Ujmowanie i wycena instrumentów finansowych a
advertisement
BoĪena Koáosowska, GraĪyna Voss ANNALES U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L UB L IN – POL ON IA VOL. XLVI, 1 SECTIO H 2012 *Uniwersytet Mikoáaja Kopernika w Toruniu **WyĪsza Szkoáa Bankowa w Toruniu BOĩENA KOàOSOWSKA*, GRAĩYNA VOSS** Ujmowanie i wycena instrumentów finansowych a odpowiedzialnoĞü spoáeczna Recognition and measurement of financial instruments and corporate social responsibility Wprowadzenie Wspóáczesna gospodarka coraz bardziej wpisuje siĊ w warunki globalizacji rynku, w tym równieĪ rynku kapitaáowego. Rynki finansowe są naraĪone na problemy etyczne, a najwiĊksze skandale w Ğwiecie biznesu byáy związane z finansami. W wielu podmiotach gospodarczych udziaáowcy i akcjonariusze na pozór dobrze funkcjonujących firm odnieĞli niedające siĊ oszacowaü straty. W dalszym ciągu inwestorzy w sposób trwaáy lub czasowo inwestują swoje wolne Ğrodki pieniĊĪne z przekonaniem o ich bezpieczeĔstwie. Instrumenty finansowe stają siĊ powszechnie wykorzystywanym instrumentem związanym z funkcjonowaniem kaĪdej, a nie tylko duĪej jednostki gospodarczej powiązanej kapitaáowo. Dlatego warto zwróciü uwagĊ, iĪ polskie przedsiĊbiorstwa borykają siĊ z ciągle podlegającymi harmonizacji i standaryzacji zasadami rachunkowoĞci. ZáoĪonoĞü sytuacji gospodarczej moĪe powodowaü niewáaĞciwą interpretacjĊ aktów prawnych. Dlatego celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zasad ujawniania i wyceny instrumentów finansowych w Ğwietle obowiązujących, ale nieujednoliconych regulacji prawnych. 1. Istota instrumentów finansowych w Ğwietle regulacji prawnych Jednostki gospodarcze stosownie do uwarunkowaĔ prawnych, w Ğwietle których funkcjonują na rynku, są zobligowane do stosowania krajowych lub miĊdzynarodowych regu- 328 BOĩENA KOàOSOWSKA, GRAĩYNA VOSS lacji prawnych. CzĊsto jednak jednostki stosują równoczeĞnie krajowe i miĊdzynarodowe przepisy. Dokonując wyceny i ujĊcia instrumentów finansowych, w sprawozdaniu naleĪy uwzglĊdniü wymogi prawne dotyczące ich wyceny, których zastosowanie przede wszystkim zaleĪy od samego podmiotu gospodarczego. Regulacjami prawnymi w tym zakresie są: – Ustawa o rachunkowoĞci, – Rozporządzenie Ministra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegóáowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych z póĨniejszymi zmianami (Dz.U. nr 149, poz. 1674, Dz.U. 31, poz. 266 z 2004 r., Dz.U. poz. 2146 oraz Dz.U. 228, poz.1508 z 2008 r.), – MiĊdzynarodowe Standardy RachunkowoĞci: MSR 32 „Instrumenty finansowe: prezentacja”, MSR 39 „Instrumenty finansowe; ujmowanie i wycena”, MSR 21 „Skutki zmiany kursów wymiany walut obcych”, MSR 36 „Utrata wartoĞci aktywów”, – MiĊdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĞci Finansowej: MSSF 2 „PáatnoĞü w formie akcji”, MSSF 3 „Poáączenie jednostek gospodarczych”, MSSF 7 „Instrumenty finansowe – ujawnianie informacji”. Ustawa o rachunkowoĞci zawiera definicje i pojĊcia, ogólne zasady wyceny (w tym: wartoĞü godziwą, cenĊ nabycia i trwaáą utratĊ wartoĞci), zasady ujmowania róĪnic z przeszacowania, warunki uznania zawartych kontraktów za zabezpieczające, wzory sprawozdaĔ finansowych oraz zakres informacji dodatkowych. Rozporządzenie Ministra Finansów okreĞla: przepisy ogólne, zasady uznania instrumentów finansowych, metody wyceny pozycji zabezpieczających i zabezpieczanych oraz prezentacjĊ instrumentów finansowych. W Ğwietle regulacji krajowych za instrument finansowy uwaĪana jest kaĪda umowa, która skutkuje jednoczeĞnie powstaniem skáadnika aktywów finansowych u jednego z podmiotów gospodarczych i jednoczeĞnie spowoduje zobowiązanie finansowe lub instrument kapitaáowy u drugiego podmiotu gospodarczego. Skutki instrumentu finansowego przedstawiono na rysunku 1. MSR 32: „Instrumenty finansowe: prezentacja”, ma zastosowanie w jednostkach gospodarczych do wszystkich typów instrumentów finansowych z wyáączeniem: udziaáów w jednostkach zaleĪnych, stowarzyszonych i wspólnych przedsiĊwziĊciach, których zasady wyceny i ujawnienia reguluje MSR 27 „Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania finansowe” oraz MSR 31 „Udziaáy we wspólnych przedsiĊwziĊciach”. Pozostaáe instrumenty finansowe zostaáy zdefiniowane w MSR 32 „Instrumenty finansowe: prezentacja” w nastĊpujący sposób1. Aktywa finansowe stanowi kaĪdy skáadnik aktywów mający postaü: Ğrodków pieniĊĪnych, instrumentu kapitaáowego innej jednostki, umownego prawa do: otrzymania Ğrodków pieniĊĪnych lub innego skáadnika aktywów finansowych od innej jednostki albo wymiany aktywów finansowych lub zobowiązaĔ finansowych z inną jednostką na potencjalnie korzystnych warunkach, lub kontraktu, który bĊdzie rozliczony, lub moĪe byü rozliczony przez jednostkĊ we wáasnych instrumentach kapitaáowych. 1 MiĊdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĞci Finansowej, International Accouting Standards Board, SKwP 2007, s. 954–955. UJMOWANIE I WYCENA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH A ODPOWIEDZIALNOĝû SPOàECZNA AKTYWA A. Aktywa trwaáe I strona kontraktu I. WartoĞci niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwaáe III. NaleĪnoĞci dáugoterminowe IV. Inwestycje dáugoterminowe 1. NieruchomoĞci 2. WartoĞci niematerialne i prawne II strona kontraktu INSTRUMENT KAPITAàOWY 3. Dáugoterminowe aktywa finansowe: - udziaáy lub akcje - inne papiery wartoĞciowe - udzielone poĪyczki - inne dáugoterminowe aktywa finansowe 4. Inne inwestycje V. Dáugoterminowe rozliczenia miĊdzyokresowe 329 PASYWA A. Kapitaá wáasny I. Kapitaá podstawowy II. Kapitaá zapasowy III. Kapitaá rezerwowy IV. Zysk (strata) B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania dáugoterminowe - kredyty i poĪyczki - z tytuáu emisji papierów wartoĞciowych - inne zobowiązania finansowe lub AKTYWA FINANSOWE B. Aktywa obrotowe I. Zapasy II. NaleĪnoĞci krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe 1. Krótkoterminowe aktywa finansowe - udziaáy lub akcje - inne papiery wartoĞciowe - udzielone poĪyczki - inne krótkoterminowe aktywa finansowe - aktywa pieniĊĪne 2. Inne inwestycje krótkoterminowe IV. Krótkoterminowe rozliczenia miĊdzyokresowe - inne III. Zobowiązania krótkoterminowe - kredytu i poĪyczki - z tytuáu emisji papierów wartoĞciowych - inne zobowiązania finansowe - zobowiązania wekslowe - z tytuáu dostaw i usáug - z tytuáu podatków, ceá, ubezpieczeĔ i innych ĞwiadczeĔ - z tytuáu wynagrodzeĔ ZOBOWIĄZANIE - inne - fundusze specjalne FINANSOWE IV. Rozliczenia miĊdzyokresowe Rys. 1: Skutki instrumentu finansowego ħródáo: Z. Mesner (red.), RachunkowoĞü finansowa z uwzglĊdnieniem MSSF, PWN, Warszawa 2007, s. 73. Instrument kapitaáowy jest to umowa, która dokumentuje istnienie udziaáów koĔcowych (rezydualnych), a w aktywach jednostki po odjĊciu wszystkich zobowiązaĔ. WartoĞü godziwa jest to kwota, za jaką skáadnik aktywów mógáby zostaü wymieniony, a zobowiązanie wykonane pomiĊdzy poinformowanymi, zainteresowanymi i niepowiązanymi stronami transakcji. 330 BOĩENA KOàOSOWSKA, GRAĩYNA VOSS Zobowiązania finansowe to kaĪde zobowiązanie, bĊdące: a) wynikającym z umowy obowiązkiem: wydania Ğrodków pieniĊĪnych lub innego skáadnika aktywów finansowych innej jednostce lub wymiany aktywów finansowych lub zobowiązaĔ finansowych z inną jednostką na potencjalnie niekorzystnych warunkach, b) kontraktem, który bĊdzie rozliczony lub moĪe byü rozliczony we wáasnych instrumentach kapitaáowych jednostki, i jest: instrumentem niepochodnym, z którego wynika lub moĪe wynikaü obowiązek dostarczenia przez jednostkĊ zmiennej liczby wáasnych instrumentów kapitaáowych lub instrumentem pochodnym, który bĊdzie rozliczony lub moĪe byü rozliczony w inny sposób niĪ przez wymianĊ ustalonej kwoty Ğrodków pieniĊĪnych lub innego skáadnika aktywów finansowych na ustaloną liczbĊ wáasnych instrumentów kapitaáowych jednostki. Z tego powodu wáasne instrumenty kapitaáowe jednostki nie obejmują instrumentów, które same są umowami o przyszáe otrzymanie lub wydanie wáasnych instrumentów kapitaáowych przez jednostkĊ. Zgodnie z MSR 39 pojĊcie instrumentów finansowych zostaáo przedstawione nieco w odmienny sposób w stosunku do podejĞcia w MSR 32 – za instrument pochodny uwaĪa siĊ instrument finansowy lub inny kontrakt objĊty standardem 39, jeĞli speánia nastĊpujące warunki: 1) jego wartoĞü zmienia siĊ wraz ze zmianą okreĞlonej stopy procentowej, ceny instrumentu finansowego, ceny towaru, kursu walutowego, indeksu ceny lub stóp, ratingu kredytowego lub indeksu kredytowego czy teĪ innej zmiennej, przy zaáoĪeniu, Īe w przypadku zmiennej niefinansowej zmienna ta nie jest specyficzna dla strony kontraktu (czasami zwana instrumentem bazowym), 2) nie wymaga Īadnej początkowej inwestycji netto lub wymaga początkowej inwestycji netto mniejszej niĪ dla innych rodzajów kontraktów, dla których oczekuje siĊ podobnych reakcji na zmiany czynników rynków, 3) jego rozliczenie nastąpi w przyszáoĞci. 2. Systematyka instrumentów finansowych Zgodnie z MSR 39 wyróĪniono cztery kategorie instrumentów finansowych: 1. Inwestycje utrzymane do terminu wymagalnoĞci – są to aktywa finansowe niebĊdące instrumentami pochodnymi, z ustalonymi lub moĪliwymi do okreĞlenia páatnoĞciami oraz ustalonym terminie wymagalnoĞci, wzglĊdem których jednostka ma stanowczy zamiar i jest w stanie utrzymaü w posiadaniu do upáywu terminu wymagalnoĞci (wyznaczone przez jednostkĊ przy początkowym ujĊciu jako wyceniane w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy, wyznaczone przez jednostkĊ jako dostĊpne do sprzedaĪy, speániające definicjĊ poĪyczek i naleĪnoĞci). Jednostka nie kwalifikuje Īadnych aktywów finansowych jako utrzymywanych do terminu wymagalnoĞci, jeĞli w bieĪącym roku obrotowym lub w dwóch ostatnich latach obrotowych sprzedaáa lub przekwalifikowaáa wiĊcej niĪ nieznaczną kwotĊ inwestycji utrzymanych UJMOWANIE I WYCENA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH A ODPOWIEDZIALNOĝû SPOàECZNA 331 do terminu wymagalnoĞci (wiĊcej niĪ nieznaczną kwotĊ w stosunku do caákowitej kwoty inwestycji utrzymywanych do terminu wymagalnoĞci), z wyjątkiem sprzedaĪy lub przekwalifikowaĔ dokonanych: blisko terminu wymagalnoĞci lub wykupu ( np. mniej niĪ 3 miesiące przed terminem wymagalnoĞci, a zmiany stóp procentowych nie miaáyby istotnego wpáywu na wartoĞü godziwą), po odzyskaniu przez jednostkĊ zasadniczej kwoty nominaáu poprzez spáaty lub przedpáaty zgodnie z ustalonym harmonogramem lub na skutek odosobnionego zdarzenia, które nie poddaje siĊ kontroli jednostki, nie jest zdarzeniem powtarzającym siĊ i którego nie moĪna byáo przewidzieü. 2. PoĪyczki i naleĪnoĞci są aktywami finansowymi niebĊdącymi instrumentami pochodnymi, z ustalonymi lub moĪliwymi do okreĞlenia páatnoĞciami, które nie są kwotowane na aktywnym rynku, inne niĪ: aktywa finansowe, jakie jednostka zamierza sprzedaü natychmiast lub w bliskim terminie, które przekwalifikuje jako przeznaczone do obrotu i te, które przy początkowym ujĊciu zostaáy wycenione wedáug wartoĞci godziwej. RównieĪ inne niĪ aktywa finansowe wyznaczone przez jednostkĊ przy początkowym ujĊciu jako dostĊpne do sprzedaĪy oraz inne niĪ aktywa finansowe, których posiadacz moĪe nie odzyskaü zasadniczo peánej kwoty inwestycji początkowej z innego powodu niĪ pogorszenia obsáugi kredytu, które kwalifikuje siĊ jako dostĊpne do sprzedaĪy. 3. Skáadniki aktywów finansowych lub zobowiązania finansowe wyceniane w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy, speániając jednoczeĞnie którekolwiek z podanych warunków: są kwalifikowane jako przeznaczone do obrotu, nabyte lub zaciągniĊte gáównie w celu sprzedaĪy lub odkupienia w bliskim terminie lub są czĊĞcią portfela okreĞlonych instrumentów finansowych, którymi zarządza siĊ áącznie, i dla których istnieje potwierdzenie aktualnego faktycznego wzoru generowania krótkoterminowych zysków lub zaliczają siĊ do instrumentów pochodnych (z wyjątkiem instrumentów pochodnych bĊdących umowami gwarancji finansowych lub wyznaczonych i bĊdących efektywnymi instrumentami zabezpieczającymi). NaleĪy jednoczeĞnie pamiĊtaü, iĪ inwestycji w instrumenty kapitaáowe, dla których nie istnieje cena rynkowa notowana na aktywnym rynku i których wartoĞci godziwej nie moĪna wyceniü w wiarygodny sposób, nie wyznacza siĊ do wyceny wedáug wartoĞci godziwej przez wynik finansowy. 4. Aktywa finansowe dostĊpne do sprzedaĪy są to aktywa finansowe niebĊdące instrumentami pochodnymi, które zostaáy wyznaczone jako dostĊpne do sprzedaĪy lub niebĊdące a) poĪyczkami i naleĪnoĞciami, b) inwestycjami utrzymywanymi do terminu wymagalnoĞci, ani c) aktywami finansowymi wycenianymi w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegóáowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674 z póĨn. zm.) instrumenty finansowe dzielą siĊ ze wzglĊdu na stopieĔ záoĪonoĞci na: instrumenty podstawowe, instrumenty pochodne i instrumenty záoĪone. Do instrumentów podstawowych zaliczyü moĪna np.: akcje, obligacje, lokaty terminowe, weksle. Instrumenty pochodne to te, których wartoĞü jest zaleĪna od zmiany wartoĞci instrumentu bazowego, czyli okreĞlonej stopy procentowej, ceny papieru wartoĞciowego lub towaru, kursu walut, 332 BOĩENA KOàOSOWSKA, GRAĩYNA VOSS indeksu cen lub stóp, indeksu kredytowego lub innej podobnej wielkoĞci. Nabycie instrumentu pochodnego nie powoduje poniesienia Īadnych wydatków początkowych lub wartoĞü początkowa tych wydatków jest stosunkowo niska w porównaniu z wartoĞcią innych rodzajów kontraktów, a ich rozliczenie nastąpi w przyszáoĞci. Do instrumentów pochodnych zaliczyü moĪna kontrakty forward lub futures, opcje i kontrakty swap. Instrumenty záoĪone oparte są na instrumencie podstawowym i pochodnym, przykáadowo moĪe to byü spáata zobowiązaĔ akcjami/udziaáami wáasnymi. Jednostki gospodarcze zobligowane są do zakwalifikowania instrumentu finansowego w dniu nabycia do jednej z grup zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów. 3. Metody wyceny instrumentów finansowych W celu dokonania wyceny instrumentów finansowych w Rozporządzeniu Ministra Finansów przewidziano trzy metody wyceny: cenĊ nabycia, wartoĞü godziwą i skorygowaną cenĊ nabycia. Cena nabycia oznacza wartoĞü godziwą, a zgodnie z cytowanym rozporządzeniem aktywa finansowe ewidencjonuje siĊ w ksiĊgach rachunkowych na dzieĔ zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest wartoĞci godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych skáadników majątkowych. Zobowiązania finansowe wycenia siĊ w wartoĞci godziwej uzyskanej kwoty lub wartoĞci otrzymanych innych skáadników majątkowych. Ustalając wartoĞü godziwą, uwzglĊdnia siĊ poniesione przez jednostkĊ koszty transakcji. WartoĞü godziwa, zgodnie z ustawą o rachunkowoĞci, to kwota, za jaką dany skáadnik aktywów mógáby zostaü wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej miĊdzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Dla instrumentów finansowych, dla których nie istnieje aktywny rynek, konieczne jest stosowanie innych technik w celu ustalenia wartoĞci godziwej. Rozporządzenie Ministra Finansów przewiduje cztery moĪliwoĞci ustalania wartoĞci, do których zaliczyü moĪna: – zastosowanie wáaĞciwego modelu wyceny, do którego wykorzystuje siĊ dane z aktywnego regulowanego rynku, – szacowanie ceny aktywów finansowych na podstawie publicznie ogáoszonej, notowanej na aktywnym regulowanym rynku ceny nieróĪniącej siĊ istotnie, podobnego aktywu finansowego lub ceny záoĪonego instrumentu finansowego, – szacowanie ceny za pomocą metody estymacji, – dla dáuĪnych aktywów finansowych dopuszcza siĊ szacowanie wartoĞci przez wyspecjalizowaną niezaleĪną jednostkĊ Ğwiadczącą tego rodzaju usáugi, przy jednoczesnym rzetelnie oszacowanym przepáywie pieniĊĪnym związanym z szacowanymi instrumentami. Skorygowana cena nabycia aktywów i zobowiązaĔ finansowych to cena, w jakiej skáadnik zostaá wprowadzony do ksiąg rachunkowych, pomniejszona o spáaty wartoĞci nominalnej, odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotĊ zdyskontowanej róĪnicy miĊdzy wartoĞcią początkową skáadnika i jego wartoĞcią w terminie wymagalnoĞci, UJMOWANIE I WYCENA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH A ODPOWIEDZIALNOĝû SPOàECZNA 333 wyliczona za pomocą efektywnej stopy procentowej, a takĪe pomniejszona o odpisy aktualizujące wartoĞü. Skutki wyceny aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu oraz aktywów i zobowiązaĔ finansowych wycenionych metodą skorygowanej ceny nabycia zalicza siĊ do kosztów finansowych. Natomiast skutki wyceny aktywów finansowych dostĊpnych do sprzedaĪy, ale tych, które jednostka wycenia w wartoĞci godziwej w zaleĪnoĞci od decyzji jednostki, mogą byü przypisane do przychodów i kosztów finansowych lub do kapitaáów z aktualizacji wyceny2. Zasady wyceny inwestycji opisane w ustawie o rachunkowoĞci nie zawsze pozostają spójne z wyceną instrumentów finansowych opisanych w Rozporządzeniu Ministra Finansów i MSR i MSSF. Metody wyceny instrumentów finansowych na dzieĔ bilansowy róĪnią siĊ co do parametrów wyceny w zaleĪnoĞci od podejĞcia w Ğwietle ustawy o rachunkowoĞci a MSR – róĪnice te przedstawiono w tabelach 1 i 2. Tabela 1. Wycena instrumentów finansowych w prawie bilansowym Instrument finansowy Metoda wyceny Odniesienie skutków wyceny Aktywa finansowe i zobowiązania WartoĞü godziwa finansowe przeznaczone do obrotu Wynik finansowy Aktywa finansowe utrzymane do terminu wymagalnoĞci Skorygowana cena nabycia Wynik finansowy Udzielone poĪyczki i naleĪnoĞci Skorygowana cena nabycia Wynik finansowy Aktywa finansowe dostĊpne do sprzedaĪy WartoĞü godziwa Wynik finansowy lub kapitaá z aktualizacji wyceny Zobowiązania finansowe Skorygowana cena nabycia Wynik finansowy ħródáo: Opracowanie wáasne. Tabela 2. Wycena instrumentów finansowych w Ğwietle MiĊdzynarodowych Standardów RachunkowoĞci Instrument finansowy Metoda wyceny Instrumenty wyceniane w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy WartoĞü godziwa Instrumenty dostĊpne do sprzedaĪy WartoĞü godziwa PoĪyczki i naleĪnoĞci Zamortyzowany koszt/skorygowana cena nabycia Instrumenty utrzymywane do terminu wymagalnoĞci Zamortyzowany koszt Zobowiązania finansowe inne niĪ przeznaczone do obrotu Zamortyzowany koszt ħródáo: Opracowanie wáasne. 2 J. Gierusz, Plan kont z komentarzem, Handel, Produkcja Usáugi, ODDK, GdaĔsk 2009, s. 163–164. 334 BOĩENA KOàOSOWSKA, GRAĩYNA VOSS Na podstawie przedstawionych rozwiązaĔ widaü odmienne podejĞcie co do metody wyceny instrumentów finansowych stosowanych w jednostkach wykorzystujących prawo bilansowe i w jednostkach, które obligatoryjnie lub fakultatywnie stosują przepisy wynikające z MSR-ów. Rada MSR International Accounting Standards Board uwzglĊdniáa okolicznoĞci sprzyjające eliminacji róĪnic pomiĊdzy MSR 39 a US GAAP (Powszechnie Stosowane AmerykaĔskie Standardy RachunkowoĞci). Wytyczne w zakresie wyceny i rachunkowoĞci zabezpieczeĔ opisane w MSR 39 są generalnie podobne do wytycznych zawartych w US GAAP. Obecnie obowiązujący (zmieniony) MSR 39 doprowadziá do wyeliminowania róĪnic w zakresie: – umowy kupna lub sprzedaĪy aktywów niefinansowych, – przyrzeczenia poĪyczki, – niezrealizowanych zysków i strat na aktywach finansowych dostĊpnych do sprzedaĪy, – wartoĞci godziwej na aktywnych rynkach, – wartoĞci godziwej na nieaktywnych rynkach, – utraty wartoĞci poĪyczek o staáej stopie procentowej: moĪliwa do obserwacji cena rynkowa, – odwrócenia straty z tytuáu utraty wartoĞci inwestycji w instrumenty kapitaáowe, – zabezpieczenia uprawdopodobnionych przyszáych zobowiązaĔ, – korekty wartoĞci początkowej aktywów finansowych lub zobowiązaĔ finansowych wynikających z zabezpieczenia planowanych transakcji, – korekty wartoĞci początkowej aktywów niefinansowych lub zobowiązaĔ niefinansowych wynikających z zabezpieczenia planowanych transakcji. 4. Ujawnianie informacji o instrumentach finansowych Jednostki gospodarcze, które zgodnie z ustawą o rachunkowoĞci prowadzą ksiĊgi rachunkowe, mają obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego i ujawnienia w nim informacji, które pozwolą uĪytkownikom dokonaü oceny wpáywu instrumentów finansowych na sytuacjĊ majątkową i wynik dziaáalnoĞci danej jednostki. Informacje dotyczące instrumentów finansowych znajdują siĊ w: bilansie, rachunku zysków i strat, zestawieniu zmian w kapitale wáasnym i informacji dodatkowej. Ponadto jednostka powinna przedstawiü informacjĊ o ryzyku związanym z analizą terminów wymagalnoĞci, dotyczy to miĊdzy innymi depozytów páatnych na Īądanie. Ujawnienia dotyczące wartoĞci godziwej polegają na przedstawieniu metod i przyjĊtych przez jednostkĊ technik w ustalaniu wartoĞci godziwej dla poszczególnych kategorii instrumentów finansowych. W informacji dodatkowej podaje siĊ sposób ustalania wartoĞci godziwej poprzez okreĞlenie, czy jest ona odnoszona w czĊĞci lub w caáoĞci do publicznych notowaĔ cen aktywnego rynku. Warto równieĪ zwróciü uwagĊ, UJMOWANIE I WYCENA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH A ODPOWIEDZIALNOĝû SPOàECZNA 335 Īe jednostka gospodarcza moĪe nie ujawniaü informacji o wartoĞci godziwej, jeĞli wartoĞü bilansowa jest zbliĪona do wartoĞci godziwej oraz w przypadku inwestycji w instrumenty kapitaáowe, które nie są notowane na aktywnym rynku, lub inwestycje zostaáy dokonane w instrumenty pochodne związane z takimi instrumentami kapitaáowymi, wycenianymi zgodnie z MSR 39 po koszcie, gdyĪ nie moĪna dla nich ustaliü wiarygodnej wartoĞci godziwej. W rachunku zysków i strat lub w informacji dodatkowej ujawnia siĊ informacje na temat zysku lub straty netto dotyczącej aktywów finansowych lub zobowiązaĔ finansowych wycenianych w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy. Ponadto uwzglĊdnia siĊ wartoĞü instrumentów przeznaczonych do obrotu (MSR 39), skáadników aktywów finansowych dostĊpnych do sprzedaĪy, wykazując oddzielnie kwotĊ zysku lub straty, która zostanie ujĊta w roku obrotowym bezpoĞrednio w kapitale wáasnym, i kwotĊ usuniĊtą z kapitaáu wáasnego, która zostaáa ujĊta w wyniku finansowym w bieĪącym roku obrotowym. Ujawnieniu podlegają równieĪ informacje dotyczące: inwestycji utrzymanych do terminu wymagalnoĞci, poĪyczek i naleĪnoĞci oraz zobowiązaĔ finansowych wycenianych wedáug zamortyzowanego kosztu, przychodów i kosztów z tytuáu odsetek odnoszonych przez wynik finansowy, przychodów i kosztów z tytuáu opáat odnoszonych przez wynik finansowy, przychodów z tytuáu odsetek związanych aktywami finansowymi, które ulegáy utracie wartoĞci oraz kwoty strat z tytuáu utraty wartoĞci kaĪdej kategorii aktywów finansowych. Zgodnie z MSR 39 jednostki zobowiązane są do ujawniania informacji o rachunkowoĞci zabezpieczeĔ odrĊbnie dla kaĪdego zabezpieczenia. Ostatnim elementem ujawnieĔ są ujawnienia informacji o ryzyku, oznacza to, Īe jednostka przedstawia charakter i zakres ryzyka związanego z instrumentami finansowymi, na które jest naraĪona. Niestety, nie są okreĞlone metody i sposoby szacowania ryzyka – dotyczy to ryzyka rynkowego, kredytowego i páynnoĞci. ZakoĔczenie Instrumenty finansowe stanowią powszechnie wykorzystywany element funkcjonowania jednostek gospodarczych, które niejednokrotnie dąĪą do zawyĪenia wartoĞci prezentowanych w ramach inwestycji dáugoterminowych udziaáów i akcji innych spóáek, nie dokonując stosownych odpisów aktualizujących ich wartoĞü3. Ryzyko i niepewnoĞü staáy siĊ podstawowymi cechami wspóáczesnego otoczenia konkurencyjnego4. Zasady ujmowania i wyceny instrumentów finansowych w Ğwietle obowiązujących przepisów prawnych są podobne, ale nie są identyczne, co Ğwiadczy o braku harmonizacji zasad, a tym samym pozwala jednostkom na pewną dowolnoĞü, której niewątpliwie sprzyja 3 M. Kutera, A. Hoáda, S. T. Surdykowska, Oszustwa ksiĊgowe teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2006, s. 111. 4 T. Gabrusewicz, RachunkowoĞü odpowiedzialnoĞci spoáecznej w ksztaátowaniu zasad nadzoru korporacyjnego, C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 34. 336 BOĩENA KOàOSOWSKA, GRAĩYNA VOSS okreĞlenie istotnoĞci róĪnic w zakresie prezentacji i ujawnieĔ. Systemy rachunkowoĞci pozwalają na duĪą swobodĊ dziaáania, a jednoczeĞnie ustawa o rachunkowoĞci nie nakáada na wszystkie jednostki koniecznoĞci badania sprawozdaĔ finansowych przez biegáych rewidentów. Brak audytu i odmienne podejĞcie do metod wyceny sprzyja prezentowaniu danych w okreĞlony sposób mający spowodowaü konkretne reakcje inwestorów i innych uĪytkowników sprawozdaĔ. Wykorzystanie rachunkowoĞci kreatywnej nie jest jednoznaczne z naduĪyciem prawa, ale dla wielu uĪytkowników stanowi podstawowe Ĩródáo informacji inaczej rozumianej rzeczywistoĞci, a co za tym idzie – podejmowania decyzji. Pomimo záoĪonoĞci problemu moĪemy zachowaü pozorny spokój i cieszyü siĊ, iĪ na polskim rynku nie pojawiáy siĊ „skandale finansowe” na miarĊ tych odnotowanych w Ameryce. Recognition and measurement of financial instruments and corporate social responsibility Measurement of market economy has introduced financial instruments commonly used as an element in the functioning of enterprises. Legal regulations are not identical in the valuation and disclosure of financial instruments developed by individuals in the annual financial reports. Therefore, the Polish and international regulations are significant by different, which does not facilitate the assessment of its financial statements to users.
