HISTORIA POWSZECHNA POWTÓRZENIE

HISTORIA POWSZECHNA
POWTÓRZENIE
Średniowiecze
ŚREDNIOWIECZE 476-1453
Wczesne średniowiecze: V – XI wiek;
Rozkwit średniowiecza – XI – XIII wiek;
Schyłek średniowiecza – XIV – XV w
• 476 rok – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego –
koniec starożytności i początek średniowiecza
• Istnieje Cesarstwo Wschodnie – Konstantynopol
(Bizancjum)
ŚREDNIOWIECZE 476-1453
ŚREDNIOWIECZE 476-1453
druga połowa VI wieku - absolutna władza cesarza Justyniana I Wielkiego –
(kodyfikacja prawa, przyłączenie do cesarstwa Italii, cz. Hiszpanii i Afryki
północnej)
- styl bizantyjski: przepych, skomplikowany ceremoniał dworski, połączenie
motywów greckich, rzymskich, wschodnich i arabskich, ikony, freski, mozaiki;
zabytki: Kościół Hagia Sophia (Mądrości Bożej)
- 1054 rok – schizma wschodnia: rozłam w
Kościele i powstanie wyznania
prawosławnego spowodowane:
- nieuznawaniem przez patriarchów
zwierzchności papieża;
- różnicami w obrzędach i kwestiach
teologicznych;
• - 1453 – zdobycie Konstantynopola przez
Turków i koniec cesarstwa Bizantyjskiego
VII wiek – Powstanie imperium arabskiego
od Indii do M. Śródziemnego, płn. Afryka i cz.
Płw. Iberyjskiego
Państwo Franków
• 732 r. – bitwa pod Poitiers
– Karol Młot pokonuje
Arabów i odzyskuje płd.
Francję i Hiszpanię
• 756 rok – na terenach
odebranych Longobardom
Pepin Krótki tworzy
Państwo Kościelne i
oddaje je papieżowi
Państwo Franków
• 800 rok – Koronacja cesarska
Karola Wielkiego
• ujednolicenie miar i wag; reforma szkolnictwa
• szkoły kościelne uczące siedmiu
sztuk wyzwolonych,
• pismo – minuskuła karolińska;
• renesans karoliński – ożywienie
kultury i nauki, powrót do
wzorców antycznych
Państwo Franków- Akwizgran
Państwo Franków
• -843 rok – traktat w
Verdun:
• podział państwa
Karola Wielkiego
między wnuków:
• Lotar – Królestwo Italii
• Karol Łysy - Królestwo
Francji;
• Ludwik Niemiec –
Pierwsza Rzesza
Niemiecka
Pierwsza Rzesza Niemiecka
• 962 rok – koronacja
cesarska Ottona I
• Otton III – koncepcja
uniwersalistyczna –
zjednoczenie
chrześcijańskiej Europy pod
rządami cesarza
• kolejni cesarze: podbój
Europy Wschodniej (Polska,
Węgry) i rywalizacja z
papiestwem – XI – XII wiek
Walka cesarza z papieżem o
inwestyturę
• spór Grzegorza VII z Henrykiem IV o
inwestyturę duchownych
• Pójść do Canossy – ukorzyć się
• -1122 – konkordat w Wormacji – wyłączne
prawo papieża do inwestytury (obsadzania
urzędów kościelnych)
• skutek: usamodzielnienie się władzy
duchownej od świeckiej
Wyprawy krzyżowe -krucjaty
• 1095 rok - synod w Clermont - apel papieża
Urbana II do chrześcijan o odebranie Ziemi
Świętej (Jerozolimy) Turkom
• możliwość wzbogacenia się, zbawienia (wojna
z niewiernymi)
• 7 krucjat – XI – XII wiek
• 1096 rok – pierwsza krucjata
Krucjaty
Skutki krucjat:
• powstanie zakonów
rycerskich (joannici,
templariusze,
krzyżacy);
• utrata znaczenia
przez Bizancjum,
• rozwój handlu ze
Wschodem (Lewant),
napływ wschodnich
obyczajów i techniki
do Europy
Mongołowie - tatarzy
• XII/XIII wiek –
zjednoczenie plemion
przez Temudżyna
(Czyngis – chan)
• imperium od Oceanu
Spokojnego po Morze
Czarne
Mongołowie - tatarzy
• 1223 – rozbicie armii ruskiej przez Mongołów
nad Kałką;
• 1241 – atak na Węgry i Polskę - Legnica
Państwo Wielkomorawskie
• IX wiek – działalność misjonarzy bizantyjskich
Cyryla i Metodego (Msze w języku
słowiańskim, alfabet – głagolica i cyrylica)
• Chrzest Moraw
Węgrzy
• najazdy Węgrów znad Dunaju
na Europę:
• 955 rok – klęska Węgrów na
Lechowym Polu w bitwie z
wojskiem Ottona I
• osiedlenie się Węgrów na
Nizinie Panońskiej i utworzenie
Królestwa
• 1001 r. - Stefan Wielki – chrzest
i koronacja królewska
Potęga i kryzys papiestwa
• XIII wiek – szczyt potęgi – papież Innocenty III
uzyskuje decydujący wpływ na wybór cesarza
• XIV wiek – król Francji Filip Piękny uzależnia od
siebie papieży i zmusza ich do przeniesienia
siedziby z Rzymu do Awinionu (70 lat „niewoli
awiniońskiej papieży)
• spory w Kościele, jednoczesne rządy kilku papieży
naraz
• 1414 – 1418 – sobór w Konstancji – próba
zażegnania kryzysu i wybór jednego papieża
Epidemia dżumy
połowa XIV wieku –
początek zarazy:
- śmierć 1/3 ludności
Europy,
- zastój w handlu,
prześladowania
Żydów jako winnych
śmierci Jezusa
„dance macabre” w
sztuce
Wojna stuletnia
• 1337 – 1453 – wojna
stuletnia między
Anglią a Francją
(dążenia angielskiego
króla Edwarda III do
korony francuskiej)
• obrona Orleanu
(Joanna D’arc)
• utrata znaczenia przez
Anglię
Husytyzm
• krytyka Kościoła – Jan
Hus (Czechy) – hasła
przetłumaczenia
Biblii na język czeski i
komunii dla wiernych
pod dwiema
postaciami – spalenie
Husa na stosie
(rozwój husytyzmu)
Kultura średniowiecza
• Kultura uniwersalna – wspólna dla całej
Europy
Elementy wspólne
1. Hasło: memento mori – pamiętaj o śmierci;
teocentryzm – Bóg i życie wieczne duszy w
centrum zainteresowań
2. Dominująca rola chrześcijaństwa - papież i
cesarz zwierzchnikami Europy
3. Łacina
Kultura średniowiecza
Style architektoniczne:
• romański (X – XIII wiek)
małe, wąskie okna,
kamienne niskie
budowle, absydy,
sklepienia kolebkowe,
potem krzyżowe, na
planie koła – rotundy lub krzyża; charakter
obronny); (Tower w
Londynie)
Kultura średniowiecza
• Style architektoniczne:
gotycki (XIII – XV wiek) –
strzeliste, ceglane budowle,
przypory i filary, sklepienia
gwiaździste i krzyżowo żebrowe, duże okna z
witrażami, rozety, ostre łuki,
na planie krzyża z nawą
główną i bocznymi –
podkreślanie potęgi Boga)
(Katedra Notre Dame w
Paryżu)
Kultura średniowiecza
Dzieła sztuki najczęściej anonimowe, na chwałę
Boga: Piety
Madonny
Kultura średniowiecza
• miniatury (ilustracje ksiąg
ze scenami biblijnymi);
• inicjały – ozdobne pierwsze
litery rozdziałów,
• książki przepisywane
ręcznie przez mnichów,
Kultura średniowiecza
• Nauka podporządkowana religii:
• Scholastyka – filozofia szkolna
(Tomasz Akwinu) – każde
twierdzenie naukowe trzeba
udowodnić w oparciu o Biblię lub
dzieła teologiczne albo antycznych
myślicieli (Platon, Arystoteles);
szkoły przyklasztorne;
Kultura średniowiecza
System kształcenia na uniwersytetach
(Bolonia, Paryż)
siedem sztuk wyzwolonych:
• Trivium: gramatyka (łacina) dialektyka
(logiczne myślenie); retoryka
(przemawianie);
• Quadrivium – muzyka, arytmetyka,
geometria, astronomia
• bakałarz –potem wydział prawa,
medycyny lub teologii – doktor
Kultura średniowiecza
Wzorce osobowe:
• rycerz (Cyd, Roland, Lancelot – posłuszny
władcy, walczący za wiarę i ojczyznę, opiekun
słabszych)
Kultura średniowiecza
Wzorce osobowe:
• asceta (Szymon Słupnik, św. Aleksy – żyjący
w umartwieniu, modlący się i poszczący,
pokutujący)
Kultura średniowiecza
Wzorce osobowe:
• władca (Karol Wielki, król Artur, Ryszard Lwie
Serce – chrześcijanin, odważny, troszczący się
o poddanych)
Kultura średniowiecza
Zakony:
• VI wiek – benedyktyni –
zasada „módl się i
pracuj” – ora et labora
(benedyktyńska praca –
żmudna i wytrwała –
przepisywanie ksiąg)
• XII – cystersi – ubóstwo,
milczenie w czasie pracy;
ziołolecznictwo
Kultura średniowiecza
XIII wiek – zakony
żebracze:
• franciszkanie (św.
Franciszek z Asyżu –
życie w zgodzie z
naturą, ubóstwo;
• dominikanie (św.
Dominik Guzman –
inkwizycja: zwalczanie
ruchów heretyckich)
Kultura średniowiecza
System feudalny
zależności między seniorem
(daje ziemie, zapewnia
opiekę) a wasalem
(posłuszny seniorowi,
wspiera go zbrojnie i radą)
(feudum – ziemia, lenno;
inwestytura – symbol
nadawanego lenna)
Kultura średniowiecza
• Stany społeczne – grupy ludzi o podobnych
prawach i obowiązkach:
• duchowni,
• rycerze,
• mieszczanie,
• chłopi
Kultura średniowiecza
• System uprawy roli w średniowieczu
TRÓJPOLÓWKA
Kultura średniowiecza
Miasta
lokowane na
prawie lubeckim:
zamiast rynku
długa ulica targowa
Kultura średniowiecza
Miasta lokowane na
prawie
magdeburskim:
prostokątny rynek,
ulice pod kątem
prostym
Kultura średniowiecza
•
•
•
•
Organizacja władzy w mieście:
wójt (władza zwierzchnia);
rada miejska (przedstawiciele patrycjatu);
ława miejska (sąd)
Podział stanu
mieszczańskiego na:
patrycjat (najbogatsi,
zasiadają we władzach
miasta);
Podział stanu mieszczańskiego na:
• pospólstwo ( kupcy, rzemieślnicy zrzeszeni w
cechach)
Podział stanu mieszczańskiego na:
• plebs (najubożsi, służba, żebracy, pracownicy
najemni, margines)
• Monarchia patrymonialna – władca jest
właścicielem państwa i przekazuje je
dziedzicznie
• Monarchia stanowa – władca opiera swą
władzę na stanach społecznych, które mu
służą za ziemię i przywileje