Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE)

PRAWA CZŁOWIEKA –
Historia prawodawstwa europejskiego












1215 - Magna Charta Libertatum - Wielka Karta Swobód wydana przez króla Anglii
Jana Bez Ziemi - żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony albo
wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem
pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie
wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie
prawa ziemskiego (...)
1573 - Konfederacja Warszawska
1628 - Petycja o Prawo
1679 - Habeas Corpus Act
1689 - Bill of Rights w Wielkiej Brytanii
1690 - John Locke w Dwóch traktatach o rządzie przedstawia teorię praw naturalnych
jednostki.
1776 - Karta Praw Wirginii
1789 - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
konwencje genewskie
od 1919 działalność Czerwonego Krzyża
1920 - 1946 - działalność Ligi Narodów
10 grudnia 1948 - przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona została przez Zgromadzenie Ogólne
ONZ w dniu 10 grudnia 1948 roku w Paryżu, prace nad nią trwały od roku 1947. 10 grudnia
1948 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęło i
proklamowało Powszechną Deklarację Praw Człowieka. W następstwie tego historycznego
wydarzenia Zgromadzenie Ogólne wezwało Państwa Członkowskie do opublikowania tekstu
Deklaracji i do "spowodowania, aby Deklaracja była rozpowszechniana, pokazywana, czytana
i objaśniana przede wszystkim w szkołach i innych instytucjach oświatowych, wszędzie bez
względu na status polityczny kraju lub terytorium".

1966 - Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - (często używany skrót
MPPOiP) Powstał w wyniku konferencji ONZ w Nowym Jorku w 1966 roku obok
Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zakładał
podstawowe prawa i wolności człowieka oraz zobowiązania Państwa wobec obywateli.
Posiadał wiążący charakter prawny w przeciwieństwie do Powszechnej Deklaracji Praw
Człowieka z 1948 roku. Dokument został otwary do ratyfikacji przez państwa, które
zobowiązywały się przestrzegać jego postanowień na własnym terytorium. Czwarta część
Paktu powoływała do życia Komitet Praw Człowieka, który stoi na straży przestrzegania
postanowień Paktu. Szczegóły działalności Komitetu określał wydany tego samego roku
Pierwszy Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych. W 1989 roku, w Nowym Jorku sporządzony został Drugi Protokół
Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, postulujący
zniesienie kary śmierci.
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - jest jednym z
dwóch Paktów Praw Człowieka, o których utworzeniu zdecydowano już w roku 1947. Ze
względu na głębokie rozbieżności co do zawartości Paktu, dopiero w 1954 roku Komisja
Praw Człowieka ONZ przekazała dokumenty Zgromadzeniu Ogólnemu Narodów
Zjednoczonych, te zaś zakończyło pracę w roku 1966 i przyjęło jednomyślnie 16 grudnia w
Nowym Jorku razem z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych. Oba
Pakty weszły w życie 3 stycznia 1976. Polska ratyfikowała Pakt 3 marca 1977, w stosunku
do Polski wszedł on w życie 18 marca tegoż roku. Obecnie Pakt ratyfikowało 151 państw.


Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w
1977 roku.
do 1989 - powstało około 60 szczegółowych konwencji (m.in. o prawach dziecka)
Prawa dziecka są przedmiotem traktatów międzynarodowych, w szczególności Konwencji o
prawach dziecka z 1989 roku.
Dziecko ma prawo do:










wychowywania się w rodzinie,
adopcji,
oświaty i nauki,
kultury, wypoczynku i rozrywki,
ochrony zdrowia i opieki medycznej,
wszechstronnego rozwoju osobowości, swobody wyznania, światopoglądu,
dostępu do informacji,
ochrony przed wyzyskiem i poniżającym traktowaniem,
prywatności,
równości.
W Polsce najważniejszymi aktami prawnymi, gwarantującymi prawa dziecka, są:



Konstytucja RP;
Konwencja o Prawach Dziecka;
Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka.

1990 - Dokument Kopenhaski - proklamuje demokrację parlamentarną jako jedyny
ustrój dopuszczalny w Europie, był dziełem KBWE
Dokument Kopenhaski - dokument przyjęty ze względu na państwa Europy ŚrodkowoWschodniej, świeżo uwolnione od reżimów komunistycznych. Państwa te zobowiązały się do
przestrzegania praw człowieka (w tym istotnej kwestii mniejszości narodowych) zgodnie z
zasadami panującymi w demokracjach parlamentarnych. Dokument ten wyraża podstawowe
założenie KBWE dotyczące praw człowieka. Zakłada on, że ochrona praw człowieka jest
jednym z podstawowych celów każdego rządu. Zgoda co do uznania praw człowieka jest
podstawą wolności, praworządności i pokoju w Europie.
Dokument Kopenhaski został podpisany 29 czerwca 1990 r. na konferencji KBWE w
Kopenhadze dotyczącej praw człowieka (ang. Conference on Human Dimension).
Konferencja dot. praw człowieka odbywała się w trzech częściach:
1. w Paryżu 30 V - 23 VI 1989
2. w Kopenhadze 5 - 29 VI 1990 (gdzie nastąpiło podpisanie dokumentu)
3. w Moskwie 10 IX - 4 X 1991.
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE)
Idea zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) była nie tylko
konsekwencją sytuacji politycznej Europy po II wojnie światowej, ale również próbą budowy
ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa. Proponowano wzajemne zobowiązania stron
do nieagresji, nie używania siły i uregulowania kwestii spornych za pomocą pokojowych
środków rozstrzygania tych sporów. W razie ataku na jedną ze stron układu, inne państwa
zobowiązane miały być do zastosowania przymusu wobec agresora. Podstawę prawną tego
porozumienia miał stanowić rozdział VII Karty Narodów Zjednoczonych o układach i
organizacjach regionalnych.
Idea powstania konferencji zrodziła się w latach 60. XX wieku, kiedy stało się jasne, że dla
dobra Europy należy nawiązać współpracę pomiędzy państwami należącymi do NATO i
Układu Warszawskiego. Propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i
współpracy została zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych Adama
Rapackiego 14 grudnia 1964 na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Pierwsze spotkanie
przygotowawcze odbyło się w 1972 r., od następnego roku toczyły się konferencje dwu- i
wielostronne.
W momencie zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie kwestia
mniejszości narodowych została na nowo zauważona na kontynencie europejskim. Znalazło
to odzwierciedlenie w Akcie Końcowym KBWE odbywającej się w Helsinkach 1 sierpnia
1975 i podpisanym przez przywódców 33 państw europejskich (wszystkich, oprócz Albanii)
oraz USA i Kanady.
Generacje praw człowieka
Rada Bezpieczeństwa ONZ
Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
(w oparciu o http://www.unic.un.org.pl/)







prawo do życia;
prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania;
prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej;
zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania;
zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie;
zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego
popełnienia;
zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze
zobowiązań umownych.
a) prawa osobiste
(zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP) prawa do:





dobrego życia
rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" poniżej)
decydowania o swoim życiu
prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka
szczęścia
b) prawa i wolności polityczne
1. tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze
strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP)









prawo do obywatelstwa
możliwość uczestniczenia w życiu publicznym
czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach
bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach
wolność zrzeszania się
prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji
prawo do składania wniosków, petycji, skarg
dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych
równy dostęp do służby publicznej.
c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
1. tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne
prawo do: (zobacz też Art. 68, 75 Konstytucji RP)





ochrony zdrowia
nauki
odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej
rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej
pomocy socjalnej (ogólnie)
rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie)
2. prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP)



prawo do pracy
prawo do własności
prawo dziedziczenia
3. prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru
prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do
samostanowienia
4. prawa kulturalne: (zobacz też Art. 73 Konstytucji RP)



prawo do wolności twórczości artystycznej
prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników
prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania
Gwarancje:
1. materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)
2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)



prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez
niezawisły sąd
prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego
prawo do skargi konstytucyjnej
Instytucje skargi
Są to urzędy międzynarodowe, do których może zwrócić się obywatel każdego kraju
europejskiego ze skargą wtedy, gdy uzna, że odpowiednie urzędy w jego kraju wydały decyzje
na jego niekorzyść, i że te decyzje są według niego niezgodne z Prawami człowieka.


Komitet Praw Człowieka w Genewie
Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
Pozarządowe organizacje praw człowieka
Są to międzynarodowe organizacje niezależne od rządów krajów. Ujawniają one oraz
wskazują na działania rządów powodujące łamanie Praw człowieka. Dokonują tego tylko
metodami pokojowymi, między innymi prowadząc edukację, występując w szczególnych
sprawach sądowych w obronie ludzi pokrzywdzonych, organizując akcje obywatelskie (np.
pisanie listów do rządów) itp.




Amnesty International
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Human Rights Watch
Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć