16 Marek Masztalerz Katedra Rachunkowoci Akademia
advertisement
Z definicji wynika zatem, Īe w wyniku zawarcia kontraktu, bĊdącego instrumentem finansowym, jedna ze stron wykazuje w swoim bilansie aktywa finansowe (trwałe lub obrotowe), natomiast druga strona wykazuje albo instrument kapitałowy w kapitale własnym albo zobowiązanie finansowe (krótko- lub długoterminowe). Marek Masztalerz Katedra RachunkowoĞci Akademia Ekonomiczna w Poznaniu EWIDENCJA I WYCENA BILANSOWA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH Jednostka A Jednostka B kontrakt (strona kontraktu) (strona kontraktu) 1. PojĊcie instrumentu finansowego PojĊcie instrumentu finansowego zostało wprowadzone do polskiego prawa bilansowego w 2000 roku (Dz.U. nr 113 poz. 1186). W ustawie podano jedynie ogólne definicje i zasady. Szczegółowe rozwiązania zostały zawarte w Rozporządzeniu Ministra Finansów (zwanym dalej w skrócie Rozp. MF) z dnia 12 grudnia 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674, zmienione w 2004 roku – Dz.U. nr 31 poz. 266). Krajowe regulacje są w duĪej mierze wzorowane na rozwiązaniach miĊdzynarodowych zawartych w MSR 32 „Instrumenty finansowe: ujawnianie i prezentacja” oraz MSR 39 „Instrumenty finansowe – ujmowanie i wycena”. Według MSR 32 instrument finansowy to kaĪda umowa, która skutkuje jednoczeĞnie powstaniem składnika aktywów finansowych u jednej jednostki gospodarczej i zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego u drugiej jednostki gospodarczej W myĞl art. 3 ust.1 pkt 23 UoR instrument finansowy to kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron oraz zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, Īe z kontraktu zawartego miĊdzy dwiema lub wiĊcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez wzglĊdu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązaĔ wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy. Aby w pełni zrozumieü istotĊ instrumentu finansowego, konieczne jest wyjaĞnienie terminów: aktywa finansowe, instrumenty kapitałowe oraz zobowiązania finansowe (patrz tab. 1). Tabela 1. Definicje i przykłady aktywów i zobowiązaĔ finansowych oraz instrumentów kapitałowych pojĊcie definicja AKTYWA FINANSOWE aktywa pieniĊĪne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a takĪe wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniĊĪnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach. (art. 3 ust. 1 pkt 24 UoR) INSTRUMENTY KAPITAŁOWE - kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, a takĪe zobowiązanie siĊ jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych. (art. 3 ust. 1 pkt 26 UoR) 16 A Aktywa nabyte akcje i inne instrumenty kapitałowe, • nabyte obligacje, • udzielone poĪyczki, • aktywa pieniĊĪne. • wystawione/wyemitowane: • udziały i akcje, • kwity depozytowe, • prawa poboru, • prawa do akcji, • warranty. B Pasywa Aktywa Pasywa INSTRUMENT KAPITAŁOWY AKTYWA FINANSOWE lub ZOBOWIĄZANIE FINANSOWE Rys. 1. UjĊcie instrumentu finansowego w bilansach obu stron kontraktu ħródło: Opracowanie własne. Rozpatrzmy kilka przykładów instrumentów finansowych: • • • przykłady - zobowiązanie jednostki do wydania aktywów • wyemitowane obligacje, ZOBOWIĄZANIA finansowych lub wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach. FINANSOWE • kredyty i poĪyczki (art. 3 ust. 1 pkt 27 UoR) do spłaty. ħródło: Opracowanie własne. INSTRUMENT FINANSOWY • Akcje: emitent akcji wykazuje instrument kapitałowy (w kapitale własnym), natomiast nabywca tychĪe akcji – aktywa finansowe; PoĪyczka: poĪyczkodawca wykazuje w bilansie aktywa finansowe, natomiast poĪyczkobiorca – zobowiązania finansowe; Obligacje: emitent obligacji wykazuje zobowiązanie finansowe, natomiast nabywca tych obligacji – aktywa finansowe, Weksle: wystawca weksla wykazuje w bilansie zobowiązania finansowe, natomiast posiadacz weksla – aktywa finansowe. Umowa dotycząca instrumentu finansowego powinna zawieraü postanowienia dotyczące kwoty, terminu oraz stopnia pewnoĞci wpływów i wydatków, czyli powinna okreĞlaü skutki gospodarcze, tj. korzyĞci ekonomiczne w postaci aktywów lub obowiązki wykonania przyszłych ĞwiadczeĔ w postaci zobowiązaĔ, a przede wszystkim ryzyko z nimi związane. Przyjmuje siĊ, Īe kontrakt powinien byü zawarty w formie pisemnej. Wprawdzie nie wynika to wprost z przepisów ustawy o rachunkowoĞci, niemniej tylko forma pisemna pozwala na jednoznaczne okreĞlenie warunków kontraktu jak równieĪ uniemoĪliwia stronom unikanie skutków gospodarczych wynikających z kontraktu. Nie wszystkie umowy, które spełniają definicjĊ z UoR, moĪna zaliczyü do instrumentów finansowych. Ustawa o rachunkowoĞci nie uznaje za instrumenty finansowe: 1) rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego, 2) umów o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji, w formie zapłacenia kwot odpowiadających stratom 17 poniesionym przez beneficjenta na skutek niespłacenia wierzytelnoĞci przez dłuĪnika w wymaganym terminie, 3) umów o przeniesienie praw z papierów wartoĞciowych w okresie pomiĊdzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartoĞciowych w okreĞlonym terminie, równieĪ wtedy, gdy przeniesienie tych praw nastĊpuje w formie zapisu na rachunku papierów wartoĞciowych, prowadzonym przez podmiot upowaĪniony na podstawie odrĊbnych przepisów, 4) aktywów i zobowiązaĔ z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach, 5) umów połączenia spółek, z których wynikają obowiązki okreĞlone w art. 44b ust. 9 UoR. Z kolei Rozp. MF w § 1 ust. 1 wyłącza siĊ z grupy instrumentów finansowych, których dotyczą zapisy rozporządzenia, takie pozycje jak: a. instrumenty kapitałowe wyemitowane lub wystawione przez jednostkĊ, w tym udziały, opcje na akcje własne, prawa poboru lub warranty, prawa do akcji i inne instrumenty finansowe, które zgodnie z ustawą jednostka zalicza do kapitału własnego, b. udziały w jednostkach podporządkowanych, c. prawa i zobowiązania wynikające z umów ubezpieczeniowych, d. prawa i zobowiązania wynikające z umów leasingu, e. umowy, z których wynika obowiązek dokonania płatnoĞci zaleĪnych od warunków klimatycznych, geologicznych lub innych czynników naturalnych. 2. Podział instrumentów finansowych Klasyczny podział instrumentów według ich ekonomicznego charakteru obejmuje trzy grupy: 1. instrumenty pierwotne, 2. instrumenty pochodne, 3. instrumenty złoĪone. Pierwotne instrumenty finansowe są to aktywa finansowe lub zobowiązania finansowe, które otrzyma lub zapłaci jednostka w ustalonej lub moĪliwej do ustalenia kwocie. Cechą instrumentów pierwotnych jest wysoka płynnoĞü, co oznacza, Īe moĪna je szybko zamieniü na Ğrodki pieniĊĪne. Do typowych instrumentów pierwotnych zaliczamy: • Ğrodki pieniĊĪne (np. gotówka w kasie i na kontach bankowych, weksle i czeki), • nabyte lub wyemitowane dłuĪne papiery wartoĞciowe (np. obligacje), • nabyte lub wyemitowane papiery wartoĞciowe z prawem do kapitału (np. akcje), • umowne prawa do otrzymania lub przekazania Ğrodków pieniĊĪnych lub innych aktywów finansowych (np. poĪyczki, kredyty) Instrumenty pierwotne mogą mieü charakter pieniĊĪny (gdy korzyĞci ekonomiczne mają postaü Ğrodków pieniĊĪnych) lub charakter niepieniĊĪny (gdy korzyĞci mają postaü aktywów finansowych innych niĪ Ğrodki pieniĊĪne). Pochodne instrumenty finansowe, zwane równieĪ derywatami, są to instrumenty finansowe, których wartoĞü jest pochodną wartoĞci instrumentu bazowego. W polskim prawie bilansowym za pochodny instrument finansowy uznaje siĊ taki instrument finansowy, dla którego spełnione są warunki zawarte w § 3 pkt 4 Rozp. MF, czyli: 1) wartoĞü instrumentu jest zaleĪna od zmiany wartoĞci instrumentu bazowego, tj. okreĞlonej stopy procentowej, ceny papieru wartoĞciowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodnoĞci kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkoĞci, 18 2) nabycie nie powoduje poniesienia Īadnych wydatków początkowych albo wartoĞü netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartoĞci innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zaleĪy od zmiany warunków rynkowych, 3) rozliczenie nastąpi w przyszłoĞci. Warto zaznaczyü, Īe aby moĪna było uznaü instrument finansowy za instrument pochodny, wszystkie trzy warunki muszą byü spełnione jednoczeĞnie. Do instrumentów pochodnych zaliczamy w szczególnoĞci transakcje (kontrakty) terminowe takie jak: • kontrakt forward – umowa nakładająca na jedną stronĊ obowiązek dostarczenia, a na drugą – obowiązek odbioru aktywów (np. towarów albo papierów wartoĞciowych), w okreĞlonym terminie w przyszłoĞci i po okreĞlonej cenie, ustalonej w momencie zawarcia kontraktu, • kontrakt futures – umowa o okreĞlonej standardowej charakterystyce, bĊdąca przedmiotem publicznego obrotu, nakładająca na jedną stronĊ obowiązek dostarczenia, a na drugą – obowiązek odbioru aktywów o okreĞlonej iloĞci, w okreĞlonym terminie w przyszłoĞci i po okreĞlonej cenie, ustalonej w momencie zawarcia kontraktu, • opcja – kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa prawo kupna aktywów (opcja kupna - call) lub sprzedaĪy aktywów (opcja sprzedaĪy – put) po okreĞlonej z góry cenie oraz w okreĞlonym czasie, • kontrakt swap – umowa zamiany przyszłych płatnoĞci na warunkach z góry okreĞlonych przez strony kontraktu. Wymienione instrumenty pochodne zostaną szerzej omówione w dalszej czĊĞci artykułu. ZłoĪone instrumenty finansowe to kontrakty składające siĊ z instrumentu kapitałowego oraz zobowiązania finansowego lub zobowiązania o innym charakterze. Instrument złoĪony moĪe byü kombinacją: 1) dwóch instrumentów pierwotnych (np. obligacje zamienne na akcje), 2) instrumentu pierwotnego i instrumentu pochodnego (np. obligacje z wbudowaną opcją wczeĞniejszego wykupu). W drugim przypadku mamy do czynienia z tzw. wbudowanym instrumentem pochodnym, który został zdefiniowany w polskim prawie bilansowym jako wynikające z zawartego kontraktu warunki, które powodują, Īe czĊĞü lub całoĞü przepływów pieniĊĪnych uzyskiwanych z umowy zmienia siĊ w sposób podobny do tego, jaki powodowałby samodzielnie instrument pochodny. Do typowych wbudowanych instrumentów pochodnych moĪna zaliczyü: • umowy, w których naleĪne kwoty są indeksowane np. według wskaĨnika inflacji, stóp procentowych, kursów walutowych itp., • opcje wczeĞniejszego wykupu dłuĪnych papierów wartoĞciowych (obligacji). 2.1. Kontrakty futures i forward W przypadku kontraktów terminowych typu forward oraz futures obie strony są zobowiązane do zrealizowania warunków umowy w okreĞlonym terminie w przyszłoĞci. Rozliczenie koĔcowe nastĊpuje po kursie terminowym, czyli cenie ustalonej na dany dzieĔ w przyszłoĞci. Na rysunku 2 przedstawiono profile dochodowoĞci nabywcy i sprzedawcy kontraktu w zaleĪnoĞci od zmiany ceny instrumentu bazowego (np. kursu walutowego, indeksu giełdowego czy innych instrumentów). 19 nabywca kontraktu cena terminowa zysk próg rentownoĞci cena wykonania ZYSK 0 premia opcyjna 0 STRATA cena instrumentu bazowego cena instrumentu bazowego strata Rys. 3. Nabycie opcji kupna ħródło: Opracowanie własne. sprzedawca kontraktu Rys. 2. Profile dochodowoĞci stron kontraktu terminowego futures/forward ħródło: Opracowanie własne. W praktyce kontrakty terminowe bardzo czĊsto wykorzystuje siĊ do zabezpieczania naleĪnoĞci lub zobowiązaĔ w walutach obcych. JeĞli np. firma ma do zapłacenia 1000 euro i obawia siĊ niekorzystnych zmian kursu walutowego, moĪe zakupiü kontrakt terminowy na 1000 euro. W przypadku naleĪnoĞci zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym bĊdzie polegało na sprzedaĪy kontraktu. Kontrakty terminowe futures i forward, mimo wielu podobieĔstw (np. w zakresie profilu dochodowoĞci stron kontraktu oraz obowiązków wynikających z umowy), znacznie siĊ róĪnią. NajwaĪniejsze róĪnice ujĊto w tabeli: Tabela 2. Porównanie kontraktów forward i futures forward Prywatna umowa miĊdzy stronami futures Przedmiot obrotu giełdowego Brak standaryzacji Standaryzacja (cena, termin, warunki) OkreĞlona jedna data dostawy Przedział dat, w których moĪliwa jest dostawa Rozliczany na zakoĔczenie waĪnoĞci kontraktu Rozliczany codziennie CzĊsto wystĊpuje fizyczna dostawa Brak fizycznej dostawy Brak depozytu ħródło: Opracowanie własne. Wymóg wniesienia depozytu Zapłacona premia jest dla nabywcy opcji maksymalną stratą, jaką moĪe on ponieĞü: jeĞli nabywca nie zdecyduje siĊ na realizacjĊ opcji straci tylko zapłaconą premiĊ. Potencjalny zysk nabywcy opcji jest teoretycznie nieograniczony. DuĪo bardziej ryzykowna jest sytuacja wystawcy opcji, dla którego premia jest maksymalnym zyskiem z kontraktu, pod warunkiem, Īe nabywca nie zrealizuje opcji. Profile dochodowoĞci nabywców i wystawców opcji kupna i sprzedaĪy przedstawiono na rysunku 4. na b yw c a o p c ji sp rz e d a Ī y (lo n g p u t) na b yw c a o p c ji k u p na (lo n g ca ll) z y sk z ysk 0 0 st rat a strat a w ysta w c a o p c ji sp rz e d a Ī y (sh o rt p u t) w yst a w c a o p c ji k u p n a (sh o rt c a ll) z y sk z ysk 0 0 st rat a strat a 2.2. Opcje W przypadku kontraktu opcyjnego nabywca opcji ma prawo do zakupu lub sprzedaĪy okreĞlonego instrumentu, natomiast wystawca opcji ma obowiązek wykonaü na Īądanie kupującego prawa wynikające z umowy. Za przywilej prawa do wykonania opcji nabywca płaci premiĊ. OczywiĞcie nabywca zrealizuje opcjĊ tylko wtedy, gdy kurs bieĪący instrumenty bazowego bĊdzie wyĪszy (dla opcji kupna) lub niĪszy (dla opcji sprzedaĪy) niĪ cena wykonania opcji (cena terminowa ustalona w momencie zawarcia kontraktu). 20 Rys. 4. Profile dochodowoĞci nabywców i wystawców opcji kupna i sprzedaĪy ħródło: Opracowanie własne. 2.3. Swapy Kontrakty swap dotyczą zamiany zobowiązaĔ miĊdzy stronami kontraktu. Do typowych transakcji w tej grupie zaliczamy: • swap odsetkowy, polegający na zamianie płatnoĞci odsetek (od zobowiązaĔ w tej samej kwocie i w tej samej walucie) miĊdzy stronami kontraktu, z których jedna płaci odsetki według stałej a druga strona według zmiennej stopy procentowej; 21 swap walutowy, polegający na zamianie zobowiązaĔ wyraĪonych w róĪnych walutach miĊdzy stronami kontraktu (np. jedna strona ma kredyt w CHF a druga strona w PLN i w wyniku zawarcia kontraktu swap „zamieniają siĊ” płatnoĞciami), • swap towarowy, polegający na zamianie płatnoĞci naliczonych na podstawie cen ustalonej iloĞci okreĞlonego towaru. Przy kontraktach swapowych nie wystĊpuje fizyczna dostawa tylko rozliczenie finansowych skutków transakcji. • BANK X BANK Y odsetki w CHF odsetki w PLN kredyt w CHF kredyt w PLN Firma Alfa SWAP Firma Beta Rys. 5. Swap walutowy ħródło: Opracowanie własne. 3. Klasyfikacja instrumentów finansowych według kryterium przeznaczenia Instrumenty finansowe są klasyfikowane w dniu ich nabycia lub powstania do jednej z czterech kategorii, zgodnie z kryterium ich przeznaczenia1: 1. aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu, 2. poĪyczki udzielone i naleĪnoĞci własne, 3. aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalnoĞci, 4. aktywa finansowe dostĊpne do sprzedaĪy. Prowadzenie ewidencji analitycznej w przekroju tych czterech kategorii jest konieczne ze wzglĊdu na bardzo precyzyjnie okreĞlone zasady wyceny instrumentów zakwalifikowanych do poszczególnych kategorii. Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu obejmują aktywa nabyte w celu osiągniĊcia korzyĞci ekonomicznych wynikających z krótkoterminowych zmian cen oraz wahaĔ innych czynników rynkowych albo krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, a takĪe inne aktywa finansowe, bez wzglĊdu na zamiary, jakimi kierowano siĊ przy zawieraniu kontraktu, jeĪeli stanowią one składnik portfela podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duĪe prawdopodobieĔstwo realizacji w krótkim terminie zakładanych korzyĞci ekonomicznych. Do tej kategorii moĪna zaliczyü takĪe pochodne instrumenty finansowe, chyba, Īe jednostka uznaje je za instrumenty zabezpieczające. Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu obejmują m.in. zobowiązanie do dostarczenia poĪyczonych papierów wartoĞciowych oraz innych instrumentów finansowych, w przypadku zawarcia przez jednostkĊ umowy sprzedaĪy krótkiej2. Do tej kategorii moĪna zaliczyü pochodne instrumenty finansowe, z wyjątkiem przypadku, gdy jednostka uznaje je za instrumenty zabezpieczające. 1 Przedstawiony podział, zawarty w § 5 ust. 1 Rozp. MF wywodzi siĊ z MSR 39 „Instrumenty finansowe – ujmowanie i wycena”. SprzedaĪ krótka oznacza sprzedaĪ wczeĞniej poĪyczonych papierów wartoĞciowych i póĨniejsze ich odkupienie po niĪszej cenie niĪ zostały sprzedane w celu ich zwrotu poĪyczkodawcy. 2 22 PoĪyczki udzielone i naleĪnoĞci własne, niezaleĪnie od terminu ich wymagalnoĞci, obejmują aktywa finansowe powstałe na skutek wydania bezpoĞrednio drugiej stronie kontraktu Ğrodków pieniĊĪnych, pod warunkiem, Īe zawarty kontrakt spełnia definicjĊ instrumentu finansowego zawartą w UoR. Do tej kategorii zalicza siĊ równieĪ obligacje i inne dłuĪne instrumenty finansowe nabyte w zamian za wydane bezpoĞrednio drugiej stronie Ğrodki pieniĊĪne, jeĞli tylko z kontraktu wynika jednoznacznie, Īe zbywający nie utracił kontroli nad wydanymi instrumentami finansowymi. Warto dodaü, Īe poĪyczki udzielone i naleĪnoĞci własne, które jednostka zamierza sprzedaĪ w krótkim terminie (tj. w okresie do 3 miesiĊcy) zalicza siĊ do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu. Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalnoĞci obejmują przede wszystkim niezakwalifikowane do poĪyczek udzielonych i naleĪnoĞci własnych aktywa finansowe, dla których zawarte kontrakty ustalają termin wymagalnoĞci spłaty nominalnej oraz okreĞlają prawo do otrzymania w okreĞlonym terminie korzyĞci ekonomicznych (np. oprocentowania), w stałej lub moĪliwej do ustalenia kwocie, pod warunkiem, Īe jednostka zamierza i moĪe utrzymywaü te aktywa do czasu, gdy staną siĊ one wymagalne. Do kategorii aktywów utrzymywanych do terminu wymagalnoĞci moĪna równieĪ zaliczyü nabyte dłuĪne instrumenty finansowe z opcją sprzedaĪy (put) lub opcją kupna (call), które odpowiednio dają stronom kontraktu prawo wykupu instrumentu przed upływem terminy wymagalnoĞci, pod warunkiem, Īe: • w przypadku posiadania opcji sprzedaĪy jednostka zamierza i moĪe utrzymywaü instrument do terminu wymagalnoĞci, • w przypadku opcji kupna związanej z instrumentem kwoty otrzymane od emitenta we wczeĞniejszym terminie nie bĊdą istotnie odbiegały od wartoĞci tego instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych. Warunek utrzymywania aktywów do terminu wymagalnoĞci, bĊdący podstawą kwalifikowania instrumentów finansowych do omawianej kategorii, nie jest w szczególnoĞci spełniony, gdy: 1) jednostka zamierza utrzymaü instrumenty przez pewien czas, lecz nie ustala, Īe zakoĔczenie tego okresu nastąpi w terminie wymagalnoĞci, 2) kwota moĪliwa do uzyskania od emitenta po wykonaniu przez niego opcji kupna znacząco odbiega od wartoĞci instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych, 3) jednostka nabywa dłuĪny instrument finansowy z opcją zamiany na instrumenty kapitałowe, chyba Īe wykonanie opcji jest moĪliwe w terminie wymagalnoĞci ustalonym dla instrumentu dłuĪnego albo inne uzasadnione okolicznoĞci wskazują na małe prawdopodobieĔstwo wykonania opcji, 4) jednostka nie dysponuje Ğrodkami na finansowanie aktywów do terminu wymagalnoĞci, 5) przepisy prawa, statut albo zawarte umowy ograniczają moĪliwoĞü utrzymywania aktywów do terminu wymagalnoĞci. Przy kwalifikowaniu instrumentów finansowych do omawianej kategorii naleĪy zachowaü szczególną ostroĪnoĞü, gdyĪ niedotrzymanie warunku utrzymywania tych aktywów do terminu wymagalnoĞci wiąĪe siĊ z prawnymi konsekwencjami (§ 8 ust. 4-5 Rozp. MF). Warunek ten uznaje siĊ za naruszony, jeĞli w bieĪącym roku obrotowym albo w okresie poprzednich 2 lat obrotowych zaszła jedna z nastĊpujących transakcji: - aktywa finansowe uznane za utrzymywane do terminu wymagalnoĞci zostały zbyte lub wydane w zamian za inne aktywa, - wykonana została opcja sprzedaĪy takich aktywów, - przekwalifikowano takie aktywa do innej kategorii. Od dnia wykonania takiej transakcji jednostka nie moĪe nabywanych aktywów zaliczaü do omawianej kategorii instrumentów finansowych przez okres pozostały do koĔca bieĪącego 23 roku obrotowego oraz przez nastĊpne 2 lata obrotowe. Ponadto w dniu wykonania takiej transakcji jednostka musi przekwalifikowaü wszystkie instrumenty finansowe pozostałe w omawianej kategorii do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu lub aktywów finansowych dostĊpnych do sprzedaĪy. W niektórych przypadkach wymienione transakcje nie naruszają warunku kwalifikowania instrumentów finansowych do kategorii aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalnoĞci. Warunek ten uznaje siĊ bowiem za nienaruszony, jeĞli transakcja dotyczyła wartoĞci aktywów nieznaczącej w skali całego portfela albo nastąpiła: 1) w dniu bliskim terminowi wymagalnoĞci, 2) po dniu, w którym co najmniej 90% wartoĞci nominalnej zostało spłacone, 3) na skutek zdarzeĔ trudnych do przewidzenia w momencie zaliczenia instrumentu finansowego do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalnoĞci. Aktywa finansowe dostĊpne do sprzedaĪy obejmują wszelkie instrumenty finansowe, które nie spełniają warunków zaliczenia do innych kategorii. 4. Wycena instrumentów finansowych Instrumenty finansowe wprowadza siĊ do ksiąg rachunkowych na dzieĔ zawarcia kontraktu. Zgodnie z § 13 ust. 1 Rozp. MF na dzieĔ zawarcia kontraktu: • aktywa finansowe wycenia siĊ w cenie nabycia, czyli wartoĞci godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych, • zobowiązania finansowe wycenia siĊ w wartoĞci godziwej uzyskanej kwoty lub wartoĞci otrzymanych innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartoĞci godziwej na moment wprowadzenia instrumentu do ksiąg rachunkowych naleĪy uwzglĊdniü takĪe poniesione przez jednostkĊ koszty transakcji, do których zalicza siĊ w szczególnoĞci prowizje maklerskie, opłaty giełdowe i inne nałoĪone przez uprawnione instytucje w związku z zawarciem transakcji, prowizje za doradztwo oraz podatki i opłaty wynikające z obowiązujących przepisów. JeĞli dzieĔ zawarcia transakcji (w przypadku aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu oraz aktywów finansowych dostĊpnych do sprzedaĪy) róĪni siĊ od dnia rozliczenia transakcji, wyceny dokonuje siĊ na oba momenty a skutki z przeszacowania aktywów finansowych zalicza siĊ odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych albo odnosi na kapitał z aktualizacji wyceny (przy zachowaniu reguł dotyczących ewidencji skutków przeszacowania wartoĞci inwestycji krótko- i długoterminowych). Instrumenty finansowe wycenia siĊ równieĪ na dzieĔ bilansowy. W zaleĪnoĞci od kategorii instrumentu finansowego wyceny tej dokonuje siĊ według wartoĞci godziwej lub skorygowanej ceny nabycia. Tabela 3. Zasady wyceny instrumentów finansowych na dzieĔ bilansowy GRUPA INSTRUMENTÓW przeznaczone do obrotu AKTYWA FINANSOWE ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE METODA WYCENY wartoĞü godziwa poĪyczki udzielone i naleĪnoĞci własne skorygowana cena nabycia utrzymywane do terminu wymagalnoĞci skorygowana cena nabycia dostĊpne do sprzedaĪy wartoĞü godziwa przeznaczone do obrotu wartoĞü godziwa pozostałe ħródło: Opracowanie własne. skorygowana cena nabycia 24 Zgodnie z art. 28 ust. 6 UoR wartoĞü godziwa to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostaü wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiĊdzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. WartoĞü godziwą instrumentów finansowych znajdujących siĊ w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa (pomniejszona ewentualnie o koszty transakcji, gdyby ich wysokoĞü była znacząca). CenĊ rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkĊ oraz zobowiązaĔ finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąü, stanowi zgłoszona na rynku bieĪąca oferta kupna, natomiast cenĊ rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyü, oraz zaciągniĊtych zobowiązaĔ finansowych stanowi zgłoszona na rynek bieĪąca oferta sprzedaĪy. Według § 15 Rozp. MF za wiarygodną uznaje siĊ wartoĞü godziwą, która w szczególnoĞci została ustalona drogą: 1) wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej na aktywnym rynku regulowanym, na którym nastĊpuje publiczny obrót instrumentami finansowymi, zaĞ informacje o tej cenie są ogólnie dostĊpne, 2) oszacowania dłuĪnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezaleĪną jednostkĊ Ğwiadczącą tego rodzaju usługi, przy czym moĪliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniĊĪnych związanych z tymi instrumentami, 3) zastosowania właĞciwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejĞciowe pochodzą z aktywnego regulowanego rynku, 4) oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny rynek, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej na aktywnym regulowanym rynku ceny nieróĪniącego siĊ istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złoĪonego instrumentu finansowego, 5) oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne. W tak ustalonej wartoĞci godziwej wycenia siĊ na dzieĔ bilansowy aktywa i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu oraz aktywa finansowe dostĊpne do sprzedaĪy. Skorygowana cena nabycia (koszt zamortyzowany) jest to cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązaĔ finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartoĞü początkowa), pomniejszona o spłaty wartoĞci nominalnej (kapitału podstawowego), odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotĊ zdyskontowanej róĪnicy miĊdzy wartoĞcią początkową składnika i jego wartoĞcią w terminie wymagalnoĞci, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a takĪe pomniejszona o odpisy aktualizujące wartoĞü. Efektywna stopa procentowa jest to stopa, przy której nastĊpuje zdyskontowanie do bieĪącej wartoĞci związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniĊĪnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalnoĞci, a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej – do terminu nastĊpnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowa stanowi wewnĊtrzną stopĊ zwrotu (internal rate of return - IRR) składnika aktywów lub zobowiązania finansowego za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów i zobowiązaĔ finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowej uwzglĊdnia siĊ wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu.Według skorygowanej ceny nabycia wycenie siĊ zobowiązania finansowe, poĪyczki udzielone i naleĪnoĞci własne oraz aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalnoĞci. Przykład 1. Skorygowana cena nabycia. Jednostka zakupiła 1000 sztuk 4-letnich obligacji o wartoĞci nominalnej 100 zł kaĪda, płacąc 80 zł za kaĪdą obligacjĊ. Koszty prowizji wyniosły 1600 zł. Aktywa finansowe wprowadzamy do ksiąg rachunkowych w wartoĞci godziwej poniesionych wydatków, czyli 81 600 zł. Zakładamy, Īe obligacje bĊdą utrzymywane do 25 terminu wymagalnoĞci, czyli na dzieĔ bilansowy muszą byü one wycenione według skorygowanej ceny nabycia. Ustalamy efektywną stopĊ procentową. Z równania 100 000 = 81 600 * (1 + IRR)4 po przekształceniach otrzymujemy IRR = 5,215%. Skorygowana cena nabycia obligacji na koniec kolejnych lat bĊdzie zatem nastĊpująca: - po pierwszym roku = 81 600 * 105,215% = 85 855 zł - po drugim roku = 85 855 * 105,215% = 90 332 zł - po trzecim roku = 90 332 * 105,215% = 95 043 zł - po czwartym roku = 95 043 * 105,215% = 100 000 zł. Przykład 2. Skorygowana cena nabycia. Spółka Delta zaciągnĊła 2-letni kredyt bankowy w wysokoĞci 300 000 zł. Oprocentowanie kredytu wynosi 9% w skali roku. Odsetki są naliczane i płacone co miesiąc. Kwota kredytu została podzielona na równe raty kapitałowe płatne wraz z odsetkami co miesiąc. Prowizja bankowa za udzielenie kredytu wyniosła 1% wartoĞci kredytu i została zapłacona w momencie zaciągniĊcia kredytu. Harmonogram spłat bĊdzie nastĊpujący: Okres Kapitał do spłaty na początek okresu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 300 000,00 zł 287 500,00 zł 275 000,00 zł 262 500,00 zł 250 000,00 zł 237 500,00 zł 225 000,00 zł 212 500,00 zł 200 000,00 zł 187 500,00 zł 175 000,00 zł 162 500,00 zł 150 000,00 zł 137 500,00 zł 125 000,00 zł 112 500,00 zł 100 000,00 zł 87 500,00 zł 75 000,00 zł 62 500,00 zł 50 000,00 zł 37 500,00 zł 25 000,00 zł 12 500,00 zł Odsetki za okres Rata kapitałowa Przepływ pieniĊĪny 2 250,00 zł 2 156,25 zł 2 062,50 zł 1 968,75 zł 1 875,00 zł 1 781,25 zł 1 687,50 zł 1 593,75 zł 1 500,00 zł 1 406,25 zł 1 312,50 zł 1 218,75 zł 1 125,00 zł 1 031,25 zł 937,50 zł 843,75 zł 750,00 zł 656,25 zł 562,50 zł 468,75 zł 375,00 zł 281,25 zł 187,50 zł 93,75 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 12 500,00 zł 14 750,00 zł 14 656,25 zł 14 562,50 zł 14 468,75 zł 14 375,00 zł 14 281,25 zł 14 187,50 zł 14 093,75 zł 14 000,00 zł 13 906,25 zł 13 812,50 zł 13 718,75 zł 13 625,00 zł 13 531,25 zł 13 437,50 zł 13 343,75 zł 13 250,00 zł 13 156,25 zł 13 062,50 zł 12 968,75 zł 12 875,00 zł 12 781,25 zł 12 687,50 zł 12 593,75 zł Skorygowana cena Kapitał do spłaty nabycia (patrz obliczenia na koniec okresu pod tabelą) 287 500,00 zł 275 000,00 zł 262 500,00 zł 250 000,00 zł 237 500,00 zł 225 000,00 zł 212 500,00 zł 200 000,00 zł 187 500,00 zł 175 000,00 zł 162 500,00 zł 150 000,00 zł 137 500,00 zł 125 000,00 zł 112 500,00 zł 100 000,00 zł 87 500,00 zł 75 000,00 zł 62 500,00 zł 50 000,00 zł 37 500,00 zł 25 000,00 zł 12 500,00 zł 0 zł 289 903,17 zł 277 298,69 zł 264 694,20 zł 252 089,72 zł 239 485,23 zł 226 880,75 zł 214 276,26 zł 201 671,77 zł 189 067,29 zł 176 462,80 zł 163 858,32 zł 151 253,83 zł 138 649,34 zł 126 044,86 zł 113 440,37 zł 100 835,89 zł 88 231,40 zł 75 626,92 zł 63 022,43 zł 50 417,94 zł 37 813,46 zł 25 208,97 zł 12 604,49 zł 0 zł Wyliczenie efektywnej stopy procentowej (IRR) bĊdzie tutaj bardziej skomplikowane niĪ w poprzednim przykładzie. WewnĊtrzną (miesiĊczną) stopĊ zwrotu naleĪy wyznaczyü z równania: 297000 = 12593,75 14750 14656,25 14562,50 + + + .... + 1 + IRR (1 + IRR ) 2 (1 + IRR ) 3 (1 + IRR ) 24 5. Odpisy aktualizujące z tytułu trwałej utraty wartoĞci JeĞli istnieje duĪe prawdopodobieĔstwo, Īe instrument finansowy zakwalifikowany do aktywów finansowych nie przyniesie w przyniesie w przyszłoĞci przewidywanych korzyĞci ekonomicznych, mamy do czynienia z trwałą utratą wartoĞci. MSR 39 wĞród obiektywnych przesłanek utraty wartoĞci składników aktywów finansowych wymienia m.in.: • znaczące trudnoĞci finansowe emitenta, • niedotrzymanie warunków umowy (np. niespłacanie odsetek), • wysokie prawdopodobieĔstwo upadłoĞci emitenta, • zanik aktywnego rynku na dany składnik aktywów finansowych. W przypadku trwałej utraty wartoĞci składnika aktywów naleĪy dokonaü odpisu aktualizującego, doprowadzającego wartoĞü składnika do ceny sprzedaĪy netto lub inaczej okreĞlonej wartoĞci godziwej. Odpis z tytułu trwałej utraty wartoĞci odnosi siĊ w ciĊĪar kosztów finansowych nie póĨniej niĪ na koniec okresu sprawozdawczego. JeĞli ustanie przyczyna, dla której dokonano odpisu, moĪna go „wycofaü” na dobro przychodów finansowych maksymalnie w wysokoĞci dokonanego wczeĞniej odpisu. Tabela 4. Zasady ustalania wysokoĞci odpisu aktualizującego według § 24 Rozp. MF Grupa aktywów finansowych Metoda ustalania odpisu aktualizującego AKTYWA FINANSOWE WYCENIANE WEDŁUG SKORYGOWANEJ CENY NABYCIA RóĪnica miĊdzy wartoĞcią aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych na dzieĔ wyceny i moĪliwą do uzyskania kwotą, przy czym kwotĊ moĪliwą do odzyskania stanowi bieĪąca wartoĞü przyszłych przepływów pieniĊĪnych oczekiwanych przez jednostkĊ, zdyskontowana za pomocą efektywnej stopy procentowej, którą jednostka stosowała dotychczas, wyceniając przeszacowany składnik aktywów finansowych. RóĪnica miĊdzy ceną nabycia składnika aktywów i jego wartoĞcią godziwą AKTYWA FINANSOWE ustaloną na dzieĔ wyceny, z tym Īe przez wartoĞü godziwą dłuĪnych instrumentów WYCENIANE WEDŁUG finansowych na dzieĔ wyceny rozumie siĊ bieĪącą wartoĞü oczekiwanych przez WARTOĝCI GODZIWEJ jednostkĊ zdyskontowaną za pomocą bieĪącej rynkowej stopy procentowej stosowanej do podobnych instrumentów finansowych. RóĪnica miĊdzy wartoĞcią składnika aktywów wynikająca z ksiąg rachunkowych i POZOSTAŁE AKTYWA bieĪącą wartoĞcią przyszłych przepływów pieniĊĪnych oczekiwanych przez jednostkĊ, zdyskontowaną za pomocą bieĪącej rynkowej stopy procentowej FINANSOWE stosowanej do podobnych instrumentów finansowych. ħródło: Opracowanie własne. Przykład 3. Odpis z tytułu trwałej utraty wartoĞci Spółka Omega w czerwcu 2004 roku udzieliła spółce Alfa 3-letniej poĪyczki w wysokoĞci 200 000 zł. PoĪyczka ma byü spłacona wraz z odsetkami w kwocie 270 000 na koniec okresu objĊtego umową, tj. 30.06.2007 roku. Po dwóch latach okazało siĊ, Īe spółka Alfa wpadła w tarapaty finansowe. W toku renegocjacji umowy obniĪono kwotĊ do spłaty w 2007 roku do wysokoĞci 230 000 zł. W praktyce do obliczania IRR najlepiej wykorzystaü arkusz kalkulacyjny Excel, w którym jest dostĊpna funkcja IRR. W rozpatrywanym przypadku IRR wyniesie 0,8359% w skali miesiąca. Skorygowana cenĊ nabycia na koniec kolejnych miesiĊcy ustalamy zgodnie z podaną wczeĞniej definicją, czyli: • cena nabycia • minus spłata wartoĞci nominalnej • plus skumulowana zdyskontowanej róĪnicy miĊdzy wartoĞcią początkową a koĔcową. Przykładowo skorygowana cena nabycia: - na koniec pierwszego miesiąca: (300 000 – 12 500) * 100,8359% = 289 903,17 zł - na koniec drugiego miesiąca: (287 500 – 12 500) * 100,8359% = 277 298,69 zł itd. Udzielona poĪyczka jest wyceniana według skorygowanej ceny nabycia. WewnĊtrzna stopa zwrotu IRR (dla warunków początkowych umowy) = 10,521% Skorygowana cena nabycia instrumentu: - na 30.06.2005 r. = 200 000 * 1,10521 = 221 042 zł - na 30.06.2006 r. = 221 042 * 1,10521 = 244 298 zł Po drugim roku (na dzieĔ 20.06.2006 r.) w związku ze zmianą warunków umowy naleĪy dokonaü odpisu aktualizującego (zgodnie z zasadami podanymi w tabeli 2). Ustalamy bieĪącą wartoĞü poĪyczki (na dzieĔ 30.06.2006 r.) po obniĪeniu kwoty koĔcowej spłaty. W tym celu dyskontujemy kwotĊ do spłaty za pomocą efektywnej stopy procentowej (IRR): 230 000 / 1,10521 = 208 105 zł. A zatem: 26 27 • • • WartoĞü poĪyczki wynikająca z ksiąg rachunkowych na dzieĔ wyceny = 244 298 zł, Kwota moĪliwa do odzyskania = 208 105 zł, WysokoĞü odpisu aktualizującego z tytułu trwałej utraty wartoĞci = 244 298 – 208 105 = 36 133 zł (koszty finansowe). Inne aktywa finansowe Inne aktywa finansowe w cenie nabycia Wzrost wartoĞci instrumentów (aktywów) finansowych Odpisy aktualizujące Wycofanie odpisu z tytułu trwałej utraty wartoĞci Umorzenie lub zamiana własnych akcji, udziałów, kwitów depozytowych, praw do akcji, praw poboru i warrantów Wycena instrumentu według skorygowanej ceny nabycia na kolejne lata bĊdzie nastĊpująca: - na 30.06.2006 r. = 208 105 zł - na 30.06.2007 r. = 208 105 * 1,10521 = 230 000 zł. Kapitał podstawowy 6. Ewidencja instrumentów finansowych w ksiĊgach rachunkowych Kredyty i poĪyczki Spłata kredytu lub poĪyczki Zobowiązania z tytułu emisji dłuĪnych papierów wartoĞciowych Wykup dłuĪnych papierów wartoĞciowych Inne zobowiązania finansowe Spłata zobowiązania Instrumenty finansowe są ewidencjonowane zarówno na kontach bilansowych jak i na kontach pozabilansowych. Ewidencja bilansowa instrumentów finansowych w ksiĊgach nabywcy instrumentu obejmuje nastĊpujące konta (z podziałem na krótko- i długoterminowe): • Udziały i akcje, • Inne papiery wartoĞciowe, • Udzielone poĪyczki, • Inne aktywa finansowe, • Odpisy aktualizujące aktywa finansowe. Wystawca lub emitent instrumentu finansowego wykazuje go w ksiĊgach rachunkowych na kontach zobowiązaĔ (krótko- lub długoterminowych) lub kapitału własnego: • Kapitał (fundusz) podstawowy, • Kredyty i poĪyczki, • Zobowiązania z tytułu emisji dłuĪnych papierów wartoĞciowych, • Inne zobowiązania finansowe. Na podstawie kont bilansowych tworzy siĊ informacjĊ o posiadanych instrumentach finansowych wykazywaną w bilansie. Ewidencja pozabilansowa polega na ujmowaniu instrumentów w przekroju kategorii wymienionych w Rozp. MF, czyli: 1) aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu, 2) poĪyczki udzielone i naleĪnoĞci własne, 3) aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalnoĞci, 4) aktywa finansowe dostĊpne do sprzedaĪy. Informacje o instrumentach finansowych podzielonych na wymienione cztery kategorie wykazuje siĊ w sprawozdaniu finansowym w informacji dodatkowej. W wyniku wyceny instrumentów mogą pojawiü siĊ róĪnice miĊdzy wartoĞcią początkową instrumentu a jego wartoĞcią na dzieĔ bilansowy. Skutki przeszacowania wartoĞci instrumentów finansowych odnosi siĊ na: • Koszty finansowe – w przypadku spadku wartoĞci instrumentu, • Przychody finansowe – w przypadku wzrostu wartoĞci instrumentu (z zastrzeĪeniem, Īe w przypadku długoterminowych aktywów finansowych wzrost wartoĞci powyĪej wartoĞci początkowej odnosi siĊ na dobro kapitału z aktualizacji wyceny). Tabela 5. Dekretacje typowych operacji gospodarczych związanych z instrumentami finansowymi KONTO BILANSOWE Udziały i akcje Dt Ct Udziały i akcje w cenie nabycia Inne papiery wartoĞciowe Papiery wartoĞciowe w cenie nabycia Udzielone poĪyczki Udzielenie poĪyczki 28 WyksiĊgowanie sprzedanych udziałów i akcji WyksiĊgowanie sprzedanych papierów wartoĞciowych Spłata poĪyczki przez dłuĪnika WyksiĊgowanie sprzedanych innych aktywów finansowych Spadek wartoĞci instrumentów (aktywów) finansowych Odpisy z tytułu trwałej utraty wartoĞci Emisja akcji i udziałów, kwitów depozytowych, praw do akcji, praw poboru, warrantów ZaciągniĊcie kredytu lub poĪyczki Wzrost wartoĞci zobowiązania w wyniku wyceny w skorygowanej cenie nabycia Wpływy z emisji dłuĪnych papierów wartoĞciowych Wzrost wartoĞci zobowiązania w wyniku wyceny w skorygowanej cenie nabycia Powstanie zobowiązania Wzrost wartoĞci zobowiązania w wyniku wyceny w skorygowanej cenie nabycia Spadek wartoĞci instrumentów (aktywów) finansowych Odpisy z tytułu trwałej utraty wartoĞci instrumentów (aktywów) finansowych Koszty finansowe Wzrost wartoĞci zobowiązaĔ finansowych w wyniku wyceny w skorygowanej cenie nabycia WyksiĊgowanie sprzedanych instrumentów (aktywów) finansowych Wzrost wartoĞci instrumentów (aktywów) finansowych Wycofanie odpisu z tytułu trwałej utraty wartoĞci Przychody finansowe Wpływy ze sprzedaĪy instrumentów (aktywów) finansowych Kapitał z aktualizacji wyceny Spadek wartoĞci długoterminowych instrumentów finansowych do ceny nabycia Wzrost wartoĞci długoterminowych instrumentów finansowych powyĪej ceny nabycia ħródło: Opracowanie własne. Literatura 1. Masztalerz M., Instrumenty finansowe - klasyfikacja i charakterystyka, "Prawo PrzedsiĊbiorcy", nr 33 (709), 2006. 2. Masztalerz M., Instrumenty finansowe - zasady ewidencji i metody wyceny, "Prawo PrzedsiĊbiorcy", nr 36 (712), 2006. 3. Masztalerz M., Wbudowane instrumenty pochodne i zabezpieczające, "Prawo PrzedsiĊbiorcy", nr 37 (713), 2006. 4. Remlein M., Instrumenty finansowe, w: RachunkowoĞü finansowa – czĊĞü II (zaawansowana), red. W. Gabrusewicz, Z. Kołaczyk, SKwP, Warszawa 2005. 5. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674, zmienione w 2004 roku – Dz.U. nr 31 poz. 266). 6. Ustawa o rachunkowoĞci z dnia 29 wrzeĞnia 1994 r., (j.t. Dz.U. z 2002 roku nr 76, poz. 694 z póĨn. zm.) 29
