Adaptacja dziecka do przedszkola

Adaptacja dziecka do przedszkola
W okresie poprzedzającym pójście do przedszkola dziecko przebywa przede wszystkim w
gronie rodzinnym. Atmosfera emocjonalno-uczuciowa oraz postawa rodziców wobec dziecka,
warunkuje powstanie określonego obrazu świata w jego oczach oraz kształtuje przekonanie o
własnej pozycji w tym świecie.
Ważnym w życiu dziecka doświadczeniem jest pójście do przedszkola. Są dzieci, które
niechętnie idą do przedszkola i takie, które oczekują tego momentu z niecierpliwością. Jest to
w pewnym tylko stopniu uzależnione od wieku, w którym dziecko rozpoczyna „staż"
przedszkolny. Zdarza się, że starsze dziecko idąc po raz pierwszy do przedszkola napotyka
większe trudności we włączeniu się w normalny tok zajęć i w kontakty z rówieśnikami niż
dziecko 3-letnie. Również reakcje dzieci w momencie pierwszego rozstania z rodzicami
bywają różnorodne i nie zawsze zgodne z pierwotnym nastawieniem dziecka do przedszkola.
Są dzieci, które stawiają nawet opór lub są smutne, lecz na widok grupy rówieśników i
zupełnie nowej, atrakcyjnej sytuacji zapominają o troskach i czują się bardzo dobrze, inne
natomiast, które oczekiwały tego dnia z zaciekawieniem, w ostatniej chwili chętnie by
uciekły, płaczą przy rozstaniu z matką i stają się prawdziwie nieszczęśliwe.
Wydaje się, że ten pierwszy dzień, a nawet najbliższe 2 tygodnie nie są prognostyczne dla
dalszego przystosowania się do przedszkola, gdyż u każdego dziecka tempo procesu
adaptacji może być różne.
Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej jest momentem przełomowym w jego
życiu społecznym. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą, których
jakość jest znacząca dla rozwoju i późniejszego funkcjonowania w różnych środowiskach.
Fakt ten wiąże się ze zmianą dotychczasowego trybu życia i zaspokajania potrzeb, do czego
dołączają się nowe dla dziecka zadania związane z funkcjonowaniem w grupie przedszkolnej.
Niesie to za sobą większe napięcie emocjonalne.
Dziecko wchodzi do przedszkola z pewnym repertuarem zachowań, przyzwyczajeń,
doświadczeń społecznych, które z jednej strony są wyznacznikami i sprzymierzeńcami
procesu adaptacji, a z drugiej strony mogą go utrudniać.
W środowisku przedszkolnym najważniejszą dla dziecka osobą jest nauczycielka, która
pierwsza nawiązuje z nim kontakt, zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Równocześnie
zapewnia opiekę kilkunastu innym dzieciom, co nie pozwala dziecku na zajmowanie
równoległej pozycji centralnej w sytuacjach społecznych, jaką często miało w rodzinie.
1
Dziecko przez pierwsze dni pobytu w przedszkolu jest zdezorientowane. Nie wie, z kim
ma nawiązać bliższy kontakt emocjonalny i kto będzie zaspokajał jego potrzeby. Dodatkowo
komplikuje tę sytuację fakt, że jednego dnia przyjmuje się większość dzieci do grupy i od
razu pozostają same, bez rodziców. Nauczycielka nie jest w stanie od razu nawiązać
dłuższych kontaktów z każdym dzieckiem. Na ogół najwięcej zajmują ją te, które rozpaczają
po rozstaniu z rodzicami. Niejako wygrywają tę sytuację dla siebie. Dziecko związane
emocjonalnie z matką, która zaspokajała dotychczas jego potrzeby życiowe, pozostawione
przez nią w nieznanym mu środowisku, przeżywa lęk, ponieważ utraciło fizyczny kontakt z
obiektem przywiązania i ma poczucie braku kontroli nad tym, co się będzie z nim działo w
przedszkolu. Stan ten bardzo obniża poczucie bezpieczeństwa dziecka.
Dziecko przystosowuje się i uczy nowych zachowań w sytuacjach emocjonalnie i
poznawczo dla siebie trudnych. Warunki przedszkolne w zaspokajaniu potrzeb życia
codziennego, czyli odżywiania, załatwiania potrzeb fizjologicznych nie tworzą klimatu
intymności, bliskości, pomocy, jakie ma dziecko w domu. W związku z tym bardzo ważny
jest zakres i poziom posiadanych umiejętności samoobsługowych dzieci, który z pewnością
ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i niezależności w nowym otoczeniu. Poziom tych
umiejętności postrzegany jest jako element dojrzałości przedszkolnej dziecka.
Małe dziecko, wkraczając do przedszkola, musi od razu nawiązać dwa typy interakcji,
wymagających zróżnicowanych zachowań i umiejętności. Pierwszy to dziecko - osoby
dorosłe, drugi typ to dziecko - rówieśnicy.
W pierwszych dniach roku szkolnego spotykają się nie znane sobie dzieci w nie znanym
im środowisku. Trudy rozłąki z najbliższymi i nowa sytuacja bardzo absorbuje dziecko, a
zachwianie poczucia bezpieczeństwa nie sprzyja nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami,
którzy też mają podobne problemy. Dzieci w tej sytuacji bardziej preferują kontakty z
dorosłymi. Dzieci nie są w stanie dłużej współpracować ze sobą, ale nawiązują krótkotrwałe
kontakty werbalne i pozawerbalne, które w jakimś stopniu pewnie je satysfakcjonują. Dopiero
pod wpływem dłuższego, wspólnego pobytu rozwijają się pełniejsze kontakty, zawiązują się
przyjaźnie, a interakcje stają się atrakcyjne.
Dziecko przychodząc po raz pierwszy do przedszkola znajduje się w nowym otoczeniu
materialnym i nowej przestrzeni. Są tu nowe pomieszczenia, meble, sprzęty. Dziecko
dopiero będzie poznawało ich funkcje oraz zasady korzystania wynikające ze zbiorowego
charakteru życia. Wszystko, poza bardzo osobistymi rzeczami dziecka, jest własnością
społeczną, nawet zabawki, co narzuca pewne ograniczenia w swobodnym korzystaniu z nich.
2
Problem związany z rolą przedszkolaka to wykształcenie u dziecka poczucia współżycia i
współdziałania. Organizacja zbiorowego trybu życia w przedszkolu polega na tym, że dziecko
jest przynależne do grupy, do której się mówi w liczbie mnogiej, czyli bezosobowej, z grupą
wychodzi się na spacer, grupa je, bawi się. Dziecko jest jeszcze w fazie silnego
egocentryzmu, co powoduje, że może się buntować przeciwko grupowemu charakterowi
życia.
Przedszkole jest środowiskiem uczącym dziecko niezależności i uspołecznienia. Kontakty
z rówieśnikami uczą norm współżycia i respektowania grupy społecznej. Jako środowisko
społeczne pełne różnorodnych bodźców będzie spełniało swoje funkcje wychowawcze i
dydaktyczne tylko wówczas, gdy dziecko będzie je postrzegać jako bezpieczne i atrakcyjne
dla siebie - wówczas szybciej się do niego przystosuje i zniesie niedogodności życia
zbiorowego.
LITERATURA
1. M.Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985.
2. H. Filipczuk, Poznaj swoje dziecko, Warszawa 1988.
3. A. Knapik, Jak pomóc dzieciom i rodzicom?, „Wychowanie w przedszkolu" 2001 nr 6.
4. J. Lubowiecka, Trudności dziecka w przystosowaniu się do przedszkola, „Wychowanie w przedszkolu" 2001
nr 6.
5. W. Muraszko, W trosce o trzylatki, „Wychowanie w przedszkolu", 2001 nr 6.
6. H. Nartowska, Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego, Warszawa 1986.
3