Wprowadzenie

21:09:43
Katolickie Liceum Ogólnokształcące
im. Cypriana Norwida
w Białej Podlaskiej
ŚREDNIOWIECZE
Biała Podlaska 2006r.
1
21:09:43
Wstęp ................................................................................................................................ 3
Rozdział 1. Ramy czasowe: .............................................................................................. 4
1.1 Filozofia średniowieczna ........................................................................................... 5
1.2.Rycerstwo.................................................................................................................... 6
1.3 Reguła rycerska: ........................................................................................................ 7
Rozdział 2.1 Literatura..................................................................................................... 8
2.2 Uniwersytety ............................................................................................................... 9
2.3 Bogurodzica jako zabytek języka polskiego, historia utworu, walory literackie.... 10
2.4 Czy słusznie nazwano średniowiecze epoką ciemnoty i zabobonów?..................... 11
Rozdział 3. Gospodarka w średniowieczu ..................................................................... 13
3.1 Muzyka w średniowiecznej Polsce ........................................................................... 16
3.2 Taniec rytualny w średniowieczu ............................................................................ 17
3.3 Taniec religijny ........................................................................................................ 19
3.4 Historia zakonu krzyżackiego .................................................................................. 21
3.5 Odkrycia naukowe średniowiecza ........................................................................... 23
2
21:09:43
Wstęp
Nazwa "średniowiecze" pochodzi od łacińskich słów media
aetas, medium aevum, oznaczającym wieki, czasy pośrednie między
starożytnością a renesansem. Określenie to pojawiło się w wiekach
XVI-XVII w dziełach historyków. W XVIII w. zaczęto określać
nim również epokę literacką. Początkowo nazwa ta była
nacechowana negatywnie. Twórcy odrodzenia1 traktowali wieki
średnie jako czasy barbarzyństwa i upadku kultury. Dopiero od
XVIII w. nazwa straciła negatywny wydźwięk.
1
Ryc. Figurka
Odrodzenie- okres w historii sztuki i kultury europejskiej rozciągający się od XIV wieku do XVI wieku.
3
21:09:43
Rozdział 1. Ramy czasowe:
Epoki literackie nie oddzielają się ostro od siebie, ale nakładają.
Schyłek średniowiecza zachodził równocześnie z początkiem Renesansu
(np. w XVI w. nadal były popularne utwory średniowieczne, drukowano je
w dużych nakładach). Wszystkie ramy czasowe mają więc charakter
umowny. Z początkiem i końcem średniowiecza2 wiąże się kilka ważnych
dat.
Tabela : Średniowiecze w Europie
 Czas trwania: IV/V-XV wiek n.e.
Początek:
303 r n.e.
313 r. n.e.
476 r n.e.
wstąpienie na tron cesarza Konstantyna Wielkiego
edykt mediolański, przyznający wolność wyznawania religii
chrześcijańskiej
zdobycie Rzymu przez plemiona germańskie pod wodzą Odoakra i
upadek cesarstwa
Koniec:
1450 r.
1453 r.
1492 r.
wynalezienie druku przez Johanesa Gutenberga z Moguncji
zdobycie przez Turków Konstantynopola i upadek cesarstwa
wschodniorzymskiego
odkrycie przez Krzysztofa Kolumba Ameryki, początek wielkich
odkryć geograficznych i kolonizacji innych kontynentów przez
Europejczyków
Średniowiecze- to epoka w historii i kulturze europejskiej, obejmująca okres między starożytnością a
czasami nowożytnym
2
4
21:09:43
1.1 Filozofia średniowieczna
Średniowiecze jest okresem rozkwitu filozofii chrześcijańskiej.3
Pierwsze wieki średniowiecza nie wydały wielu twórczych filozofów, choć
zdarzały się wyjątki (Alkuin, Jan Szkot Eriugena). Wiek XI przynosi
rozwój dialektyki (tzw. sofistyka średniowieczna) i sporów wokół roli
rozumu i logiki w życiu chrześcijańskim. Spory te prowadzą do bujnego
rozwoju filozofii w wieku XII i XIII - w wieku XII przede wszystkim
platonizmu i augustynizmu, w wieku XIII scholastyki. Wiek XII to także
okres sporu o uniwersalia. Wiek XIII przynosi załagodzenie sporów
filozoficznych, jest natomiast czasem budowania wielkich syntez, z
których najważniejszą jest Suma teologiczna św. Tomasza. Wiek XIV to
okres nominalizmu - od tego czasu scholastyka upada, dzieląc się na via
antiqua (filozofia świętego Tomasza i Jana Dunsa Szkota) i via moderna
(filozofia nominalistów, przede wszystkim Ockhama) i powoli ustępując
miejsca humanizmowi i reformacji.
Augustynizm Twórcą był św. Augustyn (354-430), syn św. Moniki.
Pochodził z Afryki Północnej. Ukończył studia w Kartaginie. Przez pewien
czas był zwolennikiem manicheizmu, następnie sceptycyzmu i
neoplatonizmu. Prowadził też własną szkołę retoryki. W 387 r. przyjął
chrzest, następnie święcenia kapłańskie, a w 396 r. został biskupem
Hippony. Najważniejsze dzieło Augustyna to Wyznania (napisane ok. 400
r. n.e.). Augustynizm był popularny przede wszystkim we wczesnym
okresie filozofii średniowiecznej.
Podstawowe założenia:
- (gr. Χριστιανισμóς , łac. christianitas ) religia monoteistyczna i rodzina związków wyznaniowych
głoszących nauczanie o mesjaństwie i synostwie bożym Jezusa Chrystusa, jego męczeńskiej i
odkupieńczej śmierci oraz zmartwychwstaniu. Świętą księgą chrześcijan jest Biblia. Chrześcijaństwo
wywodzi się z judaizmu i wyłoniło się z niego ok. połowy I wieku. Największa religia na świecie pod
względem liczby wyznawców, biorąc pod uwagę wszystkie odłamy wchodzące w jej skład.
3
5
21:09:43

W hierarchii bytów człowiek znajduje się między zwierzętami a
aniołami4.

Człowiek jest istotą rozumną.

Zdolność do refleksji i umiejscowienie między bytami wyższymi i
niższymi powoduje, że człowiek ma poczucie rozdarcia między
cielesnością (typową dla zwierząt) a duchowością (charakterystyczną
dla aniołów). Człowiek jest też rozdarty między dobrem a złem.

Dzieje świata to historia walki dobra ze złem.
Ryc. Rekonstrukcja księgi
1.2.Rycerstwo
Rycerstwo - w średniowieczu warstwa społeczna trudniąca się
służbą wojskową – rycerze. Często posiadali ziemię nadawaną im przez
Anioł według większości religii, w których to pojęcie występuje, jest to byt duchowy, który na różne
sposoby wspiera działania i służy Bogu
4
6
21:09:43
króla w zamian za hołd lenny5. Byli bezpośrednimi wasalami króla, oraz
seniorami swoich rządców.
W XIII i XIV w. przekształciło się w szlachtę.
1.3 Reguła rycerska:
Trzy są rycerza przymioty święte:

czystość w miłości i prawdzie;

cześć rycerska moc uczynku rodząca;

sprawność oręża, ku obronie silnych i przestrodze
niesprawiedliwych.
O sposobach czynienia, by prawym rycerzem zostać:

o żywocie:
o
człeka wszelakiego szanować;
o
miłość w sercu nosić;
o
prawdę sercem i usty wyznawać;
o
dobra i prawości przed złem i niesprawiedliwością bronić;
o
słowu danemu wiernym być;
o
zapalczywości nie mieć, gniewu nierozważnym uczynkiem nie
wykonywać;

o
zważać na dumę rycerską by pychą nie została splamiona;
o
nigdy, jako żyw, pleców swoich wrogowi nie ukazywać;
o służbie:
Hołd lenny- ceremonia uroczystego przekazania lenna przez seniora swojemu wasalowi. Podczas tej
uroczystości następowało homagium - wasal klękał przed swoim seniorem i składał mu uroczystą
przysięgę wierności na Pismo Święte, zobowiązując się do niesienia pomocy swojemu seniorowi w radzie
(łac. consilium) i ofriarując pomoc zbrojną (łac. auxilium). Następowała wówczas inwestytura, czyli
formalne przekazanie lenna wasalowi, czego symbolem była wręczana mu przez seniora chorągiew jego
ziemi lennej.
5
7
21:09:43
o
ducha swego i ciało doskonalić, w wierności powołaniu
swemu pozostawić;
o
ciało swe w sprawności trzymać, być zawsze do broni
gotowym;
o
majtek swój pomnażać i w należytym porządku trzymać, by
godnie w pole wystpić, gdy zajdzie potrzeba;
o
w miłosierdziu swoim hojnym być, w złej przygodzie
uczynkiem i majątkiem wspomagać;

o porządku:
o
sprzeczek nie miłować;
o
ze skłóconymi pojednać się przed słońca zachodem;
o
rozkazaniu starszego we wszystkim być posłusznym;
o
oczu nie zamykać na grzechy występnych braci, lecz ku ich
naprawie podążać;
o
nie być winu ponad miarę oddanym, umysł w trzeźwości
trzymać;
o
do przyzwoitości się wdrażać, słów Złego w zwyczaju nie
naśladować;
o
oręża pochopnie nie dobywać, w stanie gotowości
utrzymywać;
Rozdział 2.1 Literatura
Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej jest jej
szczególne zaangażowanie w kwestie religijne i świeckie, duchowe i
społeczne. Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu,
8
21:09:43
potępieniu zła i afirmacji6 dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu
wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono zalecane do
naśladowania ideały osobowe, np. świętego, rycerza, władcy.
2.2 Uniwersytety
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cechów —
powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek
szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem
uniwersitat7 Uniwersytety posiadały pewnego rodzaju autonomię, np.
wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie
chrześcijańskim. Dysponowały także niezależnością prawną od władz
miejskich. W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych
uniwersytetów europejskich:

Uniwersytet Boloński

Uniwersytet Paryski

Uniwersytet Oksfordzki

Uniwersytet w Cambridge

Uniwersytet Padewski
W XIV wieku:
6
7

uniwersytet w Rzymie (1307)

uniwersytet we Florencji (1321)

uniwersytet w Pizie (1343)

uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)

uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński)
Afirmacja - to potwierdzenie, zgoda, uznanie, aprobata.
Uniwersitat inaczej Uniwersytet
9
21:09:43
2.3 Bogurodzica jako zabytek języka polskiego, historia
utworu, walory literackie.
"Bogurodzica" jest najwspanialszą i najstarszą polską pieśnią
religijną. Nie znamy dokładnej daty jej powstania. Jej powstanie wiąże się
z okresem pomiędzy wiekiem X i XIV, a najczęściej przyjmuje się
pierwszą połowę wieku XIII. Z powstaniem Bogurodzicy w X wieku wiąże
się legenda, przypisująca jej autorstwo świętemu Wojciechowi. Był on
jednak biskupem przybyłym z Czech i prawdopodobnie nie znał dobrze
języka polskiego. Autor pieśni jest nieznany, mógł nim być wykształcony
mnich średniowieczny. Bogurodzica jest wzorowana na uroczystych
tekstach łacińskich. Nie jest to jednak przekład, ale utwór oryginalny.
Najstarszy zachowany odpis Bogurodzicy8 tzw. Krakowski
pierwszy pochodzi z roku 1407. Obejmuje on dwie zwrotki. Pierwsza
skierowana jest do Matki Bożej, druga do Jezusa za pośrednictwem Jana
Chrzciciela. Z 1408 roku pochodzi odpis krakowski drugi. Liczy on już 14
zwrotek. Do dwóch pierwszych dołączono pieśni pasyjne (wielkanocne) i
pieśni litaniczne skierowane do różnych świętych.
O ogólnonarodowym znaczeniu Bogurodzicy świadczy
umieszczenie jej we wstępie do Statutu Łaskiego z 1506 roku - także
pierwszy drukowany. Statut Łaskiego był zbiorem praw polskich. Z kroniki
Jana Długosza dowiadujemy się, że Bogurodzica była śpiewana przed
bitwami pod Grunwaldem i Warną. Miała wtedy charakter pieśni
patriotycznej. Był to hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów.
Bogurodzica straciła swe znaczenie w drugiej połowie wieku XVI.
8
Bogurodzica – średniowieczna, najstarsza polska pieśń religijna i najstarszy polski tekst poetycki.
10
21:09:43
2.4 Czy słusznie nazwano średniowiecze epoką
ciemnoty i zabobonów?
Symbolem średniowiecza był krzyż, ponieważ cała sztuka i nauka
koncentrowała się na religii, oraz miecz, bo w epoce tej toczyło się dużo
wojen. Istnieje twierdzenie, że średniowiecze to epoka ciemnoty i
zabobonów. W istocie nie został jeszcze wynaleziony druk i dlatego
wszystkie książki musiały być pisane ręcznie. Z tego powodu bardzo dużo
ludzi nie miało do nich dostępu, co utrudniało kształcenie się. Poza tym, w
średniowieczu nauka nie była tak rozpowszechniona jak jest ona teraz.
Prości chłopi nie potrzebowali chodzić do szkoły aby móc pracować.
Nawet niektórzy królowie nie potrafili czytać ani pisać. Mogli polegać na
doradcach. Jedynymi wykształconymi ludźmi byli księża, pisarze oraz
tłumacze.
Średniowiecze było teocentryczną9 epoką. Wszyscy ludzie żyli dla
boga, i tak malarze w swoich dziełach wysławiali boga, a filozofowie
udowadniali prawdy wiary. Brak prawdziwej wiedzy uzupełniała wiara w
gusła i zabobony. Sytuacja taka bardzo dobrze pasowała do feudalnych
stosunków panujących w średniowiecznym świecie. W interesie klasy
rządzącej nie leżała oświata chłopów, którzy mieli pokornie wykonywać
swoją pracę. Na tym ciemnym tle pojawiało się jednak trochę światła.
Mimo, że nauka nie była tak rozpowszechniona, powstawało dużo
szkół przyklasztornych oraz uniwersytetów. Jak na przykład Uniwersytet w
Krakowie założony w 1364r. Szkoły przyklasztorne kształciły swoich
Teocentryzm jest to pogląd filozoficzny uznający Boga za przyczynę, stwórcę, powód i cel istnienia
wszystkiego na Ziemi i we Wszechświecie. Bóg uważany jest za byt zewnętrzny wobec Wszechświata,
działający stale, wzywający do życia duchowego w łączności ze swoją osobą i reagujący na aktywność
ludzi.
9
11
21:09:43
uczniów tylko w pewnych kierunkach. Albo mieli z nich być księża,
filozofowie albo pisarze. W szkołach tych były nauczane takie przedmioty
jak : gramatyka10, dialektyka, retoryka, arytmetyka, muzyka, geometria i
astronomia.
Powszechna wtedy Łacina miała za zadanie upowszechnić naukę i
sztukę, na całym świecie. Jednakże poszczególne narody pragnęły
posługiwać się też własnym językiem. Dlatego też w 1285 r. Jakub Świnka
propagował teorię, że księża muszą znać język polski.
Twierdzenie, że średniowiecze było epoką ciemnoty i zabobonów
jest nie do końca prawdziwe. Na tle zabobonów rozwijała się nauka.
Rodziły się wynalazki mające wpływ na cały dalszy rozwój ludzkości.
Gramatyka-nauka, której przedmiotem jest opis języka. W zakres gramatyki wchodzą: fonetyka,
morfologia, składnia, leksykologia i semantyka. Terminem tym określa się także zbiór reguł
określających zasady rządzące użyciem języka, zatem można powiedzieć, że każdy język posiada własną
gramatykę. Gramatyka jest częścią większej nauki, lingwistyki.
10
12
21:09:43
Rozdział 3. Gospodarka w średniowieczu
Zanim przedstawię gospodarkę w średniowieczu należy omówić
pokrótce same średniowiecze. Było ono zapoczątkowane upadkiem
zachodniej części Imperium Rzymskiego w 476 roku przez wędrówki
ludów i problemy gospodarcze tegoż kraju. Gospodarka w średniowieczu
rozwijała się bardzo powoli. Z powodu licznych zmian ustrojowych nie
była ona zbyt prężna i opierała się w znacznej części na produkcji rolnej i
hodowli. Okres od IV do XIII wieku był uważany za okres pośredni
między fascynacją starożytnością, a odrodzeniem. W średniowieczu ludzie
nie inspirowali się osiągnięciami z czasów starożytności, lecz wykazali się
własnymi osiągnięciami takimi jak system lenny, feudalizm11 czy
zainicjowanie cechów i gildii. Średniowieczna gospodarka rozwijała się w
swoim tempie, dopasowanym do potrzeb i życia ludzi żyjących głównie w
folwarkach, później budujących miasta. Pomimo, że średniowiecze przez
setki lat uznawane było za ponure i ciemne, znacznie wpłynęło na
gospodarkę europejską. Europa była uboga w surowce takie jak złoto czy
srebro, które były środkiem płatniczym, dlatego długo obowiązywał handel
wymienny. Miała ona na dodatek słaby system komunikacyjny między
słabo zaludnionymi miastami czy rozpierzchniętymi po całej europie
grodami i folwarkami12. Do transportu najchętniej używano rzek, co
pozwalało rozwijać się miastom portowym, ale to i tak nie poprawiało
sytuacji gospodarczej chłopów, którzy byli najliczniejszym i najuboższym
ze stanów. Byli oni raczej bezbronni i łatwo ulegali najeźdźcom. Dlatego
też w IX wieku wykształcił się system feudalny. Na jego zasadach pan,
Feudalizm (z łaciny feudum - prawo do rzeczy cudzej) - ustrój społeczno-polityczno-ekonomiczny
opierający się na hierarchicznej zależności (wasalności) jednostek pomiędzy sobą.
12
Folwark - wielkie gospodarstwo rolne, lub rolno-hodowlane funkcjonujące od XIV wieku, nastawione
na masową produkcję przeznaczoną na zbyt. Pierwsze folwarki powstawały w dobrach kościelnych i
klasztornych, także gospodarstwa sołtysie miały zbliżony do folwarków charakter.
11
13
21:09:43
który nadawał ziemie chłopom, a sam posiadał ją najczęściej od króla,
musiał bronić swoich pracowników przed najeźdźcami, a ci w zamian za
obronę musieli na niego pracować. Polegało to na tym, że płacili oni
podatki za swoje ziemie. Były cztery rodzaje takich opłat: danina, czyli
płatność w naturze, pańszczyzna, najmniej efektywny sposób płacenia gdyż
była to praca odrobkowa na ziemiach pana, dziesięcina, czyli dziesięć
procent z dochodów, które chłop musiał oddać na kościół, ostatnim i
najmniej popularnym sposobem płatności był czynsz. Taki stan rzeczy
przyczynił się do powstania dwu i trój polówki, które pozwalały na pełne
wykorzystanie ziem rolnych. System feudalny pociągną za sobą sieć
zależności miedzy panami feudalnymi, drobną szlachtą, a chłopstwem.
Dlatego też wykształcił się system Lenny. Społeczeństwo oprócz podziału
na chłopstwo, rycerstwo i duchowieństwo podzieliło się na wasali i
seniorów. Seniorami byli panowie z ziemią, którą nadawali swoim
wasalom w akcie komendacji. I tak właśnie tworzyła się drabina zależności
(feudalna). W europie działały dwa systemy zależności lennych
(feudalnych). Pierwszym była zasada, że „wasal mego wasala nie jest
moim wasalem”, co powodowało decentralizację władzy, a drugim, iż
„wasal mego wasala jest moim wasalem”, co w efekcie dawało
wzmocnienie władzy centralnej, gdyż ziemie były nadawane przez króla.
W folwarkach stopniowo zaczęto używać żelaznych narzędzi takich jak
pług czy kosa. Wtedy też zaczęły powstawać zakłady zwane
manufakturami produkujące przedmioty codziennego użytku począwszy od
ubrań na pługach czy broni kończąc. Zaczęła się wyodrębniać nowa gałąź
gospodarki, jaką było rzemieślnictwo13, a co za tym szło rozwijał się
handel gdyż powstał wewnętrzny rynek zbytu. Pod wpływem takiego
podziału pracy osady zaczęły przekształcać się w ośrodki życia
Wenecja (wł. Venezia), to miejscowość i gmina w północnych Włoszech nad Adriatykiem, stolica
regionu Wenecja Euganejska Ludność: 271 tys. mieszk. (2001).
13
14
21:09:43
handlowego. Odradzały się zamarłe miasta rzymskie, ale i powstawały
nowe. Wyrastały one najczęściej na skrzyżowaniach szlaków handlowych
zarówno lądowych jak i wodnych (Wenecja) oraz na terenach bogatych w
potrzebne surowce czy przydatnych do uprawy roli. Na ziemiach polskich
było to możliwe dzięki nadawaniu immunitetów, procesowi
zapoczątkowanemu podczas rozbicia dzielnicowego w XII-XIV wieku.
Miasta i wsie były lokowane na prawie niemieckim, a co za tym szło
przysługiwały im różne prawa. Dla miast najważniejszy był przymus
drożny, czyli nakaz poruszania się określonymi szlakami handlowymi oraz
prawo składu, czyli nakaz wykładania towaru na sprzedaż w mieście przez
kupców. Na wsi ważnym prawem była tak zwana wolnizna, czyli czasowe
zwolnienie z uiszczania opłat na rzecz feudałów, co pozwalało się szybciej
rozwijać chłopom i całym folwarkom. W miastach powstawały cechy
rzemieślnicze i gildie kupieckie na początku miały one dobry wpływ na
rozwój miast gdyż przyspieszały i polepszały jakość produkcji. Potem, gdy
zapotrzebowanie wzrosło cechy ograniczały produkcję, pojawili się wtedy
partacze, czyli niezrzeszeni, zamieszkiwali oni najczęściej jurydyki14, czyli
obrzeża miast, gdzie nie sięgała jurysdykcja miejska. Miasta i wsie
przetrwały w takiej formie, aż do odrodzenia, w którym upadł feudalizm i
cały system lenny. Ale nowopowstałe miasta wpisały się już na stałe w
gospodarcze mapy europy. Patrząc na całą historię ludzkości okres
średniowiecza nie był zbyt prężny pomimo tego, że trwał tyle lat. Na
szczęście rozwinęła się wtedy technologia uprawy roli oraz rozpowszechnił
się handel, a więc i użycie pieniądza. Miało też miejsce zapoczątkowanie
rozwoju miast i wsi oraz wyrobienie się szlaków handlowych. Pod
względem gospodarczym można powiedzieć, że średniowiecze było
nastawione zdecydowanie na rolnictwo, ale dało też początek rzemiosłu i
Jurydyka (łac. iuridicus = prawny) — osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach
miejskich, nie podlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu.
14
15
21:09:43
manufakturze, które w przyszłych wiekach przejmą prymarną pozycję w
gospodarce.
3.1 Muzyka w średniowiecznej Polsce
W Polsce śpiew chorałowy pojawił się wraz z przyjęciem
chrześcijaństwa. Pielęgnowano go w zakonach i klasztorach. Do
najstarszych i najcenniejszych zabytków polskiej muzyki należy
Bogurodzica, religijna pieśń z XIII wieku.. Wincenty z Kielczy (ur. ok.
1200 roku), ksiądz i zakonnik, był pierwszym znanym z imienia
kompozytorem polskim. Jego pieśń Gaude Mater 15Polonia (Raduj się,
Matko Polsko) za czasów Władysława Łokietka była hymnem królewskim.
Na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładano muzykę.
Najważniejsze utwory muzyki polskiej w okresie średniowiecza:

Orędzie wielkanocne 1060 r. - chorał benedyktyński

Bogurodzica

Gaude Mater Polonia Wincentego z Kielczy, hymn pochodzący z
oficjum rymowanego o św. Stanisławie, ok. 1253 r.

Hymn ku czci św. Stanisława

Weselą się wszyscy Hymn ku czci św. Jadwigi, żony Henryka
Brodatego

Hymn ku czci św. Kingi

Hymn ku czci św. Wojciecha

Pieśń o Wiklefie pieśń mieszczańska do słów Jędrzeja Gałki, 1447 r.

Żółtarz Jezusów czyli 15 rozmyślań o Bożym umęczeniu Ładysław z
Gielniowa, 1448 r.

15
Panis, panis pange patribus tantum Piotr z Grudziądza, XV w.
Gaude Mater Polonia jest średniowieczną, polską pieśnią hymniczną napisaną w języku łacińskim
16
21:09:43

Breve regnum dwugłosowe, XV w.

O najdroższy kwiatku XV w.

Cracovia civitas trzygłosowe, drugi i trzeci głos instrumentalny

Magnificat trzygłosowe, Mikołaj z Radomia

Historyka bystrość umysłu Mikołaj z Radomia, na cześć królowej
Zofii i jej syna Kazimierza do słów Stanisława Ciołka
3.2 Taniec rytualny w średniowieczu
Taniec rytualny towarzyszył niektórym ceremoniom religijnym.
Najlepiej znane są tradycje z terenów Hiszpanii. Tańce przed Świętym
Sakramentem, w dniu Corpus Dei (Bożego Ciała), odbywały się w
kościołach Toledo, Walencji czy Sewilli. Tańczono w tym czasie tzw.
farsas santas y piadosas (obchody święte i pobożne), były to wczesne
odmiany intermezzo wystawiane w kościołach i klasztorach. W
hiszpańskiej Galicji tańczono Pela w formie procesji.
Chór chłopięcy w katedrze w Sewilli16, zwany Seises, odgrywał
regularnie rodzaj świętego baletu. Arcybiskup Don Jaime de Palafax, chciał
go zabronić, wtedy chór pod dowództwem dyrygenta pojechał do samego
Sewilla (Sevilla) – stolica i główne miasto Andaluzji, ośrodek adm. prowincji Sevilla, 704 tys. mieszk.
Czwarte pod względem wielkości miasto Hiszpanii, nad Gwadalkiwirem, połączone żeglownymi
kanałami z Atlantykiem. Uchodzi za stolicę andaluzyjskiego folkloru "flamenco".
16
17
21:09:43
Rzymu, odtańczył swój spektakl przed papieżem Eugeniuszem IV i
otrzymał autoryzację na wykonywanie go nadal. Jeszcze w 1439 chór
uzyskał przedłużenie tego zezwolenia. Dziś jeszcze w Sewilli, w czasie
obchodów Bożego Ciała tańczone są te tańce przed Świętym Sakramentem.
Stanowią one fenomen paraliturgii rytualnej.
Wśród kleru17 istniał jednak silny opór przeciw tego rodzaju
pobożności, przywodzącej na myśl rytuały pogańskie, szczególnie
protestowano przeciw tańcom na cmentarzach, w Kościołach i w czasie
procesji. Zakazywano je wielokrotnie, lecz często bezskutecznie.
Pobożność ludowa była silniejsza. Biskupi więc posuwali się do nakładania
kar, na winnych wykonywania takich tańców, szczególnie w czasie
pogrzebów. Niektórzy historycy wiążą ich istnienie z tradycją tańców
śmierci i danse macabre.
Kler (łc. clerus z gr. kléros), Duchowieństwo - ogół duchowieństwa w danym kraju lub przynależącego
do określonego Kościoła.
17
18
21:09:43
3.3 Taniec religijny
Taniec religijny typu (fr.) baladoires lub (wł.) ambulatori stanowi
grupę tańców świeckich o wyraźnym zabarwieniu religijnym. We Francji
w Prowansji, w 1462 król René d'Anjou, w wigilię Bożego Ciała
organizował procesję zwan Lou Gou, rodzaj baletu, bogatego w sceny
alegoryczne, mimiczne i tańczone. Sam król komponował do niego muzykę
i niektóre pieśni, z tego też powodu nazywano go monarcha poeta.
Tradycja ta zachowała się przez trzy wieki.
Sceny alegoryczne entremets i divertissements towarzyszyły
wystawnym zabawom i bankietom, na dworach, były wystawiane w
przerwach między jednym a drugim daniem. Później zaczęto je nazywać
intermedes i w końcu intermezzi. Znamy opis jednego z takich spektakli na
dworze księcia Urbino. Miał następujący scenariusz: faun na skrzydlatym
koniu wjeżdżał na czele grupy rycerzy odzianych w zbroje; za nimi
wjeżdżali książę i księżna na dwóch osiołkach; dalej grupa postaci
mitologicznych, Minerwa, Mars, Pan, Selene, Pluton, Proserpina, otoczeni
tańczącymi faunami, nimfami i trytonami, grającymi na fletach,
piszczałkach, fujarkach i tamburynach; zamykał pierwszą część orszaku
wóz olimpijski z Jowiszem, Junoną18, Wenerą, Amorem i Parkami. W
drugiej części maszerowali Żydzi tańczący dookoła Złotego Cielca,
Junona - (łac. Iuno) - bardzo ważna bogini italska, małżonka Jowisza. Zakresem swych możliwości i
obowiązków przypominała Herę. Często jest z nią utożsamiana. Była opiekunką życia kobiet, w tym
życia seksualnego i macierzyństwa.
18
19
21:09:43
królowa Saba z dworem, Magowie podążający za gwiazdą zawieszoną na
długiej tyczce, za nimi postacie odtwarzające rzeź niewiniątek. Po nich
wkraczały postacie z Nowego Testamentu, Jezus z krzyżem na plecach w
towarzystwie Apostołów, tancerzy i żołnierzy, i na końcu Śmierć z
ogromnym sierpem, która przegania wszystkich.
W Portugalii z okazji kanonizacji świętego Karola Boromeusza, na
wiele lat później, bo w 1610, w czasie odbywających się świąt, miała
miejsce podobna procesja.
W średniowieczu taniec zajął poczesne miejsce w zabawach
związanych z karnawałem, hucznymi fetami ulicznymi, eksplozją
powszechnej radości i swobody. Ale taniec wyzwalał także inne
zachowania, często patologiczne. W 1373 we Francji i Flandrii
rozprzestrzeniła się choroba zwana szałem tańca. Chorzy zrzucali z siebie
odzienie, wychodzili na ulicę i ciągle tańcząc i śpiewając przebiegali ulice i
place miasta. Brali się za ręce, tworzyli długie korowody i wkraczali do
kościoła. W końcu wycieńczeni padali na podłogę. Wkrótce epidemia się
rozszerzyła, udzielała się nawet postronnym widzom. Do historii przeszła
pod nazwą tańca świętego Jana. W tym czasie powstała także sekta
biczowników, którzy w pewnego rodzaju tańcu przemierzali ulice biczując
się do krwi.
Wiele lat później w Nowej Anglii, około 1800 zrodziła się herezja,
którą wyznawali tzw. Jumpers (skoczkowie). Wierzyli, że taniec jest
zasadą religijności, dlatego też śpiewając Psalmy19 tańczyli. Godzinami
krążyli, aż do wycieńczenia, padali na ziemię w konwulsjach, poprzez
Psalm (gr. ψαλμός psalmós, pochodzi od psallein i oznacza śpiew przy akompaniamencie instrumentu
strunowego zwanego psalterion) – liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej, o podniosłym,
modlitewnym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść
wyróżnia się psalmy: dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne.
19
20
21:09:43
które pragnęli osiągnąć ekstazę. Kronikarze ówcześni opowiadali, że
niektórzy z nich zdrowieli po wykonaniu egzorcyzmów.
3.4 Historia zakonu krzyżackiego
Początki zakonu krzyżackiego to oblężenie Akki w 1190 r., w trakcie
którego rycerze krzyżowi pochodzenia niemieckiego założyli przy szpitalu
zorganizowanym przez mieszczan z Lubeki, nieformalne stowarzyszenie.
Książę szwabski Fryderyk przekazał następnie cały szpital owemu
stowarzyszeniu, wymuszając jednocześnie na jego członkach złożenie
ślubów czystości. Szpital miał oficjalną nazwę Szpitala Najświętszej Marii
Panny przy Domu Niemieckim w Jerozolimie i od jego nazwy powstała też
nazwa bractwa szpitalnego, gdy w 1191 r. papież Klemens III oficjalnie
zatwierdził jego istnienie. Po zdobyciu Akki20 papież przyznał bractwu
rozległe dobra wokół tego miasta i instytucja ta zaczęła szybko powiększać
swoje szeregi.
Cesarz niemiecki Henryk IV postanowił wykorzystać bractwo do
swoich celów i nadał mu kolejne ziemie w południowych Włoszech oraz
wyjednał u papieża Celestyna III przyznanie bractwu statusu pełnego
zakonu rycerskiego, co nastąpiło w 1198 r. Po śmierci Henryka IV i
niepowodzeniach krucjaty, zakon zaczął przeżywać regres.
Akka (właściwie Acre, hebr. ;‫עכו‬arab. (‫ع كا‬- miasto i port w Izraelu nad Morzem Śródziemnym.
Zamieszkuje je 45 tysięcy osób. Stalownia, ośrodek turystyczny.
20
21
21:09:43
Regresowi temu zapobiegł czwarty z kolei wielki mistrz zakonu
Herman von Salza, który drogą cierpliwych działań dyplomatycznych
wyjednywał od kolejnych papieży i cesarzy Niemiec kolejne przywileje i
dobra na terenie Włoch, Niemiec i Palestyny, dzięki czemu zakon stał się
prawdziwą potęgą ekonomiczną i polityczną, znacznie wyprzedzając
wpływami joannitów i templariuszy. Dla Hermana von Salza było to
jednak wszystko za mało, gdyż jego ambicją było stworzenie niezależnego
państwa zakonnego. Zdawał on sobie sprawę, że zdobycze na terenie
Palestyny są nietrwałe i dlatego starał się znaleźć mu nowe lokum.
Pierwszym takim miejscem był Siedmiogród, gdzie zaprosił zakon król
węgierski Andrzej II dla obrony swoich wschodnich rubieży przed
koczowniczymi plemionami Kumanów21. Z Siedmiogrodu Krzyżacy
zostali jednak przegnani po tym, gdy podjęli w 1225 r. próbę wyłamania
się spod zależności lennej od króla Węgier i przekazania swoich dóbr pod
lenno papieży.
Połowcy (zwani też Kumanami lub Kipczakami) - lud pochodzenia ałtajskiego który swoje pierwotne
siedziby miał na stepach Azji Środkowej, stamtąd w IV-VIII wieku zostali wyparci przez Mongołów aż
do wschodniej Europy (połowa XI w., gdzie zajęli stepy nadczarnomorskie między Dnieprem i Dońcem
oraz półwysep krymski
21
22
21:09:43
3.5 Odkrycia naukowe średniowiecza
Starożytność Średniowiecze wieki: XVI-XVIII wiek XIX wiek XX
wiek XXI
Ta strona opisuje odkrycia naukowe średniowiecza.

IX – algebra22

1054 – supernowa – Chiny

1220 – zasada równowagi dźwigni – Jordanus

1250 – zjawisko magnetyzmu, własności magnesu – de Maricourt

1325-1382 - związek między drogą, prędkością a przyspieszeniem –
Oresmius
Zobacz też: odkrycie naukowe, wynalazek, historia nauki.
Tematy dotyczące tego okresu:
22

Odkrycia archeologiczne średniowiecza

Odkrycia geograficzne średniowiecza

Odkrycia niesklasyfikowane średniowiecza
Algebra – jeden z najstarszych działów matematyki powstały już w starożytności.
23
21:09:43

Wynalazki średniowiecza
Dyskusja o tym cyklu artykułów: dyskusja:Historia wynalazków i
wynalazczości
24
21:09:43
Wstęp ................................................................................................................................ 3
Rozdział 1. Ramy czasowe: .............................................................................................. 4
1.1 Filozofia średniowieczna ........................................................................................... 5
1.2.Rycerstwo.................................................................................................................... 6
1.3 Reguła rycerska: ........................................................................................................ 7
Rozdział 2.1 Literatura..................................................................................................... 8
2.2 Uniwersytety ............................................................................................................... 9
2.3 Bogurodzica jako zabytek języka polskiego, historia utworu, walory literackie.... 10
2.4 Czy słusznie nazwano średniowiecze epoką ciemnoty i zabobonów?..................... 11
Rozdział 3. Gospodarka w średniowieczu ..................................................................... 13
3.1 Muzyka w średniowiecznej Polsce ........................................................................... 16
3.2 Taniec rytualny w średniowieczu ............................................................................ 17
3.3 Taniec religijny ........................................................................................................ 19
3.4 Historia zakonu krzyżackiego .................................................................................. 21
3.5 Odkrycia naukowe średniowiecza ........................................................................... 23
25
21:09:43
Liczba ludnosci w milionach w
średniowieczu
80
70
60
50
40
30
Serie1
20
10
0
400 lat
600 lat
1000 lat
1300 lat
Liczba ludnosci w milionach w
sredniowieczu
400 lat
600 lat
1000 lat
1300 lat
26
21:09:43
27
21:09:43
28
21:09:43
29
21:09:43
30
21:09:43
31
21:09:43
32
21:09:43
33
21:09:43
34