4 Hull Z., 1984, Świadomość ekologiczna, Aura 1

Podstawy ekologii, TiR, sem. I, rok akademicki 2016/2017
Świadomość ekologicznej jednostki
1. Definicje
- Rozwój zrównoważony1 to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia bez pozbawiania
możliwości przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb.
- Świadomość jest stanem jednostki, w którym zdaje ona sprawę z zachodzenia procesów wewnętrznych
i zewnętrznych i zdolna jest do reagowania na nie.
Poziomy świadomości jednostki
PODSTAWOWY
Świadomość przyrodnicza
- pierwotna i wrodzona,
uwarunkowana
zasadą przyjemności
(wszystko co jest przyjemne
dla organizmu jest
automatycznie pożyteczne)
WYŻSZY
Świadomość społeczna
- uwarunkowana wychowaniem,
uwarunkowaniami kulturowymi,
normami społecznymi,
obcowaniem z innymi ludźmi
NAJWYŻSZY
Świadomość duchowa
- człowiek postrzegany
jest jako element
wszechświata
Rys. 1. Poziomy świadomości człowieka
źródło: www.zb.eco.pl/bzb/35/wyklad09.htm, [15.09.2015]
- Świadomość ekologiczna jednostki (także grupy społecznej) składa się z2:
 wiedzy ekologicznej, wyrażającej się znajomością i zrozumieniem sposobu współistnienia człowieka
z przyrodą („jestem unikalnym, bo rozumnym, ale elementem całego stworzenia, nie zaś jego
nadrzędnym elementem”);
 wrażliwości ekologicznej, czyli emocjonalnego nastawienia do przyrody;
 postawy proekologicznej, a więc działań podejmowanych na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego.
Rys. 2. Cechy osoby świadomej ekologicznie
źródło: opracowanie własne.
Na bazie świadomości ekologicznej realizowane są postawy oraz działania zarówno jednostek jak tez całych
grup społecznych. Kreowanie i krzewienie wysokiego poziomu świadomości ekologicznej powinno odbywać się
poprzez wdrażanie i realizację działań związanych z szeroko pojęta edukacją ekologiczną. Edukacja
ekologiczna obejmuje3:
Czym jest rozwój zrównoważony? Dokument elektroniczny. Tryb dostępu:
www.eko.org.pl/pie/dev_definicje.shtml, [03.09.2016]
2
Gąsecki J. K., 1997, Świadomość ekologiczna i jej stan w świetle badań społecznych w Polsce, (w:) Humanistyka
i Przyrodoznawstwo, tom 3.
3
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Dokument elektroniczny. Tryb dostępu:
https://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_04/97b75873145cdf7e7695ed9573147c78.pdf, [03.09.2016]
1
- kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami
ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi;
- umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do poprawy stanu
środowiska;
- tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw; wartości i przekonań jednostek, grup
i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość i stan środowiska.
Jednostka dysponująca wiedzą i świadomością ekologiczną charakteryzuje się zdolnością do myślenia
ekologicznego, czyli posiada:
- umiejętność przewidywania ewentualnych, ekologicznych skutków podjętych działań;
- umiejętność myślenia systemowego czyli całościowego i zarazem cząstkowego postrzegania otaczającej nas
rzeczywistości;
- umiejętność dostrzegania w układach ekologicznych wzajemnych powiązań i ich hierarchizacji.
Rys. 3. Myślenie ekologiczne
źródło: opracowanie własne.
Rys. 4. Implementacja społeczeństwa ekologicznego
źródło: opracowanie własne.
Czy zdajemy sobie sprawę z istnienia następujących zależności pomiędzy podjętymi działaniami
a ich skutkami (przeanalizuj poniższą rycinę)?
Rys. 5. Związki przyczynowo-skutkowe w ekosystemach spowodowane działalnością człowieka
źródło: opracowanie własne.
2. Sfery świadomości ekologicznej4:
- opisowo-techniczna: wiedza o biosferze i jej zagrożeniach,
- aksjologiczno-normatywna: sumienie ekologiczne i etyka środowiskowa.
3. Sfery, w których ujawniają się postawy proekologiczne:
- zachowania konsumenckie,
- komunikacja,
- gospodarka śmieciami i odpadami,
- problemy ochrony terenów chronionych.
4. Panujące światopoglądy
Większość ludzi w społecznościach uprzemysłowionych ma błędne wyobrażenie o przyrodzie
i
5
o zarządzaniu jej zasobami. Podstawowe elementy tych wyobrażeń to tzw. Paradygmat Unikalności Człowieka
(ang. Human Exceptionalist Paradigm):
 Jesteśmy najważniejszym gatunkiem planety, i możemy w dowolny sposób manipulować przyrodą
dostosowując ją do własnych wymagań i potrzeb.
 Zasoby naturalne są nieskończone i są tylko dla nas.
 Wzrost ekonomiczny jest wartością nadrzędną zaś potencjał potrzebny dla jego utrzymania jest
nieograniczony.
 Nasz sukces zależy od tego jak dobrze możemy zdominować przyrodę, oraz kontrolować i zarządzać
zasobami Ziemi dla naszych własnych korzyści.
4
5
Hull Z., 1984, Świadomość ekologiczna, Aura 1
Paradygmat – uznawany powszechnie sposób myślenia.
 Kultura, którą tworzy człowiek rozwija się szybciej niż biologia/ekologia.
 Kultura umożliwia człowiekowi rozwiązanie wszystkich problemów.
Alternatywa, tzw. Nowy Paradygmat Ekologiczny (ang. New Ecological Paradigm):
 Przyroda istnieje dla wszystkich gatunków żyjących na Ziemi , a człowiek jest jedynie pojedynczym
elementem złożonych układów ekologicznych.
 Niestety zasoby nie są nieograniczone, i nie wszystko jest tylko dla nas.
 Owszem poziom życia społeczeństwa jest bardzo ważny niemniej jednak wzrost gospodarczy nie może
się odbywać wyłącznie kosztem środowiska.
 Nasz sukces zależy od umiejętności kooperacji z innymi ludźmi i z przyrodą, zamiast prób dominacji
należałby poznać i zrozumieć prawa którymi rządzi się natura.
 Oprócz celowych i zamierzonych skutków działań ludzkich istnieją skutki niezamierzone, groźne dla
prawidłowego funkcjonowania biosfery.
 Istnieją granice postępu technicznego, których przekroczenie grozi katastrofą biosfery, a w konsekwencji
życia ludzkiego.
5. Skutki braku świadomości ekologicznej = Globalny kryzys ekologiczny
Przejawia się bezwzględną degradacją środowiska przyrodniczego w wyniku utraty przez przyrodę jej
zdolności do samoodtwarzania się w sposób zgodny z potrzebami życia światowej społeczności 6.
Polecenia
Wykonaj test na swój ekologiczny odcisk stopy: https://www.greencred.me/index.php. Jednocześnie zapisz
wygenerowane czynniki wpływające na uzyskaną wartość (dot. wykres kołowy, odnoszący się do wyniku - dół
strony).
Na podstawie uzyskanych rezultatów należy obliczyć średni współczynnik ekologicznego śladu w skali całej
grupy, oraz zbudować ranking czynników, wpływających na wartość tego współczynnika.
Michnowski L., Ekohumanizm i rezerwotwórczość kontra darwinizm społeczny. Dokument elektroniczny. Tryb
dostępu: http://www.kte.psl.pl/forumk3-2003.html, [03.09.2016]
6