praca magisterska - 0817164557
advertisement
x60 WOJNA 30LETNIA W EUROPIE W wojnę trzydziestoletni± zaangażowało się wiele państw europejskich, ale przez bardzo wielu historyków ta wojna uważana jest jako wojna niemiecka. Przynajmniej tak chc± wiedzieć tę wojnę historycy niemieccy. Jest wiele powodów, by tak tę wojnę interpretować. W zasadniczej mierze wojna rozegrała się na terenie Niemiec. Na obszarze Rzeszy Niemieckiej skupiały się wszystkie konflikty ówczesnej Europy. Pokój w Augsburgu zawarty w 1595 r. nie rozwi±zywał wszystkich sporów religijnych. Nie rozwi±zał także napięć zwi±zanych z reformacj±. Dwór cesarski popierał działania kontrreformacji. Cesarz także d±żył do wzmocnienia swojej władzy. W tym czasie w Europie rodzi się absolutyzm. Dlatego narastał konflikt pomiędzy cesarzem a stanami Rzeszy. W Europie po odkryciach geograficznych rysuje się wyraĽny podział na Europę, która będzie szła w kierunku przemysłu i na Europę, która będzie rozwijała rolnictwo. Lini± tego podziału była Łaba. Łaba płynie przez państwa, które należ± do cesarstwa. A zatem w samym cesarstwie skupia się podział Europy. To wszystko sprawiło, że poza charakterem religijnym jaki w tej wojnie wyst±pił, pojawiły się także problemy gospodarcze, społeczne, polityczne. Zarzewie konfliktów było w Czechach. Tam najsilniej przejawiał się opór przeciwko działaniu kontrreformacji, bo tam najdłużej trwała tradycja protestantyzmu, od czasów Jana Husa. Reprezentacja stanów czeskich wymusiła na cesarzu Rudolfie II pewne przywileje dla protestantów. Był to tzw. List majestatyczny Rudolfa II z 1609 r. List ten dawał protestantom znaczne przywileje, dawał im swobodę kultu. Czesi byli dumni ze swoich przywilejów, ale następca Rudolfa II – Maciej Habsburg, poparł d±żenia kontrreformacji. Wówczas boj±c się utraty swoich przywilejów protestanci czescy wystosowali do cesarza list, domagaj±c się przestrzegania praw. Cesarz zniósł wcze¶niejsze przywileje protestanckie, poprał katolików. Wstrzymano budowę zborów protestanckich. Na władcę Czech i Węgier został wybrany zwolennik kontrreformacji arcyksi±żę Ferdynand Habsburg. W takiej sytuacji protestanci czescy zwołali do Pragi zebranie protestantów. Celem tego zebrania miała być obrona praw protestantów. Wystosowano kolejny list do cesarza i na maj 1618 r. zapowiedziano kolejny zjazd, na którym miano rozpatrzyć odpowiedĽ cesarsk±. Cesarz nie tylko odmówił protestantom słuszno¶ci, ale zabronił zwołania zjazdu. Mimo zakazu protestanci zjawili się w Pradze i rozpoczęli zjazd. 23 maja delegacja udała się na Hradczany, gdzie zaż±dano wyja¶nień od namiestników cesarskich. Podczas kłótni protestanci wyrzucili przez okno z pierwszego piętra dwóch namiestników cesarskich. To wydarzenie nazwane jest defenestracj± prask±. Czesi chcieli z tego wydarzenia uczynić wojnę narodow± przeciwko Habsburgom, wszak wyrzucono przez okno ludzi nosz±ce tak niemieckie nazwiska jak Slawata, ci którzy wyrzucali nosili nazwiska słowiańskie, czeskie takie jak hrabia Thurn czy Wilhelma z Ruppy. To dało pocz±tek wojnie trzydziestoletniej. Tę wojnę można podzielić na cztery etapy. Podejmuj±c wojnę z Habsburgami Czesi stworzyli rz±d nazwany dyrektoriatem. Liczono na pomoc Anglii i Niderlandów. Tam była silna grupa protestantów. Anglia ograniczyła się jednak do po¶rednictwa dyplomatycznego pomiędzy cesarzem a powstańcami. To po¶rednictwo zakończyło się niepowodzeniem. Niderlandy udzieliły pomocy finansowej w wysoko¶ci 50 tys. guldenów holenderskich miesięcznie. Te pieni±dze pozwoliły Czechom na organizację oddziałów zaciężnych. Powstanie w Czechach, wybuch wojny zaskoczył cesarza, nie był na to przygotowany, dlatego chciał podj±ć rokowania z Czechami. Zupełnie inne stanowisko reprezentowali arcyksi±żęta: król czeski i węgierski arcyksi±żę Ferdynand oraz arcyksi±żę Maksymilian. Uważali oni, że sprawę czesk± należy ostatecznie rozstrzygn±ć na drodze konfliktu zbrojnego. W 1619 r. umiera cesarz Marcin Habsburg. Jego miejsce w sierpniu 1619 r. obj±ł Ferdynand. Przyjmuj±c tytuł cesarski Ferdynand został pozbawiony korony czeskiej i węgierskiej. Parlament czeski na swojego władcę wybrał Fryderyka V. Był to afront wobec cesarza. Pocz±tkowo wojska czeskie wkroczyły do Austrii, ale po kilku klęskach wycofały się. Wojska węgierskie podjęły interwencję w Czechach i ruszyły na Wiedeń. Wła¶ciwie utrzymanie tronu Ferdynand Habsburg zawdzięczał królowi polskiemu Zygmuntowi III Wazie. Poparł on cesarza obawiaj±c się rozrostu powstania na ziemie polskie. Zygmunt III d±żył do ograniczenia praw szlachty, tym kieruj±c się nie chciał dopu¶cić do rozszerzenia powstania, bo wówczas by przegrał ze szlacht±. Na terenie Rzeczypospolitej Zygmunt III udzielił prawa do specjalnego zaci±gu na rzecz cesarza. Powstały oddziały Lisowszczyków. Te oddziały zaatakowały Węgry i zmusiły wojska węgierskie do odwrotu spod Wiednia. Do decyduj±cego starcia w tym pierwszym etapie wojny, etapie czeskim doszło 8 listopada 1620 r. pod Biał± Gór± na zachód od Pragi. Wojska habsburskie odniosły zwycięstwo i zajęły Pragę. Cesarz w celu ukarania przywódców powstania ustanowił specjalny trybunał. Wszelkie przywileje, swobody polityczne miały być cofnięte. Wszyscy najwybitniejsi przedstawiciele wojny występuj±cy po stronie czeskiej mieli być ¶cięci. Wymordowano ponad 600 osób. Maj±tki największych opozycjonistów podlegały konfiskacie. Ustanowiono także dziedziczno¶ć Habsburgów na tronie czeskim, dot±d Habsburgowie w Czechach byli władcami elekcyjnymi, musieli być wybrani. Odt±d automatycznie arcyksi±żę zostawał królem czeskim. Miejsce straconej, wypędzonej magnaterii czeskiej zajęła nowa, przeważnie pochodzenia niemieckiego. Konfiskowane maj±tki były oddawane nowym przedstawicielom. Ludno¶ć Czech uległa znacznemu zmniejszeniu w wyniku wojny, a także w wyniku zaraz oraz przymusowej emigracji. O klęsce Czechów zadecydowała przewaga militarna Habsburgów, również rozbicie w samym obozie czeskim. Monarchowie i ksi±żęta europejscy reprezentuj±cy nawet różne religie, wyznania chrze¶cijańskie nie zaangażowali się po stronie czeskiej, ponieważ władza cesarza uważana była za władzę legaln± i wyst±pienie przeciwko cesarzowi było wyst±pieniem przeciwko legalnej władzy. Poparcie powstania czeskiego narażało każdego monarchę na to, że w jego kraju każdy może przeciwko jego władzy królewskiej wyst±pić. W tym czasie w Europie zaczyna się robić absolutyzm, gdzie władca wzmacnia swoj± władzę. Zakończył się konflikt w samych Czechach, natomiast nie rozstrzygnięte były sprawy wojny. Trzeba było pokonać wojska węgierskie oraz faktycznego króla czeskiego Fryderyka V. Cesarz zawarł z Węgrami układ. Za cenę ustępstw na rzecz Węgier zabezpieczył sobie granicę południow± cesarstwa. Wówczas mógł przyst±pić do wojny z Fryderykiem V, który był jednocze¶nie władc± Palatynatu. W 1622 r. Fryderyk V został pokonany i w ten sposób zakończył się pierwszy etap wojny 30letniej. Habsburgowie hiszpański widz±c zwycięstwa Habsburgów wiedeńskich w Czechach, zniszczenie ruchu reformacyjnego postanowili odzyskać swoje wpływy w Niderlandach. W 1621 r. kończył się rozejm pomiędzy Niderlandami a Hiszpani±. Wykorzystuj±c ten fakt Hiszpanie rozpoczęli działania wojenne. W 1625 r. Niderlandy skapitulowały. Na razie nie doszło do wojny francusko-hiszpańskiej, starano załagodzić napięcia na drodze dyplomatycznej. Ale wówczas doszło do nowego konfliktu za spraw± króla Danii – Chrystiana IV. Obawiaj±c się wzmocnienia potęgi habsburskiej w Europie, a zwłaszcza w północnych Niemczech Chrystian IV wkroczył w 1625 r. w granice cesarstwa. Rozpocz±ł się w ten sposób duński okres wojny trzydziestoletniej. Wojska duńskie poniosły jednak klęskę z wojskami cesarskim w 1626 r. Ten epizod duński zakończył się klęsk± Danii. Brakowało jednak pokoju, pokój nie został zawarty. Po zwycięstwie nad Niderlandami i Duńczykami Habsburgowie zaczęli snuć plany nad stworzeniem z Bałtyku morza wewnętrznego cesarstwa. W ten sposób chcieli się zabezpieczyć przed ewentualnymi atakami Danii. Główn± rolę w realizacji tych planów Habsburgów miał odegrać jeden z baronów, dowódców wojskowych pochodzenia czeskiego – Wallenstein, który otrzymał tytuł admirała morza Bałtyckiego. Plany Habsburgów wi±zały się z naruszeniem interesów innych państw takich jak Szwecja. Szwecja też chciała uczynić z Bałtyku morze wewnętrzne. Dlatego król Szwecji Gustaw Karol przyst±pił do wojny. Cesarz nie chc±c prowadził wojny zarówno z Dania jak i ze Szwecj± postanowił zawrzeć pokój z Dani±. Pokój został zawarty w Lubece, w ten sposób wszystkie siły Habsburgów mogły być skierowane przeciwko Szwecji. Gustaw Adolf przeprowadził reorganizację armii szwedzkiej. Do wojny przygotował się bardzo starannie. Pierwszym etapem konfliktu z Habsburgami miała być wojna z Polsk±. Ta wojna z Rzeczpospolit± wła¶ciwie toczyła się już od pocz±tku XVII w. z małymi przerwami. W 1625 r. Gustaw Adolf zacz±ł działania przeciw Rzeczpospolitej od zajęcia portu Dorpat w Inflantach. Polska należała do obozu habsburskiego za spraw± Lisowszczyków st±d atak na Rzeczpospolit±. Chc±c rozprawić się ze Szwecj± cesarz postanowił wykluczyć z tej wojny sojusznika Habsburgów. Gustaw Adolf chciał także zaj±ć zyski z handlu na Bałtyku, aby w ten sposób posiadać większe ¶rodki na prowadzenie wojny. Trzeba pamiętać, że przez Gdańsk wychodziło 80 % polskiego zboża do Europy. Chciał także Gustaw Adolf zaj±ć i przył±czyć do korony szwedzkiej Inflanty. Od 1626 r. do 1629 r. wojna toczyła się na terenie Prus. 28.11.1627 r. flota szwedzka poniosła klęskę pod Oliw±. Natomiast 26.06.1629 r. wojsko dowodzone przez hetmana Koniecpolskiego odniosło zwycięstwo pod Trzcian±. Należy pamiętać, że zwycięstwo pod Oliw± było bardzo ważnym zwycięstwem, ale bardziej zwycięstwem moralnym. Ponieważ na terenie Niemiec w Lubece zawarty został pokój pomiędzy Dani± a Niemcami, Gustaw Adolf zmuszony został do zaangażowania się bezpo¶rednio w wojnę z państwem niemieckim, dlatego zacz±ł skłaniać się do ugody z Polsk±. Dlatego 26.09.1629 r. w Altmarku został zawarty rozejm na 6 lat. Był to rozejm bardzo korzystny dla Szwecji. Na mocy tego rozejmu Gdańsk został ogłoszony jako miasto zdemilitaryzowane. Flota polska została pozbawiona bazy operacyjnej. Szwedzi na podstawie specjalnej umowy z Gdańskiem uzyskali prawo do pobierania cła z wszystkich towarów, które z Gdańska wypływaj±. Zatem osi±gnęli swój cel – zdobyli ¶rodki na prowadzenie wojny z Polsk±. W ten sposób rozpoczyna się kolejny etap wojny szwedzko-niemieckiej. Cesarz Ferdynand po odniesionych zwycięstwach w Czechach, Danii, Palatynacie wydał edykt tzw. edykt restytucyjny, który przywracał katolikom wszystkie maj±tki utracone na rzecz protestantów. Takie posunięcie odradzał Wallenstein, dostrzegaj±c w tym Ľródło nowych konfliktów w państwie niemieckim, w samej Rzeszy. Ale ponieważ Wallenstein sprzeciwił się cesarzowi, jego postawa była dla wielu niewygodna, został pozbawiony urzędu naczelnego wodza. W ten sposób Niemcy w przeddzień najazdu szwedzkiego pozbawili się najlepszego dowódcy. Czym się kierował cesarz wydaj±c taki edykt? Cesarz liczył na to, że oddanie maj±tków katolikom poprawi ¶ci±galno¶ć podatków, a zatem wzmocniony zostanie skarbiec cesarski. Ale ten edykt w samej Rzeszy wywołał napięcie, co ułatwiło sprawę królowi szwedzkiemu. 06.07.1630 r. wojska szwedzkie wyl±dowały na wybrzeżu niemieckim, zajęły wyspę Wolin i Uznam. Gustaw Adolf występował jako obrońca protestantów, chc±c jednocze¶nie opanować całe południowe wybrzeże Bałtyku. Jego celem było stworzenie w Europie wielkiego imperium szwedzkiego, czy też pod patronatem Szwecji, które złamało by potęgę Habsburgów w Europie. Do końca 1630 r. Gustaw Adolf zaj±ł całe Pomorze. Działań Gustawa Adolfa nie poparli protestanci niemieccy. W 1631 r. mimo edykty restytucyjnego protestanci niemieccy wyrazili postawę lojalno¶ci wobec cesarza. Odrzucili propozycje sojuszu ze Szwecj±. Natomiast Gustaw Adolf nie mog±c liczyć na poparcie protestantów niemieckich, zawarł sojusz z katolikami Francji. Ostrze tego sojuszu szwedzko-francuskiego skierowanego było przeciwko Habsburgom, ale nie przeciwko katolikom. Kardynał francuski, który odpowiadał na politykę zagraniczna państwa, który przygotował układ – kardynał Richelieu zawarł w tym układzie klauzulę poszanowania religii katolickiej. Cesarz popełnił kolejny bł±d. Ten bł±d dotyczył Magdeburga. Magdeburg odmówił wykonania edyktu restytucji – odmówił zwrócenia katolikom maj±tków. Wojska cesarskie przyst±piły do oblężenia miasta. I oto protestanci, którzy do tej pory mimo edyktu wyrażali postawę lojalno¶ci wobec cesarza, po zdobyciu Magdeburga przez wojska cesarskie zaczęły dostrzegać w Gustawie Adolfie obrońcę wiary protestanckiej, zaczęli dostrzegać, że tylko Gustaw Adolf może bronić ich interesów i praw. W ten sposób narodził się kolejny sojusz, - sojusz szwedzko-saski. Armia szwedzka liczyła blisko 45 tys. ludzi, Habsburgowie posiadali armię 40 tys. Obie te armie spotkały się pod Lipskiem. 17.09. doszło do bitwy, któr± na swoj± korzy¶ć rozstrzygn±ł Gustaw Adolf. Po stronie niemieckiej straty wynosiły 17 tys. ludzi, po stronie szwedzkiej tylko 2 tys. Gustaw Adolf wkroczył w gł±b Niemiec. Wojska saskie wkroczyły na teren Czech. W listopadzie zajęta była Praga. Gustaw Adolf zamierzał zniszczyć cesarstwo, natomiast z państw protestanckich chciał stworzyć zwi±zek – federacje pod patronatem Szwecji. Nowy twór miał przyj±ć nazwę Corpus Evangelicorum – ciało ewangelickie. W kwietniu 1632 r. wojska szwedzkie zadały ostateczn± klęskę wojskom cesarskim u granic Bawarii. Król szwedzki stał się największym autorytetem w Europie. To wywołało niepokój Habsburgów, ale wywołało także niepokój kardynała Richelieu, który obawiał się, że powstanie wielkie państwo protestanckie w Europie. Do łask został przywrócony Wallenstein. Habsburgowie zawarli z nim układ na mocy którego Wallenstein otrzymał nie tylko zwierzchnictwo na armi± cesarsk±, ale także znaczne uprawnienia w dziedzinie politycznej. Wallenstein rozpocz±ł tworzenie nowej armii. W niedługim czasie pod sztandarami cesarskimi znalazło się blisko 40 tys. ludzi. Z Czech zostały wyparte wojska saskie. W lipcu 1632 r. doszło do kolejnego spotkania z armia szwedzk± pod Norymberg±. Tym razem Gustaw Adolf musiał się wycofać. Po nierozstrzygniętej bitwie widz±c swoj± pozycję Gustaw Adolf zacz±ł wysuwać ż±dania pokojowe. Domagał się anulowania edykty restytucyjnego przez cesarza oraz zgody na zatrzymanie zajętych terenów. Do zawarcia pokoju jednak nie doszło, a obie armie spotkały się ponownie pod Lützen w Saksonii. 16 listopada 1632 r. doszło do bitwy, w której Gustaw Adolf zgin±ł. Natomiast wojska szwedzkie utrzymały pole, do ust±pienia został zmuszony Wallenstein. Stracił on 12 tys. żołnierzy. Ale ¶mierć króla szwedzkiego nie oznaczała przegranej Szwedów. Pomiędzy Szwecj± a stanami niemieckimi protestanckimi doszło do zawarcia ugody. Ten układ został nazwany Lig±. Wallenstein zacz±ł prowadzić podwójn± grę. Chciał doprowadzić do jakiego¶ porozumienia z protestantami niemieckimi. Cesarz po ¶mierci króla szwedzkiego poczuł się pewnie i taka postawa Wallensteina doprowadziła do niezadowolenia. Wallenstein z rozkazu cesarza został zamordowany. Wojna szwedzko-niemiecka toczyła się dalej. W dniach 5-6 wrze¶nia 1634 r. doszło do bitwy pod Norblingen. Wojska szwedzkie poniosły klęskę. W maju 1635 r. zawarty został pokój pomiędzy cesarzem a elektorem saskim. Saksonia była głównym landem protestanckim, st±d pojednanie się cesarza z elektorem saskim było odebraniem znacznego poparcia szwedzkiego na terenie Niemiec. Pokój był bardzo korzystny dla protestantów. Wstrzymana została realizacja edyktu restytucji. Dzięki temu cesarz uzyskał poparcie protestantów. W ten sposób powoli kończył się szwedzko-niemiecki etap wojny. Pojawiła się możliwo¶ć szybkiego wyparcia wojsk szwedzkich z terytorium Rzeszy. Ale te triumf cesarza zaniepokoił Francję. Francja postanowiła interweniować. W ten sposób rozpoczyna się ostatni etap wojny 30letniej. Francja rozpoczęła wojnę z Habsburgami hiszpańskimi. Pretekstem do wojny było aresztowanie przez Hiszpanów elektora trewirskiego. Ten elektor był sprzymierzeńcem Francji. Kiedy w maju 1635 r. Francja wypowiedziała wojnę Hiszpanii, w niedługim czasie cesarz wypowiedział wojnę Francji. Francja była z dwóch stron atakowana przez Habsburgów. Do pierwszej poważniejsze bitwy doszło dopiero w 1643 r. Wojska francuskie pod dowództwem Ludwika Bourbona odniosły zwycięstwo nad przeważaj±cymi wówczas wojskami cesarskimi. Cesarz dostrzegaj±c wyczerpanie Niemiec wojn±, Niemcy najbardziej odczuły tę wojnę, zacz±ł skłaniać się do rokowań pokojowych. Było to tym bardziej konieczne, bo cesarz stracił poparcie 3 największych elektorów: Saksonii, Bawarii i Brandenburgii. Z planami cesarza nie chcieli zgodzić się Habsburgowie hiszpańscy. Rokowania pokojowe rozpoczęły się 1644 r. Doszło jeszcze trzykrotnie do strać, w których wojska cesarskie poniosły klęskę, co miało wpływ na przebieg rokowań. Ostatecznie 24 paĽdziernika 1648 r. zawarty został pokój nazwany traktatem westfalskim. Na mocy tego pokoju Francja uzyskiwała prawo do takich biskupstw jak: Toul, Verdun i Metz oraz czę¶ć terytoriów na prawym brzegu Renu i Alzację. Szwecja w wyniku tego pokoju uzyskiwała Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. Drug± czę¶ć Pomorza Zachodniego otrzymywała Brandenburgia. Cesarz potwierdził pokój augsburski. Wolno¶ć wyznania została rozszerzona na wyznanie kalwińskie. Ograniczona została jednak zasada: cuius regio, eius religio. To zatrzymało działania kontrreformacji w północnych Niemczech. Rzesza Niemiecka stała się luĽnym zwi±zkiem państw suwerennych w dziedzinie zarówno polityki zagranicznej jak i wewnętrznej. Upadła idea silnego cesarstwa Habsburgów. Hiszpania uznała niezależno¶ć, niepodległo¶ć Niderlandów. Traktat westfalski uważany jest za datę, która wyznaczyła przełom epok w historii Europy. Pokój westfalski nie kończył wojen europejskich. Jeszcze przez 10 lat po podpisaniu pokoju trwała wojna francuskohiszpańska. Szwecja nie zrezygnowała swoich planów utworzenia z Bałtyku morza wewnętrznego. Opanowanie Pomorza Szczecińskiego było pocz±tkiem ekspansji, by zaj±c całe południowe wybrzeże Bałtyku. Zatem traktat westfalski nie oznaczał pokoju w Europie. Nie oznaczał także końca wojen religijnych. Ludwik XIV będzie się jeszcze posługiwał hasłami religijnymi, by uzasadnić swoje działania polityczne. Nie można także powiedzieć, że 1648 r. sprawił, że w Europie narodził się absolutyzm. Pocz±tków absolutyzmu należy szukać już na pocz±tku wieku XVII. We Francji był czas panowania Henryka IV Bourbona. Z drugiej strony nie można powiedzieć, że data 1648 r. była zupełnie nic nie znacz±ca w historii Europy. Na pewno traktat westfalski wprowadzał pewne zmiany o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym. Rzesza Niemiecka stawała się luĽnym zwi±zkiem państw, a to przekre¶lało plany Habsburgów, by stworzyć w Europie wielkie imperium, cesarstwo. Wojna przyniosła także znaczne zmiany ludno¶ciowe. Do najbardziej wyludnionych obszarów zaliczała się Meklemburgia, Pomorze, Palatynat, Witenbergia i Hesja. W tych regionach straty ludno¶ciowe sięgały w niektórych miejscach do 70 %. Pojawił się w Europie kryzys agrarny. Ograniczony został handel zbożem. Z powodu wyludnienia się Europy spadło zapotrzebowanie na zboże, a to spowodowało, że w Europie Wschodniej i ¦rodkowej pojawiły się nadwyżki zboża. To z kolei spowodowało spadek ceny. Wzrastała pańszczyzna. Tego typu prace znajdziesz również na: http://misioss.republika.pl
