PRAWDA – DOBRO – PIĘKNO. /tzw. triada grecka
advertisement
„ PRZEDSZKOLE PRZYJAZNE DZIECKU” Program Wychowawczy Przedszkola nr 110 Główny cel to wychowanie ku wartościom uniwersalnym i wciąż aktualnym PRAWDA – DOBRO – PIĘKNO. /tzw. triada grecka/ Motto wspomagające nasze działania: „Wspomagaj dziecko miłością, dobrym słowem, nie naginaj go i nie krytykuj; ono i tak pójdzie własną drogą – drogą tworzenia.” ...Iść w tę samą stronę, to wspólnie dążyć ku jakiemuś celowi ... Gdy w taką drogę wybiera się Duży i Mały, Duży wskazuje kierunek, zachęca, pomaga, by Mały nie zabłądził. Mały czasem się dąsa, ucieka, czasem przechwala, a czasem mocno trzyma dającą mu poczucie bezpieczeństwa rękę Dużego ; Duży ma więcej doświadczenia, na nim więc spoczywa większa odpowiedzialność; musi zatem wiedzieć dokąd i jak iść, aby dojść do końca drogi... wg. M. Braun Gałkowskiej z książki „ Iść w tę samą stronę” SPIS TREŚCI str. Wstęp ............................................................. 4 Wartości, zasady, normy postępowania.......... 6 Formy organizacji i aktywności dziecka......... 9 Metody i zasady............................................... 9 Sylwetka absolwenta przedszkola.................... 10 Model nauczyciela............................................ 12 Pracownik obsługi – pożądane cechy............... 14 Zasady współpracy z rodzicami....................... 14 Program profilaktyki wychowawczej............... 15 Normy współżycia w grupie............................. 17 Prawa i obowiązki dziecka................................ 18 Ewaluacja programu.......................................... 22 Uwagi końcowe.................................................. 23 Literatura............................................................ 24 WSTĘP Wychowanie, to złożony i długotrwały proces. To droga poznania i odkrywania. Na tej drodze rodzi się i rozwija wolność i godność osoby oraz społeczna komunikacja, odpowiedzialność i dobro wspólne. Przyjmując założenie, że proces wychowawczy nie odbywa się tylko w przedszkolu, że ma miejsce wszędzie i że każdy ma na niego wpływ, oraz to, że swoje miejsce w świecie dziecko znajduje dzięki świadomości więzi jakie łączą go ze społeczeństwem, nauczyciele Przedszkola nr 110 w Krakowie w porozumieniu z rodzicami dzieci tego przedszkola przyjęli wspólny plan działania nazwany tutaj programem wychowawczym Mając na uwadze założenia planu strategicznego placówki, znając postulaty dotyczące wizerunku absolwenta oraz uświadamiając sobie zadania przedszkola w tym zakresie stworzyliśmy program realizacji tych założeń. Podstawę programu wychowawczego naszego przedszkola stanowią wartości uniwersalne, takie jak prawda, dobro i piękno. Inne ważne wartości, które pragniemy, aby były respektowane w naszej przedszkolnej społeczności to: zdrowie, bezpieczeństwo i kultura bycia. Z określonych przez nas wartości wynikają zasady i normy postępowania, których nasi wychowankowie powinni przestrzegać. Owe normy postępowania są zrozumiałe dla dziecka w każdym wieku i uważamy je za ważne i potrzebne w procesie wychowania naszych dzieci. WARTOŚCI ZASADY NORMY POSTĘPOWANIA - dziecko w każdej sytuacji otrzyma informację zgodną z rzeczywistością - dziecko uzna zasadę „ Mówię prawdę” - dziecko zrozumie, że fałsz jest przeciwieństwem prawdy i w różnych 1. PRAWDA JAKO WARTOŚĆ sytuacjach ZAWSZE MÓW PRAWDĘ edukacyjnych pozna jego negatywne skutki - poprzez wzorce literackie, dziecko wyciągnie wniosek, że mówiąc prawdę UWAGI stajemy się kimś wartościowym, kogo warto naśladować - dziecko rozumie znaczenie uczciwości - dziecko nauczy się wyrażania, nazywania i rozpoznawania własnych uczuć - dziecko potrafi docenić pozytywne cechy charakteru ( jestem miły, uczynny, życzliwy, dobry) 2. DOBRO JAKO WARTOŚĆ - dziecko potrafi odróżnić dobro od zła BĄDŹ DOBRY DLA INNYCH - dziecko dowie się, że za zachowanie aspołeczne, ponosi się konsekwencje - dziecko jest wrażliwe na krzywdę innych, potrafi być empatyczne - dziecko poprzez zabawy dramowe nauczy się oceniać innych i siebie - dziecko dowie się, jak przynosić radość innym poprzez dobry uczynek, drobne upominki, małe niespodzianki, miłe gesty - dziecko nauczy się dzielić z innymi tym co ma - dziecko rozumie, że wyśmiewanie sprawia przykrość - dziecko jest tolerancyjne wobec innych - dziecko jest aktywne w obserwowaniu otaczającego świata - jest wrażliwe na piękno tego świata i swojej „małej ojczyzny” 3. PIĘKNO JAKO WARTOŚĆ CIESZ SIĘ I SZANUJ WSZYSTKO, - poznaje Kraków CO CIĘ sercem i umysłem OTACZA - dziecko nauczy się wyrażać piękno otaczającego świata poprzez różnorodną działalność twórczą - dziecko stanie się aktywne w tworzeniu piękna ( dbanie o wygląd i swoje otoczenie, posługiwanie się poprawnym językiem ) - dziecko nie krzyczy, mówi umiarkowanym głosem - dziecko zna niebezpieczne sytuacje, zagrażające jego zdrowiu 4. ZDROWIE JAKO WARTOŚĆ DBAJ O SWOJE ZDROWIE - dziecko bierze udział w zabawach ruchowych, spacerach i wycieczkach, przebywa na świeżym powietrzu - dziecko umie hartować organizm - dziecko zna zasady ubierania się w zależności od pory roku - dziecko zjada przygotowane posiłki - dziecko myje ręce przed posiłkami i po wyjściu z ubikacji - dziecko zasłania usta przy kaszlu i kichaniu - dziecko zna szkodliwość długotrwałego oglądania telewizji – szczególnie dla wzroku - dziecko zna i stosuje formy grzecznościowe - dziecko umie okazać szacunek dorosłym - dziecko potrafi być serdeczne i miłe 5. KULTURA BYCIA JAKO WARTOŚĆ KONTROLUJ SWOJE ZACHOWANIE - dziecko nie wyśmiewa się z innych, nie zachowuje się w sposób agresywny - dziecko pomaga młodszym lub mniej sprawnym - dziecko bawi się tak, aby nie przeszkadzać innym - dziecko zwraca się po pomoc do nauczyciela, lub innych dorosłych osób - dziecko czuje się akceptowane takim, jakie jest - dziecko dzieli się z nami swoimi wątpliwościami - dziecko okazuje swoje uczucia innym 6.BEZPIECZEŃSTWO JAKO WARTOŚC - dziecko dostrzega sytuacje zagrażające bezpieczeństwu JESTEŚ BEZPIECZNY swojemu i innych - dziecko potrafi określić, czego się boi - dziecko wie, że zawsze będzie wysłuchane - dziecko mówi o swoich uczuciach (odczuciach ) FORMY ORGANIZACJI I AKTYWNOŚCI DZIECKA Formy organizacji: · indywidualna, · zespołowa, · zbiorowa ( zajęcia z całą grupą ). Formy aktywności dziecka: · zabawy · elementy pracy · elementy edukacji. METODY I ZASADY Metody: · problemowe ( odkrywanie ), · aktywizujące ( przeżywanie ), · praktyczne ( działanie ), · podające ( przyswajanie ). Zasady: · poglądowości · systematyczności, · aktywności dziecka, · stopniowania trudności, · utrwalania wiadomości i umiejętności, · wiązania podawanych wiadomości z możliwością ich praktycznego zastosowania. SYLWETKA ABSOLWENTA PRZEDSZKOLA 1. Dojrzałość fizyczna: · jest ogólnie sprawne ruchowo, · posiada sprawność manualną i nie zaburzoną koordynację wzrokowo - ruchową, · charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem organów zmysłowych, · jest odporne na choroby i zmęczenie. 2. Dojrzałość emocjonalno – społeczna: · jest w znacznym stopniu samodzielne, · chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami, · posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny, · jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela, · cechuje je taki stan równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych, · umie dokonać lub podejmuje próby samooceny i oceny zachowań innych, · jest wrażliwe, zainteresowane obrazem ( ilustracją ) i tekstem, dziełami kultury. 3. Dojrzałość umysłowa: · jest aktywne poznawczo, chce się uczyć, · interesuje się czytaniem i pisaniem, · dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku w którym żyje, · rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć, · potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego co mówi nauczyciel, · rozumie i spełnia polecenia nauczyciela, · posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen, · jest rozbudzone twórczo w różnych dziedzinach aktywności, · potrafi być odpowiedzialne poprzez samodzielne, rzetelne wywiązywanie się z podejmowanych zadań, szacunku do pracy swojej i innych. 4. Dojrzałość do czytania i pisania: · umie dokonać analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnej w procesie zróżnicowania kształtów, dźwięków, ich odpoznawania, porównywania i odtwarzania, · rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów, · posiada orientację przestrzenną, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych, · posiada umiejętność językową w zakresie reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka ze szczególnym uwzględnieniem nabywania i rozwijania umiejętności czytania i pisania, 5. Dojrzałość do matematyki: · rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu, · potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru, · umie na konkretach dodawać i odejmować w zakresie swoich indywidualnych możliwości, · zna i umie posługiwać się cyframi i wybranymi znakami matematycznymi. MODEL NAUCZYCI ELA 1. W relacjach z dziećmi: potrafi być cierpliwy, wyrozumiały, miły, serdeczny ale i konsekwentny, - zna i przestrzega prawa dziecka, - zachowuje indywidualną linię rozwoju każdego dziecka, - jest empatyczny, - jest kreatywny, karę, pamięta, że każde dziecko chętniej reaguje na pochwałę niż na - dotrzymuje umów, przyrzeczeń i tajemnic, - przyznaje się do własnych pomyłek. 2. W relacjach z rodzicami: - pełni rolę inspirującą i integrującą proces wychowawczy, - jest stroną współustalającą wartości, formy pracy, pogłębia wiedzę rodziców przez informowanie o osiągnięciach dziecka i ewentualnych z nim trudnościach, ustala z rodzicami tok dalszego postępowania, jednolite formy oddziaływań wychowawczych, - podnosi kulturę pedagogiczną rodziców, zbiera wszelkie niezbędne informacje dotyczące warunków życia dziecka, jego zainteresowań, respektuje prawo rodziców do głosu w ważnych sprawach związanych z dzieckiem, - respektuje prawo rodziców do modyfikacji pracy przedszkola. PRACOWNIK OBSŁUGI - pożądane cechy - współdziałający z nauczycielem, - kulturalny, ciepły, życzliwy, taktowny, - odpowiedzialny, - dbający o bezpieczeństwo dzieci, - znający dobrze swoje obowiązki i wywiązujący się z nich, - otwarty na problemy placówki, - nie angażujący się w kontakty nauczyciela z rodzicami. ZASADY WSPÓŁPRACY Z RODZICAMI - zasada poznania środowiska rodzinnego dziecka - zasada zdobycia zaufania rodziców, - zasada ujednolicania oddziaływań wychowawczych, - zasada wspierania działań rodziców, - zasada oddziaływania na postawy rodzicielski zasada udzielania porad, wyjaśnień w sposób serdeczny, życzliwy i z szacunkiem, zasada wyprzedzania relacji o negatywnych zachowaniach dziecka, relacjami o pozytywnych zachowaniach i osiągnięciach, zasada wskazywania, w przypadku negatywnych zachowań dziecka, na jego zachowanie, bez wyrażania oceny, zasada inicjowania pomocy rodziców w ulepszaniu warunków pracy przedszkola. PROGRAM PROFILAKTYCZNY NA ROK SZKOLNY 2013/2014 Lp. ZADANIA I FORMY REALIZACJI TERMIN 1. Udział dzieci w gimnastyce korekcyjnej, w zajęciach z logopedą Cały rok UWAGI O REALIZACJI 2. Konkursy dla dzieci i rodziców pt. „Witaminy na talerzu”; „Przyroda wokół nas” wg utworów M. Kownackiej -opracowanie wyników X, III 3. Spotkanie z rodziną z okazji Dnia Babci i Dziadka pod hasłem „Aerobik dla seniora” I 4. „Mam prawo”– umieszczenie w kąciku dla rodziców „Praw Dziecka” I 5. „Przedszkole w ruchu”– udział w ogólnopolskiej akcji „Ćwiczyć każdy może” – realizacja Cały rok wybranych zadań 6. Przeprowadzenie zajęć pt. „Olimpiada zimowa”- zorganizowanie zabaw na śniegu w formie współzawodnictwa. Rozumienie znaczenia przebywania na świeżym powietrzu dla zdrowia oraz potrzeby aktywnego wypoczynku II 7. Systematyczne prowadzenie zajęć gimnastycznych Cały rok 2x w tygodniu 8. Zajęcia ruchu rozwijającego wg Weroniki Sherborne – wspólne zabawy z dziećmi III 9. Przeprowadzenie cyklu zajęć pt. „Dbam o swoje zdrowie” - kształtowanie czynnej postawy wobec zdrowia IV 10. Profilaktyka przeciwpróchnicza – przeprowadzenie zajęć w ramach tematyki „Dbamy o zdrowe zęby” IV 11. „Dzień Rodziny” – wspólne zabawy z rodzicami V 12. „Jestem bezpieczny, jestem ostrożny’przeprowadzenie cyklu zajęć mających na celu zapobieganie zagrożeniom, zdobycie X, IV umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych, poznanie zasad bezpieczeństwa 13. „By bezpiecznie nam się żyło” - udział w spotkaniach z przedstawicielem Straży Miejskiej – wspólne zabawy pod hasłem „Znam X, V przepisy ruchu drogowego” „Bezpieczne wakacje” 14. Udział w Ogólnopolskim Przedszkolnym Cały rok Programie Edukacji Antytytoniowej organizowanym przez SANEPID pt. „Czyste powietrze wokół nas - realizacja zajęć warsztatowych zawartych w programie 15. „Odporność wzmacniamy, bo o zdrowe żywienie i higienę dbamy”- realizacja programu Akademii Zdrowego Przedszkolaka Cały rok „Przedszkole przyjazne żywieniu i aktywności fizycznej”– udział w programie w ramach zadania realizowanego w polsko-szwajcarskim projekcie współpracy 16. Cały rok nr KIK/34 - wdrażanie zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej, - kształtowanie prozdrowotnych postaw - zapobieganie rozwojowi nadwagi i otyłości oraz innym chorobom przewlekłym. NORMY WSPÓŁŻYCIA W GRUPIE Kształtowanie grupy dziecięcej w przedszkolu, to ustalanie i przestrzeganie zrozumiałych dla dzieci, możliwych do realizacji i znanych wszystkim wymagań dotyczących postępowania w kontaktach z kolegami i dorosłymi. Stawiamy je dzieciom w formie umów, zasad, zakazów. Dzieci same ustalają swoje zasady, wtedy w większym stopniu biorą odpowiedzialność za ustalone reguły, ponieważ są ich własne, a nie narzucone przez dorosłych. Potrzebują szczegółowych zasad i precyzyjnego określania czego nie wolno, a co jest dozwolone. Ponieważ trudno jest określić wszystkie sytuacje w życiu grupy, które można ująć w system umów, zakazów, zasad, gdyż muszą dotyczyć konkretnych spraw danej grupy, dlatego każdy nauczyciel ustala wspólnie z dziećmi własne normy współżycia ujmując je w proponowanych obszarach: - w sali zabaw ( w czasie zabaw, zajęć, spożywania posiłków), - w sali gimnastycznej, - w sali rytmicznej, - na korytarzach, schodach i w holu przedszkola, - w łazience, - w szatni, - w ogrodzie przedszkolnym, - na spacerach, wycieczkach PRAWA I OBOWIĄZKI DZIECKA Podstawa prawna: 1. Deklaracja Praw Dziecka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1959 r., 2. Konwencja o Prawach Dziecka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r., w Polsce obowiązuje od 7 lipca 1991 r. ( Dz. U. Z 1991 r. nr 120 poz. 526 ). Dziecko wymaga specjalnej ochrony i oddzielnych praw ze względu na niezaradność i niedojrzałość społeczną oraz słabość organizmu. Prawa te wyznaczają miejsce dziecka w rodzinie, społeczeństwie i państwie, dają dziecku specjalne uprawnienia, które mają mu zapewnić odpowiednie warunki do życia, pełnego rozwoju jego osobowości oraz możliwości pozytywnej samorealizacji i współtworzenia losu. Przedszkolak ma prawo do: - wyrażania własnych opinii i uczuć, - akceptacji takim jakie jest, - poszanowania godności osobistej, uczestniczenia we wszystkich formach aktywności proponowanych przez przedszkole, - przebywania w warunkach gwarantujących bezpieczeństwo, - zabawy i wyboru towarzysza zabawy, - zdobywania wiedzy i umiejętności, - rozwijania własnych umiejętności, - indywidualnego procesu rozwoju i własnego tempa rozwoju, aktywnego kształtowania kontaktów społecznych i otrzymywania w tym pomocy, - badania i eksperymentowania, doświadczania konsekwencji własnego zachowania (ograniczonego względami bezpieczeństwa ), - snu i odpoczynku, - zdrowego pożywienia, - nienaruszalności cielesnej, - poszanowania własności, - opieki i ochrony, - do znajomości swoich praw. Dziecko musi zrozumieć, że funkcjonowanie w grupie przedszkolnej nie polega tylko na braniu od innych, ale również dawaniu siebie innym. A z tym wiąże się pewien zakres obowiązków na miarę możliwości wiekowych dziecka idących w parze z prawami. Przedszkolak powinien: kulturalnie i z szacunkiem odnosić się do rówieśników i osób dorosłych ( szanowanie praw innych ), zachowywać się zgodnie z przyjętymi normami i zasadami akceptowanymi przez grupę i społeczność przedszkola, - służyć pomocą młodszym i słabszym, - przestrzegać zasad bezpieczeństwa w przedszkolu i poza nim, - dbać o estetykę i higienę własnego wyglądu i otoczenia, starać się w miarę możliwości wywiązywać się z przyjętych na siebie obowiązków, - respektować polecenia nauczyciela, - przyjaźnie odnosić się do świata przyrody. System nagród i konsekwencji Bardzo skutecznym środkiem wychowania są pochwały i przywileje. Mają one wartości zachęcające i pobudzające do wysiłku każdego człowieka, a tym bardziej człowieka nie ukształtowanego jeszcze – dziecka. Nagradzamy za: - podporządkowanie się umowom, zasadom wspólnie ustalonym, - za bezinteresowną pomoc słabszym, - za wysiłek włożony w wykonanie pracy, zadania ( uwzględniając możliwości dziecka), - za bardzo dobre wypełnianie przyjętych na siebie obowiązków ( np. dyżury ), Formy przywilejów: - pochwała wobec grupy, - pochwała indywidualna, - pochwała przed rodzicami, - pochwała w postaci naklejki ( „odznaka” , „order” ), - dostęp do czegoś atrakcyjnego. Ustalając pewne normy postępowania, zakazy itp. musimy również ustalić określone konsekwencje za brak podporządkowania się nim. Naturalne konsekwencje niewłaściwego zachowania dotyczą:: nieprzestrzeganie ustalonych zasad i norm współżycia w grupie i przedszkolu, stwarzanie sytuacji zagrażających bezpieczeństwu własnemu i innych, agresywne zachowanie skierowane na dorosłych, dzieci i przedmioty ( lub przeszkadzanie innym w zabawie ), - niszczenie cudzej własności oraz wytworów prac innych dzieci. Formy konsekwencji: słowne upomnienie czyli rozmowa ( przypomnienie obowiązujących zasad ), - poinformowanie rodziców o przewinieniu, odsuniecie na krótki czas od zabawy ( w atmosferze spokoju, szacunku i rzetelnej informacji dotyczącej czynu, a nie uderzające w charakter dziecka ), - upomnienie wobec grupy, EWALUACJA PROGRAMU Miarą osiągnięcia celu programu będzie: a) obraz dziecka, które: zna zasady i normy kultury bycia obowiązujące w przedszkolu ( stosownie do wieku dziecka ), - jest ciekawe świata, o wie co sprzyja i zagraża zdrowiu, przestrzega poleceń nauczyciela, - jest samodzielne w zakresie samoobsługi, - podejmuje próby samooceny, - umie szanować swoją i cudzą własność, - rozumie konieczność ponoszenia konsekwencji swojego zachowania, - wie i rozumie, że będzie pochwalone za dobre zachowanie. b) dobra współpraca z rodzicami: rodzice podejmują stałą współpracę z przedszkolem, będą otwarci na rady i sugestie nauczycieli, - poczują się gospodarzami przedszkola. c) zadowolenie nauczycieli wynikające z: jednolitego oddziaływania wychowawczego wszystkich nauczycieli - osiągania dobrych efektów pracy wychowawczej, wzrostu poziomu umiejętności nauczycieli w zakresie kompetencji wychowawczych, z bliższego kontaktu z dzieckiem, akceptacji podmiotowości dziecka. Powyższe informacje będą gromadzone przez: nauczycieli i przedstawiane dwa razy w roku na radach pedagogicznych analityczno – oceniających, w czasie hospitacji ( obserwacje, rozmowy ) – również te informacje przedstawiane będą dwa razy w roku na spotkaniach rady pedagogicznej. Zgromadzone w ten sposób informacje i wskazówki posłużą do usprawniania niniejszego programu. UWAGI KOŃCOWE 1. Za realizację niniejszego programu odpowiedzialni są wszyscy nauczyciele. 1. Niniejszy program będzie wykorzystany do tworzenia własnych systemów wychowawczych w poszczególnych grupach wiekowych. 2. Realizacja zadań wychowawczych przebiegać będzie we współpracy z rodzicami. Program opracował zespół w składzie: Beata Ćwiertnia – nauczycielka Barbara Pawlińska – wicedyrektor Renata Marczyk - nauczycielka Literatura: 1. A. Brzezińska, Warunki rozwoju aktywności twórczej u dziecka w przedszkolu, Wychowanie w Przedszkolu 1984 nr 3 i 5-6, 2. Encyklopedia pedagogiczna, red. Pomykało W., Fundacja Innowacja Warszawa 1997, 3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. ( Dz. U. RP, nr 78 z 16 lipca 1997 r. poz 483 ), 4. A. Kast – Zahn, Każde dziecko może nauczyć się reguł, Media Rodzinna, Poznań 1999 r. 5. Konwencja Praw Dziecka z 7 lipca 1991, 6. M. Łobocki, ABC wychowania, WSiP Warszawa 1992, 7. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17) 8. Podstawy pedagogiki przedszkolnej pod red. M. Kwiatkowskiej, WSiP Warszawa 1985, 9. Psychologiczne podstawy zasad wychowania, Szewczuk W., PZWS Warszawa 1972, 10. Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat, Frances L. Ilg, Luise Bates Ames, Sidney M. Baker, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 1994, 11. Simm M., Węgrzyn – Jonek E., Budowanie programu wychowawczego szkoły, Rubikon Kraków 2000, 12. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1998, 13. Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r. ( Dz. U. nr 67 z 1996 r., poz. 329 z póź. zm. ), 14. E. Waszkiewicz, Pracuję z sześciolatkiem, WSiP Warszawa 1996.
