Renesans energetyki jądrowej i technologii nuklearnej w

Renesans energetyki jądrowej i technologii nuklearnej w Europie
Autor: Marek Pawłowski - Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana w Świerku
(„Wokół Energetyki” – październik 2007)
Wczesna jesień 2007 r. obfitowała w wydarzenia znaczące dla przyszłości energetyki
jądrowej w Europie i w naszym kraju. 21 września odbyło się w Brukseli spotkanie
inauguracyjne Platformy Technologicznej ZrównowaŜonej Energetyki Jądrowej. W jego
trakcie zaprezentowano raport kreślący pierwszy szkic map drogowych dla rozwoju tego
sektora w Europie. Dwa tygodnie wcześniej w Warszawie zainaugurowano działalność
Polskiej Platformy Technologii Nuklearnych, a 5 dni później Ministerstwo Gospodarki
przekazało do społecznych konsultacji dokument Polityka energetyczna Polski do 2030 roku.
Jeśli zostanie on ostatecznie przyjęty, będzie to przełom na drodze do budowy energetyki
jądrowej w Polsce.
Energetyka jądrowa dostarcza obecnie ponad 30% energii elektrycznej w Unii Europejskiej.
Jednak mimo tego faktu dotychczasowy stosunek UE do niej był raczej chłodny. Wynikało to
min. z niezagojonych ran po tragedii w Czarnobylu, jak i z poczucia względnej stabilności
innych źródeł energii. Ostatnie lata, a nawet miesiące, dostarczają dowodów, Ŝe stosunek
Brukseli do energetyki jądrowej ulega wyraźnemu ociepleniu. Na pewno przyczyniły się do
tego zawirowania na rynku ropy i gazu, jak i rosnąca świadomość skali skutków
ekologicznych związanych z energetyką konwencjonalną. Prognozy zuŜycia energii w
następnych dekadach pokazują, Ŝe pomimo obniŜania energochłonności gospodarki
europejskiej i sięgnięcia po źródła odnawialne, energetyka jądrowa musi pozostać znaczącą
pozycją w europejskim bilansie energetycznym, a nawet zwiększyć swój udział.
W roku 2006 w energetyce krajów UE było zainstalowanych ponad 150 reaktorów
jądrowych, a następnych kilkanaście było budowanych lub konstruowanych. W najbliŜszej
dekadzie moŜna spodziewać się budowy kolejnych instalacji, w tym takŜe w Polsce, oraz
wymiany reaktorów juŜ pracujących, których zakładany czas eksploatacji wynosił zwykle
30—40 lat. Nowo budowanym reaktorom stawiane są coraz wyŜsze wymogi bezpieczeństwa
— w przypadku awarii powinien on sam wygasnąć, bez konieczności zadziałania
jakichkolwiek aktywnych systemów awaryjnych, a nawet atak terrorystyczny nie powinien
wywołać skutków innych niŜ zlokalizowane na terenie obiektu. Oczekuje się takŜe postępu
technologicznego, ułatwiającego postępowanie z wypalonym paliwem i obniŜającego koszty
budowy samych instalacji.
Dotychczas prace nad nowymi konstrukcjami i technologiami prowadzone były przez
poszczególne kraje i firmy w sposób nieskoordynowany. Wynikało to po części ze
wspomnianego wcześniej sceptycznego nastawienia Komisji Europejskiej. Zmiana klimatu w
Brukseli otwiera nowe moŜliwości współpracy wszystkich zainteresowanych stron i
wykorzystania funduszy wspólnotowych. Zainaugurowana 21 września br. Platforma
Technologiczna ZrównowaŜonej Energetyki Jądrowej (Sustainable Nuclear Energy
Technology Platform — SNE-TP) ma pomóc w stworzeniu ram kooperacji. W przygotowaniu
inicjatywy wzięły udział 34 podmioty - instytucje publiczne i prywatne, badawcze i
gospodarcze oraz agencje rządowe z 12 krajów UE oraz Szwajcarii. Na spotkanie
inauguracyjne przyjechali przedstawiciele zainteresowanych partnerów, w tym Polski. Obecni
teŜ byli komisarz ds. energii Andris Piebalgs i komisarz ds. nauki i badań Janez Potočnik,
który w swym wystąpieniu podkreślił rolę energetyki jądrowej w ograniczeniu emisji gazów
cieplarnianych oraz w dąŜeniu do uzyskania stabilności energetycznej. Głównym celem SNETP będzie wypracowanie dwóch dokumentów - Agendy badań strategicznych {Strategie
Research Agenda) i Strategii wykonawczej (Deployment Strategy). Dokumenty mają być
gotowe w grudniu 2008 r. W pracach nad nimi będzie uczestniczyła takŜe Polska.
Wstępny dokument programowy Platformy został juŜ zaprezentowany w Brukseli. Philippe
Pradel z francuskiej Komisji Energii Atomowej przedstawił A vision report, przygotowany
specjalnie na inauguracyjną konferencję przez grupę inicjatorów przedsięwzięcia i
zaaprobowany przez instytucje partnerskie. Zawiera on analizę obecnej sytuacji energetyki
jądrowej w Europie i nakreśla zadania dla Platformy. W raporcie po raz pierwszy podjęto
próbę naszkicowania map drogowych dla poszczególnych obszarów badań w europejskiej
energetyce jądrowej na następne kilka lub kilkanaście lat. Zaproponowano równieŜ priorytety
i harmonogram działań w obszarach:
• optymalizacji działających i projektowanych reaktorów chłodzonych lekką wodą (LWR) II
i III generacji, w tym przedłuŜania okresu eksploatacji, poprawy bezpieczeństwa, ekonomiki
cyklu paliwowego,
• przygotowania wdroŜeń systemów jądrowych następnych generacji, w tym opartych o
zaawansowane cykle paliwowe - wybór opcji projektowych, budowa prototypu prędkiego
reaktora powielającego z chłodziwem sodowym o mocy przemysłowej, prace nad reaktorami
o chłodzeniu gazowym, ciekłym ołowiem i reaktorami na prędkich neutronach,
• nowych rozwiązań w energetyce jądrowej, w szczególności wykorzystania nowych
nośników energii (wodór i węglowodory syntetyczne uzyskiwane w reaktorach
wysokotemperaturowych) oraz innych zastosowań (np. odsalanie morskiej wody); budowa
reaktora bardzo wysokotemperaturowego (VHTR),
• przetwarzania i przechowywania zuŜytego paliwa jądrowego, w tym wyboru technologii dla
zamkniętego cyklu paliwowego i budowa zakładów mikropilotujących dla odzyskiwania
aktynowców.
Pełny tekst raportu w angielskiej wersji językowej dostępny jest w Internecie na stronie SNETP: www.snetp.eu.
Polskę na konferencji w Brukseli reprezentował Tomasz Jackowski z Ministerstwa
Gospodarki oraz dyrektor Instytutu Problemów Jądrowych w Świerku Grzegorz Wrochna z
ramienia Polskiej Platformy Technologii Nuklearnych. Przedstawiciel Ministerstwa
Gospodarki przywiózł projekt dokumentu Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, który
11 września został skierowany do społecznych konsultacji.
Prognozy, będące punktem wyjścia dla projektu, przewidują, Ŝe w ciągu 25 lat
zapotrzebowanie na energię elektryczną w Polsce powinno ulec podwojeniu, mimo niemal 2krot-nego zmniejszenia elektrochłonności naszej gospodarki w przeliczeniu na jednostkę
PKB. Nie jest moŜliwe, by ten wzrost został zaspokojony przez energetykę konwencjonalną
(ograniczoną dostępnością surowców i limitami emisyjnymi), lub przez wzrost wykorzystania
źródeł odnawialnych, nawet przy najbardziej optymistycznym scenariuszu rozwoju ich
potencjału i technologii. Jeśli odrzucimy alternatywę importu strategicznych ilości energii ze
Wschodu, to jedynym rozwiązaniem jest budowa elektrowni jądrowych w Polsce. Autorzy
przewidują, Ŝe prąd z pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce powinien popłynąć w 2021 r.
Do roku 2030 elektrownie jądrowe mają pokrywać 20% krajowego zapotrzebowania na
energię elektryczną. Zapowiedziane zmiany strukturalne w instytucjach zajmujących się
atomistyką z pewnością będą Ŝywo dyskutowane. Program wskazuje kilka liczb, min.
zapowiada przeznaczenie łącznie prawie 300 mln zł na kampanię informacyjną, edukację,
trening kadr oraz budowę zaplecza analitycznego i naukowego.
O potrzebie budowy energetyki jądrowej w Polsce i o konieczności podjęcia
natychmiastowych działań w tym zakresie nie trzeba przekonywać polskich środowisk
naukowych i gospodarczych. Temat przewija się od kilku lat na konferencjach
energetycznych i w prasie fachowej. Środowiska naukowe próbują dotrzeć z tym przekazem
bezpośrednio do społeczeństwa. Przykładem oddolnych działań moŜe być Miasteczko
atomowe, zorganizowane w tym roku przez kilkanaście instytucji na pikniku naukowym w
Warszawie, czy warsztaty dla nauczycieli, zorganizowane przez IPJ w Świerku.
7 września z inicjatywy Centrum Atomistyki zainaugurowano działalność Polskiej Platformy
Technologii Nuklearnych. Skupia ona obecnie 14 instytucji badawczych, akademickich i
gospodarczych. Zakres działania PPTN ma objąć zastosowania technologii nuklearnych w
energetyce oraz w wielu powiązanych dziedzinach gospodarki i Ŝycia społecznego. Badania
prowadzone na potrzeby energetyki jądrowej i technologie opracowywane w odpowiedzi na
pojawiające się tam wyzwania stanowią potęŜne koło zamachowe ogólnego rozwoju
technicznego. Technologie jądrowe i wiedza zdobyta w wyniku prowadzonych na ich
potrzeby badań podstawowych znajdują zastosowanie w technologii materiałowej, ochronie
zdrowia, ochronie środowiska, systemach bezpieczeństwa, diagnostyce przemysłowej, a
nawet w poznaniu Kosmosu. WaŜnym elementem działania PPTN będzie współpraca z
partnerami europejskimi i zabieganie o to, by środki europejskie przeznaczone na badania (w
tym na infrastrukturę badawczą) trafiały takŜe do Polski. Dzięki naszym bogactwom
naturalnym jesteśmy atrakcyjnym miejscem do badań i rozwoju wysokotemperaturowych
reaktorów jądrowych, które wytwarzają energię do produkcji wodoru oraz syntetycznych
paliw płynnych i gazowych bezpośrednio z węgla.
Główną przeszkodą na drodze do budowy energetyki jądrowej w Polsce wydaje się być
niepewność co do akceptacji społecznej. Wiele krajów europejskich ma ten problem juŜ za
sobą, czerpiąc pełnymi garściami z dobrodziejstw taniego, czystego i stabilnego źródła
energii. Prowadzone na zlecenie PAA badania nastrojów pokazują, Ŝe liczba Polaków
akceptujących rozwój rodzimego programu jądrowego przewyŜsza liczbę oponentów.
Socjologowie zwracają jednak uwagę, Ŝe sam fakt ogłoszenia wiąŜących decyzji moŜe
zmienić sytuację - odŜyją obawy, uaktywnią się środowiska programowo sceptyczne, a media
w naturalny sposób Ŝywiące się emocjami zaczną zbierać Ŝniwo. Zdaniem ekspertów
Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, zanim ruszy szeroka debata publiczna,
potrzebna jest organiczna praca informacyjna — przede wszystkim wśród środowisk
opiniotwórczych — nauczycieli, dziennikarzy, działaczy samorządowych i gospodarczych.
Przedstawiony obraz i sekwencja waŜnych zdarzeń rodzą nadzieję, Ŝe Polska w niedalekiej
przyszłości dołączy do grupy krajów atomowych, choć musi być wykonana ogromna praca.
Istnieją realne szanse, Ŝe dzięki obserwowanej zmianie nastawienia Komisji Europejskiej,
zadanie to uzyska wsparcie, jako element realizacji europejskiej polityki budowy
bezpieczeństwa energetycznego, zrównowaŜony poprzez rozwój róŜnych źródeł energii, w
tym energii jądrowej.