globalne zagrożenie bezpieczeństwa
advertisement
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa i Ochrony im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie _________________________________________________________ Jan PIĘTA GLOBALNE ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA TEMAT III . Globalne zagrożenia militarne ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------WARSZAWA 2013 1 2 Wstęp …5 1. Wojna 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 7 Wojna jako zjawisko społeczno-polityczne …7 Wojna w prawie międzynarodowym …7 Ograniczenia prawa do wojny …7 Prawo antywojenne i wojenne …8 Konsekwencje pogwałcenia prawa wojennego ...9 Poglądy na wojnę wierzeniach i religiach …9 Poglądy na wojnę w pracach teoretyków wojskowych …10 2. Bezpieczeństwo militarne ..12 2.1. Pojęcie bezpieczeństwa militarnego …12 2.2. Militarne determinanty bezpieczeństwa narodowego …12 2.3. Liczebność sił zbrojnych …13 2.4. Wyposażenie sił zbrojnych …13 2.5. Wyszkolenie sił zbrojnych …14 2.6.Rezerwy osobowe sił zbrojnych …16 2.7. Rezerwy materiałowe sił zbrojnych …17 2.8. Koncepcja i plany użycia sił zbrojnych …18 2.9. Sojusze wojskowe …18 2.10. Wnioski …18 3. Globalizacja militarna …21 3.1. Definicja globalizacji militarnej …21 3.2. Podboje grecko-macedońskie Aleksandra Wielkiego …22 3.3. Budowa cesarstwa rzymskiego przez Cezara i jego następców …22 3.4. Imperium mongolskie …23 3.5. Kampanie wojenne cesarza Napoleona I …24 3.6. Pierwsza wojna światowa …25 3.7. Druga wojna światowa …26 3.8. Sojusze i porozumienia obronne …28 3.8.1. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego …28 3.8.2. Układ Warszawski ,…29… 3.8.3. Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej …30 3.8.4. Organizacja Paktu Bagdadzkiego …30 3.8.5. Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku …31 3.9.Organizacja Narodów Zjednoczonych …31 3.10. Udział sił zbrojnych RP w operacjach poza granicami państwa …32 3 4 Wstęp Globalne zagrożenie bezpieczeństwa jest przedmiotem nauczania w Wyższej Szkole Bezpieczeństwa i Ochrony na kierunku bezpieczeństwo narodowe w wymiarze 30 godzin lekcyjnych, w tym 15 godzin wykładów i 15 godzin ćwiczeń. Celem przedmiotu jest pogłębienie wiedzy, umiejętności i kompetencji studentów z zakresu teoretycznych podstaw bezpieczeństwa w wymiarze globalnym i jego podstaw prawnych oraz przygotowanie studentów do właściwej oceny i interpretacji zjawisk zachodzących w sytuacji bezpieczeństwa Polski i regionu, a także rozszerzenie zakresu ich wiedzy, umiejętności i kompetencji w odniesieniu do całej Europy i świata. Treści nauczania podzielone są na pięć jednostek leksykalnych, które obejmują następujące tematy: bezpieczeństwo i globalne źródła zagrożeń, globalne zagrożenia polityczne, globalne zagrożenia militarne, globalne zagrożenia ekonomiczne, globalne zagrożenia społeczne i globalne zagrożenia ekologiczne. W ramach problematyki dotyczącej globalnych zagrożeń militarnych, (tematu trzeciego) wyszczególniono następujące zagadnienia: wojna, bezpieczeństwo militarne i globalizacja militarna. 5 6 7 1.Wojna 1.1.Wojna jako zjawisko społeczno-polityczne Pojęcie wojny jako zjawiska społeczno-politycznego przedstawiono w tabeli 1.1. Tabela 1.1. WOJNA JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNO-POLITYCZNE Wojna jako zjawisko społeczno-polityczne stanowi integralną część dziejów ludzkości od początków organizacji społecznych. Ma zasięg rosnący wraz z rozwojem technologii. Powoduje rosnące cierpienia oraz straty ludzkie i materialne, a od zbudowania broni jądrowej (1945) i środków jej przenoszenia zagraża całkowitą zagładą człowieka i życia na Ziemi. Pojęciu wojny nadawano różne znaczenia. We współczesnym języku polskim najczęściej jest określana jako zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami lub grupami społecznymi. W prawie międzynarodowym coraz częściej znajduje zastosowanie szersze określenie — konflikt zbrojny. Pojęciem jeszcze szerszym niż wojna i konflikt zbrojny, stosowanym także w prawie międzynarodowym, jest — użycie siły, którym posłużono się w Karcie Narodów Zjednoczonych. Obejmuje ono nie tylko przypadki, w których odbywa się starcie zbrojne dwóch lub więcej przeciwników, ale akcje zbrojne, które nie napotykają zbrojnego oporu, jak to zdarza się często przy interwencjach zbrojnych. Wojna w prawie międzynarodowym 1.2. Pojęcie wojny w prawie międzynarodowym przedstawiono w tabeli 1.2. Tabela 1.2 WOJNA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM Prawo międzynarodowe zajmuje się dwiema stronami wojny: prawem państw do uciekania się do wojny i ograniczeniami w tym zakresie, zwanym również prawem antywojennym, oraz regulowaniem przepisów prawnych obowiązujących w czasie wojny, zwanym prawem wojennym. W przeszłości prawo do wojny uważano za jeden z trzech czynników, składających się na suwerenność państwa: 1) prawo zawierania traktatów, 2) prawo do wysyłania i przyjmowania posłów i 3) prawo do wojny. Od średniowiecza dokonywała się ewolucja stosunku prawa międzynarodowego do wojny między państwami, zmierzająca do ograniczenia prawa do wojny i jej delegalizacji. 1.3. Ograniczenia prawa do wojny Ograniczenia prawa do wojny zawarte w porozumieniach międzynarodowych przedstawiono w tabeli 1.3. 8 Tabela 1.3 OGRANICZENIA PRAWA DO WOJNY Ograniczenia prawa do wojny zawiera: 1) III konwencja haska z (1907), 2) Pakt Ligi Narodów (1920), 3) Karta Narodów Zjednoczonych (1945), 4) Deklaracja zasad prawa międzynarodowego (1970), 5) Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1975). Pierwszą próbę ograniczenia prawa państw do wszczynania w. zawiera III konwencja haska z 1907; w sposób istotny prawo to ograniczył Pakt Ligi Narodów (1920). Po II wojnie świat. nastąpiły dalsze ograniczenia prawa do wojny; w Karcie Narodów Zjednoczonych, podpisanej 26 VI 1945 w San Francisco, która weszła w życie 24 X 1945 i stanowi podstawę prawną istnienia i działania Organizacji Narodów Zjednoczonych, zapisano zasadę powstrzymania się od użycia siły i groźby jej użycia w stosunkach międzynarodowych oraz obowiązek załatwiania sporów środkami pokojowymi. Wyjątkiem jest naturalne prawo każdego człowieka, na którego dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony. Zasadę zabraniającą groźby zastosowania siły lub jej użycia bardziej szczegółowo określa Deklaracja zasad prawa międzynarodowego (1970). Potwierdzenie tej zasady, a także nakaz powstrzymania się od jakichkolwiek ingerencji w sprawy należące do wewnętrznej jurysdykcji innego państwa, zawiera Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1975). 1.4. Prawo antywojenne i wojenne Istotę prawa antywojennego i wojennego przedstawiono w tabeli 1.4. Tabela 1.4 PRAWO ANTYWOJENNE I WOJENNE Prawo antywojenne jest realizowane przez porozumienia dotyczące: rozbrojenia, bezpieczeństwa zbiorowego i stref bezatomowych, natomiast prawo wojenne (ius belli) to część międzynarodowego prawa publicznego regulująca prawa i obowiązki państw uczestniczących w konflikcie zbrojnym. Idea rozbrojenia sięga starożytności, ale zmierzające do tego działania dyplomatyczne rozpoczęły się w drugiej połowie XIX wieku. Prawo wojenne zajmuje się regulowaniem przepisów prawnych obowiązujących strony w czasie wojny. Ma na celu ograniczenie i złagodzenie spowodowanych nią cierpień. Zaczątki tego prawa istniały w różnych formach w prawie zwyczajowym wszystkich społeczeństw plemiennych i wczesnopaństwowych. Od drugiej połowy XIX wieku w Europie i Ameryce Północnej podejmowano próby kodyfikacji ogólnego prawa wojennego. Na podstawie konwencji ogólnych i dotyczących praw oraz zwyczajów wojny lądowej uregulowano sposób prowadzenia wojny lądowej, morskiej i powietrznej. Regulacje te dotyczą m.in. kodeksu działania i zachowania się sił zbrojnych. Przeważająca część prawa wojennego odnosi się do konfliktów zbrojnych między państwami. Prawo to stosuje się od chwili okupacji nie napotykającej oporu, a kończy wraz z ich zakończeniem. 9 1.5. Konsekwencje pogwałcenia prawa wojennego Konsekwencje pogwałcenia prawa wojennego przedstawiono w tabeli 1.5. Tabela 1.5 KONSEKWENCJE POGWAŁCENIA PRAWA WOJENNEGO Pogwałcenie prawa wojennego jest ścigane przez prawo międzynarodowe. Ze ściganiem i karaniem przestępców wojennych są związane pojęcia: zbrodnie wojenne i zbrodniarze wojenni oraz zbrodnie przeciw ludzkości (zdefiniowane w statucie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze 1945). Pojęcia te skodyfikowała 1951 Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ. Pojęcie i geneza zbrodni wojennych została po raz pierwszy wprowadzona do prawa i praktyki międzynarodowej podczas i na zakończenie I wojny światowej, znajdując normatywny wyraz w artykule 228 traktatu wersalskiego z 1919, który przewidywał karalność czynów naruszających prawa i zwyczaje wojenne. Międzynarodowe prawo wojenne tworzyło się w ciągu wielu wieków. Przełomowe znaczenie miały zwłaszcza konferencje w Hadze 1899 i 1907, głównie zawarta w czasie konferencji tzw. IV konwencja haska z 1907 dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej i załączony do niej regulamin, zwany potocznie haskim regulaminem, które obowiązywały w czasie II wojny światowej. Akty te stanowiły jedną z podstaw oceny postępowania polityków, dowódców i innych osób w toku tej wojny, zwłaszcza zaś hitlerowskich i japońskich funkcjonariuszy państwowych i partyjnych oraz żołnierzy, dokonywanej przez sądy, głównie przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (Trybunał Norymberski) oraz Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu. Po II wojnie światowej podpisano szereg wielostronnych umów międzynarodowych dotyczących głównie kwestii humanitarnych w czasie konfliktów zbrojnych; są to przede wszystkim 4 konwencje genewskie z 1949 o ochronie ofiar wojny: o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych, o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu, o traktowaniu jeńców wojennych, o ochronie osób cywilnych podczas wojny; ponadto 1977 zostały podpisane w Genewie 2 protokoły dodatkowe do tych konwencji: dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I) oraz dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II). Ważnym uzupełnieniem zasad odpowiedzialności karnej za zbrodnie wojenne stała się konwencja ONZ z 1968, która wyłącza przedawnienie ścigania i karania za czyny stanowiące zarówno zbrodnie wojenne, jak i zbrodnie przeciwko ludzkości 1.6. Poglądy na wojnę wierzeniach i religiach Poglądy na wojnę w religii zamieszczono w tabeli 1.6. Tabela 1.6 POGLĄDY NA WOJNĘ W RELIGIACH Poglądy na wojnę we wszystkich wierzeniach i religiach były kształtowane przez ogólne wyobrażenia o systemie świata i porządku życia społecznego. Wojnie przypisywano funkcje utrzymania pożądanego porządku lub kary za odejście od zasad zalecanych przez system. W chrześcijaństwie dopuszcza się wojny sprawiedliwe, których ostatecznym celem jest pokój 10 Teorię wojny jako zjawiska prawno-międzynarodowego rozwinęli w średniowieczu następcy św. Augustyna, zwłaszcza św. Tomasz z Akwinu. Umocnił on pojęcie wojny sprawiedliwej w znaczeniu odmiennym niż Rzymianie, nadając mu sens wojny dopuszczalnej, uzasadnionej w sprawiedliwą odróżniał od wszelkich innych form użycia przemocy; w tym znaczeniu była ona dozwolona tylko suwerennemu państwu, którego władca występował w obronie krzywdzonej ludności przeciw innemu państwu. Przy prowadzeniu tak rozumianej wojny obowiązywały reguły: podejmowanie jej w ostateczności, formalne wypowiedzenie, postępowanie zgodne z zasadami, a ostatecznym jej celem musiał być trwały pokój. Wszelkie inne walki zbrojne uznawał za niedozwolone (niesprawiedliwe). Tak sprecyzowane rozumienie wojny jest obecne w nauce Kościoła do czasów współczesnych (encyklika Pawła VI i Jana Pawła II). 1.7. Poglądy na wojnę w pracach teoretyków wojskowych Pojęcie wojny w szerokim znaczeniu uległo ewolucji wraz z przemianami społecznymi, kulturowymi, gospodarczymi, politycznymi i technicznymi, stanowiąc ogólne odzwierciedlenie rozwoju, Dlatego wraz z powstawaniem większych organizacji plemiennych i pierwszych państw rodziła się potrzeba tworzenia tzw. teorii wojen, które miały wyjaśniać charakter, sens i miejsce tego zjawiska w życiu społeczeństwa. Poglądy na wojnę w pracach teoretyków wojskowych zamieszczono w tabeli 1.7. Tabela 1.7 POGLĄDY NA WOJNĘ W PRACACH TEORETYKÓW WOJSKOWYCH Od VI w. p.n.e. do XIX w. n.e. w pracach teoretyków wojskowych wojna była postrzegana jako sposób zabezpieczenia społeczności przed zagrożeniem zewnętrznym i środkiem jej ekspansji, drogą do budowania solidarności społecznej w sytuacjach skrajnych, umacniania własnej identyfikacji wobec idei wspólnego wroga, sposobem na wykazanie się cechami ważnymi dla grupy. Według K. von Clausewitza wojna jest niczym innym jak kontynuacją polityki innymi środkami. Najwcześniejszą z zachowanych wielkich teorii w. jest dzieło Sztuka wojny chiń. autora Sunzi (Sun Wu) z przełomie VI i V w. p.n.e., zawierające analizę wojny jako sfery działania państwa. Autor stworzył spójną teorię wojny, jak i zasady strategii oraz taktyki. W Europie Wojna peloponeska Tukidydesa (przeł. V i IV w. p.n.e.) pozostaje do dziś jednym z najwybitniejszych dzieł, zawierających elementy teorii wojny W ogromnym piśmiennictwie starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu nie ma jednak spójnej teorii wojny porównywalnej do dzieła Sunzi. Szczególne miejsce w teorii wojny zajmuje dzieło K. von Clausewitza O wojnie. Pokazał on wojnę jako wielką sferę działania społecznego i politycznego, którą od innych form działalności ludzkiej odróżnia legitymizowanie używania zamierzonej przemocy do osiągania celów politycznych. Podstawą teorii Clausewitza były wzajemne relacje między niewymiernymi czynnikami moralnymi (psychologią ludzką) a przeliczalnymi czynnikami fizycznymi w wojnie. Siły moralne uważał Clausewitz za jeden z najważniejszych, nie podlegających logicznej kalkulacji czynników wojny. Naturę wojny determinuje polityka, toteż okoliczności polityczne kształtują (lub powinny kształtować) jej strategię. Clausewitz sformułował sławną myśl, najczęściej cytowaną z całego dzieła: „wojna nie jest niczym innym, jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków”. Z charakteru wojny jako narzędzia działania polityki, w ujęciu Clausewitza wynikają cele wojny: zmuszenie 11 przeciwnika do wykonania naszej woli, a nie (jak wielokrotnie podkreślał) zniszczenie jego armii lub zasobów. Z tego charakteru wojny wywodził jej cele: polityczny i militarny. Pierwszy osiąga się przez rozwiązania polityczne i jest nim zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli; w wojnie osiąga się go przez realizację celu militarnego przez armię; ale przy realizacji militarnych celów wojny nie można tracić z pola widzenia jej zasadniczego celu politycznego, dlatego działania militarne, a zwłaszcza strategia i jej realizacja, powinny znajdować się pod kontrolą kierownictwa politycznego. Doktryna strategiczna Clausewitza najczęściej była odczytywana jednostronnie, zwłaszcza przez niemieckich autorów doktryn wojennych okresu wilhelmińskiego i nazistowskiego. Eksponowano koncepcję „absolutnej wojny” i zasadę silnego, krótkotrwałego skupionego uderzenia jako najskuteczniejszego sposobu realizacji jej militarnego celu. W przedstawianiu jego poglądów pomijano zwykle strategię aktywnej obrony (do której przywiązywał wielką wagę) oraz doktryny „wojny ograniczonej” i „wojny minimalnej 12 2. Bezpieczeństwo militarne 2.1. Pojęcie bezpieczeństwa militarnego Bezpieczeństwo militarne możemy zdefiniować jak w tabeli 2.1. Tabela 2.1 BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE Bezpieczeństwo militarne oznacza stan uzyskany w rezultacie utrzymywania odpowiednio zorganizowanych i wyposażonych sił zbrojnych oraz zawartych sojuszów wojskowych, a także posiadania koncepcji strategicznej wykorzystania będących w dyspozycji sił, stosownie do zaistniałej sytuacji Istotą funkcjonowania państwa w środowisku międzynarodowym jest ciągła rywalizacja w tworzeniu dogodnych warunków do życia i rozwoju społeczeństwa w oparciu o własne siły narodowe i z wykorzystaniem współzależności międzynarodowych, które państwo potrafi wytworzyć i nad którymi utrzyma wpływ. 2.2. Militarne determinanty bezpieczeństwa narodowego Dla realizacji polityki bezpieczeństwa narodowego są rozpoznawane zagrożenia i tworzone są plany użycia posiadanych środków dla osiągnięcia pożądanych celów. Całokształt tej problematyki zawiera się w przyjętej strategii bezpieczeństwa narodowego.1 Strategia jest odbiciem dokonywanej przez elity polityczne subiektywnej interpretacji zmian zachodzących w międzynarodowym otoczeniu państwa. Militarną gwarancją bezpieczeństwa narodowego jest dysponowanie przez państwo siłami zbrojnymi odpowiednio do potrzeb liczebnymi, wyposażonymi i wyszkolonymi, posiadanie niezbędnych rezerw osobowych i materiałowych, planów działań na wypadek zagrożenia i wojny oraz zawarcie niezbędnych sojuszów wojskowych co określamy jako militarne determinanty bezpieczeństwa narodowego zamieszczone w tabeli 2.2. Tabela 2.2 MILITARNE DETERMINANTY BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO Militarnymi determinantami bezpieczeństwa narodowego nazywamy: 1) liczebność sił zbrojnych, 2) wyposażenie sił zbrojnych, 3) wyszkolenie sił zbrojnych, 4) rezerwy osobowe sił zbrojnych, 5) rezerwy materiałowe sił zbrojnych, 6) koncepcje i plany użycia sił zbrojnych i 7) sojusze wojskowe. Źródło: Opracowanie własne z wykorzystaniem Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON 2002. 1 „Strategia bezpieczeństwa narodowego – teoria i praktyka działania państwa, ukierunkowana na osiągnięcie celów założonych w dziedzinie bezpieczeństwa, ujmowanych w skali ogólnej i mających charakter długofalowy. ... dziedzina strategii narodowej, obejmująca tworzenie, przygotowanie i wykorzystanie potencjału państwa dla przeciwdziałania wszelkim zagrożeniom jego bytu i rozwoju”., „Słownik...”, op. cit. s.83-4. 13 2.3. Liczebność sił zbrojnych Liczebność sił zbrojnych jako militarną determinantę bezpieczeństwa narodowego definiujemy jak w tabeli 2.3. Tabela 2.3 LICZEBNOŚĆ SIŁ ZBROJNYCH Liczebnością sił zbrojnych nazywamy łączną liczbę żołnierzy pełniących w czasie pokoju czynną służbę wojskową w ramach powszechnego obowiązku obrony kraju i w wyniku dobrowolnego zgłoszenia się do pełnienia służby. Źródło: Opracowanie własne Zgodnie z Leksykonem wiedzy wojskowej2 czynna służba wojskowa pełniona jest na mocy powszechnego lub szczególnego obowiązku wojskowego. Do czynnej służby wojskowej w Polsce zalicza się: zasadniczą służbę wojskową, wojskowe szkolenie studentów, służbę wojskową żołnierzy rezerwy, służbę wojskową w czasie zagrożenia i wojny. Zasadnicza służba wojskowa jest rodzajem służby czynnej, która polega na szkoleniu w jednostkach wojskowych szeregowych i podoficerów w czasie 24-36 miesięcy lub krótszym. Wojskowe szkolenie studentów obejmuje zajęcia wojskowe prowadzone w ciągu roku akademickiego w ramach studium wojskowego szkoły wyższej przez ustalony okres oraz przeszkolenie w szkołach oficerów rezerwy i praktykę w jednostkach wojskowych po ukończeniu studiów. Służba wojskowa żołnierzy rezerwy polega na udziale żołnierzy rezerwy w ćwiczeniach wojskowych oraz wypełnianiu obowiązków wynikających z okresowej służby wojskowej3. 2.4. Wyposażenie sił zbrojnych Wyposażenie sił zbrojnych jako militarną determinantę bezpieczeństwa narodowego można zdefiniować jak w tabeli 2.4. Tabela 2,4 WYPOSAŻENIE SIŁ ZBROJNYCH Wyposażeniem sił zbrojnych nazywamy ich uzbrojenie oraz zaopatrzenie materiałowe, materiałowo-techniczne i finansowe. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Leksykonu wiedzy wojskowej Wyposażenie sił zbrojnych obejmuje uzbrojenie oraz zaopatrzenie w inne niezbędne środki. Uzbrojenie to wyposażenie wojsk w ogół środków walki żołnierza, pododdziału, oddziału, związku taktycznego, związku operacyjnego, rodzaju wojsk, rodzaju sił zbrojnych i sił zbrojnych jako całości. Rozróżnia się uzbrojenie strzeleckie, artyleryjskie, rakietowe i specjalne. Uzbrojenie strzeleckie to broń i amunicja pojedynczego żołnierza, małych grup (pododdziałów) piechoty, niektórych pododdziałów specjalnych oraz wozów bojowych i samolotów (śmigłowców), służące głównie do zwalczania wojsk i celów lekko 2 Leksykon wiedzy wojskowej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979. Okresowa służba wojskowa jest rodzajem czynnej służby wojskowej pełnionej przez oficerów, chorążych i podoficerów w ramach obowiązku służby wojskowej żołnierzy rezerwy. 3 14 opancerzonych (sprzętu, środków ogniowych, samolotów śmigłowców) na małych wysokościach. Uzbrojenie artyleryjskie obejmuje działa ciągnione (holowane) i działa samobieżne, amunicję, przyrządy, różnorodne pomocnicze urządzenia techniczne (rozpoznania, kierowania ogniem, środki łączności itp. Uzbrojenie rakietowe obejmuje wszystkie typy rakiet, pocisków rakietowych i sprzęt, umożliwiające wystrzeliwanie rakiet oraz naprowadzanie ich na cel. W zależności od nośnika, na którym się ono znajduje dzieli się na uzbrojenie morskie, uzbrojenie lotnicze, uzbrojenie wozów bojowych i pododdziałów specjalnych. Uzbrojenie morskie to uzbrojenie stanowiące wyposażenie okrętów nawodnych, okrętów podwodnych, lotnictwa morskiego i jednostek artylerii nadbrzeżnej przeznaczone do prowadzenia działań na morzu. Podstawowym wyposażeniem okrętów są: pociski rakietowe klasy woda – woda, woda – powietrze i uniwersalne pociski rakietowe, artyleria konwencjonalna, torpedy, rakieto – torpedy, bomby głębinowe i miny. Lotnictwo morskie jest uzbrojone w kierowane pociski rakietowe klasy powietrze – woda, niekierowane pociski rakietowe, bomby lotnicze, bomby głębinowe, torpedy i miny. Artyleria brzegowa uzbrojona jest w pociski rakietowe klasy ziemia – woda i pociski konwencjonalne. Uzbrojenie lotnicze to środki rażenia wraz z urządzeniami do ich podwieszania, zrzucania, odpalania, kierowania i celowania oraz środki przeciwdziałania radiowego znajdujące się na statkach powietrznych (samolotach, śmigłowcach). W skład uzbrojenia lotniczego wchodzi: uzbrojenie strzeleckie i artyleryjskie (karabiny maszynowe i działka), rakietowe (lotnicze pociski rakietowe kierowane i niekierowane z wyrzutniami), bombowe (różne typy bomb wolno spadających i kierowanych z zamkami bombowymi, kasety bombowe, zbiorniki z płynami zapalającymi), minowo – torpedowe (torpedy i miny), specjalne (urządzenia zakłócające, podwieszane zasobniki), zapalniki. Uzbrojenie wozów bojowych (uzbrojenie pokładowe) składają się przeciętnie z 3 – 4 jednostek takich samych rodzajów broni, jak np. działo, działo bezodrzutowe, wielkokalibrowy karabin maszynowy, wyrzutnia przeciwpancernych pocisków kierowanych, moździerz, granatnik. Uzbrojenie czołgów coraz częściej jest adaptowane do pozostałych rodzajów wozów bojowych, w tym do samochodów pancernych. Główne uzbrojenie czołgu, umieszczone w obrotowej wieży pancernej składa się z reguły z armaty i sprzężonego z nią działka lub karabinu maszynowego naprowadzanych na cel za pomocą wspólnych mechanizmów i celowników. W luku wieży lub w specjalnej obrotowej wieżyczce osadzony jest z reguły przeciwlotniczy karabin maszynowy. Zaopatrzenie materiałowe przeznaczone jest na zaspokojenie potrzeb żołnierzy i obejmuje żywność, umundurowanie, oporządzenia i inne środki rzeczowe otrzymywane podczas służby. Zaopatrzenie materiałowo-techniczne obejmuje amunicję, pojazdy mechaniczne oraz ich wyposażenie, materiały pędne i smary, sprzęt i materiały medyczno-sanitarne, inżynieryjne, sprzęt łączności, a także inne rodzaje sprzętu i materiałów rodzajów wojsk i służb. Zaopatrzenie finansowe obejmuje żołd (pensję) i inne środki pieniężne otrzymywane podczas służby, a także emerytalne i inwalidzkie zaopatrzenie żołnierzy i ich rodzin 2.5. Wyszkolenie sił zbrojnych Wyszkolenie sił zbrojnych jako militarną determinantę bezpieczeństwa narodowego możemy zdefiniować jak w tabeli 2.5. 15 Tabela 2.5 WYSZKOLENIE SIŁ ZBROJNYCH Wyszkoleniem sił zbrojnych nazywamy rezultat szkolenia wojskowego – całokształtu planowej działalności dydaktyczno-wychowawczej w wojsku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Leksykonu wiedzy wojskowej W wojsku prowadzona jest permanentna działalność dydaktyczno-wychowawcza. Jej celem jest kształtowanie patriotyzmu i wysokich walorów moralnych i bojowych żołnierzy, przygotowania kadr specjalistów wojskowych do działań bojowych oraz utrzymania wysokiej gotowości bojowej wojsk i sztabów. Szkolenie wojskowe organizowane jest w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, wojsk i służb oraz w szkolnictwie wojskowym. Objęci nim są również studenci szkół wyższych w ramach studiów wojskowych oraz rezerwiści powołani na okres przeszkolenia4. Rozróżnia się m. in. wojskowe szkolenie taktyczne, operacyjne, techniczne i specjalistyczne. Szkolenie taktyczne jest szkoleniem z zakresu sztuki wojennej objęte programem szkolenia pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych wszystkich rodzajów sił zbrojnych, wojsk i służb, instytucji wojskowych oraz wszystkich szkół wojskowych. Celem szkolenia taktycznego jest umożliwienie żołnierzom nabycia wiedzy taktycznej oraz ukształtowania praktycznych umiejętności indywidualnego i zespołowego prowadzenia działań bojowych w różnych warunkach terenowych i atmosferycznych, rozwiązywania na polu walki i w trakcie ćwiczeń taktycznych skomplikowanych zadań bojowych oraz dowodzenia jednostkami szczebla taktycznego. Zajęcia taktyczne szeregowych i podoficerów odbywają się w ramach szkolenia bojowego, oficerów sztabów i instytucji wojskowych w toku programowego szkolenia kadry i w czasie ćwiczeń taktycznych, słuchaczy wyższych szkół wojskowych – w ramach przedmiotów „taktyka ogólna” i „taktyka rodzajów wojsk”. Szkolenie operacyjne to jeden z podstawowych przedmiotów szkolenia wojskowego z zakresu sztuki wojennej objętych programem szkolenia sztabów operacyjnych, instytucji wojskowych oraz akademickich szkół wojskowych. Celem szkolenia operacyjnego jest umożliwienie oficerom operacyjnych szczebli dowodzenia oraz słuchaczom akademii wojskowych zdobycia wszechstronnej wiedzy operacyjnej oraz wykształcenia umiejętności rozwiązywania operacyjnych problemów pola walki (bitwy). Szkolenie operacyjne oficerów w wyższych dowództwach i sztabach prowadzone jest w czasie przewidzianym na szkolenie kadry. W akademiach wojskowych szkolenie operacyjne słuchaczy odbywa się w ramach przedmiotu „sztuka operacyjna” w czasie przewidzianym w programie studiów. Podstawowymi formami szkolenia operacyjnego są: ćwiczenia dowódczo – sztabowe, ćwiczenia taktyczne (operacyjne) z wojskami, podróż polowa, a także wykłady, seminaria, konferencje naukowe i inne formy. Dla żołnierzy służby zasadniczej proces szkolenia wojskowego rozpoczyna się od szkolenia podstawowego, prowadzonego według jednolitych podstawowych przepisów służby wojskowej oraz zasad działania na polu walki. Zasadnicze znaczenie ma szkolenie bojowe. Szkolenie bojowe jest działalnością szkoleniową w zakresie wybranych przedmiotów prowadzoną w pododdziałach, oddziałach i szkolnictwie wojskowym w celu przygotowania żołnierzy do prowadzenia działań bojowych indywidualnie i zespołowo. Szkolenie to obejmuje taktykę ogólną oraz taktykę rodzajów wojsk i służb, terenoznawstwo, szkolenie ogniowe i szkolenie sanitarne. 4 Te dwa zdania: …Szkolenie wojskowe organizowane jest w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, wojsk i służb oraz w szkolnictwie wojskowym. Objęci nim są również studenci szkół wyższych w ramach studiów wojskowych oraz rezerwiści powołani na okres przeszkolenia… w 2011 roku straciły czasowo swoją aktualność po zawieszeniu obowiązku zasadniczej służby wojskowej i szkolenia wojskowego studentów. 16 Kształcenie kadry oficerskiej odbywa się w wyższych szkołach oficerskich i akademiach wojskowych. Podwyższenie kwalifikacji i przekwalifikowanie następuje w ramach kursów wojskowych. Doskonalenie zawodowe prowadzone jest we wszystkich jednostkach wojskowych w toku bieżącego szkolenia kadry. 2.6 Rezerwy osobowe sił zbrojnych Pojęcie rezerw osobowych sił zbrojnych jako militarnej determinanty bezpieczeństwa narodowego możemy zdefiniować jak w tabeli 2.6 Tabela 2.6 REZERWY OSOBOWE SIŁ ZBROJNYCH Rezerwy osobowe sił zbrojnych to ogół osób przeszkolonych pod względem wojskowym, przewidzianych do uzupełnienia sił zbrojnych i jednostek zmilitaryzowanych w razie wprowadzenia stanu bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 2009 W Polsce rezerwy osobowe sił zbrojnych stanowią przeniesieni do rezerwy: szeregowi i podoficerowie do 50 roku życia (mężczyźni), którzy odbyli zasadniczą służbę wojskową lub jej nie obyli bądź zostali zwolnieni z zasadniczej służby wojskowej. Oficerowie i chorążowie (mężczyźni) do 60 roku życia i po odbyciu przeszkolenia wojskowego w ramach wojskowego szkolenia studentów lub zwolnieni z zawodowej służby wojskowej. Kobiety do 40 roku życia mające kwalifikacje przydatne w służbie wojskowej podlegające obowiązkowi wojskowemu i mające stopień chorążego lub oficerski – do 50 roku życia. Rezerwiści szeregowi, podoficerowie, którzy obyli służbę wojskową oraz oficerowie rezerwy, którzy przeszli przeszkolenie wojskowe podczas studiów stanowiły w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku około dwóch milionów mężczyzn. Mieli oni przydziały mobilizacyjne i okresowo byli powoływani na ćwiczenia. Ćwiczenia wojskowe żołnierzy rezerwy miały na celu doskonalenie wiadomości teoretycznych i nawyków praktycznych nabytych w czasie czynnej służby wojskowej, zapoznanie z nowym sprzętem technicznobojowym, przeszkolenie na kursach doskonalenia i przekwalifikowania. Częstość powoływania żołnierzy rezerwy na ćwiczenia wojskowe oraz czas trwania tych ćwiczeń były różne dla różnych rodzajów sił zbrojnych, wojsk i służb. W związku wieloletnią niską konsekwencją Wojskowych Komend Uzupełnień w egzekwowaniu obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej, a ostatnio zawieszeniem poboru do zasadniczej służby wojskowej liczebność żołnierzy rezerwy drastycznie zmalała. Rezerwy osobowe przewiduje się powoływać się do służby czynnej w czasie rozwinięcia mobilizacyjnego. Jest to przejście sił zbrojnych z etatów i organizacji czasu pokojowego na etaty i organizację czasu wojennego. Rozwinięcie mobilizacyjne w odniesieniu do rezerw osobowych obejmuje uzupełnienie jednostek wojskowych w zakresie stanu osobowego. 17 2.7. Rezerwy materiałowe sił zbrojnych Pojęcie rezerw materiałowych sił zbrojnych jako militarnej determinanty bezpieczeństwa narodowego możemy zdefiniować jak w tabeli 2.7. Tabela 2.7 REZERWY MATERIAŁOWE SIŁ ZBROJNYCH Rezerwami materiałowymi sił zbrojnych nazywamy 1) zapasy środków materiałowych (zgromadzone zaopatrzenie, które służy do zaspokojenia pokojowych i wojennych potrzeb wojska) oraz 2) materiałowe rezerwy strategiczne (do zaspokojenia potrzeb sił zbrojnych do prowadzenia pierwszej operacji strategicznej i zapewnienia rytmicznej pracy zaplecza dla potrzeb frontu). Źródło: Opracowanie własne na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 2009 W wojsku gromadzone i utrzymywane są rezerwy materiałowe zaspokojenia bieżących potrzeb pokojowych i potrzeb wojennych. Wyróżnia się: 1) zapasy środków materiałowych i 2) rezerwy strategiczne. Zapasy środków materiałowych to zgromadzone zaopatrzenie, które służy do zaspokojenia potrzeb wojska. Zapasy materiałowe utrzymywane na poszczególnych szczeblach dowodzenia usamodzielniają wojska oraz umożliwiają uzupełnianie zaopatrzenia w podległych jednostkach wojskowych. Rozróżnia się zapasy materiałowe: bieżące, mobilizacyjne, przechodnie i ruchome. Zapasy bieżące zapewniają ciągłość zaopatrywania wojsk w czasie pokoju. Wielkość ich uzależniona jest od częstotliwości dostaw, odległości od źródeł zaopatrzenia, zużycia, pojemności magazynów oraz dopuszczalnego okresu magazynowania. Zapasy mobilizacyjne przeznaczone są na pokrycie potrzeb mobilizacyjnych istniejących jednostek wojskowych oraz jednostek nowo formowanych, a także na pokrycie bieżącego zużycia i strat w początkowym okresie wojny. Zapasy przechodnie utrzymuje się w czasie wojny w składach polowych wyższych związków operacyjnych i obszaru kraju zaopatrujących wojska na froncie zewnętrznym. Zapasy ruchome dzielą się na zapasy ruchome użytku bieżącego, nienaruszalne i doraźne. Zapasy ruchome użytku bieżącego służą do zaspokajania codziennych potrzeb wojska. Zapasy ruchome nienaruszalne stanowią określoną część zapasów ruchomych, znajdujących się przy sprzęcie, uzbrojeniu lub żołnierzu. Mogą być zużyte na wyraźny rozkaz wyższego dowódcy. Zapasy ruchome doraźne gromadzi się również przy sprzęcie, uzbrojeniu lub żołnierzu, niezależnie od nienaruszalnych zapasów ruchomych. Mogą one być złożone na ziemi, utrzymywane na środkach transportowych lub noszone przez żołnierzy. Rezerwy strategiczne to zasoby materiałowe i energetyczne, gromadzone na wypadek wojny w ilościach o istotnym znaczeniu dla jej przebiegu, a niekiedy wyniku. Struktura rzeczowa i rozmiary rezerw strategicznych zależą od charakteru wojny i przewidywanego czasu jej trwania. Rezerwy strategiczne mogą być przygotowywane dla potrzeb narodowych i koalicyjnych. Ich rozmiary mają zaspokoić przede wszystkim potrzeby sił zbrojnych do prowadzenia pierwszej operacji strategicznej i zapewnić rytmiczną pracę zaplecza dla potrzeb frontu walki zbrojnej. Wielkości rezerw strategicznych nie są stałe i jednolite we wszystkich asortymentach, w związku z czym stosuje się wskaźniki ilościowe, czasowe i inne. 18 2.8. Koncepcja i plany użycia sił zbrojnych Pojęcie koncepcji i planów użycia sił zbrojnych jako militarnej determinanty bezpieczeństwa narodowego możemy zdefiniować jak w tabeli 2.8. Tabela 2.8 KONCEPCJA I PLANY UŻYCIA SIŁ ZBROJNYCH 1. Pod pojęciem koncepcji i planów użycia sił zbrojnych w niniejszym opracowaniu rozumiemy: 1) efekty planowania obronno-gospodarczego (zadań gospodarki narodowej i wojska wynikających z ustaleń polityki obronno – gospodarczej), 2) efekty planowania strategiczno-obronnego (ustalenie zasad funkcjonowania państwa na okres zagrożenia jego bezpieczeństwa i wojny) oraz 3) plan mobilizacyjny - zorganizowanego przejścia sił zbrojnych z pokojowej struktury organizacyjnej na wojenną. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Leksykonu wiedzy wojskowej Koncepcja i plany użycia sił zbrojnych materializuje się w planowaniu obronnogospodarczym i strategiczno-obronnym oraz w planie mobilizacyjnym. Planowanie obronno-gospodarcze to zespół czynności planistycznych podejmowanych dla realizacji zadań wynikających z ustaleń polityki obronno–gospodarczej. Planowanie obronno-gospodarcze stosuje się w gospodarce pokojowej i w gospodarce pogotowia wojennego. Planowanie strategiczno-obronne to całokształt przedsięwzięć planistycznych związanych z ustaleniem zadań, sposobów przygotowania i zasad funkcjonowania całego aparatu państwowego, gospodarki narodowej, organizacji politycznych i społecznych oraz ludności na okres bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Plan mobilizacyjny to dokument opracowany w okresie pokoju, przewidujący zorganizowane przejście sił zbrojnych z pokojowej struktury organizacyjnej na wojenną. Plan mobilizacyjny określa zasady organizacyjne, formy, metody i sposoby mobilizacji, rozwijania wojsk oraz terminy zakończenia mobilizacji całości sił zbrojnych, także poszczególnych elementów organizacyjnych (instytucji, dowództw, sztabów, jednostek wojskowych). Opracowywany jest na szczeblu centralnym. W oparciu o plan mobilizacyjny związki operacyjne i taktyczne oraz pododdziały opracowują własne plany. W związku z powyższym koncepcję i plany użycia sił zbrojnych jako militarną determinantę bezpieczeństwa narodowego można zdefiniować jak w tabeli 5.6 2.9. Sojusze wojskowe Pojęcie sojuszy wojskowych jako militarnej determinanty bezpieczeństwa narodowego możemy zdefiniować jak w tabeli 2.9. Tabela 2.9 SOJUSZE WOJSKOWE Pod pojęciem sojuszy wojskowych w niniejszym opracowaniu rozumiemy umowy międzynarodowe zarówno o charakterze przymierza jak też w formie sojuszu obronnego. 19 Pojęcie sojuszu wojskowego jest bliskoznaczne z takimi pojęciami jak: sojusz obronny, przymierze i pakt. Sojusz obronny jest rodzajem umowy międzynarodowej, której strony zobowiązują się do współpracy politycznej i wojskowej oraz udzielania pomocy w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa będącego stroną sojuszu. Przymierze jest to umowa międzynarodowa, w której kontrahenci zobowiązują się do współpracy politycznej i wojskowej oraz udzielania sobie nawzajem pomocy w określonej przez przymierze sytuacji. Pakt natomiast jest umową międzynarodową, najczęściej uroczystą o charakterze politycznym. Zauważamy, że sojusz obronny i przymierze są niemal synonimami sojuszu wojskowego. Przy tym pojęcie sojusz obronny nieco zawęża zakres wzajemnej współpracy wojskowej kontrahentów w stosunku do pojęcia sojusz wojskowy. W sojuszu obronnym akcentowane zewnętrzne zagrożenie państwa, co sugeruje współudział sygnatariuszy w przygotowaniu i prowadzeniu wojny obronnej lub w jej zapobieganiu. Formuła sojuszu, w której następuje zamiana słowa obronny na wojskowy pozwala sądzić, że współpraca może dotyczyć przygotowania i prowadzenia nie tylko wojny obronnej, ale wojny w ogóle, a także innej, poza wojennej aktywności wojskowej poza granicami terytoriów umawiających się stron (misji pokojowych, stabilizacyjnych, rozjemczych itp.). Pakt, mimo że zgodnie z definicją jest polityczną umową międzynarodową 5, często w historii miał opinię negatywną i postrzegany był jako zmowa polityczno-militarna wymierzona przeciwko państwom trzecim, np. pakt antykominternowski 6, pakt Ribbentrop– Mołotow7, pakt berliński8, pakt czterech9. Oznacza to, że do określenia pojęcia sojuszu wojskowego, które nie ma wydźwięku pejoratywnego, nie można posiłkować się pojęciem paktu ze względu na ten wydźwięk, a także ze względu na formalny brak w definicji charakteru umowy wojskowej. 2.10. Wnioski Liczebnością sił zbrojnych nazywamy łączną liczbę żołnierzy pełniących w czasie pokoju czynną służbę wojskową w ramach powszechnego obowiązku obrony kraju i w wyniku dobrowolnego zgłoszenia się do pełnienia służby. Wyposażeniem sił zbrojnych nazywamy ich uzbrojenie oraz zaopatrzenie materiałowe, materiałowo-techniczne i finansowe. 5 Multimedialna Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 2009 6 pakt antykominternowski to układ zawarty 25 XI 1936 w Berlinie przez Niemcy (III Rzeszę) i Japonię pod hasłem walki z Międzynarodówką Komunistyczną. W latach 1937–41 do paktu przystąpiły m.in. Włochy, Hiszpania i państwa satelickie Niemiec i Japonii. Był jednym z elementów sojuszu niemiecko-włoskojapońskiego. 7 pakt Ribbentrop–Mołotow to potoczne określenie niemiecko-sowieckiego układu o nieagresji, podpisanego 23 VIII 1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych III Rzeszy (J. von Ribbentrop) i ZSRR (W. Mołotow). Dołączony tajny protokół przewidywał podział stref wpływów w Europie Środkowowschodniej: dawał ZSRR wolną rękę w Besarabii, Estonii, Finlandii, Łotwie i wschodniej Polsce (na wschód od „linii rzek Narew, Wisła i San”), III Rzeszy — na Litwie i pozostałym terytorium Polski. 8 pakt berliński, znany też jako pakt trzech, to traktat zawarty 27 IX 1940 w Berlinie przez Niemcy (III Rzeszę), Włochy i Japonię; stanowił ważne ogniwo w realizacji planów wojennych państw osi Berlin–Rzym–Tokio. Pozostawał w ścisłym związku z projektowanym zerwaniem przyjaznej współpracy w zbrodniach popełnianych na narodach europejskich i rychłą napaścią na sojuszniczą Rosję Sowiecka. Przewidywał podział świata między sygnatariuszy paktu. 9 pakt czterech, układ podpisany w 1933 roku w Rzymie przez Francję, Wielką Brytanię, Niemcy i Włochy. Ustalał zasady współpracy politycznej i gospodarczej, a także ewentualnego współdziałania militarnego przy nowelizacji obowiązujących traktatów międzynarodowych. Uznany za próbę narzucenia Europie dyktatu jego sygnatariuszy, pakt czterech wywołał silny sprzeciw (m.in. Rady ententy małej i rządu RP). Krytykowany przez francuską opinię publiczną i parlament, nie został przez Francję ratyfikowany i nie wszedł w życie. 20 Wyszkoleniem sił zbrojnych nazywamy rezultat szkolenia wojskowego – efekty całokształtu planowej działalności dydaktyczno-wychowawczej w wojsku. Rezerwy osobowe sił zbrojnych to ogół osób przeszkolonych pod względem wojskowym, przewidzianych do uzupełnienia sił zbrojnych i jednostek zmilitaryzowanych w razie wprowadzenia stanu bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Pod pojęciem rezerw materiałowych w niniejszym opracowaniu rozumiemy zarówno zapasy środków materiałowych jak i materiałowe rezerwy strategiczne. Pod pojęciem koncepcji i planów użycia sił zbrojnych w niniejszym opracowaniu rozumiemy zarówno efekty planowania obronno-gospodarczego i strategiczno-obronnego jak też plan mobilizacyjny. Pod pojęciem sojuszy wojskowych w niniejszym opracowaniu rozumiemy umowy międzynarodowe zarówno o charakterze przymierza jak też w formie sojuszu obronnego. 21 3. Globalizacja militarna 3.1. Definicja globalizacji militarnej Na podstawie analizy materiałów dotyczących istoty globalizacji i jej kontekstu historycznego dla potrzeb niniejszej pracy można zaproponować definicję globalizacji militarnej jak w tabeli 3.1. Tabela 3.1 GLOBALIZACJA MILITARNA Globalizacją militarną nazywamy światowy proces integracji państw i narodów w dziedzinie obronności, który polega głównie na: 1) różnego rodzaju aktywności wojskowej państw poza własnym terytorium oraz 2) tworzeniu wielostronnych porozumień obronnych i organizacji międzynarodowych o charakterze polityczno-wojskowym Źródło: Opracowanie własne na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 2009 Doświadczenia historyczne pokazują, że globalizacja militarna jest nieodłącznie związana z globalizacją polityczną, a wielu uważa iż jest jej częścią. Przykładowo według Clausewitza10 wojna jest niczym innym jak kontynuacją polityki innymi środkami. Chronologicznie rzecz ujmując globalizacja militarna często wyprzedza polityczną. Łatwo stwierdzić, że w realizacji idei imperium i w procesach kolonizacyjnych działania militarne zazwyczaj poprzedzały powstanie administracji i organizację życia gospodarczego. Działania wojenne są klasycznym i najczęściej stosowanym w historii przykładem globalizacji wymuszanej siłą. Wojna nie jest jednak jedynym przejawem globalizacji militarnej. Wszelką bowiem aktywność wojskową państwa poza granicami własnego terytorium i zawierane sojusze obronne należy uznać jako element udziału tego państwa w procesie globalizacji, a tylko jednym z takich elementów jest prowadzenie działań zbrojnych. Do aktywności wojskowej państw poza własnym terytorium równolegle z działaniami zbrojnymi zaliczamy wszelkie misje rozjemcze, stabilizacyjne, humanitarne i inne. Państwa i narody mogą włączać się w proces globalizacji militarnej dobrowolnie (na zasadzie zawieranych sojuszów i porozumień obronnych) lub być wciągane siłą (w rezultacie klęski na polu walki). W wyniku dobrowolnej globalizacji militarnej (podobnie jak politycznej) państwo sojusznicze traci znaczną część swojej suwerenności, natomiast wymuszonej siłą (państwo podbite) traci suwerenność całkowicie. Od starożytności po współczesność mamy liczne przykłady prób globalizacji militarnej wymuszanej siłą oraz nie mniej liczne przykłady aktywności militarnej w okresie pokoju. Niżej przytoczonych zostanie sześć konfliktów zbrojnych toczonych na przestrzeni wieków od starożytności, poprzez średniowiecze i nowożytność po czasy nam współczesne, których cele, rozmach terytorialny, przebieg i rezultaty w pełni upoważniają do zaliczenia ich do zjawisk i procesów globalizacyjnych. Przykładem siódmym globalizacji militarnej jest zawieranie sojuszów obronnych, ósmym - aktywność wojskowa różnych państw poza granicami własnych krajów w czasie pokoju po drugiej wojnie światowej pod egidą 10 Clausewitz Karl Philip Gottlieb (1780 – 1831) pruski generał, teoretyk i historyk wojskowości. Uczestnik walk przeciw Napoleonowi I w armii rosyjskiej (1812–14) i pruskiej (1814–15). W latach 1818–30 dyrektor Allgemeine Kriegschule w Berlinie (późniejszej Akademii Wojennej). Jest autorem dzieł z zakresu sztuki wojennej (m.in. O wojnie) i historii (m.in. Nachrichten über Preussen in seiner grossen Katastrophe). które miały duży wpływ na rozwój niemieckiej myśli wojskowej XIX i XX w. 22 Organizacji Narodów Zjednoczonych, a dziewiątym - aktywność wojskowa Polski poza granicami własnego kraju w tym czasie. Do globalizacji wymuszanej siłą zaliczamy: 1) w starożytności podboje greckomacedońskie Aleksandra Wielkiego oraz 2) także w starożytności budowa cesarstwa rzymskiego przez Cezara i jego następców, 3) średniowieczne pustoszenie znacznej części Azji i Europy przez Mongołów Czyngis-chana, 4) nowożytną epopeję napoleońską oraz 5) w czasach nam współczesnych pierwszą wojnę światową i 6) także współcześnie drugą wojnę światową. 3.2. Podboje grecko-macedońskie Aleksandra Wielkiego Przykładem globalizacji wymuszanej siłą są w starożytności podboje grecko-macedońskie Aleksandra Wielkiego przedstawione w tabeli 3.2. Tabela 3.2 PODBOJE GRECKO-MACEDOŃSKIE ALEKSANDRA WIELKIEGO Aleksander III Wielki, wychowanek Arystotelesa, zainicjował proces globalizacji militarnej od dobrowolnych sojuszów. Objął władzę przy poparciu armii, zawarł przymierze z Grekami i jako hegemon Związku Korynckiego został wybrany na naczelnego wodza wyprawy przeciw Persom. Następne jego działania to proces globalizacji militarnej (również politycznej) wymuszonej siłą. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 2009 Aleksander III Wielki, wychowanek Arystotelesa, zainicjował proces globalizacji militarnej od dobrowolnych sojuszów. Objął władzę przy poparciu armii, zawarł przymierze z Grekami i jako hegemon Związku Korynckiego został wybrany na naczelnego wodza wyprawy przeciw Persom. Następne jego działania to proces globalizacji militarnej (również politycznej) wymuszonej siłą. Wiosną 334 r. p.n.e. wkroczył na czele 35-tysięcznej armii macedońsko-greckiej do Azji Mniejszej, odnosząc pierwsze zwycięstwo nad rzeką Granik. Po przekroczeniu gór Taurus jesienią 333 r. p.n.e. rozbił siły Dariusza III Kodomanusa pod Issos. Kierując się na południe, podbił wiele miast fenickich, bez walki zajął Egipt i w 332 r. p.n.e. założył Aleksandrię. W 331 r. p.n.e. podążył do Mezopotamii. W bitwie między Arbelą i Gaugamelą rozbił ostatecznie armię perską i zajął Babilon, Suzę oraz Persepolis. W latach 329–327 p.n.e. zajął północno-wschodni Iran i wiosną 327 r. p.n.e. wyruszył na podbój Indii. Opanował cały kraj w dolinie rzeki Indus, lecz wobec oporu żołnierzy macedońskich musiał ustąpić. W ciągu swych wypraw wojennych założył przy szlakach komunikacyjnych wiele do dziś istniejących miast (Aleksandria, Herat, Kandahar), które stały się również ośrodkami wojskowymi i kulturalnymi. 3.3. Budowa cesarstwa rzymskiego przez Cezara i jego następców Dzieje starożytnego Rzymu to kolejny przykład globalizacji militarnej, głównie wymuszonej siłą. Osada palatyńska z VIII w. p.n.e., która po stu latach połączyła się z drugą wioską, zamieszkałą przez Sabinów, dała początek ośmiusetletniemu procesowi globalizacji militarnej. Zatem drugi przykład globalizacji wymuszanej siłą także w starożytności jest budowa cesarstwa rzymskiego przez Cezara i jego następców przedstawiona w tabeli 3.3. 23 Tabela 3.3 BUDOWA CESARSTWA RZYMSKIEGO PRZEZ CEZARA I JEGO NASTĘPCÓW Pięćset lat zajęło Rzymowi podporządkowanie Italii, W ciągu kolejnych stu lat kolejne ludy i państwa schylały głowy pod jego jarzmo. Rzymianie konfiskowali znaczną część ziemi pokonanych przeciwników i tworzyli na tym terenie kolonie wojskowe. Jednocześnie zawierali sojusze wojskowe z pokonanymi wrogami, dla których jedyną często szansą na odzyskanie majątku było współuczestniczenie w rzymskich podbojach i wzięcie udziału w kolejnych kolonizacjach. W ten sposób połączona armia, składająca się z Rzymian i ich sprzymierzeńców, rosła w siłę z roku na rok. Podbój łączył wszystkie grupy społeczne Wiecznego Miasta. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 2009 Proces globalizacji militarnej imperium rzymskiego zakończył się za panowania Oktawiana Augusta, przybranego syna Cezara. Ustalone wówczas granice (Ren, Dunaj, Eufrat) jego następcy rozszerzali wyjątkowo (Brytania, Dacja, północna Mezopotamia). Armia rzymska przekształciła się w wojsko graniczne strzegące „pokoju rzymskiego” (łac. pax Romana), który, zinterpretowany jako wyrzeczenie się dalszych podbojów i obrona stanu posiadania, stał się naczelną ideologią państwową. Ów pokój wewnątrz imperium był chroniony równie skutecznie przez lokalne elity, które w zamian za utrzymanie dotychczasowej pozycji już w drugim pokoleniu po podboju wykazywały zazwyczaj pełną lojalność wobec Rzymu. W zachodniej części imperium następowała przy tym pełna romanizacja — przejmowanie ideologii, języka, kultury i form życia zbiorowego zdobywców. Na Wschodzie, wyższym cywilizacyjnie i zdominowanym przez język i kulturę grecką, proces ten przebiegał wolniej i ograniczał się do przyjmowania rzymskiej świadomości państwowej, ale tak skutecznie, że doprowadził do całkowitej identyfikacji Greków z cesarstwem. 3.4. Imperium mongolskie Dzieje imperium mongolskiego to przykład średniowiecznej globalizacji militarnej wymuszonej siłą w sposób szczególnie okrutny. Jego istotę przedstawiono w tabeli 3.4. Tabela 3.4 IMPERIUM MONGOLSKIE Imperium mongolskie to określenie państwa wspólnego (w założeniu) dla wszystkich Mongołów i podległego władzy wielkiego chana. Idea imperium mongolskiego była w dziejach realizowana kilkakrotnie. Jej urzeczywistnieniem jest XIII-wieczne imperium Czyngis-chana oraz mongolsko-chińskie cesarstwo Yuan, i nawiązujące do nich późniejsze państwa wschodniej Mongolii. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 2009 24 Twórcą imperium mongolskiego był Czyngis-chan (ok.1156 – 1227), jeden z największych zdobywców w historii. Około 1200 roku obwołany chanem przez kurułtaj11 części Mongołów. Do 1206 roku zjednoczył koczownicze ludy Azji Środkowej, wówczas obwołany wielkim chanem. W latach 1211–16 podbił północne Chiny, 1219–24 — Chorezm12. Jego wojska 1207 roku uzależniły południową Syberię a w latach 1222–27 część ziem Kipczaków13. W latach 1222–23 wojska mongolskie spustoszyły rejon Morza Kaspijskiego i wschodnią Europę. W 1224 roku Czyngis-chan podzielił państwo między synów, zachowując władzę zwierzchnią. Organizację państwa oparł na dziesiątkowym podziale koczowników na oddziały wojskowe, ludom osiadłym pozostawił dotychczasową administrację pod kontrolą namiestników mongolskich. 3.5. Kampanie wojenne cesarza Napoleona I Przykładem globalizacji militarnej w nowożytności są kampanie wojenne Francji przeciwko koalicjom monarchii europejskich, toczone w okresie rewolucji francuskiej za panowania cesarza Napoleona I. Przedstawiono JE w tabeli 3.5. Tabela 3.5 KAMPANIE WOJENNE CESARZA NAPOLEONA I Kampanie wojenne cesarza Napoleona I. doprowadziły do podporządkowania Francji niemal całej Europy Zachodniej w wyniku rozbicia trzech kolejnych antyfrancuskich koalicji monarchii europejskich: 1) Austria, Wielka Brytania, Hiszpania oraz Belgia i Holandia, 2) Wielka Brytania, Rosja, Austria, Turcja, Portugalia, Neapol, 3) Wielka Brytania, Szwecja, Rosja i Austria. Zawiązanie pierwszej koalicji antyfrancuskiej nastąpiło w 1793 roku (Austria, Wielka Brytania, Hiszpania oraz Belgia i Holandia). W 1797 roku koalicja została rozbita i w stanie wojny z Francją pozostała tylko Wielka Brytania. W 1798 roku w Europie zawiązała się II koalicja antyfrancuska (Wielka Brytania, Rosja, Austria, Turcja, Portugalia, Neapol). Sukcesy militarne i dyplomatyczne Napoleona doprowadziły wkrótce do jej rozbicia. Napięcia francusko-brytyjskie oraz aspiracje Bonapartego (od 1804 roku cesarza Napoleona I) do hegemonii w Europie doprowadziły już 1803 roku do wznowienia wojny francuskobrytyjskiej i utworzenia III koalicji antyfrancuskiej (Wielka Brytania, Szwecja, Rosja i Austria). Rozpadła się ona po ciężkich walkach francusko-rosyjskich 1807 roku w Prusach Wschodnich, zawarciu przez Napoleona pokoju z Rosją i Prusami, a także podporządkowaniu cesarstwu niemal całej Europy Zachodniej. Rozbieżności między Napoleonem i Aleksandrem I (m.in. w sprawie niepodległości Polski) doprowadziły do zerwania sojuszu francuskorosyjskiego. Wiosną 1812 roku napoleońska Wielka Armia wkroczyła do Rosji. Po bitwach pod Smoleńskiem i Borodino Napoleon zajął Moskwę jednak nie powiodły się próby 11 kurułtaj, u ludów mongolskich XIII–XVII w. zjazd członków rodów arystokratycznych, odbywany w celu podjęcia najważniejszych decyzji politycznych (wybór władcy, sprawy wojny i pokoju, zmiany w prawie itp.); nie miał ściśle określonych kompetencji, stąd zakres jego faktycznej władzy zależał od układu sił wewnętrznych w danym państwie. 12 Chorezm, kraina historyczna nad dolną Amu-darią, w Uzbekistanie i Turkmenistanie. Jeden z najstarszych ośrodków cywilizacji Azji Środkowej z nawarstwieniem wielu kultur materialnych i etnicznych. Od VI w. p.n.e. część monarchii perskiej; 13 Kipczacy, lud turecki, pierwotnie zamieszkujący dorzecze górnego Irtyszu (zw. Połowcami lub Kumanami). Wyparci z Azji Środkowej na stepy nadwołżańskie i nadczarnomorskie plądrowali ziemie ruskie, słowackie, węgierskie i bułgarskie. W XIII w. rozbici przez Mongołów, weszli w skład Złotej Ordy. 25 zawarcia pokoju. W wyniku odwrotu Wielka Armia uległa zagładzie. Tymczasem przeciw Francji wystąpiły Prusy, a w 1813 roku także Szwecja i potem Austria. W latach 1813 - 1814 mimo kilku sukcesów militarnych armia francuska była zbyt słaba, by rozbić przeciwników. Po kapitulacji Paryża Napoleon podpisał akt abdykacji (6 .IV) i udał się na Elbę, wyznaczoną mu przez zwycięzców na siedzibę. Na tron Francji wrócili Burbonowie. W dniu l III 1815 roku wrócił z Elby. Przeciągnął na swą stronę wysłane przeciw niemu wojska królewskie, przejął władzę i podjął próbę rozbicia kolejno armii koalicji. Jednak 18.VI poniósł pod Waterloo klęskę w bitwie z armią brytyjsko-niderlandzko-niemiecką dowodzoną przez księcia Wellingtona. Napoleon ponownie abdykował i został wywieziony przez Brytyjczyków na Wyspę Św. Heleny. Drugi traktat paryski (1815) okroił Francję do granic z 1790 roku, narzucił jej kontrybucję i okupację wojskową na okres 3–5 lat. Specyfiką globalizacji militarnej okresu napoleońskiego odróżniającej ją od prób wdrażania idei imperialnych w starożytności i średniowieczu jest prowadzenie wojen pod hasłami rewolucji francuskiej: wolność, równość i braterstwo, a podobieństwo to wielość i zmienność koalicji oraz nietrwałość zawieranych sojuszów. Mimo ostatecznej militarnej klęski Napoleona pozytywny jego wkład w ideowe jednoczenie Europy i świata jest nie do przecenienia. Kampanie wojenne ułatwiły rozprzestrzenianie się idei rewolucji za granicami Francji, a jego działalność prawna i polityczna w podbijanej Europie naruszała zastane struktury feudalne lub przyspieszała ich rozpad i inicjowała nowoczesne rozwiązania społeczne i ustrojowe. Kampanie te wywarły także duży wpływ na rozwój sztuki wojennej. W strategii Napoleona zasadniczym celem było zniszczenie siły żywej przeciwnika poprzez manewr oskrzydlający i stworzenie przewagi sił na głównym kierunku działań, któremu podporządkowywano wszystkie kierunki pomocnicze. Strategia ta zdominowała działalność dowództw armii europejskich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Natomiast przeciwnicy Napoleona wykazali skuteczność działań partyzanckich w walce z regularną armią. 3.6. Pierwsza wojna światowa Pierwsza wojna światowa, do 1939 roku zwana wielką wojną 1914–18, jest kolejnym przykładem globalizacji militarnej wymuszanej przemocą przez ówczesne dwa bieguny globalizacji – dwa ośrodki polityczne i militarne rywalizujące ze sobą o dominację w świecie. Przedstawiono je w tabeli 3.6. Tabela 3.6 PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA Pierwsza wojna światowa to zbrojny konflikt światowy, między ententą (główne państwa: Wielka Brytania, Francja, Rosja, potem Serbia, Japonia i Włochy) a państwami centralnymi (Austro-Węgry, Niemcy, poparte przez Turcję i Bułgarię). Działania wojenne ustały w listopadzie 1918 roku lecz formalnie wojnę zakończyły kolejne traktaty pokojowe zawierane przez ententę z państwami pokonanymi. Pierwsza wojna światowa wynikła ze splotu antagonizmów między mocarstwami, z rywalizacji o hegemonię w Europie, wpływy na Bałkanach, podział świata kolonialnego i rynków zbytu, a także dążenia do rewizji granic, ustalonych w rezultacie konfliktów europejskich XIX wieku. Mocarstwa te tworzyły koalicje o innej konfiguracji niż koalicje monarchii europejskich podczas kampanii wojennych Francji toczonych w okresie rewolucji 26 francuskiej za panowania cesarza Napoleona I. W 1919 roku w czerwcu zawarty został wersalski traktat pokojowy z Niemcami, we wrześniu traktat pokojowy z Austrią w SaintGermain-en-Laye, w listopadzie z Bułgarią w Neuilly. W 1920 roku w czerwcu zawarto traktat pokojowy z Węgrami w Trianon i w sierpniu z Turcją w Sèvres. Udział w wojnie wzięły 33 państwa (29 ententa), ok. 70 mln żołnierzy (ok. 10 mln zabitych, ok. 20 mln rannych). W armiach państw zaborczych służyło ponad 500 tys. Polaków, walczyła też polska formacja Legiony Polskie. W wyniku wojny rozpadła się monarchia austro-węgierska, Niemcy i Austria stały się republikami, powstała sowiecka Rosja, odrodziły się bądź powstały nowe państwa: Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia. Dokonano nowego podziału kolonii i wytyczono nowe granice w Azji i Afryce. Wojna zrujnowała przede wszystkim Europę i spowodowała zmniejszenie się jej roli w stosunku do innych części świata. Trwałym rezultatem procesu globalizacji militarnej było powstanie Ligi Narodów (ang. League of Nations, fr. Société des Nations). Była to pierwsza w historii organizacja międzynarodowa o celach ogólnych, dotyczących całego globu, powołana dla rozwoju współpracy oraz zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Działalność rozpoczęła 1920 roku, z siedzibą w Genewie. Utworzona z inicjatywy prezydenta USA T.W. Wilsona, zawartej w ostatnim z tzw. czternastu punktów Wilsona14. Statut Ligi Narodów nosił nazwę Paktu i został włączony jako część pierwsza do traktatu wersalskiego i do innych paryskich traktatów pokojowych po I wojnie światowej. Głównym celem Ligi Narodów było zapewnienie pokoju, zapobieganie wojnom, rozwój współpracy międzynarodowej. Członkowie byli zobowiązani do przestrzegania norm prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych, nieuciekania się do wojny, pokojowego rozstrzygania sporów. Powstanie Ligi Narodów było próbą stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego 3.7. Druga wojna światowa Koalicyjność działań militarnych, liczba państw i narodów uczestniczących w wojnie, obszar globu ziemskiego objęty działaniami wojennymi, a przede wszystkim jawne deklarowanie przez agresywnych inicjatorów wojny (Niemcy i Rosję Sowiecką) zamiarów podboju całego świata kwalifikuje drugą wojnę światową jako globalizację militarną wymuszaną przemocą. Podpisanie paktu pakt Ribbentrop–Mołotow 1939, potoczne określenie niemiecko-sowieckiego układu o nieagresji, (23 VIII 1939 w Moskwie) przez ministrów spraw zagranicznych III Rzeszy (J. von Ribbentrop) i ZSRR (W. Mołotow); ostatecznie usankcjonowało agresję hitlerowską przeciw Polsce, a tym samym przyczyniło się do wybuchu II wojny światowej, którą można zdefiniować jak w tabeli 3.7. 14 Wilsona 14 punktów - program pokojowy ogłoszony 8 I 1918 przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, W.Th. Wilsona, w orędziu do Kongresu. Określał cele wojenne państw ententy, proponował warunki traktatu pokojowego kończącego I wojnę światową i sposób unormowania stosunków międzynarodowych po wojnie. Punkty 1–5 formułowały ogólne zasady ładu powojennego: jawność dyplomacji, układów i porozumień, wolność żeglugi morskiej, handlu międzynarodowego, maksymalna redukcja zbrojeń, rozstrzygnięcie sporów dotyczących kolonii. Punkty 6–13 dotyczyły problemów terytorialnych po wojnie i zakładały: wycofanie wojsk niemieckich z okupowanych terenów Rosji, Belgii, Francji, Rumunii, Serbii i Czarnogóry, zwrot Francji Alzacji i Lotaryngii, przyznanie Serbii dostępu do morza, ustalenie granic Włoch na zasadach etnicznych, zapewnienie autonomii narodom żyjącym na obszarze Austro-Węgier i Turcji, utworzenie niepodległego państwa polskiego obejmującego ziemie zamieszkane przez bezspornie polską ludność, ze swobodnym i bezpiecznym dostępem do morza (punkt 13). Punkt 14 postulował utworzenie międzynarodowej organizacji gwarantującej utrzymanie pokoju (Liga Narodów). 27 Tabela 3.7 DRUGA WOJNA ŚWIATOWA Druga wojna światowa1939–45 to konflikt zbrojny między grupą demokratycznych państw Europy Zachodniej, do których później przyłączyły się USA i ZSRR, występujące w obronie własnych pozycji w Europie i na świecie, a państwami faszystowskimi (oraz ich sojusznikami), zmierzającymi do zdobycia hegemonii w świecie. Konflikt zbrojny prowadzono w warunkach wielkiego skoku naukowo-technicznego, który doprowadził do rozwarstwienia sił zbrojnych na nowoczesne armie (głównie niemiecka) wyposażone w najnowsze typy uzbrojenia i tradycyjne armie przede wszystkim państw średnich i małych. Wojnę poprzedziło 1938 roku włączenie Austrii do III Rzeszy (Anschluss), anektowanie części, a 1939 całości Czech i Moraw przez Niemcy (monachijski układ), żądania terytorialne Niemiec wobec Polski dotyczące Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza oraz odrzucenie ich przez Polskę, potwierdzenie sojuszu polsko-francuskiego, wzajemne gwarancje polsko-brytyjskie oraz zawarcie porozumienia sowiecko-niemieckiego 1939 (pakt Ribbentrop–Mołotow), w którym obie strony dokonały podziału strefy wpływów w środkowowschodniej Europie. Przebieg wojny nie tylko potwierdził globalizacyjne zamiary agresorów opanowania świata lecz likwidację suwerennych państw i fizyczną zagładę całych narodów. W tym zbrodniczym procederze konkurowały ze sobą Niemcy i Rosja (do czerwca 1941 roku jako sojusznicy). Przykładem niemieckim jest Generalny Plan Wschodni (Generalplan Ost) - plan osadnictwa germańskiego na terenach położonych na wschód od granicy Niemiec sprzed 1939 roku. Opracowany został 1941 roku w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy i natychmiast realizowany. Plan zakładał, że w ciągu 20 lat z 45–60 mln mieszk. tych terenów (5–6 mln Żydów) będzie wyniszczonych i wysiedlonych 30–50 mln osób (w tym 85% wszystkich Polaków — 20 mln), pozostałe osoby planowano przeznaczyć do niewolniczej pracy, niewielka zaś liczba osób podlegałaby germanizacji. Na terenach kolonizowanych planowano osiedlenie w pierwszych 10 latach 4 mln kolonistów niemieckich, później jeszcze 6 mln. Na ziemiach polskich władze III Rzeszy już od 1939 roku prowadziły akcję kolonizacyjno-germanizacyjną na tzw. obszarach wcielonych do Rzeszy, głównie w Wielkopolsce i na Pomorzu, a latach 1942–43 na Zamojszczyźnie. Na terenach okupowanych, a do dziś anektowanych przez Rosję, od września 1939 roku wszelkimi sposobami niszczony był żywioł polski. Polacy (szczególnie inteligencja) poddani byli różnym represjom: masowe mordy, wysiedlenia i zsyłki, konfiskaty majątku, Wojna w Europie zakończyła się klęską Niemiec, które podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji i przerwania działań wojennych 8 V. Na żądanie strony sowieckiej akt kapitulacji powtórzono 9.V w Berlinie. Na konferencji poczdamskiej przywódcy wielkiej trójki ustalili m.in. zasady polityki wobec Niemiec. Na Dalekim Wschodzie Amerykanie 6.VIII zrzucili bombę atomową na Hirosimę, 9.VIII na Nagasaki, 8 VIII Rosja Sowiecka wypowiedziała wojnę Japonii, a jej wojska uderzyły na Mandżurię. Po kapitulacji Japończyków wojska sowieckie obsadziły Mandżurię, północną Koreę, Kuryle oraz południowy Sachalin. 2.IX Japonia podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji. W wojnie uczestniczyło 61 państw i 1,7 mld ludzi (w tym pod bronią było ok. 110 mln). bezpośrednie straty ludzkie wyniosły ponad 50 mln osób, w tym ok. 20 mln żołnierzy. Działaniom towarzyszyły: masowy terror, mordy, obozy niemieckie i sowieckie, ludobójstwo, deportacje (często objęły całe narody). Wojna przyniosła degradację państw europejskich wobec Stanów Zjednoczonych, przyspieszenie rozpadu systemu kolonialnego, rozgromienie faszyzmu i nazizmu w Europie. 28 Ład powojenny, ukształtowany przez konferencje: teherańską, jałtańską i poczdamską, usankcjonowany w formule ONZ, spowodował zniewolenie Europy Wschodniej przez Rosję sowiecką, zapewnił hegemonię Stanów Zjednoczonych i ZSRR, których rywalizacja doprowadziła do utworzenia dwóch bloków militarno-politycznych: komunistycznego, rządzonego przez ZSRR, oraz demokratycznego, skupiającego się wokół Stanów Zjednoczonych. Takie dwa bieguny globalizacji utrwaliły się na niemal pięćdziesiąt lat. 3.8. Sojusze i porozumienia obronne Sojusze i porozumienia obronne zdefiniowano w tabeli 3.8. Tabela 3.8 SOJUSZE I POROZUMIENIA OBRONNE Sojusze i porozumienia obronne to organizacje międzynarodowe o charakterze politycznowojskowym oraz inne międzypaństwowe uzgodnienia wojskowe zawierane są bądź w wyniku suwerennych decyzji narodowych bądź też narzucane siłą państwom słabszym przez silniejsze. Zawieranie sojuszy militarnych i wyzbywanie się części suwerenności w stosowaniu środków przemocy na swoim terytorium wymusza na państwach wzrost kosztów rozwoju technologii militarnych i budowy nowych broni, którym mogą sprostać państwa duże i bogate. Zdolność państwa do zachowania realnej siły militarnej kosztuje coraz więcej i wymaga od społeczeństwa coraz większych wyrzeczeń. Zatem przewaga militarna jednych państw nad innymi zwiększa się bardzo szybko. Do najważniejszych sojuszy polityczno-militarnych zawartych po drugiej wojnie należy zaliczyć: Organizację Paktu Północnoatlantyckiego, Układ Warszawski, Organizację Paktu Azji Południowo-Wschodniej, Organizację Paktu Bagdadzkiego i Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku. 3.8.1. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego Organizację Paktu Północnoatlantyckiego jako przejaw dobrowolnej globalizacji zdefiniowano w tabeli 3.8.1. Tabela 3.8.1 ORGANIZACJA PAKTU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, (ang. North Atlantic Treaty Organisation, NATO ) jest organizacją międzynarodową o charakterze polityczno-wojskowym, utworzoną na podstawie Traktatu północnoatlantyckiego zawartego 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, obowiązującego od 24 sierpnia 1949 roku. Zawarta została w wyniku suwerennych decyzji narodowych państw członkowskich. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego zawarta została w wyniku suwerennych decyzji narodowych państw członkowskich. Do zawarcia Traktatu północnoatlantyckiego 29 doszło w wyniku rosnącego przekonania o agresywności polityki ZSRR i zagrożeniu sowieckim dla Europy Zachodniej (rok 1947 utworzenie Kominternu, rok 1948 przewrót komunistyczny w Czechosłowacji, lata 1948–49 blokada Berlina Zachodniego). Pakt stanowi sojusz zbiorowej obrony. Gwarantuje swym członkom wzajemną pomoc w razie napaści zbrojnej. Obszarem działania paktu jest strefa północnoatlantycka, obejmująca terytoria państw członkowskich, Morze Śródziemne i Ocean Atlantycki na północ od zwrotnika Raka. Członkowie założyciele Paktu to Belgia, Dania, Francja (w 1966 roku wystąpiła ze zintegrowanej struktury wojskowej), Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Włochy. W dniu 18 lutego 1952 roku do NATO przystąpiły Grecja i Turcja, a 5 maja 1955 przyjęta została Republika Federalna Niemiec (od 3 października 1990 roku zjednoczone Niemcy). Hiszpania przystąpiła do Paktu Północnoatlantyckiego 30 maja 1982 roku, Czechy, Polska i Węgry 12 marca 1999 roku, natomiast Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia od 29 marca 2004 roku. Kwatera główna NATO początkowo znajdowała się w Paryżu, a po 1966 roku w Brukseli. W 1992 roku sojusz przyjął możliwość prowadzenia operacji poza swym traktatowym obszarem działania (operacje w krajach byłej Jugosławii, zwłaszcza 1999 roku naloty na cele w Kosowie i Serbii oraz dowodzenie międzynarodowymi siłami bezpieczeństwa w Bośni i Hercegowinie od 1995 roku i w Kosowie od 1999 roku). W 2001 roku atak terrorystyczny na USA został przez sojusz uznany (po raz pierwszy w dziejach NATO) za atak na wszystkie państwa członkowskie i zaoferował Stanom Zjednoczonym pomoc, a 2003 roku objął dowodzenie siłami międzynarodowymi w Afganistanie. 3.8.2. Układ Warszawski, Układ Warszawski, który formalnie był dobrowolną a faktycznie zrzeszał niesuwerenne państwa i został powołany przez hegemona – Rosję Sowiecką - zdefiniowano w tabeli 3.8.2. Tabela 3.8.2 UKŁAD WARSZAWSKI, Układ Warszawski, oficjalnie Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej to organizacja o charakterze sojuszu politycznego i wojskowego, powołana 1955 roku, rozwiązana 1991 roku. Został utworzony z inicjatywy ZSRR na podstawie Układu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej, zawartego 14 maja 1955 roku w Warszawie między Albanią (wystąpiła 1968 roku), Bułgarią, Czechosłowacją, NRD (przystąpiła 1956 roku, wystąpiła we wrześniu 1990 roku), PRL, Rumunią, Węgrami i ZSRR. Utworzenie Układu Warszawskiego było podyktowane zamiarem ujednolicenia polityki zagranicznej i militarnej ZSRR i państw od niego uzależnionych oraz reakcją na powstanie NATO i zawarcie układów paryskich w 1954 roku, przewidujących remilitaryzację Republiki Federalnej Niemiec (przyjętej do NATO w 1955 roku). Stanowił strukturę umożliwiającą ZSRR pełną kontrolę nad siłami zbrojnymi i polityką obronną państw członkowskich oraz był wykorzystywany w polityce ZSRR w konfrontacyjnych stosunkach z Zachodem. Główne organy to: Doradczy Komitet Polityczny (DKP) i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych (siedzibą sztabu w Moskwie), któremu podlegały: Zjednoczone Siły Zbrojne (ZSZ), Komitet Ministrów Obrony, Naczelny Dowódca ZSZ, Sztab ZSZ, Komitet Ministrów Spraw Zagranicznych oraz Sekretariat. Przeobrażenia polityczne 30 w państwach członkowskich Układu Warszawskiego na przełomie lat 1989 i 1990 wymusiły zmiany w charakterze i strukturze układu oraz definitywne wyrzeczenie się przez ZSRR doktryny ograniczonej suwerenności członków. W marcu 1991 roku zostały rozwiązane wszystkie wojskowe instytucje, łącznie ze Zjednoczonym Dowództwem Sił Zbrojnych, pozostawiono jedynie Doradczy Komitet Polityczny i Komisję Rozbrojeniową jako organy konsultacji w toczących się wiedeńskich rokowaniach rozbrojeniowych z NATO. W dniu 1 lipca 1991 roku zostały rozwiązane organy polityczne i podpisano protokół o likwidacji Układu Warszawskiego. 3.8.3. Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej Organizację Paktu Azji Południowo-Wschodniej globalizacji zdefiniowano w tabeli 3.8.3. jako przejaw dobrowolnej Tabela 3.8.3 ORGANIZACJA PAKTU AZJI POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej, (ang. Southeast Asia Treaty Organization, SEATO) była międzynarodową organizacją polityczno-militarną, utworzoną na podstawie traktatu zawartego 1954 roku w Manili (Filipiny) przez Australię, Filipiny, Francję, Nową Zelandię, Pakistan, Tajlandię, USA i Wielką Brytanię. Celem utworzenia Organizacji Paktu Azji Południowo-Wschodnie było pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych w regionie oraz tworzenie systemu bezpieczeństwa zbiorowego przed agresją z zewnątrz. W 1972 roku z uczestnictwa w pakcie wycofał się Pakistan, a w 1977 roku SEATO zostało rozwiązane. Postanowienia traktatu dotyczące zbiorowej samoobrony nie były w praktyce stosowane. 3.8.4. Organizacja Paktu Bagdadzkiego Organizację Paktu zdefiniowano w tabeli 3.8.4. Bagdadzkiego jako przejaw dobrowolnej globalizacji Tabela 3.8.4 ORGANIZACJA PAKTU BAGDADZKIEGO Organizacja Paktu Bagdadzkiego, (ang. Baghdad Pact Organization, BPO), nazywana w skrócie Paktem Bagdadzkim (ang. Baghdad Pact) była sojuszem polityczno-wojskowym, który został utworzony na podstawie układu zawartego 24 lutego 1955 roku przez Irak i Turcję w Bagdadzie. W tym samym roku do sojuszu przystąpiły też: Wielka Brytania, Pakistan i Iran. Celem utworzenia Organizacji Paktu Bagdadzkiego było rozszerzenie działań istniejących już bloków wojskowo-politycznych NATO i SEATO oraz utrzymanie wpływów USA i Wielkiej Brytanii na Bliskim Wschodzie, ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo z państwami komunistycznymi i krzyżowanie się w tym regionie głównych szlaków komunikacji morskiej i powietrznej łączących Europę, Azję i Afrykę. W 1959 roku BPO 31 opuszcza Irak. Po wystąpieniu Iraku organizacja zmienia nazwę na Organizację Paktu Centralnego (ang. Central Treaty Organization, CENTO) z siedzibą w Ankarze. Rozbieżności między członkami CENTO a USA i Wielką Brytanią dotyczące interpretacji celów i zadań paktu doprowadziły w 1979 roku do wystąpienia Iranu, Pakistanu i Turcji, co spowodowało rozwiązanie paktu. 3.8.5. Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku jako przejaw dobrowolnej globalizacji zdefiniowano w tabeli 3.8.5. Tabela 3.8.5 PAKT BEZPIECZEŃSTWA PACYFIKU Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku, ANZUS (ang. Pacific Security Treaty) jest sojuszem polityczno-wojskowym, który został powołany na podstawie traktatu zawartego 1 września 1951 roku (wszedł w życie 29 kwietnia 1952 roku) w San Francisco przez Australię, Nową Zelandię i Stany Zjednoczone (stąd nazwa ANZUS). Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku został zawarty po wybuchu wojny koreańskiej, w której oddziały australijskie wsparły USA w ramach sił ONZ, a bezpośrednio przed podpisaniem układu pokojowego państw zachodnich z Japonią i sojuszu amerykańskojapońskiego. Zawierał on m.in. zobowiązania do wzajemnych konsultacji w sprawach bezpieczeństwa oraz do wzajemnej pomocy wojskowej w razie agresji zewnętrznej. Głównym organem paktu (o charakterze konsultacyjnym) jest Rada, która zbiera się zwykle raz w roku na szczeblu ministrów (lub wiceministrów) spraw zagranicznych. Zgodnie z duchem sojuszu Australia i Nowa Zelandia udzielały poparcia USA w wojnie w Wietnamie. Od 1984 roku nastąpił kryzys we współpracy wojskowej między USA a Nową Zelandią. W ramach ANZUS Australia i Nowa Zelandia po 1999 roku współdziałały w sprawie Timoru Wschodniego. 3.9. Organizacja Narodów Zjednoczonych Organizację Narodów Zjednoczonych jako przejaw dobrowolnej globalizacji zdefiniowano w tabeli 3.9. Tabela 3.9 ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), to organizacja międzynarodowa o charakterze uniwersalnym (powszechnym) i szerokim zakresie działania (kompetencjach ogólnych). Utworzona na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych, podpisanej 26 VI 1945 w San Francisco, która weszła w życie 24 X 1945. Jej powołanie poprzedziły deklaracje polityczne i decyzje mocarstw koalicji antyhitlerowskiej i antyjapońskiej, podjęte podczas II wojny światowej; 1941 w Karcie atlantyckiej Stany Zjednoczone i Wielka Brytania sformułowały zasady kształtowania powojennego ładu światowego, potwierdzone 1942 w Deklaracji Narodów Zjednoczonych, gdzie państwa sprzymierzone po raz pierwszy określiły się jako Narody Zjednoczone (NZ); 32 Organizacja Narodów Zjednoczonych, która od początku istnienia odgrywała istotną rolę w ramach globalizacji politycznej w ostatnim okresie wzrosło jej znaczenie także w ramach globalizacji militarnej. Przez cały okres istnienia ONZ odgrywała bowiem ważną rolę w stosunkach międzynarodowych, ułatwiając kontakty polityczne, wypracowując wzorcowe zasady współżycia międzynarodowego, ochrony praw człowieka, współpracy gospodarczej oraz działając na rzecz kodyfikacji i rozwoju prawa międzynarodowego. Jednak wobec realnych zagrożeń pokoju, sytuacji konfliktów zbrojnych i rzeczywistego łamania praw człowieka Organizacja pozostawała zazwyczaj bezsilna. Rozwiązywanie konfliktów było faktycznie zależne od zgodnej woli obu przeciwstawnych supermocarstw: Stanów Zjednoczonych i ZSRR. Wyjątkowym przypadkiem bezpośredniego zbrojnego zaangażowania się ONZ (na największą jak dotąd skalę) stała się interwencja w obronie Korei Południowej w latach 1950–53 (możliwa w wyniku bojkotu posiedzeń Rady Bezpieczeństwa przez ZSRR). Siły pokojowe ONZ prowadziły natomiast bardzo liczne operacje bez użycia siły — o charakterze obserwacyjnym, nadzorowania rozejmów, rozdzielania wojsk (za zgodą uczestników konfliktu) itp., m.in. na Bliskim Wschodzie (wielokrotnie i w różnych miejscach), na Cyprze, w Namibii. Rozpad bloku sowieckiego umożliwił rozwinięcie nowych form współpracy członków ONZ wobec sytuacji konfliktowych w świecie. W 1991 roku z upoważnienia ONZ siły międzynarodowe przeprowadziły operację usunięcia wojsk irackich z Kuwejtu. W 1992 roku siły pokojowe ONZ zaangażowały się bez powodzenia w Bośni i Hercegowinie i 1995 roku przekazały swą rolę siłom NATO. Obecnie misje pokojowe ONZ działają na Bliskim Wschodzie (najstarsza, od 1948 roku, z kwaterą w Jerozolimie), Wzgórzach Golan i Libanie, na Cyprze, w Kosowie (od 1999 roku ONZ sprawuje administrację tego kraju przy wsparciu sił NATO), w Gruzji (na pograniczu z Abchazją), w Kaszmirze, na Haiti, Saharze Zachodniej, w Etiopii i Erytrei, w Demokratycznej Republice Konga, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Burundii i w Sudanie. 3,10 Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami państwa Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami państwa przedstawiono w tabeli 3.8.7. Tabela 3.8.7 UDZIAŁ SIŁ ZBROJNYCH RP W OPERACJACH POZA GRANICAMI PAŃSTWA Siły zbrojne RP od 1953 roku do dnia dzisiejszego brały udział w 71 operacjach poza granicami państwa. Uczestniczyło w nich ponad osiemdziesiąt cztery tysiące żołnierzy i pracowników wojska. Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami państwa początkowo polegał na monitorowaniu rozdzielenia skonfliktowanych stron po ustaniu działań zbrojnych. W latach 1953-1973 cywilny i wojskowy personel polski uczestniczył w pracach Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei, Międzynarodowych Komisji Nadzoru i Kontroli w Indochinach oraz Międzynarodowej Grupy Obserwatorów w Nigerii. Do 1989 roku Polska uczestniczyła wyłącznie w działaniach kierowanych przez ONZ, a kontyngenty polskie wykonywały głównie zadania logistyczne. Od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku Wojsko Polskie rozszerzyło zakres swoich zadań w operacjach poza granicami kraju. Zmiany jakościowe zapoczątkował udział kontyngentu wojskowego w operacji „Pustynna Burza” w Zatoce Perskiej w latach 1990-1991. W roku 33 1992 Polska po raz pierwszy wydzieliła batalion operacyjny do udziału w operacjach sił pokojowych ONZ w Jugosławii (operacja UNPRO FOR). Polska z początkiem 1996 roku wydzieliła kontyngent wojskowy do sił Implementacyjnych FOR w Bośni i Hercegowinie, przekształconych później w Siły Stabilizacyjne SFOR. Był to pierwszy udział sześciu polskich żołnierzy w działaniach wymuszania pokoju. Nowe uwarunkowania polityczno militarne zwłaszcza uzyskanie członkostwa w NATO i Unii Europejskiej, wzrost zagrożenia terroryzmem, jak również korzyści natury wojskowej przyczyniły się do stopniowego przewartościowywania polskiego zaangażowania w misjach. Zmniejszył się nasz udział w operacjach prowadzonych przez ONZ, wzrósł zaś udział w misjach dowodzonych przez NATO oraz w operacjach doraźnych koalicji międzynarodowych, prowadzonych w celu wymuszenia pokoju w rejonach o jego najwyższym zagrożeniu. W roku 2003 Siły Zbrojne RP zapoczątkowały swój udział w operacjach kierowanych przez Unię Europejską. Pierwszą misją pod unijną flagą, w której uczestniczył Polski Kontyngent Wojskowy, była operacja „Concordia” w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii. Obecnie zaangażowanie sił zbrojnych w międzynarodowych operacjach wojskowych stanowi, obok obrony narodowej, główny element narodowych strategii bezpieczeństwa. Współczesne operacje to działania kompleksowe, uwzględniające znaczenie i wpływ różnorodnych czynników politycznych, militarnych, ekonomicznych i społecznych. W coraz większym stopniu operacje międzynarodowe stanowią reakcję na konflikty wewnątrzpaństwowe oraz na sytuacje masowego łamania praw człowieka. Obserwujemy także rozwój interwencji względem państw represyjnych, podejmowanych w imię demokracji i rządów prawa. Dzisiejsze operacje wpisują się w szersze działania “prorozwojowe”, w ramach których instrumenty wojskowe i cywilne są stosowane równolegle na każdym etapie przywracania i utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, jak również podczas działań prewencyjnych czy post-konfliktowych. W operacjach sojuszniczych w 2010 roku uczestniczyły cztery kontyngenty: PKW 15 w siłach ISAF16 w Afganistanie (do 2600 osób oraz 400 żołnierzy w odwodzie w kraju ) , PKW w siłach KFOR17 w Kosowie (ok. 200 żołnierzy), PKW w Misji Szkoleniowej NATO w Iraku (kilkunastu żołnierzy) oraz PKW w misji pod egidą UE w Bośni i Hercegowinie (około 200)18. 15 PKW – Polski Kontyngent Wojskowy ISAF - Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (ang. International Security Assistance Force). 17 KFOR - Siły w Kosowie (ang. Kosovo Force) 18 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej została zatwierdzona 13 listopada 2007 przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego na wniosek premiera. Dokument ten został wydany w oparciu o artykuł 4a punkt 1, ustęp 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej. Zastępuje on strategię przyjętą 8 września 2003 roku. źródło: www.wp.mil.pl/pliki/File/zalaczniki_do_stron/SBN_RP.pdf 16 34
