Afryka, Azja i Ameryka Łacińska w II połowie XX w.

Afryka, Azja i Ameryka Łacińska w II połowie XX wieku.
1. Procesy dekolonizacyjne w Azji i w Afryce po II wojnie światowej.
Przyczyny dekolonizacji:
▪ osłabienie europejskich państw kolonialnych w okresie II wojny światowej, powodujące niezdolność do utrzymania
większości kolonii
▪ wzrost znaczenia po II wojnie światowej ruchów wyzwoleńczo – niepodległościowych w koloniach
Formy dekolonizacji:
▪ uzyskanie niepodległości w wyniku konfliktu zbrojnego (np. państwa dawnych francuskich Indochin, Algieria)
▪ uzyskanie niepodległości na drodze pokojowej (np. Indie w 1947 r.)
Etapy dekolonizacji
▪ lata 1945 – 1949 (uzyskanie niepodległości np. przez Indonezję w 1945 , Filipiny w 1946, Indie w 1947, Pakistan w 1947, Izrael w 1948)
▪ lata 1950 – 1969 (uznanie przez Francję po zakończeniu I wojny indochińskiej w 1954 r. niepodległości Wietnamu,
Laosu, Kambodży, uzyskanie niepodległości przez 17 państw Afryki w 1960 r.– rok 1960 jako „rok Afryki”,
uzyskanie niepodległości przez Algierię w 1962 r.)
▪ od lat 70-tych (np. Angola i Mozambik w 1975 r., niewielkie państwa wyspiarskie M. Karaibskiego i Pacyfiku)
Skutki procesów dekolonizacyjnych: np.
▪ narodziny ruchu państw niezaangażowanych (od konferencji w Bandungu w 1955 r.)
▪ pojawienie się określenia „trzeci świat”
▪ zmiana układu sił politycznych na forum ONZ, w wyniku powstania nowych państw
▪ rywalizacja o wpływy w państwach „trzeciego świata” miedzy ZSRR a państwami zachodnimi (USA, Wielka Brytania,
Francja)
▪ zjawisko neokolonializmu – dążenie do politycznego i gospodarczego uzależnienia dawnych kolonii (zwł. przez Francję
i Wielką Brytanię – np. w ramach Commonwealthu)
▪ powstanie wielu nowych państw, nieprzygotowanych do samodzielnego rozwoju (przeważnie biednych, o niestabilnej
sytuacji politycznej, przejawiającej się czasami w wojnach domowych i przewrotach politycznych)
Rozwinięcie poszczególnych kwestii dotyczących procesów dekolonizacyjnych– punkty 2, 3, 4
2. Konferencja w Bandungu w 1955 r. i powstanie ruchu państw niezaangażowanych – konferencja 29 krajów
Azji i Afryki, wiążemy z nią powstanie ruchu państw niezaangażowanych, skupiał przede wszystkim tzw. kraje
Trzeciego Świata (postkolonialne państwa Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej), wspierał procesy dekolonizacyjne twórcy
ruchu państw niezaangażowanych: J. Nehru, Gamal Naser, J. Broz – Tito, Ahmed Sukarno, inni politycy aktywni w
ruchu państw niezaangażowanych: cesarz Etiopii Hajle Selasje, premier Indii Indira Gandhi
3. Azja po II wojnie światowej – dekolonizacja, konflikty zbrojne, przemiany polityczne.
A. Procesy dekolonizacyjne w Azji po II wojnie światowej (wybrane zagadnienia)
-
uzyskanie niepodległości przez Indonezję w 1945 r. (Ahmed Sukarno, twórca niepodległej Indonezji, prezydent w l.
1945 – 1967)
podział Indii Brytyjskich na Indie i Pakistan oraz uzyskanie niepodległości przez te dwa kraje (1947)
▪ rola Indyjskiego Kongresu Narodowego w uzyskaniu przez Indie niepodległości
▪ przywódcy Indyjskiego Kongresu Narodowego :
J. Nehru (pierwszy premier niepodległych Indii)
Mahatma Gandhi (duchowy przywódca Hindusów, zwolennik zasady biernego oporu i obywatelskiego
nieposłuszeństwa bez użycia przemocy, zamordowany w 1948 przez fanatycznego Hindusa - przeciwnika
kompromisu z muzułmanami, do czego nawoływał Gandhi)
-
▪ przekształcenie Pakistanu Wschodniego w niepodległe państwo Bangladesz (1971)
tzw. I wojna indochińska w latach 1946 – 1954 i uzyskanie niepodległości przez Wietnam, Kambodżę i Laos
powstanie państwa Izrael w 1948 r. i etapy konfliktu izraelsko- palestyńskiego
B. Konflikty zbrojne i przewroty polityczne w Azji po II wojnie światowej (wybrane zagadnienia)
- konflikt między muzułmanami a hindusami w Indiach (zamach na Mahatmę Gandhiego w 1948 r.)
- konflikty między Indiami a Pakistanem o Kaszmir
- wojna koreańska (1950 – 1953):
▪ geneza wojny: podział Korei w wyniku postanowień konferencji jałtańskiej na Koreę Południową (Seul) i Koreę Północną –
komunistyczną (KRLD, rządy Kim Ir Sena, stolica Phenian),
▪ atak KRLD na Koreę Południową 25 VI 1950 r. przy wsparciu ZSRR i ChRL (1.2 mln armia chińska), rezolucja Rady Bezpieczeństwa
ONZ (obrady zbojkotowane przez ZSRR) w sprawie pomocy zbrojnej dla Korei Południowej, gen. Douglas MacArthur,
▪ rozejm w Panmundżonie w lipcu 1953 r. (wytyczenie linii demarkacyjnej między KRLD a Republiką Korei wzdłuż 38 równoleżnika),
▪ KRLD jako państwo totalitarne (dzucze – północnokoreański komunizm), rządy Kim Ir Sena do 1994
- I wojna indochińska (1946 – 1954): dążenie Francji do utrzymania swoich kolonii w Indochinach,
czyli stłumienia dążeń niepodległościowych Wietnamu, Laosu, Kambodży,
rola w wojnie oddziałów Viet Minh (Liga Niepodległości Wietnamu, zdominowana przez
komunistów, na ich czele Ho Chi Minh),
wsparcie dla Viet Minhu ChRL, klęska wojsk francuskich pod Dien Bien Phu w 1953 r.,
konferencja genewska w 1954 r.: Francja uznała niepodległość Wietnamu, Laosu, Kambodży
- wojna wietnamska (1965 – 1973), czyli tzw. II wojna indochińska, przyczyny:
• dążenie Wietnamu Północnego (komunistycznego, przywódca Ho Shi Minh, stolica Hanoi) do zdobycia Wietnamu Południowego
(stolica Sajgon) wspieranego przez USA,
1
• działalność komunistycznej partyzantki Vietcongu (ma wsparcie Wietnamu Północnego) w Wietnamie Południowym,
• obawa USA, że opanowanie Wietnamu południowego przez komunistów spowoduje zasadę domina w całej
Azji Południowo – Wschodniej, początek pomocy wojskowej USA dla Wietnamu Południowego w 1961 r., wysłanie
regularnych wojsk 1965, wycofanie wojsk amerykańskich 1973, zajęcie Wietnamu Południowego przez Wietnam
Północny w 1975
- obalenie w Iranie przez amerykański (CIA) i brytyjski wywiad (MI6) proradzieckiego premiera
Mohammada Mosaddegha (VIII 1953), pomoc w odzyskaniu władzy prozachodniego szacha Rezy
Pahlawiego
- „rewolucja islamska” w Iranie w 1979 r.: obalenie przez fundamentalistów islamskich (ajatollah
Chomeini) szacha Rezę Pahlawiego, sojusznika USA (zob. książkę R. Kapuścińskiego, Szachinszach) a
następnie okupacja ambasady USA w Teheranie przed islamskich fundamentalistów
- wojna w Afganistanie (1979 – 1989), wkroczenie wojsk radzieckich w celu utrzymania
proradzieckiego rządu Nadżibullacha oraz pokonania partyzanckich oddziałów mudżahedinów
(tworzonych przez talibów - afgańskich fundamentalistów islamskich, wspieranych w czasie tej
wojny przez USA)
- przejęcie władzy w Syrii (od 1963 r.) i w Iraku (od 1968 r.) przez partię Baas (Partia Socjalistycznego
Odrodzenia Arabskiego), propagująca tzw. socjalizm arabski, z partii Baas wywodził się Hafez Asad
(dyktator Syrii od 1970 r.) oraz Saddam Husajn (dyktator Iraku od 1973/1979), partia Baas została
zdelegalizowana w Iraku w wyniku obalenia S. Husajna w III 2003 r.
- wojna Iraku z Iranem w latach 1980 - 1988
- wojna w Zatoce Perskiej w latach 1990 – 1991: agresja Iraku (reżim Saddama Huseina) na
Kuwejt, interwencja zbrojna USA w celu wyparcia wojsk irackich z Kuwejtu (operacja „Pustynna
Burza”)
- konflikt
izraelsko – arabski na Bliskim Wschodzie:
(tabela w podr., s. 262)
• geneza konfliktu izraelsko- arabskiego: decyzja ONZ w 1947 r. o podziale Palestyny na część
arabską i żydowską, odrzucona przez Arabów, powstanie w 1948 r. państwa Izrael
premier David Ben Gurion, prezydent Haim Weitzman
• wojna państw arabskich z Izraelem w l. 1948 – 1949: atak państw arabskich na Izrael, zwycięstwo Izraela
• kryzys sueski 1956 r.
• zdobycie władzy w Egipcie przez Gamala Nasera w 1954 r.
• dokonanie przez Nasera, mającego poparcie ZSRR, nacjonalizacji kanału sueskiego (VII 1956)
• atak zbrojny Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii na Egipt (29/31X – 7XI 1956)
• w wyniku nacisku prezydenta USA Eisenhowera (obawiającego się konfliktu zbrojnego ZSRR z państwami zachodnimi
oraz perspektywy trwałego sojuszu Nasera z ZSRR) wojska brytyjskie, francuskiej izraelskie wycofały się z Egiptu (7 XI 1956)
•„wojna sześciodniowa” (VI 1967): atak Izraela (mającego poparcie USA) na kraje arabskie, zajęcie
przez Izrael syryjskich wzgórz Golan, arabskiej części Jerozolimy, egipskiego półwyspu Synaj,
jordańskiego Zachodniego Brzegu Jordanu, zerwanie przez Państwa Układu Warszawskiego
stosunków dyplomatycznych z Izraelem po wojnie sześciodniowej
• wojna Jom Kippur w 1973 r. („wojna październikowa” 6 – 24 X) – nieudany atak państw arabskich
(Egiptu, Syrii) na Izrael, w celu odzyskania terytoriów utraconych w wojnie sześciodniowej, premier Izraela Golda Meier,
• wspieranie przez ZSRR i państwa Układu Warszawskiego Organizacji Wyzwolenia Palestyny (od
1969 r. kierował nią Jaser Arafat, cele OWP: utworzenie niepodległego państwa palestyńskiego, zwalczanie Izraela)
• pokój w Camp David w 1979 r.: separatystyczny pokój Egiptu (wbrew pozostałym państwom
arabskim) z Izraelem pokojowa nagroda Nobla dla Anwara Sadata i Menachema Begina
• agresja Izraela na Liban (1982 – 1985), cel: likwidacja w Libanie obozów Palestyńczyków (palestyńskich
uchodźców, w Izraelu uważano, że znajdują się tam terroryści z OWP)
• sytuacja po zakończeniu zimnej wojny: porozumienie między Izraelem a OWP w 1993 r. (Waszyngton) w sprawie wzajemnego uznania i
utworzenia obszaru autonomii palestyńskiej w Strefie Gazy i w mieście Jerycho, pokojowa nagroda Nobla w 1994 r. dla twórców
porozumienia: premierzy Izraela: Itzchak Rabin (zamordowany w 1995), Shimon Peres, przywódca OWP Jaser Arafat
C. Chiny w latach 1945 – 1989.
-
wojna domowa w latach 1945 – 1949 między Kuomintangiem (przywódca: prezydent Chin do 1949 r. Czang Kai –
szek, wparcie państw zachodnich) i ruchem komunistycznym (Mao Tse Tung)
zwycięstwo komunistów w Chinach i powstanie na Tajwanie odrębnego państwa pod rządami antykomunistycznego
Kuomintangu i Czang Kai- szeka (1949)
rządy Mao Tse – tunga w Chinach (1949 – 1976)
▪ maoizm – chińska odmiana komunizmu, zakładająca, że główną siłą sprawczą rewolucji są
2
chłopi, głosząca prymat woli i działania nad myślą („Czytanie książek jest najłatwiejszą rzeczą
na świecie, znacznie prostszym zajęciem niż np. gotowanie lub też ubój świń”, „Władza wyrasta
z luf karabinu”, „Europa – mały półwysep na Zachodzie”, Mao Tse - tung)
▪ polityka „wielkiego skoku” w latach 1958 – 1961- działania zmierzające do szybkiej
industrializacji (uprzemysłowienia) Chin, podejmowane na masową skalę prymitywnymi
metodami (np. obowiązek wytopu stali przez chłopów w prymitywnych piecykach)
▪ „rewolucja kulturalna” w latach 1965 – 1969 – polityka społeczna Mao Tse – tunga charakteryzująca się kultem
jednostki, walką z inteligencją i biurokracją oraz z kulturą świata zachodniego (np. palenie książek – dzieł literatury światowej),
rola hunwejbinów – oddziały młodzieży realizujące, często przemocą, założenia polityki Kulturalnej Mao
▪ polityka zagraniczna Chin w okresie rządów Mao Tse - tunga - udział wojsk chińskich w wojnie koreańskiej
pogorszenie stosunków Chin z ZSRR po śmierci Stalina i po XX Zjeździe KPZR konflikt zbrojny Chin z ZSRR na granicznej rzece Ussuri
w 1969 r. poprawa stosunków między Chinami a USA od początków lat 70 -tych
▪ wpływ maoizmu na tzw. ruch nowej lewicy i młodzieżowe ruchy kontestatorskie lat 60 – tych
w państwach zachodnich (zwł. na rewoltę studencką 1968 roku, np. we Francji „paryski maj 1968 r.”)
▪ wpływ maoizmu na i chińskiej „rewolucji kulturalnej” dyktaturę Pol Pota i „Czerwonych
Khmerów” w Kambodży w latach 1975 – 1979 (pod hasłem „reedukacji” społeczeństwa zlikwidowano np.
telefony, masowo przenoszono mieszkańców miast na wieś, wymordowano ok. 3 mln. ludności)
- krwawe stłumienie demonstracji studenckiej na Placu Niebiańskiego Spokoju w Pekinie 4 VI 1989
(Plac Tienanmen)
-
współczesne Chiny: połączenie komunistycznego reżimu politycznego z liberalną gospodarką rynkową
D. Rządy w Kambodży maoistowskiego reżimu Pol Pota („azjatycki Hitler”) i Czerwonych
Khmerów (1975 – 1979), (pod hasłem „reedukacji” społeczeństwa zlikwidowano np. telefony, masowo przenoszono
mieszkańców miast na wieś, wymordowano ok. 3 mln. mieszkańców kraju (powód: byli lepiej wykształceni
od chłopów – analfabetów), Pol Pot (sojusznik Chin, absolwent Sorbony) został obalony w wyniku zbrojnej interwencji Wietnamu
(sojusznika ZSRR)
E. Korea Północna (KRLD) jako państwo totalitarne
dżucze: koreańska odmiana komunizmu, rządy Kim Ir Sena do 1994, rządy jego syna Kim Dzong Ila od 1994 r.
F. Wietnam, Ho Chi Minh
G. Demokratyzacja i rozwój gospodarczy Japonii po II wojnie światowej.
tzw. procesy tokijskie – procesy japońskich zbrodniarzy wojennych po II wojnie swiatowej
H. „Tygrysy azjatyckie” – grupa wysokorozwiniętych gospodarczo krajów Dalekiego Wschodu (np. Japonia, Korea
Południowa, Tajwan, Singapur, Honkong - dawniej kolonia brytyjska, obecnie obszar Chin zachowujący odrębność)
I. Organizacje państw azjatyckich:
- SEATO („Pakt Azji Południowo – Wschodniej”), utworzony w 1954 r. w celu zwalczania zagrożenie komunizmem w Indochinach, członkowie: USA, Wielka
Brytania, Francja, Australia, Nowa Zelandia, Syjam, Filipiny, Pakistan, rozwiązany w 1977 r., min. w wyniku wycofania wojsk amerykańskich z Wietnamu, zajęcia
Wietnamu Południowego przez komunistyczny Wietnam Północny
- CENTO („Organizacja Paktu Centralnego” istnieje w l. 1959 – 1979, początkowo od 1955 r. jako „pakt bagdadzki”, po wystąpieniu Iraku w 1959 r. jako
CENTO), członkowie: Wielka Brytania, Iran, Pakistan, Turcja, przestał istnieć po obaleniu w Iranie szacha Rezy Pahlawiego w wyniku „rewolucji islamskiej”
- ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo – Wschodniej) od 1967 r. – organizacja współpracy politycznej i
ekonomicznej, od 1967 r.: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei (od 1984 r.), Wietnam (od 1995),
Laos (od 1997), Birma (od 1997), Kambodża (od 1999)
4. Afryka w II połowie XX wieku - dekolonizacja, konflikty zbrojne, przemiany polityczne.
- wojna algierska (1954 – 1962) i uzyskanie niepodległości przez Algierię, wpływ wojny algierskiej na sytuację polityczną we Francji
(kryzys i upadek IV republiki, powstanie V Republiki 1958), powstanie OAS (Organizacja Tajnej Armii) – organizacja terrorystyczna, przeciwnicy niepodległości
Algierii i prezydenta Ch. de Gaulle,
- rządy w Egipcie Gamala Nasera (1954 – 1970)
• kryzys sueski 1956 r.
• zdobycie władzy w Egipcie przez Gamala Nasera w 1954 r.
• dokonanie przez Nasera, mającego poparcie ZSRR, nacjonalizacji kanału sueskiego (VII 1956)
• atak zbrojny Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii na Egipt (29/31X – 7XI 1956)
• w wyniku nacisku prezydenta USA Eisenhowera (obawiającego się konfliktu zbrojnego ZSRR z państwami zachodnimi oraz
perspektywy trwałego sojuszu Nasera z ZSRR) wojska brytyjskie, francuskiej izraelskie wycofały się z Egiptu (7 XI 1956)
- uzyskanie przez 17 państw afrykańskich niepodległości w 1960 r. (tzw. „rok Afryki”), mapa !
- wojna domowa w Kongo
▪ proklamowanie niepodległości przez Kongo Belgijskie (1960)
▪ obalenie przez gen. Mobutu (przy wsparciu belgijskich komandosów) lewicowego premiera Patryka
Lumumby (1960)
▪ secesja Katangi w latach 1960 – 1963, interwencja zbrojna sił ONZ
▪ śmierć w katastrofie lotniczej (na granicy Zambii i Katangi) sekretarza generalnego ONZ w 1961 r. (Dag Hammarskjold)
▪ przejęcie władzy przez gen. Mobutu w wyniku wojskowego zamachu stanu (1965)
▪ zmiana nazwy państwa na Zair w 1971r. (do 1997)przez prezydenta Mobutu Sese Seko (zm. 1997)
- konferencja państw afrykańskich w Addis Abebie w 1963 r. i utworzenie OJA (Organizacja Jedności
3
Afrykańskiej), rola cesarza Hajle Selasje w utworzeniu OJA
- obalenie w Etiopii w 1974 r. cesarza Hajle Selasje przez lewicę komunistyczną – Mengistu Hajle Mariam
(zob. książkę R. Kapuścińskiego, Cesarz)
- utrata przez Portugalię kolonii w Afryce (w wyniku tzw. rewolucji goździków w Portugalii w 1974 r.) oraz
uzyskanie niepodległości przez Angolę i Mozambik
- wojna domowa w Angoli od poł. lat 70-tych (komuniści wspierani przez Kubę, siły
antykomunistyczne UNITA wspierane przez RPA i USA)
- rządy cesarza Bokassy w Republice Środkowej Afryki, gen. Idi Amina w Ugandzie, gen. Mobutu
Sese Seko w Kongo (Zairze) jako przykłady krwawych dyktatur (podr. PWN, s.230)
- odejście w RPA od systemu apartheidu (segregacji rasowej) w 1991 r. przez prezydenta Frederika de
Klerka („afrykański Gorbaczow”),
▪ uwolnienie Nelsona Mandeli - przywódcy Afrykańskiego Kongresu Narodowego (domagającego się zniesienia
apartheidu)
▪ referendum 17 III 1992 r.: 68 % Białych opowiedziało się za zniesieniem apartheidu i przyznaniem równouprawnia
Murzynów,
▪ demokratyczne wybory parlamentarne w 1994 r. (z udziałem zarówno Białych jak i Murzynów) i wybór N. Mandeli na
prezydenta
▪ pokojowa nagroda Nobla dla F. de Klerka i N. Mandeli
- dążenie Erytrei do uniezależnienia się od Etiopii
- rządy w Libii Muammara Kadafiego (od 1969 r.) jako przykład dyktatury odwołującej się do
islamskiego fundamentalizmu
- konflikty między plemionami Hutsi i Tutu w Rwandzie w 1994 r. jako przykład ludobójstwa
(zginęło 1,5 mln osób)
- wojny domowe: w Czadzie, w Mozambiku, w Sudanie
5. Ameryka Łacińska po 1945 roku
-
utworzenie OPA w 1948 r. jako narzędzia wpływów USA na kraje Ameryki Łacińskiej (zwł. na tzw. republiki
bananowe)
rządy prezydenta (generała) Juana Perona w Argentynie w l. 1946 – 1955,
peronizm
(iustycjalizm) – doktryna polityczna głosząca, że najważniejszą wartością życia społecznego jest sprawiedliwość,
zakładająca konieczność niwelowania antagonizmów społecznych oraz wybór pośredniej drogi między kapitalizmem a socjalizmem; rola
Evity Peron
-
-
rewolucja kubańska 1956 – 1959: obalenie dyktatury F. Battisty (sojusznik USA), przejęcie władzy prze Fidela
Castro (I 1959) – „socjalizm albo śmierć”
inwazja w Zatoce Świń (1961) i kryzys kubański w 1962 roku
rola Ernesto Che Guevary w latach 60 -tych: był zwolennikiem przeprowadzenia rewolucji komunistycznej w całej
Ameryce Łacińskiej , zginął w Boliwii w 1967 r., organizując tam oddziały partyzanckie mające wywołać
rewolucję, był idolem młodzieżowych ruchów kontestatorskich lat 60 –tych i rewolty studenckiej 1968 r.
„Świetlisty szlak”: maoistowska organizacja terrorystyczna w Peru
traktat z Tlatelolco w 196 r. – denuklearyzacja Ameryki Łacińskiej
„wojna futbolowa” Hondurasu z Salwadorem (14 – 18 VII 1969), po meczu, w którym przegrała drużyna
Salwadoru, agresja Salwadoru na Honduras , inna przyczyna wojny: ludobójstwo w Hondurasie salwadorskich chłopów emigrantów (zob. książkę R. Kapuścińskiego Wojna futbolowa)
-
zamach stanu w Chile w 1973 r.: obalenie przez prawicowego gen. Augusto Pinocheta (z pomocą CIA) lewicowego
prezydenta – socjalisty Salvadora Allende (wybrany w 1970 r. na prezydenta, wprowadził reformy socjalistyczne m.in. nacjonalizację
przemysłu, powodując kryzys gospodarczy, spadek produkcji, inflację)
-
-
obalenie w Nikaragui w 1979 r. dyktatury Anastasio Somozy (sojusznik USA) przez lewicową partyzantkę
„sandinistów” (wsparcie Kuby i ZSRR) (zob. film „Pod ostrzałem”)
wsparcie USA dla antykomunistycznej partyzantki (contras) w Nikaragui w latach 80-tych
wojna Argentyny z Wielką Brytanią o Falklandy (Malwiny) w 1982 r.
obalenie komunistycznej dyktatury w Grenadzie w wyniku interwencji zbrojnej USA (1983)
demokratyzacja życia politycznego w niektórych państwach Ameryki Łacińskiej, np. w Argentynie (po przegranej wojnie
o Falklandy), w Chile (ustąpienie przez A. Pinocheta z funkcji prezydenta w 1990 r.), w Nikaragui (wolne wybory w Nikaragui i oddanie władzy przez
sandinistów w 1990)
-
teologia wyzwolenia – próba połączenia teologii katolickiej z marksizmem, podjęta przez grupę teologów
latynoamerykańskich (zwł. w latach 70-tych i 80-tych XX w.), mająca pewne wpływy wśród duchowieństwa w
krajach Ameryki Łacińskiej, opierała się na założeniu, iż w warunkach skrajnej biedy i ubóstwa chrześcijanie mają
prawo użyć przemocy w celu realizacji zasady sprawiedliwości społecznej i poprawy bytu najuboższych (np.
Gustavo Gutierrez, Leonardo Boff ), z teologią wyzwolenia wielokrotnie polemizował papież Jan Paweł II,
najczęściej przy okazji swoich podróży do Ameryki Łacińskiej
(zob. książkę Fidel i religia – wywiad – rzeka z Fidelem Castro przeprowadzony przez franciszkanina frei Betto w latach 80 -tych)
OPEC i kryzys naftowy (energetyczny) od podwyżki cen ropy naftowej w latach 1973 - 1974
4