisiaj to upojenie nazywa się upojeniem powikłanym lub upojeniem Bindera. Nienormalna reakcja
na alkohol niewiele różni się od upojenia powikłanego, ale występują one jako odrębne jednostki
chorobowe.
Przy upojeniu powikłanym bardzo często występuje i jest to zjawisko wiodące tej anomalii –
pobudzenie psychoruchowe nieadekwatne w stosunku do sytuacji w jakiej ten upojony czy pijany
się znalazł. W stosunku do każdej sytuacji w której on się znajduje zawsze u niego występuje
postawa agresywna. Wypowiada różnego rodzaju przekonania podobne do urojeń, przeważnie
dotyczące wcześniej doznanych krzywd, świadomość upojonego w sposób powikłany jest zawsze
zaburzona ale nie tak głęboko, ażeby powodowała całkowitą niemożność orientowania się w
sytuacji. Pamięć z przebytego stanu i swojego zachowania jest najczęściej fragmentaryczna.
Twierdzi, że pamięta jedynie część swoich zachowań, pamięć jest mało precyzyjna, co do
odtwarzania. Są przypadki, że bywa całkowicie zniesiona.
Zbliżoną do upojenia powikłanego jest tzw.
Nienaturalna reakcja na alkohol – jest to stan spowodowany upojeniem alkoholem
etylowym ale występuje on u ludzi czy też osobników (jak mówi medycyna) o psychopatycznej
osobowości. Reakcja takiego człowieka jest równie brutalna, agresywna w stosunku do otoczenia,
przy czym bardzo często reakcja ta przybiera formy drastyczne, polegające na demolowaniu
pomieszczeń, niszczeniu sprzętu, naczyń. Czyli reakcje są zbliżone do upojenia powikłanego.
Zwrócić należy uwagę, na to, że zaburzenia świadomości są głębsze, kontakt z rzeczywistością jest
zachowany, pamięć wydarzeń zaburzona nieznacznie, człowiek przede wszystkim zachowuje się
agresywnie, zaczepnie. Agresja ta zarówno dla jednego, jak i drugiego zjawiska jest
uzewnętrzniana.
Alkoholizm nałogowy – jest to terminologia, która występuje w całym szeregu opinii biegłych.
Rzeczą istotną przy nałogowym alkoholizmie jest:
18
alkoholu,
 istnienie uzależnienia psychicznego od
 utrata kontroli picia, po prostu człowiek pije i nie jest w stanie zahamować żądzy picia.
W konsekwencji tych dwóch zjawisk dochodzi do pewnego uzależnienia somatycznego, a więc
różnego rodzaju chorób somatycznych, na które w związku z tym uzależniony zapada. Przykładem
klasycznym takiej choroby jest marskość wątroby. Klasyczny alkoholik nie musi, ale prawie zawsze
ma wątrobę w strzępach. To uzależnienie psychiczne to nic innego jak uczucie braku czegoś aby
czuć się dobrze. Brak wódki (lub w ogóle alkoholu, bo może to być denaturat lub np. woda
brzozowa) powoduje pewien dyskomfort psychiczny. On jeśli nie wypije, to ta przymusowa
abstynencja powoduje takie rzeczy jak:
 drażliwość,
 niecierpliwość,
 zaburzenia nerwowe w sensie ruchowym, koncentracji,
Natomiast jeśli wypije sobie o określonej godzinie pół szklanki to wszystko ustępuje, człowiek jest
całkowicie normalny i może prawidłowo funkcjonować.
Utrata kontroli picia przy alkoholizmie nałogowym polega na tym, że po rozpoczęciu picia alkoholu
następuje nieprzerwane, ciągłe picie do stanu kompletnego upojenia lub niemożności uzyskania
alkoholu, przy czym ten pierwszy wariant jest bardziej sensowny, bo stan kompletnego upojenia
powoduje brak jakichkolwiek ruchów żeby tę wódkę zdobyć. Cechą typową dla alkoholizmu
nałogowego jest jeszcze w fazie początkowej w celu wywołania upojenia zwykłego większa czy też
stosunkowo wysoka dawka alkoholu ażeby się upić ale w miarę wchodzenia w nałóg ilość wypitego
alkoholu pozostaje w odwrotnej proporcji do stanu opilstwa.
Nałogowy alkoholik w pewnym momencie w cale nie potrzebuje dużej ilości alkoholu, ażeby się
upić. Jemu do upicia się wystarczy nawet jeden kieliszek wódki. Czyli w miarę wchodzenia w
nałóg dawka alkoholu aby się upić ulega zmniejszeniu.
Alkoholizm przewlekły (chroniczny) – objawy są w zasadzie takie same jak przy
alkoholizmie nałogowy. Też występuje:
 uzależnienie psychiczne i,
 utrata kontroli picia
 zmniejszająca się tolerancja jeśli chodzi o ilość ale większe uzależnienie somatyczne a więc
większe dolegliwości somatyczne występują przy alkoholizmie przewlekłym aniżeli przy
alkoholizmie nałogowym.
Przy alkoholizmie przewlekłym brak alkoholu może powodować takie objawy (zwane objawami
przymusowej abstynencji) somatyczne jak:
 poranne nudności,
 torsje pustego żołądka,
 drżenie rąk, powiek,
 skurcze mięśniowe,
 pocenie się bez powodu,
 gwałtowne skoki ciśnienia,
Przywrócenie pewnej normy powoduje wypicie nawet niewielkiej ilości wódki. Cechą
charakterystyczną przy alkoholizmie przewlekłym jest to, że stan upojenia występuje już po
wypiciu niewielkiej ilości alkoholu i nie musi to być alkohol wysokoprocentowy.
Oprócz objawów przymusowej abstynencji występują;
 nieżyt błony śluzowej żołądka,
 różnego rodzaju uszkodzenia wątroby,
 uszkodzenia mięśnia sercowego
Dalej występuje psychodegradacja alkoholowa, co wiąże się ze zmianami organicznymi mózgu. Na
tym tle występują:
19
 wypaczenia uczuć etycznych,
 związki uczuciowe z rodziną osiągają najniższy poziom, podobnie jak ze środowiskiem czy też
społeczeństwem,
 życie seksualne ulega całkowitej wulgaryzacji, z tendencjami do pewnego rodzaju perwersji,
 zespoły uczuciowo – dążeniowe zanikają, człowiek ma jedno marzenie i jedną potrzebę. Stałą
potrzebę picia. To przysłania mu świat.
 chwiejność uczuciowa jest spotykana na każdym kroku. Występuje ambiwalencja uczuć. Od
wylewnej miłości, deklaracji, pocałunków do szaleńczej nienawiści, połączonej z
wyładowaniami fizycznymi – do zabójstwa włącznie,
 człowiek reaguje przesadnie, doraźnie, sytuacyjnie, nałogowo,
 coraz bardziej widoczny jest zanik krytycyzmu,
Nałogowy, przewlekły alkoholik pije cały dzień. Zaczyna rano a kończy wieczorem. Występuje
krótkie przerwy w których dochodzi do krótkich przebłysków świadomości podczas których
alkoholik „coś” zjada, a jeżeli nie zjada, to trzeźwieje, przysypia i znów pije.
Upojenie patologiczne - jeżeli chodzi o różnice pomiędzy upojeniem patologicznym a
upojeniem na podłożu patologicznym są niewielkie, niektórzy autorzy używają tych pojęć
zamiennie. W związku z tym, gdy ktoś mówi o upojeniu patologicznym, to należy pamiętać, że jest
to też upojenie na podłożu patologicznym. Upojenie patologiczne, to stan, spowodowany użyciem
alkoholu etylowego u osób chorych psychicznie. Ma on związek ze stanem psychicznym człowieka
a więc niewątpliwie z jakąś chorobą, która najczęściej objawia się jakimś defektem. Nie musi to
być schizofrenia, to może być człowiek, który np. podlega upojeniu patologicznemu na skutek
organicznego uszkodzenia mózgu jakiego doznał np. wypadając po pijanemu z pociągu, czy
uczestnicząc w wypadku drogowym, podczas którego doznał wstrząśnienia mózgu z którego jednak
„wyszedł”. I ten człowiek jest „normalny” jest zdrowy ale jest zdrowy tak długo, jak długo nie
zaczyna pić. Wówczas to bowiem może uaktywnić się t o schorzenie i wtedy możemy mówić, że to
mechaniczne uszkodzenie pozostaje w związku z upojeniem patologicznym.
Inny przykład może wskazywać na defekt spowodowany wcześniej przebytymi jakimiś chorobami
psychicznymi, np. padaczka alkoholowa, zatrucie toksynami (mogą to być środki halucynogenne,
którymi się ten człowiek faszeruje, mogą to być przebyte zatrucia dwutlenkiem węgla – wszystko to
pozostaje w związku z upojeniem patologicznym).
U wszystkich tych osób alkohol poza typowymi objawami upojenia zwykłego następuje nasilenie
różnych objawów psychotycznych, które wcześniej się nie ujawniały, pobudza je dopiero alkohol.
Alkohol powoduje nietypowe zaburzenia świadomości. U człowieka z upojeniem patologicznym
często występują różnego rodzaju urojenia, omamy, których nie było w okresie bezpośrednio
poprzedzającym spożycie alkoholu.
Dawki alkoholu przy upojeniu patologicznym nie muszą być wcale duże. Człowiek nie musi
wypić pół litra wódki, by wystąpiła taka reakcja, gdyż człowiek ten jest człowiekiem chorym, to
schorzenie jest inspirowane przez wypity nawet w niedużej ilości alkohol. Jest to schorzenie,
utajone, które tkwi w człowieku, które normalnie może by się nawet nie uzewnętrzniało, nie
powodowało żadnych konsekwencji, natomiast badanie specjalistyczne tego człowieka wykazuje
związek pomiędzy wypitym alkoholem a wcześniej doznanym urazem czaszki.
Upojenie na podłożu patologicznym – jest to zmniejszona tolerancja człowieka na tle
wypitego alkoholu na skutek różnego rodzaju uszkodzeń mózgu, zmian organicznych. Osoby te,
kiedy są trzeźwe nie wykazują żadnych wyraźnych cech zaburzeń psychicznych. Objawy są
podobna jak przy upojeniu zwykłym z tym, że zaburzenia świadomości są głębsze, ilość alkoholu,
ażeby człowieka wprowadzić w ten stan nie musi być duża, występują różnego rodzaju stany
paranoidalne, obsesje, podejrzenia, agresywność z pobudzeniem ruchowym, chwiejny chód,
bełkotliwy sposób wysławiania się.
20
jest to grupa chorób psychicznych, których siłą sprawczą jest
wypity alkohol. Są one uwarunkowane zawsze jakąś formą alkoholizmu, nawet niekoniecznie
alkoholizmu. Może to być jakaś forma nadużywania alkoholu. Przewlekłość nadużywania alkoholu
jest czynnikiem głównym ale nie jedynym, który rozstrzyga o powstaniu psychoz na tle
alkoholowym. Nadużywanie alkoholu prowadzi do psychodegradacji.
Tych psychoz wyróżniamy 6:
1. Majaczenie drżenne – inaczej zwane delirium tremens lub białą gorączką występuje u osób
nadużywających alkoholu od wielu lat, które znajdują się w fazie alkoholizmu przewlekłego.
Istotą tej choroby są bardzo silne zaburzenia funkcji całego organizmu człowieka. Częste
reakcje somatyczne takie jak: niecierpliwość, drażliwość, wybuchowość, bóle głowy, zmiany
ciśnienia tętniczego, koszmarne sny, budzenie się z lękiem, omamy wzrokowe, zaburzenia
orientacji. Są to objawy tzw. typowe, natomiast w późniejszej fazie występują zaburzenia
świadomości bardzo niebezpieczne, bowiem polegające na braku orientacji miejsca i czasu.
Człowiek nie kontaktuje się ze światem zewnętrznym, występują koszmarne sny, występują też
omamy wzrokowe polegające na widzeniu robactwa, zwierząt wchodzących na niego, on się
przed tym kryje, może widzieć atakujące punkty świetlne, przed którymi się kryje. W fazie
pełnego rozwoju majaczenia drżennego występują ciężkie zaburzenia świadomości, polegające
na błędnej orientacji miejsca, otoczenia, czasu. Orientacja takiego ogarniętego białą gorączką
człowieka co do własnej osoby jest zachowana – wie, że on to on, wie, gdzie się znajduje,
natomiast to wszystko co go otacza staje się sferą dziwnych stanów psychicznych, braku
kontaktu z otoczeniem, występują w bardzo nasilonej formie omamy wzrokowe i słuchowe,
zaburzenia snu, drżenie kończyn. Stan takiego zaburzenia delirycznego trwa kilka dni. W
granicach minimalnych są to dwa dni w granicach maksymalnych, to tzw. „tygodniówka”. Po
przebyciu takiego ataku występuje czasami fragmentaryczna niepamięć a czasem taki alkoholik
jest w stanie dokładnie odtworzyć zdarzenia, które miały miejsce. Jedni mają wyspy
pamięciowe a niektórzy nic nie pamiętają. Jest to ciężka choroba, wymaga leczenia szpitalnego,
psychiatrycznego, przeważnie na oddziałach zamkniętych, ale można z niej wyjść pod
warunkiem odpowiedniego leczenia.
2. Halucynoza alkoholowa (omamica) – występuje ona u osób, które są w fazie alkoholizmu
przewlekłego. Charakterystyczną jej odmianą są trzy postacie:
 ostra – jest to wbrew pozorom i wbrew nazwie najkrócej trwająca postać halucynozy
alkoholowej. Trwa ona w przedziałach czasowych od kilku dni do kilku tygodni. Nie przekracza
miesiąca.
 podostra – trwa od miesiąca do kilku miesięcy (niektórzy specjaliści twierdzą, że góra dla
halucynozy podostrej to jest pół roku).
 przewlekła – jest to choroba psychiczna, która trwa kilka lat i możliwość wyprowadzenia
pacjenta z tej choroby jest żadna. Można by powiedzieć, że jest to człowiek stracony, który
kwalifikuje się wyłącznie do leczenia w zakładzie zamkniętym.
W halucynozie alkoholowej dominują objawy w postaci omamów słuchowych. Świadomość z
reguły jest niezburzona, człowiek ma orientację co do miejsca, czasu i otoczenia. Natomiast
permanentnie słyszy głosy, które to głosy wiedzą o nim wszystko, mówią o nim, mówią do niego,
poruszają jego sekretne sprawy w szczególności sprawy intymne. Piętnują go albo bronią. Człowiek
opętany takimi głosami wyłącznie nadaje się do leczenia szpitalnego, sam nie może sobie bowiem z
nimi poradzić.
3. Paranoja alkoholowa – zwana inaczej obłędem opilczym, zespołem Otella tudzież
alkoholowym obłędem zazdrości. Jest to choroba psychiczna, która dotyczy osób znajdujących
się w fazie alkoholizmu przewlekłego. Występują tutaj usystematyzowane urojenie
niewierności. Chodzi tutaj o urojenia niewierności niekoniecznie małżeńskiej ale urojenia
niewierności wobec czegoś. Może to być paranoja alkoholowa powstała na tle jakiejś
niewierności jakiejś idei – mieliśmy „coś” wspólnie zrobić i on „tego” nie zrobił, mieliśmy „to”
razem wykonać, „to” była sprawa wagi życia i śmierci i on mnie zawiódł. Rzadziej się to
zdarza. Generalnie rzecz biorąc dotyczy to niewierności małżeńskiej, czy niewierności kobiety
wobec mężczyzny. Rzadziej odwrotnie. Jest to obłęd zazdrości demonstrowany przez
Psychozy alkoholowe: -
21
mężczyznę u którego, kiedy jest w fazie
alkoholizmu
przewlekłego
występuje
głębokie i niczym nie odparte przekonanie, że jest zdradzany. Możliwość wyleczenia tego jest
szalenie trudna. Często nie można uchwycić, kiedy momenty psychotyczne wystąpiły,
zwłaszcza w sytuacji, kiesy taka wybranka rzeczywiście dopuściła się zdrady. W praktyce
przejawia się to różnymi błahymi rzeczami, np. przeszukiwanie kieszeni, torebek, śledzenie
kobiety, nagrywanie, zlecanie prowadzenia obserwacji. Człowiek w tym stanie jest szalenie
przekonywujący. Konsekwencją tego najpierw są różnego rodzaju uwagi czyli znęcanie się
moralne, w efekcie dalszym, kiedy stan się pogłębia, do tych moralnych uwag, pretensji
dochodzą rękoczyny. W skrajnych przypadkach dochodzi nawet do usiłowania zabójstwa.
4. Psychoza Korsakowa – jest to przewlekła choroba psychiczna ale obejmuje przeważnie osoby
powyżej 50 roku życia. Głównie mężczyzn. Podstawą do powstania tego schorzenia jest
wieloletnie wcześniejsze nadużywanie alkoholu. Pozostaje to w związku z pewnymi
niedoborami witaminowymi w organizmie. Alkohol w przypadku stwierdzenia niedoboru
witaminy B1, B2 PP powoduje rozwój tej psychozy. Objawy zbliżone do wcześniej opisanych –
majaczenia alkoholowe, bóle kończyn, mrowienie, kłucie w palcach występujące w przypadku
braku alkoholu. W pełnej fazie tej psychozy następuje dezorientacja co do miejsca czasu i
otoczenia. Występują bardzo silne zaburzenia pamięci, chory nawet przez chwilę nie jest w
stanie zarejestrować tego, co się do niego mówi, co się wokół niego dzieje. Coraz większe luki
pamięciowe wypełnia bardzo często różnymi zmyśleniami. Choroba ma bardzo ciężki przebieg
i w skrajnych przypadkach kończy się śmiercią. W przypadku wyleczenia, co się nie za często
zdarza, te zasoby pamięciowe i inteligencja takiego człowieka wyleczonego są znacznie poniżej
normy. Pozostaje często obraz zbliżony do demencji starczej – trochę kontaktuje ale generalnie
nie kontaktuje.
5. Padaczka alkoholowa – nie kojarzy się z normalną padaczką, która nie musi mieć tła
alkoholowego. Podstawowym czynnikiem warunkującym jej powstanie jest długotrwałe
nadużywanie alkoholu. Nie musi to być faza alkoholizmu przewlekłego i to jest zasadnicza
różnica. Tu po prostu pije – 5, 6, 8 lat i na tym tle dochodzi do padaczki alkoholowej. Często
oczywiście też jest to faza alkoholizmu przewlekłego, ale nie musi to być alkoholizm
przewlekły. Objawy padaczki alkoholowej manifestują się występowaniem dużych napadów
padaczkowych. Można próbować takiego człowieka leczyć poprzez przymusową abstynęcję. A
więc ograniczanie mu dostępu do alkoholu. Wcale to nie oznacza, że jest to próba leczenia
skuteczna. W tej chwili stosuje się podobnie jak przy różnego rodzaju innych psychozach
alkoholowych różne środki farmakologiczne.
6. Dipsomania – pijaństwo napadowe – pijaństwo okresowe. Nie jest to samodzielna jednostka
chorobowa a jedynie zespół objawów. Okresowo, co kilka miesięcy bądź tygodni, występuje
potrzeba picia do stanu kompletnego upojenia, do stanu leżenia w przysłowiowym rynsztoku. W
okresach pomiędzy tymi stanami, człowiek jest całkowicie, pozornie normalny. To zjawisko
występuje też przy innych chorobach psychicznych, takich jak: padaczka, psychoza
maniakalno-depresyjna a czasem także w niektórych przypadkach psychopatii. Psychiatrzy
jeszcze nie doszli do tego, gdzie tkwią przyczyny tego zjawiska. Dipsomani na co dzień nie pija
alkoholu. Nie są to ludzie, którzy muszą się napić, lub siedząc przy stale przy jakiejś okazji
muszą wypić, gdy inni piją. Są nawet takie przypadki, kiedy oni mówią wprost – ja nie piję
alkoholu, mam wstręt do alkoholu. Jest to zjawisku zupełnie atypowe, bo jednocześnie, w
pewnym momencie taki dipsoman zaczyna pić i pije przez tydzień. Przychodzi do domu i
zabiera wszystko, co przedstawia jakąkolwiek wartość, sprzedaje a pieniądze przeznacza na
alkohol. Potrafi tak pić przez tydzień, lub więcej a później przestaje. W przypadku dipsomanii
nie mamy do czynienia z alkoholikiem w pełnym tego słowa znaczeniu. Ale jak oceniać czyn,
kiedy on będąc w fazie napadu pijaństwa, popełni poważne przestępstwo. Naturalnie jest to
choroba psychiczna. Dipsomania jest choroba psychiczną.
Te dwie ostatnie psychozy – padaczka alkoholowa i dipsomania - zdaniem specjalistów są
podzielone. Niektórzy twierdzą, że padaczka alkoholowa i dipsomania nie są psychozami w czystej
postaci. Inni twierdzą, że nie.
22
Podsumowując:
pełna odpowiedzialność zawsze będzie przy alkoholizmie nałogowym i
przewlekłym. Natomiast wszelkie elementy patologii przy tych chorobach albo powodują art. 31§1
albo 31§2 w zależności od tego co powie lekarz. Generalnie rzecz biorą zdarzają się przypadki, że
lekarze psychiatrzy starają się „uciekać” w ograniczoną, czy też zmniejszoną poczytalność. Jest to
zrozumiałe i bezpieczne.
Przy upojeniu patologicznym zawsze mamy pełną niepoczytalność. Natomiast wszystkie psychozy
alkoholowe wyłączają odpowiedzialność. Psychoza, inaczej choroba w konsekwencji powoduje
brak odpowiedzialności karnej. Aby potwierdzić psychozę należy powołać biegłego i jest to
obowiązek prokuratora. Prokurator nie może sobie pozwolić na luksus zaniedbania.
PADACZKA
Jest to choroba, która nosi medyczna nazwę epilepsja. Ma też inną nazwę – choroba św. Walentego.
Francuzi nazwali ją „wielką chorobą”. Epilepsja, to nie jest w zasadzie choroba jednostkowa, nikt
ze specjalistów nie powiedział, że jest to choroba, jest to grupa chorób, której cechą jest rozmaita
etiologia. Ta grupa chorób charakteryzuje się jedną wspólną cechą a tą cechą jest zespół objawów o
typie tzw. napadu padaczkowego, którego to zespołu cechą istotną jest nagłe czy też gwałtowne
pojawianie się i gwałtowne ustępowanie. Jest to zjawisko, które szybko przychodzi i równie szybko
odchodzi.
Obraz kliniczny napadu padaczkowego w medycynie sądowej i psychiatrii bywa rozmaity. Składać
się mogą na ten obraz drgawki ogólne całego ciała, drgawki ograniczone do jakiejś części ciała,
zaburzenia świadomości o różnym stopniu: małym, niewielkim, zupełnie nieistotnym, często
zdarzają się przypadki – przy dużym napadzie padaczkowym- przechodzenia w śpiączkę, krótki sen
ponapadowy. Występują też różnego rodzaju reakcje ruchowe, doznania zmysłowe, zaburzenia
psychiki, nagłe, gwałtowne zmiany nastroju. Tych drgawek nie należy mylić z chorobą Parkinsona.
Etiologia tej choroby jest ciągle niejasna i badana. Część tych napadów padaczkowych ma za
przyczynę określone zmiany układu nerwowego na skutek takich schorzeń, jak guzy mózgu
powstałe z jakichś powodów, urazy mózgu, w tym urazy okołoporodowe, stany zapalne mózgu,
miażdżyca, zmiany starcze m.in. miażdżycowe, wodogłowie, zmiany wywołane przez różnego
rodzaju zatrucia.
Te zmiany mogą mieć charakter ogniskowy lub rozlany. Te które mają charakter rozlany, szeroki w
swoim kształcie są coraz bardziej niebezpieczne.
Jest taki pogląd, że niektóre odmiany epilepsji są tzw. odmianami o ukrytej etiologii. Medycyna jak
dotychczas nie jest w stanie w sposób jednoznacznie powiedzieć skąd ta choroba przychodzi. Jest
taki pogląd, że jedną z istotnych przyczyn są uwarunkowania genetyczne, jakaś dziedziczność i to
niekoniecznie w pokoleniu najbliższym ojciec-syn, matka-córka. Może ona wystąpić w II albo III
pokoleniu. Aktualnie medycyna jest zupełnie bezradna w dziele zwalczania tego schorzenia.
Właściwie epilepsji nie jest się w stanie wyleczyć, można jedynie poprzez pewne osiągnięcia
medycyny ten proces hamować. W przypadku epilepsji hamowanie tego procesu polega na redukcji
częstotliwości napadów, czyli doprowadzanie do sytuacji aby były one pod kontrolą oraz aby były
rozciągnięte w stosunkowo długim przedziale czasowym.
Jeśli chodzi o dziedziczność to badania dotyczą głównie bliźniąt jednojajowych. Tu się
najczęściej doszukuje tej dziedziczności. Niektórzy specjaliści twierdzą, że pewną rolę mogą
odgrywać czynniki hormonalne, biochemiczne lub alergiczne. Jest takie badanie, które w związku
ze stwierdzeniem tej choroby wykonuje się, którego efektem jest tzw. zapis EEG. Na podstawie
tego badania, przy tzw. padaczkach o ukrytej etiologii można zauważyć zmiany symetryczne na
oby czołowych półkulach mózgu.
W patogenezie choroby zasadniczą rolę odgrywa istnienie tzw. ogniska padaczkowego. Jeśli uda się
zlokalizować to ognisko, to jest to sukces medycyny. Chodzi o tę grupę komórek, które początkują
napad padaczkowy i których w normalnych badaniach nie daje się ustalić. To ognisko padaczkowe
oddziaływuje na inne okolice mózgu powodując różnego rodzaju dodatkowe „efekty” w klinicznym
obrazie tej choroby w zależności od umiejscowienia tego ogniska. Klasyfikacja padaczki jest
bardzo trudna, ponieważ nie jest to jednostka nozologiczna ale jest to pewien zespół objawów, kóre
są spowodowane różnymi czynnikami.
23
Wyróżniamy napady padaczkowe:
 wielkie – mogą mieć charakter pierwotny, a więc występują wtedy, kiedy ognisko choroby
znajduje się w pniu mózgu. Mogą mieć charakter wtórny, kiedy te reakcje zwane inaczej
wyładowaniami obejmującymi pień mózgu rozpoczynają się w innych okolicach a potem
przechodzą na pień mózgowy.
Wielki napad padaczkowy składa się z czterech faz:
1. Zwiastuny – są to te objawy, które poprzedzają właściwy objaw tej choroby, inaczej mówiąc jej
uzewnętrznienie. U niektórych ludzi pojawiają się na kilka godzin przed napadem, u niektórych
na kilka dni. Jednym z podstawowych zwiastunów są nagłe zmiany nastrojów, co jest też
mylące, bo na przykład na skutek wahań ciśnienia też człowiek ma różnego rodzaju zmiany
nastrojów. Te nagłe zmiany nastrojów charakteryzują się albo nadmierną drażliwością a więc
reakcjami nieproporcjonalnymi do sytuacji, albo nadmiernym przygnębieniem czyli
zobojętnieniem, brakiem zainteresowania tym wszystkim co nas otacza - do izolacji od
otoczenia włącznie.
2. Aura – są to pewnego rodzaju zewnętrzne zachowania tego człowieka, przy czym stan ten trwa
różnie, czasem kilka sekund, czasem sekundę, czasem jest to tak jakby błysk, niekiedy może
trwać minutę albo dwie ale w każdym razie są to przedziały czasowe sekundowo-minutowe.
Aura ta np. może być aurą czuciową. Człowiek „coś” widzi, jakiś błysk pojawia się przed jego
oczami, traci kontrolę nad rzeczywistością. Drugim objawem, który może wystąpić jest objaw
wegetatywny gwałtownego zblednięcia (jest to zblednięcia trupie, tak jakby odpłynęła cała
krew) lub spocenia się. Czoło staje się natychmiast spocone, czasem nawet do tego stopnia, że
występują krople, które zaczynają spływać. Jeszcze innym elementem są objawy aury tzw.
ruchowe. A więc zaburzenia zachowania – człowiek wykonuje ruchy bezcelowo,
niekontrolowane, zaczyna gdzieś biec, „coś” wykrzykiwać, wymachiwać rękoma, potem np.
następuje tzw. błogostan. Człowiek pada jak przekłuta piłka. W tym momencie człowiek nie
traci jeszcze kontaktu z rzeczywistością. Jeżeli jest w domu, to szuka miejsca żeby się położyć,
bo wie, że położenie się ratuje go w jakimś stopniu, bo w nic nie uderzy, nie wyskoczy przez
okno, nie zrobi sobie po prostu krzywdy. Kiedy już położy się, zostanie położony, bądź upadnie
wchodzimy w okres tężcowy. Bowiem w momencie, kiedy aura mija człowiek traci
świadomość.
3. Okres tężcowy – człowiek pada często wydając okrzyk, następuje wyprężenie całego ciała, nogi
są wyprostowane jak struna, górne kończyny wyprostowane i przywiedzione do ciała, szczęki są
zaciśnięte, następuje bezdech, występuje brak reakcji na światło i ten okres tężcowy trwa do 30
sekund. Bardzo ważną rzeczą jest sprawa szczęk i ratowanie języka. Często bywają wypadki
przygryzienia języka, które to przygryzienie w konsekwencji może prowadzić do zabiegu
operacyjnego. Jest to gwałtowny skurcz przypominający zaciśnięcie szczęk psa boksera. Należy
włożyć wówczas jakiś twardy przedmiot do ust.
4. Skurcze kloniczne – drgawki całego ciała, częste, rytmiczne, symetryczne, ręce i nogi na
przemian, tłuczenie głową (głowę należy chronić, gdyż w przypadku twardego podłoża może
dojść nawet do pęknięcia podstawy czaszki). Trwa to kilkanaście do kilkudziesięciu sekund. Po
chwili te skurcze ustępują. Człowiek zaczyna oddychać a w kącikach ust pojawia się piana, jeśli
przygryzie sobie język, to piana jest czerwona. Zdarza się, że w sposób niekontrolowany,
skurczowo człowiek oddaje mocz. Po tym wszystkim człowiek wraca do normalności, przy
czym w ogóle nie wie co się z nim działo.
Wielki napad padaczkowy trwa od jednej do dwóch minut.
 małe - są one nie do ustalenia. Jest to kilka sekund przerwy w tzw. strumieniu świadomości.
Jeśli chory „coś” robi i nagle na kila sekund przerywa tę czynność, jeśli „coś” mówi, nagle
przerywa, nieruchomieje, by za chwilę kontynuować tę przerwaną czynność – to jest to mały
napad padaczkowy. Są to reakcje praktycznie nieuchwytne i tylko bardzo dokładne badanie
może wykazać czy taka przerwa w strumieniu świadomości jest efektem choroby, czy jest to
naturalny sposób reagowania.
24
Charakteropatia padaczkowa
Nie musi to być choroba psychiczna i nie można tego wiązać z art. 31 kk. Są to bowiem pewne
cechy, występujące u człowieka ze skłonnościami do tej choroby, bądź na podłożu padaczkowym.
Nie zawsze ma to „coś” wspólnego z padaczką. Charakteropata padaczkowy to człowiek cechujący
się występującą bardzo intensywnie drażliwością, skłonnością do czynów agresywnych, pedanterią,
rzucającym się w oczy egocentryzmem, mistycyzmem a jednocześnie w obcowaniu z drugim
człowiekiem lepkim. Lepkim w sensie psychicznym – przyczepiającym się, przyklejającym się do
drugiego człowieka i nie dający mu żyć, nie dający mu spokoju, ciągle „coś” od niego chce,
zadręcza go swoimi, często banalnymi sprawami. Są to pewne cechy lepkości, określone przez prof.
Brzezińskiego jako typ wiskozny. Są to zjawiska, które nie muszą być zjawiskami chorobowymi ale
są to objawy charakteropatii czy też cech charakteropatycznych psychiki. Narzucający się stale ze
swoimi sprawami czy problemami osobnik.
Są to drogi ku padaczce, są to drogi świadczące o pewnych zmianach psychiki nie będących
chorobami.
Leczenie padaczki
Rokowanie, co do wyleczenia całkowitego jest zawsze wątpliwe. Nie ma nigdy pewności, że taki
człowiek wyjdzie całkowicie z tej choroby. Najczęściej stosuje się leczenie farmakologiczne.
Rokowanie co do życia jest różne, jakkolwiek okres życia jest zawsze krótszy od przeciętnego,
dlatego, że śmierć może nastąpić z przyczyn zupełnie nieprzewidzialnych, np. epileptyk może
utonąć, może się poparzyć, w stanie psychotycznym popełnić samobójstwo.
Jeśli lekarze specjaliści, badający podejrzanego określą w opinii, że stwierdzają, że „taką a taką
„psychozę na podłożu, czy na tle padaczkowym, np. z kręgu schizofrenicznego lub
cyklofrenicznego lub otępienia na tle padaczkowym, to wtedy jest bezwzględna niepoczytalność.
Rzadko stosuje się wobec nich środki zabezpieczające, bo ci ludzie z reguły nie są niebezpieczni.
Procesy chorobowe można hamować, rozciągać w czasie, wydłużać okresy pomiędzy
poszczególnymi dużymi napadami, regulować pod względem ilościowym.
Jest to choroba ciężka. Psychiatrzy w swoich opiniach powinni być bardzo ostrożni, gdyż
posługiwać się muszą terminami medycznymi. Jeśli mówią o psychozie, to muszą powiedzieć, że ta
psychoza ma takie a nie inne tło, albo jest to psychoza na tle padaczkowym, albo jest to psychoza
na innym tle i to sformułowanie powoduje niepoczytalność, bądź ograniczoną poczytalność w
rozumieniu przepisów kodeksu karnego.
SCHIZOFRENIA
Na temat schizofrenii wiele pisał prof. Kępiński (książka – pt. „Schizofrenia” – wydana w
1959 roku). Jest to choroba tzw. królewska, straszna a zarazem piękna. To choroba cywilizacyjna,
społeczna, o której się obecnie niewiele mówi, a jest to choroba bardzo groźna, bardzo
niebezpieczna i praktycznie rzecz biorąc nieuleczalna. Chorobą tą zajmowało się kilku już
nieżyjących wybitnych specjalistów. Dominuje tutaj niemiecka psychiatria prof. Brojler, prof.
Prefering. A w Polsce Antoni Kępiński.
Schizofrenię określa się mianem rozczepienia osobowości. Nazwa schizofrenii – schizo –
rozczepia, fren – rozum, serce, umysł. Czyli rozczepia osobowość, jest to rozczepienie osobowości,
rozczepienie psychiki człowieka, której z jednym objawów osiowych jest autyzm.
Objawy i cechy kliniczne schizofrenii –są to tzw. objawy osiowe, przy czym są to trzy podstawowe
objawy osiowe, są to bowiem fazy mianowicie:
 rozczepienie, bądź rozpad osobowości, lub rozkojarzenie myślenia – jest to urywający się realny
kontakt z rzeczywistością, jest to pierwszy rozpoznawalny etap choroby. Zaczyna się to
przejawiać początkowo nieznaczącymi epizodami, ograniczającymi kontakt realny ze światem,
sprowadzającego się do tzw. automobizowania osobowości a więc koncentrowania się na
własnym ego, zajmowaniem się sobą, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń toku treści
25
myślenia. Pojawiają się trudności takie jak:
nieumiejętność w konstruowaniu zdarzeń,
trudności w dobieraniu słów, trudności w określeniu stanu swoich przeżyć psychicznych w
sposób krótki, zwięzły i logiczny, po prostu człowiek nie potrafi przekazać drugiemu
człowiekowi, co w danym momencie czuje. Chory tworzy różnego rodzaju neologizmy
językowe, tworzy jakby zupełnie obcy normalnemu językowi język, język własny, język
człowieka chorego, niezrozumiałego (zamiast powiedzieć, że karmi zwierzęta domowe, czy
karmiłem zwierzęta domowe chory mówi: „czyniłem zwierzęto-karmialność domową”).
 stępienie uczuciowe, bądź zobojętnienie uczuciowe – jest to utrata związków uczuciowych z
innymi ludźmi. Uczucie pustki emocjonalnej, które zaczyna dominować w psychice tego
człowieka. Utrata związków uczuciowych niekoniecznie musi obejmować najbliższych –
obejmuje wszystkich ludzi, którzy go otaczają. Taki człowiek jest chłodny, nie reagujący na
cierpienie drugiego człowieka, a obojętność w stosunku do bliskich jest najbardziej wyraźna,
widoczna. Zanikają typowe dla myślącego i zdrowego człowieka reakcje, typu współczucie,
miłosierdzie, litość czy miłość. Nie ma reakcji, człowiek po prostu nie reaguje. Na każdą próbę
„wdarcia” się w treści jego przeżyć i wciągnięcia go w jakiś konkretne działania, czyli próbę
uświadomienia mu sytuacji jaką stwarza – chory reaguje gniewem, przy czym stopień tego
gniewu jest różny w zależności od stopnia zaangażowania w jego psychikę, tego normalnego
człowieka, do skrajnej nienawiści włącznie a czasem nawet do różnego rodzaju zamachów na
życie. Wówczas jest już wyraźnie widoczne, że mamy do czynienia z człowiekiem chorym. W
pierwszym objawie można się jeszcze zastanawiać i pewne rzeczy bagatelizować, natomiast
przy nasilającym się stępieniu uczuciowym jest to już niebezpieczne.
 autyzm – autyzm nie jest samoistną jednostką chorobową. Nie ma choroby, która nazywa się
„autyzm”. Autyzm jest częścią psychozy, która nazywa się schizofrenią. Nie jest to samodzielna
psychoza. Jest to jeden z objawów osiowych schizofrenii. Jest to cecha kliniczna schizofrenii
wyodrębniona przez prof. Brojlera. Autyzm charakteryzuje się kompletnym zamknięciem się
psychiki człowieka, gdzie dominującymi cechami jest skoncentrowanie się na własnym ego
czyli na własnych przeżyciach wewnętrznych z systematycznie postępującym brakiem kontaktu
z życiem zewnętrznym. Człowiek zamyka się w sobie, przestaje się kontaktować się ze
światem, otoczenie patrzy na niego z dezaprobatą, nie rozumie go, co w konsekwencji rani
godność chorego człowieka i skłania go do zerwania kontaktów ze światem zewnętrznym.
Objawy te występują kolejno po sobie. Są to bowiem fazy choroby. Rozszczepienie jest pierwszą
fazą a ostatnią jest autyzm. Przez te fazy chory przechodzi. Kiedy znajdzie się w stanie autyzmu, to
jest pewne, że on na tę chorobę cierpi. Stadia te są podstawowe i najbardziej charakterystyczne
(występują także halucynacje – smakowe, węchowe, dotykowe, urojenie, stany zazdrości,
hipochondria).
Podstawowe typy choroby:
1. schizofrenia prosta zwania schizofrenią simplex – jest to ta postać schizofrenii, która daje
tylko objawy osiowe. Klasyczna Choroba najtrudniejsza i najczęściej spotykana.:
 brak realnego stosunku do życia,
 zobojętnienie w stosunku do potrzeb własnych jak też otoczenia,
 osłabienie woli,
 zainteresowań
 lenistwo. Są to objawy charakterystyczne dla klasycznej schizofrenii. Występują powoli,
stopniowo, często niedostrzegalnie, otoczenie często nie rozumie takiego człowiek (ona jest
dziwna, krnąbrna, chodzi własnymi drogami). Zdolność do pracy postępująca do upośledzenia
całkowitego (zaczyna się „coś” nieudawać, trudności w koncentracji i to postępuje aż do
całkowitej utraty zdolności manualnych do pracy). Przy schizofrenii prostej nie występują
urojenia ani halucynacje. Może wystąpić „coś”, co określa się mianem włóczęgostwa i
prostytucji. Jest to postać klinicznie najuboższa, jeśli chodzi o objawy. Trudna w pierwszej fazie
do rozpoznania, przewlekła, bardzo trudna do leczenia, postępuje powoli lecz stale. Fazy trwają
miesiącami bądź latami. Rokowania na wyleczenie – na dzisiaj znikome. Jeśli uda się kogoś
26
2.
a.


„wyprowadzić” na względną poczytalność,
to zawsze pozostaje pewien defekt
psychiczny. Człowiek taki nigdy nie może liczyć na to, że będzie wykonywał w pełni
samodzielną, odpowiedzialną pracę. Ocena prawna jest bardzo zróżnicowana i szalenie
indywidualna. Przy tej chorobie, w tym kształcie nigdy nie ma pewności, że jest to człowiek
zdrowy psychicznie. Dlatego z ostrożności procesowej czy to w fazie postępowania
przygotowawczego czy sądowego, zawsze należy posłużyć się opinią jakiegoś Instytutu, gdzie
ten człowiek zostanie poddany obserwacji medycznej w warunkach klinicznych.
hebefrenia – czyli tzw. schizofrenia młodzieńcza – hebe – młodość, fren – rozum, umysł. Jest
to choroba młodości, choroba umysły, rozumu, choroba młodego człowieka. Jest to postać
schizofrenii również rozwijająca się powoli i podstępnie, dotyczy osób młodych. Podstawowym
objawem jest trudność w koncentracji myślenia. Obraz choroby charakteryzuje się często:
 bezsensownością zachowań,
 różnego rodzaju dziwactwami,
 zmanieryzowaniem w gestykulacji i wysławianiu się,
 postępującym rozkojarzeniem czyli nieumiejętnością skoncentrowania się. Nastrój osób
chorych bywa często podwyższony. Są „napięci” emocjonalnie, reagują dziecinnie na sytuacje
poważne. Reagują często płaczem, wybuchami nieuzasadnionej często radości, dziecinadą. W
przypadkach braku reakcji akceptacji występują pewne cechy autystyczne. Człowiek taki
wycofuje się, zamyka się w sobie, nie chce rozmawiać, zamyka się np. w pokoju i siedzi w
kąciku, jest taki jakby obrażony na świat, i na tego, kto usiłował prowadzić z nim rozmowę.
Hebefrenicy to jakby takie niesforne, dokuczliwe dziewczęta i chłopcy – niezależnie od wieku.
Granica wieku jest bardzo nieokreślona ale kończy się w granicach 17-20 lat w zależności od
tego jak postępuje rozwój psychofizyczny danego człowieka, w jakich warunkach żyje. Z
choroby tej można wyjść. Możliwości leczenia są większe aniżeli przy schizofrenii prostej.
Leczenie przeważnie to:
 psychoterapia + środki farmakologiczne,
katatoniczna – występuje w dwóch postaciach, przy czym wspólną cechą są zaburzenia
psychoruchowe:
postać hipokinetyczna – inaczej mówiąc postać osłupieniowa. Cechą podstawową jest
wzmożone napięcie mięśniowe, które powoduje trudności w poruszaniu się i mówieniu do
sytuacji skrajnej jaką jest utrzymywanie się fizycznie w pozycji nadanej pacjentowi przez
terapeutę. Regułą jest prawie, że przypadki takie występują przy jednoczesnym zachowaniu
świadomości. Człowiek taki staje np. na jednej nodze i potrafi na tej nodze z wykrzywioną
twarzą, stać godzinami. Jest to tzw. przypadek kataleptycznego objawu gibkości woskowej.
Objawem może być także naśladowanie gestów drugiej osoby. Cechą występują obok takiej
postawy jest tzw. mutyzm. Pacjent będący w takim pełnym osłupieniu fizycznym, np. przestaje
odpowiadać na pytania normalne (wypowiedziane normalnym głosem), ale np. jeśli zbliżyć się
do jego ucha i zapytać o „coś” szeptem, to on odpowie. Jest to reakcja do dzisiaj niezrozumiała
dla psychiatrów, że w przypadku katatonika – odpowiada na głos cichy, nie reaguje gestami,
tylko odpowiada. Jednak w momencie, kiedy się człowiek cofnie i zapyta normalnie chory nie
słyszy, nie odpowiada. Pokarmy chory przyjmuje, bądź nie przyjmuje. Może bardzo długo
„coś” żuć w ustach i żuje do tego stopnia, że „to” wszystko zostaje wraz ze śliną przetworzone i
w trakcie żucia wycieka mu z ust. Choroba ta jest różna. Ataki katatonii czasowo trwają bardzo
różnie i czasem taki atak trwa kilka godzin, czasem kilka dni. Są tacy, którzy „stoją” kilka lat.
Są to oczywiście przypadki skrajne. Z medycznego punku widzenia choroba ta stwarza daleko
lepsze rokowania aniżeli schizofrenia prosta. Łatwiej można katatonika wyleczyć.
postać hiperkinetyczna – mamy tutaj do czynienia z antytezą jakby przeciwstawieniem tej
postaci osłupieniowe. Typowymi objawami są tutaj silne pobudzenie ruchowe z jednoczesną
zaburzoną świadomością, niesfornością myślenia w działaniu. Cechami ubocznymi
somatycznymi są:
 podwyższona temperatura ciała,
 nadmierna, niczym nieuzasadniona potliwość,
 niepokój ruchowy,
27
uzasadnionego powodu, ucieka gdzieś,
 człowiek taki „miota” się bez
chowa się, chodzi, nie wraca, potrafi „gdzieś” iść w bliżej nieokreślonym celu i kierunku. Może
dojść do odwodnienia organizmu, zaburzenia krążenia, wzrost temperatury i w konsekwencji
tego może nawet dojść do śmierci. Katatonicy w postaci hiperkatatonicznej często umierają.
Medycyna osiągnęła pewne sukcesy, bowiem środki psychotropowe jakie podaje się tym
hiperkatatonikom przynoszą pewne efekty. Pewne efekty przynosiło też leczenie tzw.
wstrząsami elektrycznymi. Nie ma jednak mowy o całkowitym wyleczeniu, jest to choroba
bardzo ciężka, równie niebezpieczna i trudno mówić o poczytalności. Każdy przypadek
wymaga indywidualnej, specjalistycznej oceny.
b. urojeniowa czyli paranoidalana – cechuje się:
 urojeniami - urojenia są różne, dotyczą najczęściej lęków, obaw.
 omamami – są one różne, najczęściej słuchowe, dotykowe, czasami wzrokowe.
Inne postacie schizofrenii:
Schizofrenia tzw. okresowa – cechuje się objawami występującymi w pewnych okresach czasu i
jest to rzecz do wyleczenia.
Schizofrenia dziecięca – niebezpieczna bowiem występuje u dzieci między 3 a 6 rokiem życia z
cechami typowymi dla schizofrenii prostej a więc też występuje autyzm, też zubożenie mowy
przechodzące w mutyzm, często rozkojarzenie myślowe ale są szanse na wyleczenie, gdyż jest to
okres, kiedy kształtuje się psychika dziecka. Przy umiejętnej psychoterapii, przy stałych kontaktach
z psychologiem dziecięcym, z psychiatrą dziecko można z tego wyprowadzić, czasem przy
minimalnym stosowaniu środków farmakologicznych. Występuje często zubożenie mowy.
Schizofrenia hipochondryczna – dotyczy stanu własnego organizmu i postępujących urojeń na tle
różnego rodzaju chorób jakie się ma. Ludzie ci są ciągle chorzy, bez przerwy „coś” zażywają.
Odwiedzają różnych lekarzy, wmawiają im choroby, chodzą do specjalistów. Z reguły chorobę tę
udaje się wyleczyć. Nie jest to choroba groźna, jest to takie natręctwo demonstrowane na własnej
osobie.
Schizofrenia pseudonerwicowa – z objawami typu nerwicowego, jak lęki, przygnębienie. Jest to
zbliżone do jednej choroby, występuje syndrom dziedziczności. Mój ojciec umarł na raka więc ja
muszę też na raka umrzeć. I w pewnym momencie zaczyna szukać tej właśnie choroby u siebie.
Wbrew wszystkiemu. Wszystkie badania są dobre, nic się nie dzieje, ale człowiek choruje, kładzie
się do łóżka, każe podawać sobie chemię itp.
Nie zapada się na schizofrenię w wieku starczym, bo wiek starczy stwarza możliwości innych
psychoz. Najczęściej na schizofrenię zapada się pomiędzy 15 a 45 rokiem życia. Leczy się ją
różnie. Farmakologicznie, oprócz tego wymagana jest bardzo wysoko wykwalifikowana kadra
lekarsko-pielęgniarska, szczególnie psychoterapeuci.
Odpowiedzialność karna
Teoretycznie rzecz biorąc odpowiedzialność karna jest zniesiona, ponieważ jest to choroba
psychiczna nieuleczalna. Problemy powstają w okresie remisji choroby a więc tych stanów, które
są paranormalne a ta choroba ma to do siebie, że po niektórych tych całościowych fazach człowiek
jak gdyby wraca do „normy”. Wtedy sądy na podstawie bardzo dokładnej opinii biegłych
psychiatrów były skłonne w pewnym okresie orzekać ograniczoną poczytalność. Jest to
kontrowersyjne.
Jarosiewicz uważa, że człowiek chory to jest człowiek chory, czy jest to remisja w pewnym
momencie choroby, to nie przesądza o sytuacji zdrowotnej. On po prostu jest chory a ta przerwa, ta
lucida intervalla nie przesądza niczego w sensie odpowiedzialności. W związku z tym art. 31§1
powinien mieć zastosowanie.
28
Metody wydobywania prawdy
Wszelkie formy wymuszania zeznań czy wyjaśnień są przestępcze. Niezależnie od tego kto je
stosuje (np. sędzia, prokurator, policjant).
Czynnikiem posiłkowym, którym posługuje się prowadzący przesłuchanie np. prokurator mogą być
i często są tzw. stany emocjonalne przesłuchiwanego, które jeśli są wykorzystywane we właściwy
sposób i we właściwym momencie mogą doprowadzić do uzyskania pożądanego efektu w postaci
np. przyznania się do czegoś. Jest to bardzo cienka granica pomiędzy psychicznym znęcaniem się a
prowadzącym przesłuchanie w sposób tzw. drążący, pilnujący tego człowieka aby nie zbaczał z
tematu, który jest wyłącznie przedmiotem naszego zainteresowania. Odporność psychiczna
podejrzanego słabnie, jego gesty, mimika w szczególności ruchy rąk powodują, że możemy
orientować się, że jesteśmy blisko celu. Jest to rzecz trudna i wymaga dużego przygotowania.
Niekiedy takie banalne gesty jak obgryzanie paznokci, gwałtowne zaplatanie rąk, czy nóg, ocieranie
określonej części twarzy tym samym ruchem w ciągu krótkiego czasu objawia pewne emocje u
osoby przesłuchiwanej.
Przesłuchiwany nad sobą nie panuje i jest to sygnał, że zbliżamy się do celu jakim jest uzyskanie
prawdy materialnej. W obrazie mimicznym możemy zauważyć cały szereg zjawisk dla nas
istotnych z punktu widzenia prawdy materialnej.
Typowe reakcje mimiczne człowieka to są: przyjemność, przykrość, strach, pobudzenie
emocjonalne, gniew, drżenie rąk, nerwowe tiki występujące w oku – co normalnie się nie ujawnia
ale pod wpływem silnego napięcia sytuacyjnego, związanego z byciem na przesłuchaniu powodują,
że ten człowiek zaczyna się denerwować ale to nie jest znęcanie się.
Stany te należy wykorzystać do przesłuchania.
Jeśli chodzi o badanie symptomów kłamstwa od strony naukowej i ustalenia czy osoba
przesłuchiwana przeczy pewnym faktom bądź mówi prawdę, jest to rzecz trudna, bo gdy
zdecydujemy się na poddanie takiej osoby badaniu przez odpowiedni aparat – naturalnie za jej
zgodą, musimy liczyć się z tym, że ta aparatura daje nam odpowiedź w zasadzie hipotetyczną, że
istnieje duże prawdopodobieństwo, że ten człowiek mówi prawdę bądź istnieje duże
prawdopodobieństwo, że ten człowiek kłamie.
Chodzi tu o wariograf (poligraf, wykrywacz kłamstw)., który jest w Polsce jak gdyby nowością,
choć pochodzi z ćwierćwieku (Amerykanie prowadzą nim rutynowo badania).
Badanie wariografem jest uzależnione od zgody badanego, gdyż ingeruje on w osobowość
człowieka (fizycznie i psychicznie). Po podłączeniu tego aparatu badanemu zadaje się pytania
związane bezpośrednio z tym, co nas interesuje. Pytań jest cała seria. W tej serii pytań znajdują się
na zasadzie kontrastu pytania ukryte, te które nas interesują. Po zadaniu pytania ukrytego,
wskazówka drgnie inaczej, ponieważ osoba badana skłamała. Jest to badanie stanu napięcia pod
wpływem impulsów elektrycznych, jego stanu emocjonalnego w danym momencie.
Ale np. wahanie ciśnienia atmosferycznego powoduje u osoby podatnej na tego typu wahania
rozdrażnienie, czy też obniżenie poziomu emocji powoduje, że ta linia wariografu „wariuje”,
ponieważ człowiek czasem odpowiada w sposób bardzo pobudzony i nerwowy na jakieś pytania.
Zadawane jest ono, aby osobę tę wyprowadzić z równowagi, po to, aby następne pytanie związane z
meritum potwierdziło przypuszczenia.
Takie badania prowadzi policja, czy tez prokurator – oczywiście za zgodą osoby
przesłuchiwanej.
Zgoda musi być zaprotokołowana. Z takiej czynności sporządza się protokół a wyniki tego badania
stanowią załącznik do prowadzonego postępowania przygotowawczego i do złożonych wyjaśnień w
postępowaniu sądowym.
Zjawisko, które nieuchronnie występuje przy tej okazji, jest to zjawisko pocenia się. Nie
musi być ono nawet dostrzegalne, jednakże wskutek tego zaznacza się zmiana krzywej zwana
krzywą galwanometryczną, ponieważ następuje różnica w przewodzeniu prądu przy pokryciu
skóry nawet minimalną warstwą potu.
Chcąc takiego człowieka poddać badaniu musimy znać szereg okoliczności zdarzenia, które
jest przedmiotem postępowania, np. okoliczności zabójstwa – aby mieć materiał do zadawania
29
pytań. Naturalnie wariograf sam w sobie nie przesądza o efekcie śledztwa czy dochodzenia.
Ma charakter akcesoryjny, uzupełnia materiał dowodowy , bo na jego podstawie ustalamy pewnego
rodzaju zaburzenia w zachowaniu człowieka, które w połączeniu z dowodami osobowymi, bądź
rzeczowymi, bądź oboma wyżej wymienionymi mogą nas w pewnych wypadkach umocnić, bądź
nie.
Nie jest to bowiem dowód w procesie karnym. Jest on najwyżej pomocniczy, podobnie jak psy. Nie
można więc powoływać się na badanie wykrywaczem kłamstw jako dowodem .
Wariograf można oszukać (np. szpiedzy). Poprzez hamowanie wewnętrzne, trening
autogenny – można w tym dojść do perfekcji - świadczy to o silnej osobowości.
Istnieje na zachodzie a w Polsce jeśli się to stosuje, to jest to utajnione a jest to rzecz przestępcza –
tzw. narkoanaliza. Polega ona na podaniu człowiekowi za jego zgodą lub bez niej pewnego
narkotycznego środka (tzw. „serum prawdy”) w celu wywołania takiego stanu, który określa się
mianem stanu subnarkotycznego w którym osoba badana, lekko oszołomiona, pozbawiona
chwilowo sprawności intelektualnej mówi wszystko o swoich przeżyciach. To nie musi być
wszystko w całości przeciwko niej wykorzystane. Chodzi o to, czy w tym co ona mówi nie znajduje
się to, co nas interesuje. To nie są metody humanitarne i ocena moralna jest jednoznaczna.
Psychiatrzy polscy protestują przeciwko temu , uważając, że metoda ta pozbawia człowieka
swobody wyrażania myśli i uczuć. Metodę tą w Polsce nazwano me5todą antyhumanitarną. Na
zachodzie stanowisko odnośnie tej metody jest różne. Prywatni psychoanalitycy w USA poddawali
pacjentów takim seansom.
30
Psychologia sądowa
Jest ona częścią psychologii jako nauki. Jest to jeden z elementów nauki, która w miarę jak
rozwijają się społeczeństwa będzie się też rozwijać., ponieważ rozwój społeczeństw warunkuje
określone zachowani, postawy, wpływa na sposób reagowania, w tym również na sposób
reagowania przestępców, ludzi przestrzegających prawa, starających się wpływać na kształt tego
prawa. Elementem psychologicznym w rozgrywce ze społeczeństwem jest zniesienie kary śmierci.
Definicja psychologii jako nauki
Jest to nauka, która zajmuje się badaniem specyficznych właściwości przysługujących
żywym organizmom a polegających na zdolności orientowania się w świecie zewnętrznym i
oddziaływania na ten świat.
Psychologia jako nauka zajmuje się procesami psychicznymi a więc specyficznymi zjawiskami
zachodzącymi w psychice organizmów żywych. Oczywiści istnieje psychologia zachowań
człowieka i innych żywych organizmów (psa, kota).
Psychologia sądowa - jest to dział psychologii stosowanej służący potrzebom wymiaru
sprawiedliwości. W ramach tego działu psychologii stosowanej służącej potrzebom wymiaru
sprawiedliwości wyróżniamy 3 grupy:
1. Psychologię zeznań – pod tym pojęciem nie należy rozumieć psychologii świadka, ponieważ
psychologia rządzi się nieco innymi prawami i to jest nieco szersze pojęcie, ponieważ do tej
części wchodzą też wyjaśnienia podejrzanego. Wyjaśnienia podejrzanego są integralną częścią
psychologii zeznań w rozumieniu psychologii sądowej.
2. Psychologię kryminalną – zajmuje się problematyką psychologiczną odnoszącą się do czynu
przestępczego i do sprawcy tego czynu.
3. Wiktymologię – nauka o ofierze przestępstwa
Bardzo istotnym elementem przy ocenie różnego rodzaju sytuacji prawnych są opinie
psychologiczne, które aktualnie stanowią integralną część opinii psychiatrycznej. Opinie te
przedstawiają prokuratorowi portret psychologiczny sprawcy czynu działającego np. w stanie
ograniczonej poczytalności albo całkowicie niepoczytalnego. Kiedyś nie było opinii
psychologicznych a jedynie opinie psychiatryczne. Później jednak opinie psychologiczne
zaczęły zdobywać sobie miejsce w postępowaniu przygotowawczym i w procesie sądowym.
Opinie psychologiczne udzielają odpowiedzi na pytania dotyczące pobudek, motywów
działania sprawców – połączone z badaniami testowymi odgrywają ogromną rolę. Prokuratorzy
powinni kwestionować brak opinii psychologicznych.
Zasadą jest by wnikać w procesy psychiczne jakie zachodzą w człowieku w momencie
popełnienia czynu niezgodnego z prawem, po jego popełnieniu czy też przed jego
popełnieniem.
Chodzi o pewien proces rozumowania, który w pewnym momencie kształtuje się w krańcowy
produkt i to jest to co określa się jako motyw czynu, pobudki.
Akt powzięcia postanowienia o czymś i jego realizacji przebiega też różnie, biorąc pod
uwagę takie elementy jak:
 Charakter człowieka,
 Siłę i szybkość procesów psychicznych, jakie w nim zachodzą a więc temperamentu. Tu jest
ogromna skala problemu i różnica. Osobowość człowieka ma ogromne znaczenie dla
zrozumienia tych procesów, które w nim zachodzą. Rozwiązaniami są tutaj różnego rodzaju
badania, testy.
31
Psychologia zeznań świadka w rozumieniu prawa karnego materialnego
Art.175§1 kpk jest dla oskarżonego komfortowy.
“Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia”. Może jednak bez podania powodu odmówić
odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go
pouczyć. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do
każdego dowodu a więc ma prawo nie składać wyjaśnień co do niektórych dowodów.
To prokurator w postępowaniu przygotowawczym a sąd w postępowaniu sądowym ma obowiązek
udowodnić winę oskarżonego.
Oskarżony ma prawo odmawiać, ma prawo wyłącznie tylko słuchać i komentować to, co na
jego temat mówią świadkowie.
Oskarżeni w wielu procesach wiedzą wszystko i milczą, milczą bo mają do tego prawo.
Art.178 kpk – mówi, że każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i
złożyć zeznania. Świadek nie ma komfortu takiego jak oskarżony, stąd często ludzie nie chcą być
świadkami. Wynika to też z psychologii z podejścia do prawa.
Oskarżony może składać wyjaśnienia w części prawdziwe a w części kłamliwe, wyjaśnienia
zmierzające do zaciemnienia obrazu rzeczywistości.
Praktyka tzw. zeznań szczerych a więc złożonych zgodnie z wiedzą i zeznań nieszczerych –
składanych wbrew tej wiedzy. Praktyka stwarza tu ogromne trudności często nie do pokonania. Są
to konsekwencje w postaci spraw o fałszywe zeznania, które bardzo rzadko wychodzą
prowadzącemu śledztwo. Występuje trudność udowodnienia komuś świadomego wprowadzenia w
błąd poprzez złożenie zeznań nieprawdziwych . Jest to kwestia oceny subiektywnego punktu
widzenia tego który te zeznania składa. W skomplikowanych sprawach o zabójstwa, gdzie mamy
do czynienia jedynie z poszlakami i to one decydują o skierowaniu aktu oskarżenia – jest to bardzo
trudne bowiem różny jest stopień inteligencji poszczególnych ludzi i różna skala
odpowiedzialności. Jest tu więc pewne obronne pole manewru, niekiedy dochodzą błędy w
protokołowaniu, sformułowaniach.
Każdy, kto prowadzi przesłuchanie musi zdawać sobie sprawę z szeregu okoliczności, które
związane są z trzema etapami formowania się materiału zeznaniowego:
 Spostrzeganie (postrzeganie) – jest zależne przede wszystkim od kilku rzeczy takich jak
bodźce zewnętrzne, warunki obiektywne, które oddziaływują w konkretnej sytuacji na tego,
który ma “coś” widzieć. Czynniki mogą być różne – mogą np. deformować, czy też wyjaśniać
obraz tego, co osoba widzi. Mogą to być czynniki atmosferyczne takie jak aura, oświetlenie,
pora dnia, nocy, odległość, tło zdarzenia w jakim coś się dzieje , siła kontrastu. Postrzeganie
może komplikować duża ilość przedmiotów i osób znajdujących się na miejscu zdarzenia, duża
ilość osób i przedmiotów znajdujących się w ruchu (wypadki komunikacyjne). Ludzie inaczej
reagują na to, co widzą, jeżeli są normalni w rozumieniu psychiatrycznym a inaczej , jeżeli mają
różnego rodzaju zaburzenia typu psychopatycznego. Inaczej to samo zdarzenie widzi człowiek ,
gdy jest pobudzony emocjonalnie a więc działa pod wpływem silnego wzruszenia, czy
wzburzenia, jeszcze inaczej widzi zdarzenie człowiek, który jest związany emocjonalnie z tą
sytuacją, kiedy w tym zdarzeniu uczestniczy jego bliska osoba. Wszystko to należy brać pod
uwagę przy ocenie zeznań, w tym przypadku – świadka w połączeniu z ustaleniami jego stanu
psychicznego w danym momencie. Nie wolno Nie wolno na niego krzyczeć, kiedy on mówił, że
widział tak a wcześniej przesłuchiwany powie, że widział inaczej. Punkt widzenia każdego
człowieka tego samego zjawiska nie musi być analogiczny. I wcale nie zależy to od stopnia
inteligencji, tylko, np. od stopnia nastawienia psychicznego w konkretnej sytuacji, nawet w
stosunku do tego co się stało.
 Pamiętanie (zapamiętywanie)- jest bardzo zawodne. Zasada jest taka, że spostrzeżenia w
miarę upływu czasu bledną i jest to regułą od której są jednak wyjątki. Wybitny psycholog
Wilem Kreinfaldz powiedział, że zapominanie to nie przypadkowe gubienie. Jest to pewna
32
obiektywna konieczność. Jest to samo jak
celowym jest zapamiętywanie, tak organizm
człowieka w pewnym momencie przestaje zapamiętywać szczegóły. Z faktu zacierania się
jednego obrazu pamięciowego w miarę upływu czasu nie wynika jednak, że im krótszy jest czas
od chwili spostrzeżenia do przesłuchania, tym wierniejsze i dokładniejsze jest zeznanie. Regułą
jest, że się zapomina ale niekiedy jest wprost przeciwnie a przeciwieństwo wynika z faktu, że
odroczenie momentu przesłuchania może dać lepsze rezultaty w sytuacji np. zmniejszenia się
intensywności przeżywania a więc
wewnętrznego emocjonalnego napięcia, jakiego
doświadczył ten człowiek obserwując zdarzenie, np. wypadek komunikacyjny. Jeśli jest to np.
kobieta, która z reguły emocjonalnie reaguje, to efekt jej “widzenia” po tygodniu może być
inny, niż w dniu zdarzenia, którego była obserwatorem. Pewne fakty na stałe zapadają w
pamięć, jak gdyby odkładają się w głowie i taka osoba często przesłuchana w dwa do trzech dni
po zdarzeniu może w sposób bardziej obiektywny i rzeczowy zeznawać.
 Odtwarzanie różnych faktów i okoliczności – należy pamiętać o tym, że tzw. formalizm
przesłuchania przez osobę przesłuchującą odbierany jest jako sytuacja onieśmielająco –
poniżająca. Świadkowie mogą być tzw. “milczkowi”- odpowiadają oni wówczas na pytania
lakonicznie ograniczając się do udzielani odpowiedzi “tak”, “nie”. Często mówią “niech mnie
pan pyta a będę odpowiadał”. Takiego człowieka należy “przełamać”, trafić do niego. Nie
należy na takie osoby krzyczeć, bo mogą oni swoim zachowaniem zniechęcić innych świadków
do składania zeznań.
Wpływ płci i wieku na wartość zeznań
Wcześniej kodeks prawa kanonicznego odbierał zeznaniom kobiet wszelką wartość dowodową,
gdyż uważano kobiety za osoby nie w pełni wartościowe (tak było w średniowieczu). Tak więc
kiedyś płeć wpływała na wartość dowodową zeznań. Dziś jest inaczej.
Wiek natomiast może mieć wpływ na wartość zeznań. Inaczej zeznaje na okoliczność przestępstwa
komunikacyjnego młody człowiek a inne zeznania będzie składać np. 60-letnia kobieta, która z
motoryzacją nigdy nie miała do czynienia – mimo, że oboje są świadkami zdarzenia.
Osobną sprawą wymagającą również odpowiedniego przygotowania są zeznania nieletnich. W
ogóle a w szczególności, gdy nieletnie osoby są pokrzywdzonymi (gwałty i czyny nierządne). Na
tym tle zwłaszcza u dzieci występują ogromne zahamowania. Dziś, co jest regułą przy
przesłuchaniu nieletnich obecny musi być psycholog, najbliższa osoba, raczej kobieta – matka.
Chodzi bowiem o stworzenie atmosfery bezpieczeństwa, gdyż taki czyn niejednokrotnie pozostawia
ogromne spustoszenia w psychice dziecka.
PSYCHOPATIE I ZWIĄZKI TEGO ZJAWISKA Z PRAWEM KARNYM
MATERIALNYM
Postawy psychopatyczne
Psychopatia oznacza cierpienie psychiczne (patos – cierpienie). Powinno więc ono odnosić się do
wszystkich pacjentów psychiatrycznych a odnosi się do tej grupy chorych, których cierpienie to
utrwaliło się od młodych lat i nie wykracza jeszcze poza granicę wspólnego świata (tzn. nie ma
charakteru psychotycznego). Psychopatia może w perspektywie spowodować chorobę psychiczną
ale nie musi. Definicja psychopatii podana przed laty przez niemieckiego psychiatrię Gunta
Szneidera podkreśla ten moment cierpienia.
Psychopata – to człowiek który sam cierpi i (lub) u innych cierpienie wywołuje. Jego “kolec”
psychopatyczny jest skierowany jednocześnie na zewnątrz i wewnątrz.
Psychopatia nie jest schorzeniem czy też nie jest cierpieniem, które mają cechy psychotyczne.
Różnice w poglądach na psychopatie między poszczególnymi badaczami tego problemu istnieją.
33
Problem wiąże się z tzw. szkołami psychiatrycznymi a w szczególności między
szkołą europejską a szkołą amerykańską. Amerykanie w swoich ocenach idą znacznie dalej aniżeli
europejczycy i oni pewne odmiany psychopatii uznają za chorobę psychiczną.
Fenomen amerykańskiego ustawodawstwa polega na tym, że klasyczny morderca jest uważany za
nie będącego normalnym przy jednoczesnym uznaniu, że nie jest chory psychicznie. Psychiatria
amerykańska nie ma żadnych związków z psychiatrią europejską, która jest bardziej tradycyjna i ma
utarte kanony od których nie ustępuje.
Jeżeli zauważymy u człowieka pewne cechy psychopatyczne, bezwzględnie należy go
poddać badaniom psychiatrycznym, gdy powie, że jest zdrowy i nigdy nie leczył się. Należy
zwrócić wagę na środowisko z którego pochodzi, na jego wygląd, zachowanie się w czasie
przesłuchania, na różnego rodzaju uwagi policjantów w czasie zatrzymania, zaburzenia w
koordynacji ruchowej, tiki twarzy, drżenie rąk, nóg, dziwne gesty w bardzo nieoczekiwanych
momentach, wybuchy płaczu przy depresji. Zachowania takie muszą budzić podejrzenie u
prokuratora, nawet wtedy, gdyby nigdzie nie było śladu wskazującego na możliwość choroby.
Trzeba taką osobę poddać badaniu.
Przy takich odruchach i przy stwierdzeniu braku choroby można znaleźć w opinii stwierdzenie, że
dany człowiek jest zdrowy psychicznie ale stwierdza się jednocześnie występowanie silnej
osobowości psychopatycznej typu ... Takie stwierdzenie jest ważne dla prokuratora, oskarżonego i
jego obrońcy.
Pogląd nauki jest taki, że psychopaci nie są w pełni normalni psychicznie ale istniej drugi
pogląd mówiący, że psychopaci nie są ludźmi chorymi psychicznie ale wykazują jedynie pewien
defekt – kalectwo, które z reguły nie upośledza ich inteligencji ale może ją obniżać.
Trudno jednoznacznie powiedzieć czym ten defekt jest spowodowany. Może to wykazać dopiero
badanie psychiatryczne. Jednocześnie występuje tutaj niekonsekwencja sformułowań. Jeśli bowiem
mówimy o defekcie psychicznym to zawsze się nam to kojarzy z chorobą. Pojęcie defektu
psychicznego w stosunku do choroby psychicznej jest czymś węższym, jest to pewna degradacja
psychiczna, która powstaje na jakimś tle, ale która nie narusza struktury psychicznej człowieka w
rozumieniu psychiatrii jako nauki.
Mówiąc o psychopatach często używa się określenia – osobowość psychopatyczna. Jest to termin
opinii psychiatrycznych. Ma to na celu zaakcentowanie, że istniejące u tych psychopatów anomalie
dotyczą pewnej zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobu zachowania. Są to pewne
stałe elementy w ocenie człowieka.
Profesor Szneider powiedział, że osobowości psychopatyczne są takimi anormalnymi
osobowościami, które same cierpią z powodu swojej anormalności albo z powodu ich anormalności
cierpią inni. Elementem dyskusyjnym jest to, czy psychopatie, czy osobowości psychopatyczne
można uważać za pewne warianty normy psychicznej, bądź za krańcowe jej odmiany. Wydaje się,
że raczej nie można. Tak przyjmuje nauka a pewnikiem jest, że psychopatie należą mimo wszystko
do dziedziny patologii.
Jeśli mówimy o kalectwie psychicznym - to mówimy pewnych formach patologicznych.
Pewne wątpliwości mogą wzbudzać takie przypadki w których występują tylko jakieś nieznaczne
trudności w przystosowaniu się do życia społecznego. Te małe odchylenia o małym nasileniu tylko
w zakresie pojedynczych funkcji psychicznych są często niedostrzegalne i nie można mówić o tym,
że taki człowiek odbiega od normy.
Właśnie te drobne odchylenia, takie, które są o małym nasileniu określa się mianem rys
psychopatycznych. Osobowość z rysami psychopatycznymi nie świadczy o tym, że może wpływać
w sposób zasadniczy na życie człowieka. Pewną rysą psychopatyczną jest wywieranie presji na
dziecko i przekonywanie go o swoich racjach.
Etiologii psychopatii nie można podać jednoznacznie. Przyczyna tkwi między innymi w
tym, że samo pojęcie psychopatii jest mało precyzyjne. Przyczynami psychopatii mogą być te
wszystkie czynniki, które mogą powodować odchylenia o typie kalectwa psychicznego w zakresie
34
życia popędowego, uczuć, sposobu i tempa reagowania na bodźce zewnętrzne, wyobraźnię
oraz wolę o takim nasileniu lub tego rodzaju, że uniemożliwiają pełne przystosowanie się do życia
społecznego.
Przyczyny psychopatii mogą być zróżnicowane. Mogą to być:
1. Zmiany organiczne mózgu, które niekoniecznie muszą prowadzić do choroby, mogą prowadzić
do powstania rys psychopatycznych czy też osobowości psychopatycznej,
2. Czynniki wychowawcze, środowiskowe, zewnętrzne a więc te okoliczności i warunki w których
człowiek żyje.
Jeśli połączymy wyżej wymienione elementy to wówczas możemy mówić o pewnych zjawiskach
pozostających w ścisłych związkach ze sobą, które tworzą psychopatię. Bardziej rozwijają ją
czynniki środowiskowe aniżeli czynniki egzogenne.
Istniej również pogląd wcale nie odosobniony, iż przyczyną psychopatii jest dziedziczność
czyli różnego rodzaju aberacje chromosomów, ewentualnie jakieś czynniki, których na razie nie
znamy. Jeśli dziedziczność ta połączy się z uwarunkowaniami środowiskowymi, to taki człowiek na
pewno zdrowym psychicznie nie będzie.
Najbardziej charakterystycznym momentem ujawnienia defektu psychicznego jest wiek między 9 a
11 rokiem życia. Dotyczy to dzieci obojga płci. Zaburzenia osobowości, które po raz pierwszy
występują po zakończeniu okresu pokwitania lub jeszcze później mimo, że w swoim sposobie
uzewnętrzniania mogą być podobne do psychopatii – nie można traktować jako psychopatii. Są to
procesy mające związek z początkami starczej indolucji lub choroby Alzheimera lub miażdżycy.
Psychopatię jako pewnego rodzaju defekt psychiczny cechuje raczej pewna stabilność w tym
sensie, że nie ma jakichś gwałtownych zmian w psychice człowieka. Te zmiany osobowości, które
zachodzą, to przebiegają zgodnie z biologiczną krzywą życia, tak jak rozwój ściśle wiąże się z
rozwojem naturalnym psychiki.
Psychopatia dostosowuje się do rozwoju normalnego postępującego
z tym, że cechy
psychopatyczne kształtuje w ramach tego rozwoju, np. środowisko.
To środowisko może te cechy bardziej rozwinąć w konsekwencji ugruntować.
W sensie ściśle lekarskim psychopatów się nie leczy. W naturalnym zakresie stosuje się
pewne leki uspokajające – jednak nie jest to sposób leczenia.
Jeśli chodzi o dorosłego człowieka to leczenie środkami psychotropowymi do niczego nie prowadzi
oprócz procesów otępiennych. Mali psychopaci poddawani są psychoterapii a także ważną rolę
odgrywa właściwe wychowanie. Psychoterapia jest trudna.
Ogólnie przyjętej klasyfikacji psychopatów nie ma. Każdy autor zajmujący się psychopatią
daje jej inny podział, oparty na przyjętych przez siebie kryteriach.
Klasyfikacja opracowana przez Schneidera jest następująca:
Podzielił psychopatów na 10 typów.
1. Psychopaci hipertymiczni - są to osoby o bardzo żywym, aktywnym usposobieniu.
Temperament mają prawie sangwiniczny. Cechuje ich życzliwość, gotowość do udzielania
pomocy. Pracują wydajnie ale są powierzchowni, niedokładni i nie można na nich polegać, są
nieprzezorni. Jeśli chodzi o ich zachowanie, to jest to zachowanie jakichkolwiek cech
powściągliwości. Są bezceremonialni, bez dystansu , całkowicie swobodni. Są tacy weseli,
rozbiegani i o podwyższonym samopoczuciu, często z błahych powodów wpadający w
konflikty i spory z otoczeniem. Mają dużo “cech polskich”, tj. wtrącanie się do spraw, które ich
nie dotyczą – na zasadzie mentorstwa. Z drugiej strony stosując pewną dyscyplinę można
takiego człowieka zmusić do pewnego słuchania – są to tylko pozory, gdyż on udaje, że słucha.
I gdy się go zapyta o coś – udaje to nie odpowiada. Jest to hipertymia Powoduje różnego
rodzaju zaburzenia. Psychopaci ci są niestali jeśli chodzi o otoczenie i pracę. Często ją więc
zmieniają, wędrują, czegoś szukają, jest to taki pęd. Łatwo zapominają o obietnicach i
35
2.
3.
4.
5.
6.
zobowiązaniach Przykre doświadczenia
przeżywają krótko. Z takimi ludźmi nie
można budować trwałych związków.
Psychopaci depresyjni – są oni spokojni o wyraźnie obniżonym nastroju. Mają pesymistyczny
lub co najmniej depresyjny stosunek do życia. Brakuje im często wiary, ufności. Nie są też
zdolni do spontanicznych przejawów radości. Często są to ludzie zamknięci w sobie, rozmyślają
nad różnymi zmartwieniami, przeżywają bardzo długo jakieś wewnętrzne kryzysy, kłopoty.
Przyjemność życia występuje u nich bardzo rzadko a jeśli już wystąpi, to jest ona taka
cierpiętnicza i rwa bardzo krótko. Jeśli nie mają rzeczywistych kłopotów i zmartwień, to
wmawiają je sobie i jest to najgorsza rzecz. Cechą charakterystyczną dla tego typu psychopatii
jest to, że mają oni niezmordowaną pilność i obowiązkowość w wykonywaniu obowiązków,
które są im powierzone. Jednak nie daje to im żadnej radości. Są pedantyczni, dokładni oddani
pracy, służbie zawsze z wyrazem umęczenia na twarzy. Zewnętrznie czasami sprawiają
wrażenie ludzi wyniosłych, czasem ironizujących na temat otoczenia. Jednak wewnętrznie są
prymitywni, powierzchowni, podobnie jak psychopaci hipertymiczni. Swoje cierpienie ubierają
w szatę arystokracji. Są jakby napiętnowani tym cierpieniem – bo nie mają innego wyjścia. Są
to przypadki dość często spotykane w środowisku urzędniczym. Są to ludzie w jakimś sensie
tragiczni – występuje syndrom błędnego koła.
Psychopaci niepewni siebie - są to ludzie z poczuciem wewnętrznej niepewności, brakiem
wiary we własne siły. Jest to zawsze widoczne. Cechuje ich skrępowanie, nieśmiałość, skrupuły
i watpliwości. Mogą one dotyczyć wszystkiego, co ich otacza a szczególnie wiąże się to z
problemami medycznymi. Ludzie ci żyją ustawicznie wokół własnych skrupułów. Jeżeli “coś”
im się nie uda, nie powiedzie nie zawsze z przyczyn od nich zależnych, to mimo wszystko winą
zawsze obarczają siebie. U psychopatów tych bardzo często występują różnego rodzaju
natręctwa a więc myśli lub wyobrażenia od których nie mogą się uwolnić. Są to tzw.
psychopaci anankastyczni (anankości). Człowiek z takimi cechami nigdy nie może być
sędzią, prokuratorem, adwokatem, lekarzem. Nie może wykonywać żadnych zawodów, które
wiążą się z procesami decyzyjnymi. Jest to osoba chora w sensie nieumiejętności życia. Są to
często spotykane grupy.
Psychopaci fanatyczni - są oni bardzo niebezpieczni, zwłaszcza w dzisiejszych czasach.
Tendencja do powstawania idei nadwartościowych, które ich całkowicie opanowują i pobudzają
do działania. Jest to siła motoryczna. To “coś” cechuje różnego rodzaju fanatycznych
terrorystów, działających na tle religijnym, morderców hesbollahu, dla których sama śmierć nie
ma znaczenia. Ważne jest to za co giną. Są to tzw. mudżahabinii, którzy stają do walki z
każdym w imię Allaha. Jest to problem terroryzmu ale nie tylko terroryzmu. Opętanie taką ideą
prowadzi czasami do strasznych konsekwencji.
Psychopaci żądni uznania zwani histeroicznymi (historoidni) – charakteryzuje ich
sztuczność, próżność. Są ekscentrykami, są ambitni. Zwracają uwagę otoczenia poprzez
zachowanie, niezwykłość poglądów. Występuje u nich chwalenie, zmyślone historie, w których
są bohaterami (pseudologia i fantastyka). Często nie zajmując eksponowanego stanowiska
zachowują się jak pozerzy, błaźni świata. Najczęściej są to oszuści hochsztaplerzy.
Psychopaci o chwiejnym nastroju. Są to osoby u których stany uczuciowe występują nagle i
charakteryzują się z jednej strony znacznym obniżeniem nastroju, połączonym jednocześnie z
drażliwością a z drugiej strony nagłymi wybuchami euforii czy jakichś stanów zmierzających
do podwyższenia nastroju. Chwiejność nastroju u tego typu psychopatów sprowadza się do jego
obniżenia i do pewnej chwiejności, połączonej z drażliwością. Stany te mają bardzo często
charakter reaktywny, tzn. występują jako reakcja tego człowieka na pewne sytuacje w których
on się znajdzie. Chodzi z reguły o sytuacje dla niego niekorzystne. Są także przypadki, gdy np.
warunki atmosferyczne mają wpływ na reagowanie obniżeniem nastroju. “Psia pogoda”
powoduje, że dyspozycja psychiczna takiego człowieka jest zła. Jest to pewna rysa w
charakterze człowieka. Jest to rysa psychopatyczna, jeśli człowiek reaguje na takie zmiany
pogody. I niekoniecznie musi to być związane z depresją. Są to jednak cech lekko anormalne,
nawet w rozumieniu potocznym. Niechęć ta jest bardzo silna i powoduje, że człowiek jest bez
powodu zły. Skrajne przypadki, które można byłoby określić mianem klasycznej psychopatii, to
jest w przypadku takich zmian nastroju. U niektórych osób występuje to np. przy skłonnościach
36
do alkoholu (chodzi tu o dłuższe pijaństwo),
możemy mieć także do czynienia np. z tzw.
„trzydniówką” alkoholową, związaną ze zmianą pogody – deszcz. Dotyczy to ludzi
zdegradowanych psychicznie, dla których życie w wielu przypadkach nie ma sensu, a zmiana
aury jest czynnikiem odbijającym się na psychice. Jednak nie ma to wpływu na jakąkolwiek
ocenę psychiki człowieka w rozumieniu psychiatrycznym.
7. psychopaci tzw. wybuchowi – czyli eksplozywni – są to osoby, które z najbardziej błahych
przyczyn unoszą się gniewem. Są to ludzi płci obojga. Są ono drażliwi, wybuchowi, porywczy.
Często cechuje ich prymitywizm, brutalność. Psychopaci eksplozywni zawsze odpowiadają tak
jak ludzie normalni. Do przypadków psychopatów eksplozywnych zalicza się matki – pijaczki.
Występuje u nich brak proporcji w relacji do sytuacji.
8. psychopaci tzw. chłodni uczuciowo lub zwani też pozbawionymi uczuć – występuje tutaj
jednak pewna różnica, bo trudno porównać człowieka chłodnego uczuciowo z człowiekiem
pozbawionym uczuć. Chłodnym uczuciowo może być również w pewnych sytuacjach – sędzia,
prokurator. Ten chłód musi być bardzo skalkulowany, żeby dojść do prawdy obiektywnej.
Ludzi chłodnych uczuciowo cechuje zupełny lub prawie zupełny brak takich odruchów jak:
litość, wstyd, poczucie honoru, skruchy, sumienia. Psychiatrzy twierdzą, są to przeważnie
ludzie próżni, zimni, mrukliwi, nie utrzymujący normalnych kontaktów z otoczeniem. Czyny
takich ludzi są bezpośrednio uwarunkowane zaburzeniami sfery życia popędowego i z reguły są
brutalne. Ludzie tacy są w zasadzie niepoprawni. Nie można ich wychować, wykazują brak
uczuć społecznych. Do celów jakie sobie wyznaczają „idą po trupach”. jednocześnie – co jest
dziwne- cechuje ich wysoki stopień inteligencji (często znacznie powyżej średniej), przez co
przestępcy tacy są szalenie niebezpieczni i stanowią grupę przestępców „trudnych do
wykrycia”, a później do udowodnienia im winy. Chłód, brak emocji w stosunku do świata i do
tego co robią, powoduje, że każda wypowiedź takiego człowieka jest przez niego samego
kontrolowana. Do trudnych zadań sędziego i prokuratora należy zetknięcie się z takim
człowiekiem.
9. psychopaci o słabszej woli, zwani psychopatami bezwolnymi – są to ludzie niezdolni do
przeciwstawiania się oddziaływującym na nich wpływom. Trudno z nimi wiązać jakiekolwiek
nadzieje, ambicje, budować na kontaktach z nimi jakieś związki. Występuje u nich brak
poczucia odpowiedzialności.
10. psychopaci tzw. asceniczni - to osoby niepełne wartościowo psychicznie. W kontaktach z
lekarzem, ze znajomymi skarżą się na małą sprawność, niezdolność do koncentracji, złą pamięć.
Często jakieś drobne małoznaczące niepowodzenia życiowe powodują, że powstaje u nich
tendencja do takiej nadmiernej samokontroli czy powtarzania tego co już zrobili, do ponownego
sprawdzania, badania. maja tendencje do rozpaczliwego pilnowania każdego swojego ruchu,
aby „czegoś” nie zrobić źle. Najmniejsze dolegliwości somatyczne, mogą spowodować u
takiego człowieka wejście w stan hipochondrii. jest on wówczas chory „na wszystko” w
zależności od tego co go boli, wynajduje różnego rodzaju przyczyny tej choroby. W związku z
czym często u takiego człowieka występują zaburzenia somatyczne o podkładzie nerwicowym.
Coraz częściej chodzą do lekarzy, ci im tłumaczą, że są zdrowi a do poprawy samopoczucia
wystarczy np. rzucić palenie czy też więcej przebywać na świeżym powietrzu. Ludzi ci
udręczają cała swoje otoczenie.
Niektórzy psychiatrzy i psychologowie wyróżniają specjalny typ osobowości psychopatycznej u
których na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia popędu płciowego. Tych psychopatów
często określa się mianem zboczeńców seksualnych. Poza sferą seksualną ludzie ci nie
wykazują żadnych innych odchyleń od normy psychicznej. Mogą wśród nich występować
sadyści, sadomasochiści. Związki sadomasochistyczne są w zasadzie sprawą prywatną i prawo
w nie, nie ingeruje, chyba, że naruszają pewne normy obyczajowe i zasady przyjęte w życiu
codziennym. Podobnie jak ekshibicjonizm, ścigana jest pedofilia,.
Psychiatria amerykańska różni się od europejskiej zwłaszcza w sytuacji, kiedy mamy do
czynienia z przypadkami psychopatii. W Ameryce termin „psychopatie” w zasadzie nie istnieje.
Na określenie tego typu zaburzeń Amerykanie używają określenia „zaburzenia osobowości”.
Natomiast „psychopatia” odnosi się do tych przypadków zaburzeń osobowości , które
37
charakteryzują aspołeczne zachowania oraz tendencje do łamania prawa. Różnica jest taka,
że dopiero wtedy, gdy w grę wchodzi naruszenie przepisów mamy do czynienia z
psychopatami. Natomiast we wszystkich innych przypadkach wszystko to, co u nas jest
psychopatią w Stanach Zjednoczonych jest tzw. zaburzeniem osobowości.
Podział zaburzeń osobowości
międzynarodowa kwalifikacja chorób, urazów i przyczyn zgonów. Określenia takie spotyka się
w opisach psychiatrycznych. W Polsce obowiązuje 8 grup podziałów zaburzeń osobowości.
1. osobowość paranoidalna – a więc osobowość nieprawidłowa o szczególnie zaznaczonych
rysach takich jak: zawiść, upór, gdzie występują tzw. idee nadwartościowe i zaznaczają się
przeważnie cechy schizoidalne. Do tej grupy zalicza się wielu osobników fanatycznych,
piszących pieniaczy. Niekoniecznie jednak musi być przypadek od razu określany mianem
paranoi, ale jest to osobowość, która daje podstawę do wyciągnięcia wniosków chorobowych w
kierunku tej choroby bądź zespołu paranoidalnego.
2. osobowość cyklotyniczna - dzieli się ona na:
 hipertymiczną,
 depresyjną
Te typy zachowań biegunowo różnią się od siebie. Stale zaznaczają się odchylenia od
przeciętnego poziom, nastroju, może być obniżenie bądź podwyższenie nastroju czy też
powtarzające się wahania jednym bądź drugim kierunku, które zaburzają funkcjonowanie
osobowości, np. zaburzają możliwości adaptacyjne człowieka ale nie prowadzą do takiego
stopnia nasilenia, które mogłoby np. prowadzić do stwierdzenia, że mamy do czynienia z
psychozą maniakalno-depresyjną w fazie manii lub depresji. Są to więc takie cechy psychiczne,
które są na pograniczu choroby psychicznej a jednocześnie na pograniczu zdrowia
psychicznego.
3. osobowość schizoidalna - jest to przypadek stałego, ustabilizowanego na pewnym
poziomie chłodu uczuciowego, unikania szerszych kontaktów, braku ściślejszych związków
uczuciowych, samotniczy tryb życia.
4. osobowość wybuchowa - są to skrajności polegające na niestałości nastroju, głównie w
kierunku eksplozywnym a więc nieuzasadniony albo z błahych przyczyn gwałtowny,
nieproporcjonalny do sytuacji wybuch gniewu, nienawiści złości.
5. osobowość anankastyczna – jest to termin z zakresu psychologii i psychiatrii sadowej.
Dotyczy osobników o stałym poczuciu niepewności, niewydolności psychicznej, narastających
wątpliwości, nadmiernej, nieuzasadnionej delikatności, nadmiernego, nieuzasadnionego oporu
czy też nadmiernej, nieuzasadnionej ostrożności.
6. osobowość histeryczna – inaczej określana mianem psychopatii histeryczej a więc
uzależnienie od innych osób, niestałość, płytkość uczuć, podleganie sugestii, przesadne
wyrażanie uczuć poprzez różnego rodzaju teatralne zachowania, czy gesty.
7. osobowość asteniczna – występuje brak inicjatywy, aktywności, samodzielności, słabe
kontakty z otoczeniem, brak tendencji do adaptowania się do określonych warunków, pewne
nieumiejętności życia, np. życia w grupie, życia z drugim człowiekiem.
8. osobowość antysocjalna – osoba, której trudno nawiązać kontakty z otoczeniem.
9. świetlik – jest to również nieprawidłowa osobowość – dotyczy człowieka, którego trudno
gdziekolwiek zaszufladkować. Ludzie ci mają cechy pochodzące z wcześniej wymienionych
grup, jednakże trudno ich zaliczyć do którejkolwiek z nich.
Charakteropatie
Są to szczególne przypadki encefalopatii, których czynnikiem przyczynowym są zmiany organiczne
mózgu. Charakteropatie to zmiany osobowości typu psychopatycznego, wyrażające się w
uchyleniach charakterologicznych, spowodowanych zmianami organicznymi mózgu. Zmiany te
bada się przy pomocy tzw. pneumoencefalografii (tzw. odmy czaszkowej).
38
Zmiany organiczne mózgu czyli encefalopatie powodują zaburzenia przede wszystkim w
zakresie życia popędowego i uczuciowego. Następnie powodują zmianę sposobu i tempa
reagowania na bodźce zewnętrzne różnego rodzaju i w konsekwencji dochodzi do sytuacji, że taki
charakteropata ma znaczne trudności, bądź nawet niemożność przystosowania się do życia
społecznego. Z badań specjalistycznych wynika, że zmiany organiczne mózgu występują u
charakteropatów głównie w części dotyczącej płatów czołowych mózgu. Jednakże nie jest to regułą,
gdyż mogą być zlokalizowane także w innych częściach mózgu. Zasadą jest jednak, że to płaty
czołowe narażone są na zmiany organiczne. Zmiany te mogą powstać wskutek urazów
mechanicznych (jakieś upadki, uderzenia w głowę), ale także mogą wystąpić w czasie życia
płodowego, w okresie porodu, dzieciństwa.
Często anomalie rozwojowe mózgu są praktycznie nie do wykrycia od razu, dopiero
szczegółowe badania mogą je ujawnić i określić ich przyczynę.
Powodem tych zmian mogą też być różnego rodzaju zatrucia, zapalenia mózgu, jego niedokrwienie
– wynikające z przyczyn endogennych bliżej nam nieznanych.
Nie wszystkie urazy mechaniczne mózgu powodują charakteropatię. W niektórych
przypadkach stwierdzenie charakteropatii może wpływać na ograniczenie odpowiedzialności
karnej. Oczywiście nie eliminuje to całkowitego wyłączenia odpowiedzialności.
Socjopatia
To sytuacja, którą możemy określić jako pewną odmianę psychopatii, wynikającą z różnego rodzaju
uwarunkowań, dotyczących danego człowieka i te uwarunkowania w postaci np. ujemnego wpływu
środowiska powodują niemożność przystosowania się do warunków życia.
Socjopata, to człowiek, którego przypadek w obrazie klinicznym zbliżony jest do psychopatii ale to
nieprzystosowanie się do życia spowodowane jest wpływami środowiska. Mamy tutaj przede
wszystkim do czynienia z niewłaściwymi wpływami wychowawczymi. Z przypadkami wtórnej
demoralizacji środowiskowej poprzez pewien nawyk postępowania (przestępca z nawyknienia,
człowiek, który wraca do tego samego modelu życia a więc do tego samego typu przestępstwa z
uwagi na to, że warunki w jakich został ukształtowany, w jakich żyje nie dają mu żadnej szansy na
to, żeby się z tego kręgu wydostać).
Są to przypadki, traktowane przez psychiatrię jako pewnego rodzaju zjawiska normalne i nie
mające odniesień do choroby psychicznej. Trudno przyjąć, żeby środowisko, które negatywnie
kształtuje człowieka i wypacza jego charakter było jednocześnie środowiskiem sytuującym tego
człowieka w gronie osób psychicznych.
Jest to jakby przestępca ukształtowany przez warunki życia i środowiska. I jest to brane pod
uwagę przez sądy. Są to bowiem pewne okoliczności łagodzące, jeżeli uda się ustalić, że człowiek
pomimo różnych prób, miał tzw. ”trudne dzieciństwo”, zaś młodość i jego dotychczasowe życie
było pasmem nieszczęść. Wypaczają charakter, powodują, że taki człowiek później nie może
spełnić się w życiu rodzinnym, w małżeństwie, przyjaźniach. Człowiek taki często wpada w kolizję
ze swoimi przyjaciółmi, z rodziną albo narusza prawo.
Chomilopatie
Są to zaburzenia w rozwoju osobowości spowodowane czynnikami utrudniającymi obcowanie ze
środowiskiem lub wypaczającymi prawidłowy stosunek między otoczeniem a daną osobą.
Zaburzenia te występują głównie u dzieci i młodzieży i niekiedy już się utrwalają na stałe u osób
dorosłych i przedstawiają obraz podobny w swoim przebiegu jak u psychopatów.
Te przejawy zewnętrzne to: głuchota, ślepota, pewnego rodzaju defekty fizyczne, np. wrodzone
skrzywienie kręgosłupa w postaci garbu, wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego, różnego rodzaju
blizny po oparzeniu, powodujące pewne fatalne skutki estetyczne, jąkanie się.
Dzieci z takimi kalectwami są z reguły nieakceptowane przez swoich rówieśników. Powoduje to u
nich, co ujawnia się potem w dorosłym życiu obniżenie nastroju lub jego zmienność (znana jest
przykładowo złośliwość osób garbatych). Rodzi się u nich wrogi stosunek do ludzi i do istniejącego
porządku prawnego czy społecznego. Często taki osobnik staje się drażliwy, zgorzkniały, znajduje
radość w nietypowych zachowaniach, np. w szkodzeniu innym, robieniu im na złość.
39
Zaburzenia osobowości mogą również wywoływać różnego rodzaju długotrwałe
choroby, które uniemożliwiają takim ludziom normalny tryb życia i obcowanie z otoczeniem.
Często konsekwencją tego połączoną z uczuciem wstydu jest moczenie nocne. Są to dolegliwości,
które zaczynają się u dzieci. Czasem z upływem czasu u wielu dorosłych to mija ale czasem
utrzymuje się to u osób dorosłych.
Jedynym sposobem ratowania dzieci i także dorosłych jest psychoterapia a więc akceptacja
tej inności przez otoczenie.
Często ludzie ci wchodzą na drogę przestępstwa. Ludzie ci ogromnie przeżywają swoje
niepowodzenia. I tutaj też są odniesienia socjopatyczne.
40
Zaburzenia reaktywne
Zaburzenia reaktywne – psychozy reaktywne zwane psychozami sytuacyjnymi. Są to zaburzenia
psychiczne, które występują w pewnych sytuacjach, w pewnych szczególnych warunkach czyli
warunkach ekstremalnych. Jakichś warunków, związanych z określoną osobą.
Występują one u osób o pewnych cechach, mianowicie:
 histerycznych,
 upośledzonych umysłowo,
 tych, które wykazują się objawami uszkodzenia centralnego, ośrodkowego układu nerwowego.
Taką określoną sytuacją może być np. areszt śledczy – pozbawienie człowieka wolności. Bez
względu na to czy jest winny czy też nie on ma poczucie krzywdy. Występuje u niego psychoza
reaktywna, związana z tym aresztem. Człowieka, który tej wolności został „nagle” pozbawiony.
Sytuacją taką może być także np. utrata osoby bliskiej (żon, matki, dziecka). Osoby z którą
człowiek ten był bardzo emocjonalnie związany.
Psychozę reaktywną może wywołać bierne uczestnictwo w wypadku pociągającym za sobą ofiary
w ludziach. Np. ostatnie zdarzenie w Szwajcarii. Nie każdy może przejść do porządku, kto się
uratował z tej płonącej kolejki, gdzie zginęło tak wiele osób. Uczestnictwo w katastrofie kolejowej
z której człowiek ocalał jak jeden z dwóch czy trzech a pozostali zginęli. Są to sytuacje
ekstremalne, szokowe, które organizm, nawet normalnego człowieka, bez tendencji do histerii nie
musi znieść. Kwestia odporności psychicznej, to nie zawsze kwestia pewnych predyspozycji np.
histerycznych, to kwestia takiego układu nerwowego i takiego stanu psychiki, że ten człowiek jest
słaby, a ktoś może powiedzieć, że jest wrażliwy czy też nadwrażliwy. Pole do oceny reakcji
człowieka jest więc tu bardzo obszerne i każdy psychiatra czy psycholog kliniczny wspólnie z
psychiatrą oceniający taką sytuację może mieć różne zdanie. Faktem jest, że każda sytuacja
ekstremalna bezpośrednio dotycząca tej osoby ze względu na sytuację w której ta osoba się
znalazła może wywołać psychozę reaktywną czyli psychozę sytuacyjną.
Gdy taka „sytuacja” – mija również z reguły stan psychotyczny ustępuje.
Nie są to choroby w tym sensie, że mogą one się „wlec” i mogą rzutować na psychikę człowieka.
Nie mniej jednak utrzymywanie przez długi czas takiego stanu w sytuacji nasilającego się poczucia
niewinności, to konsekwencje w przypadku, gdy chodzi o areszt mogą być poważne.
Zespół Gansera – jest to zachowanie się człowieka, który nie jest w stanie skoncentrować się na
zadawanych mu pytaniach, udziela błędnych odpowiedzi , polecenia spełnia na opak. Mówiąc
obrazowo 2x2 jest zawsze dla niego 5 a nigdy 4 i krowa zawsze ma trzy nogi a nie cztery i stan taki
np. w warunkach więziennych czasami mija samoistnie a czasami niezbędne jest leczenie w
szpitalu, obserwacja albo mija samoistnie albo niezbędne jest leczenie szpitalne.
Otępienie rzekome – są to zaburzenia orientacji, pamięci, brak świadomości odnośnie tego co się
robiło, mówiło.
Puerylizm - jest to tzw. „dziecięcość” – chorzy zachowują się jak małe dzieci. Robią zabawki z
gałganków, mówią językiem dziecięcym, mówią do siebie zdrobniale, zdrobniale mówią o
otoczeniu, szukają np. w warunkach izolacji więziennej nocnika. Bo on jest malutkim Krzysiem czy
malutką Dorotką. Puerylizm występuje też w warunkach wolnościowych – zainteresowania ludzi
starszych są zainteresowaniami często dziecięcymi.
Reakcja dzikiego człowieka – ludzie będący w tym stanie zachowują się jak zwierzęta:
 chodzą jak zwierzęta na czworakach
 jedzą rękami,
 są niechlujni, brudni,
 „załatwiają” się pod siebie
 naśladują w odruchach i dźwiękach zwierzęta,
41
Zespół omamowo-urojeniowy – chodzi o przypadki
demonstrowanej
postawy
wielkościowej:
 jesteśmy wybrańcami Boga – My i nikt więcej
 wszyscy są nam podporządkowani,
Zespoły te występowały i występują u niektórych przywódców.
Abazja – Astazja termin ten występuje łącznie. Człowiek na tle histerycznym powstałej psychozy
sytuacyjnej nie może chodzić, doznaje sytuacyjnego niedowładu kończyn dolnych. Ciekawą rzeczą
jest to, że jeżeli go postawią na nogi on się przewraca ale tak, że nigdy nie spowoduje sobie
żadnego poważnego uszkodzenia – nie pęknie mu żadna kostka, nie zwichnie sobie żadnego stawu,
ładnie się przewróci ale nie będzie stał normalnie.
Afonia histeryczna – brak możności głośnego mówienia. Człowiek z tym zaburzeniem mówi
wyłącznie szeptem.
Głuchota histeryczna – nie słyszy
Reasumując większość tych zaburzeń polega na zaistnieniu szczególnej sytuacji, która je wytwarza.
A taką szczególną sytuacją jest np. pozbawienia człowieka wolności, poprzez zastosowanie aresztu
tymczasowego. Choroba taka najczęściej mija jeżeli ustępuje sytuacja to wywołująca.
Psychozy afektywne
Dzielą się na:
 jednobiegunowe,
 dwubiegunowe
Jednobiegunowe - są to psychozy z silnymi objawami jednego tylko zespołu np. zespołu
depresyjnego bądź depresji (lekarze psychiatrzy używają tutaj różnych ocen – „zespół depresyjny”
jest pojęciem nieco szerszym i pewni lekarze specjaliści „wyjadacze” wolą napisać w opinii „zespół
depresyjny” niż „depresja”. Jest to swoistego rodzaju asekuranctwo profesorów medycyny).
Wyłącznie.
Osoby podatne na psychozy jednobiegunowe to osoby o cechach:
 introwertycznych,
 melancholijnych
 neurotycznych
Najczęściej na psychozy afektywne jednobiegunowe zapadają kobiety po 40 roku życia. Występują
u nich:
 stany lękowe,
 urojenia depresyjne połączone z bezsennością.
Fazy takie trwają różnie od 6 miesięcy potem następuje jakaś przerwa i ponownie wraca depresja.
Po tej przerwie wraca ponownie depresja. Dlatego jest to psychoza afektywna jednobiegunowa,
która stanowi przeciwieństwo psychozy afektywnej dwubiegunowej, którą jest cyklofrenia –
psychoza naprzemienna, którą charakteryzuje przemienność faz z jednej fazy manii przechodzi w
fazę depresji i odwrotnie. Natomiast tu depresja przechodzi w depresję. Chorobę tę leczy się ale
terapia jest trudna. Leczenie jest trudne ze względu na przewlekłość i pewne przesłanki
konstytucyjne a więc stany psychiki człowieka. Jego osobowości, człowiek nie zawsze jest w
stanie nawet przy pomocy psychoterapeutów uwolnić się od tego nastroju przygnębienia. Ten
optymizm zaszczepiony pozornie mija. Wszystko niby się stabilizuje i nagle pojawi się jakieś
niepowodzenia i depresja wraca. Taka introwertyczność, połączona z melancholią powoduję, że on
czy ona nie są odporni.
Ocena prawna – w każdym przypadku stwierdzenia tego typu sytuacji należy osobę taką poddać
badaniu ażeby mieć jasną sytuację co do jej stanu chorobowego. Obowiązkiem prokuratora jest
wydać postanowienie o powołaniu biegłego psychiatry i uzasadnić je w sposób sensowny, dlaczego
42
to robimy. Przy psychozach sytuacyjnych bardzo często bywa tak, że ci, których ta psychoza
dotyka odpowiadają normalnie (psychoza mija w momencie ustania stanu psychotycznego). Ale ta
psychoza mija w momencie ustania stanu psychotycznego – zapada wyrok skazujący np. na karę 8
lat pozbawienia wolności no i zaczyna się zabawa od nowa. Psychoza może się pojawić już w
momencie tego skazania. Już w momencie kiedy nie ma jeszcze apelacji. On już wie, że apelacja
nic nie da, adwokat go przekonuje i zaczyna się proces chorobowy. Psychozy te mogą wracać i
wówczas człowiek musi być pod obserwacją psychiatryczną.
Inwolucja – jest to całokształt zmian wstecznych, związanych z procesem starzenia się
organizmu. Zmiany, które nas interesują dotyczą przede wszystkim układu nerwowego. Obejmują
one zmiany:
 zanikowe – „coś” zanika,
 czynnościowe – inaczej neurodynamiczne, polegają na pewnej wzmożonej wyczerpywalności
kory mózgowej, co wiąże się ze zmianą ruchliwości procesów nerwowych i tendencją do ich
zanikania lub bezwładności. Pewne rzeczy obumierają w człowieku. Ogarnia go fizyczne
lenistwo.
Trudno w przypadku inwolucji zakreślić wiek. Wielu autorów twierdzi, że u kobiet zaczyna się to w
okresie między 45-50 rokiem życia czyli w okresie klimakterium. Ale zdania są tutaj podzielone i
trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi. U mężczyzn wiekiem takim przełomowym jest 55-60
lat.
Okres starczy – u kobiet zaczyna się powyżej 65 roku życia a u mężczyzn po 70 roku .
Psychozy inwolucyjne
 depresja – zasadniczym objawem jest zespół melancholii inwolucyjnej, są to przypadki nastroju
głębokiego przygnębienia z tendencjami samobójczymi, świadomość tego, że „coś” przeminęło,
przemija, nieuchronnie, nieodwracalnie
 zespół melancholiczny – częściej „dopada” kobiety. Czasem występują schorzenia somatyczne,
związane z takim stanem, np. nie będę tego jadł czy jadła bo mi to szkodzi.
 zespół paranoidalno-depresyjny – występują pewne elementy paranoi, co jest związane ze
stanami depresyjnymi z różnymi czynnikami, odgrywającymi ważną rolę w życiu. Niewielkie
urojenia związane z określoną sytuacją, z pewnymi czynnikami odgrywającymi ważną rolę w
życiu chorego.
Psychozy nieuleczalne
 Choroba Pica,
 Choroba Alzheimera
Są to choroby powodujące całkowitą degradację psychiki człowieka.
W przypadku popełnienia przestępstwa przez osobę w wieku starczym czy przedstarczym, nawet
jeśli nie mamy pełnego obrazu dotyczącego jej stanu psychicznego, tzn. osoba ta nie była leczona
psychiatrycznie (nie musiała być leczona) należy taką osobę poddać badaniom psychiatrycznym,
aby stwierdzić na ile wystąpiły jakieś zmiany w psychice, czy ta osoba jest osobą w pełni
poczytalną. Dlatego, że zawsze tutaj tendencje do występowania jakiejś choroby dają się zauważyć
w różnych zachowaniach takiej osoby. Są to dziwne, rzadkie przypadki ale one się zdarzają.
Psychozy wieku starczego wymagają interwencji prokuratora w postępowaniu przygotowawczym.
43
Psychologia śledcza
Odnosi się ona do budowy portretu psychologicznego sprawcy przestępstwa. Jest bardzo
rozpowszechniona na Zachodzie Europy. U nas nieznana praktycznie. Taki psycholog policyjny
„buduje” portret psychologiczny przestępcy na podstawie prawdziwych i nieprawdziwych
informacji, które to podlegają weryfikacji w czasie prowadzonego postępowania. Będą tu wszystkie
zeznania, wszystkie wywiady, wszystkie rozmowy, które z tym człowiekiem z tym sprawcą się
stykały. Będą to dokumenty, np. listy tej osoby do kogoś. Listy kogoś do tej osoby. Będą tutaj np.
kolekcje (np. znaczków pocztowych, książek). Jest to zjawisko szalenie skomplikowane. W Polsce
jednak pomijane. U nas ciągle dominuje portret pamięciowy. Który jest czymś innym aniżeli portret
psychologiczny, który wymaga zupełnie innego przygotowania. Portret pamięciowy sporządza
człowiek, który wcale nie musi być psychologiem a sporządza go na podstawie zeznań osób czy
osoby, która widziała sprawcę. U nas nie sporządza się psychologicznych portretów sprawców.
Dotyczy to również przypadków odtworzenia sylwetki osoby nieżyjącej, dojścia do przyczyny
śmierci. Pewną rolę odgrywają badania testowe ale to już w momencie, kiedy mamy sprawcę czynu
i te badania stanowią integralną część ekspertyzy psychologicznej.
Jeśli chodzi o rolę psychologa na miejscu zdarzenia, to przy oględzinach ma to jakieś
znaczenie dla oceny materiału dowodowego, przyjmując, że miejsce oględzin np.. zabójstwa jest
zawsze kopalnią wiadomości na temat tego zabójstwa – obecność psychologa policyjnego (nie
klinicznego tylko policyjnego) nie jest niezbędna ale jeżeli jest należy go wykorzystać. Bo on
gromadzi pewien materiał i może w jakimś sensie prokuratorowi prowadzącemu postępowanie
pomóc, coś wskazać, na coś zwrócić uwagę, co może umknąć aczkolwiek nie należy przesadzać w
jego roli na miejscu oględzin.
a1a