Podstawy ekologii, TiR, sem. I, rok akademicki 2015/2016 Konwersatorium 10 Świadomość ekologicznej jednostki 1. Definicje - Rozwój zrównoważony1 to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia bez pozbawiania możliwości przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb. - Świadomość jest stanem jednostki, w którym zdaje ona sprawę z zachodzenia procesów wewnętrznych i zewnętrznych i zdolna jest do reagowania na nie. Poziomy świadomości jednostki PODSTAWOWY Świadomość przyrodnicza - pierwotna i wrodzona, uwarunkowana zasadą przyjemności (wszystko co jest przyjemne dla organizmu jest automatycznie pożyteczne) WYŻSZY Świadomość społeczna - uwarunkowana wychowaniem, uwarunkowaniami kulturowymi, normami społecznymi, obcowaniem z innymi ludźmi NAJWYŻSZY Świadomość duchowa - człowiek postrzegany jest jako element wszechświata Rys. 1. Poziomy świadomości człowieka źródło: www.zb.eco.pl/bzb/35/wyklad09.htm, [15.09.2015] - Świadomość ekologiczna jednostki (także grupy społecznej) składa się z2: wiedzy ekologicznej, wyrażającej się znajomością i zrozumieniem sposobu współistnienia człowieka z przyrodą („jestem unikalnym, bo rozumnym, ale elementem całego stworzenia, nie zaś jego nadrzędnym elementem”); wrażliwości ekologicznej, czyli emocjonalnego nastawienia do przyrody; postawy proekologicznej, a więc działań podejmowanych na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. Rys. 2. Cechy osoby świadomej ekologicznie źródło: opracowanie własne. Na bazie świadomości ekologicznej realizowane są postawy oraz działania zarówno jednostek jak tez całych grup społecznych. Kreowanie i krzewienie wysokiego poziomu świadomości ekologicznej powinno odbywać się poprzez wdrażanie i realizację działań związanych z szeroko pojęta edukacją ekologiczną. Edukacja ekologiczna obejmuje3: - kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi; Czym jest rozwój zrównoważony? Dokument elektroniczny. Tryb dostępu: www.eko.org.pl/pie/dev_definicje.shtml, [03.09.2015] 2 Gąsecki J. K., 1997, Świadomość ekologiczna i jej stan w świetle badań społecznych w Polsce, (w:) Humanistyka i Przyrodoznawstwo, tom 3. 3 Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Dokument elektroniczny. Tryb dostępu: http://cee.elk.pl/uploads/PDF/NSEE.pdf, [03.09.2015] 1 - umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do poprawy stanu środowiska; - tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw; wartości i przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość i stan środowiska. Jednostka dysponująca wiedzą i świadomością ekologiczną charakteryzuje się zdolnością do myślenia ekologicznego, czyli posiada: - umiejętność przewidywania ewentualnych, ekologicznych skutków podjętych działań; - umiejętność myślenia systemowego czyli całościowego i zarazem cząstkowego postrzegania otaczającej nas rzeczywistości; - umiejętność dostrzegania w układach ekologicznych wzajemnych powiązań i ich hierarchizacji. Rys. 3. Myślenie ekologiczne źródło: opracowanie własne. Rys. 4. Implementacja społeczeństwa ekologicznego źródło: opracowanie własne. Czy zdajemy sobie sprawę z istnienia następujących zależności pomiędzy podjętymi działaniami a ich skutkami (przeanalizuj poniższą rycinę)? Rys. 5. Związki przyczynowo-skutkowe w ekosystemach spowodowane działalnością człowieka źródło: opracowanie własne. 2. Sfery świadomości ekologicznej4: - opisowo-techniczna: wiedza o biosferze i jej zagrożeniach, - aksjologiczno-normatywna: sumienie ekologiczne i etyka środowiskowa. 3. Sfery, w których ujawniają się postawy proekologiczne: - zachowania konsumenckie, - komunikacja, - gospodarka śmieciami i odpadami, - problemy ochrony terenów chronionych. 4. Panujące światopoglądy Większość ludzi w społecznościach uprzemysłowionych ma błędne wyobrażenie o przyrodzie i 5 o zarządzaniu jej zasobami. Podstawowe elementy tych wyobrażeń to tzw. Paradygmat Unikalności Człowieka (ang. Human Exceptionalist Paradigm): Jesteśmy najważniejszym gatunkiem planety, i możemy w dowolny sposób manipulować przyrodą dostosowując ją do własnych wymagań i potrzeb. Zasoby naturalne są nieskończone i są tylko dla nas. Wzrost ekonomiczny jest wartością nadrzędną zaś potencjał potrzebny dla jego utrzymania jest nieograniczony. Nasz sukces zależy od tego jak dobrze możemy zdominować przyrodę, oraz kontrolować i zarządzać zasobami Ziemi dla naszych własnych korzyści. 4 5 Hull Z., 1984, Świadomość ekologiczna, Aura 1 Paradygmat – uznawany powszechnie sposób myślenia. Kultura, którą tworzy człowiek rozwija się szybciej niż biologia/ekologia. Kultura umożliwia człowiekowi rozwiązanie wszystkich problemów. Alternatywa, tzw. Nowy Paradygmat Ekologiczny (ang. New Ecological Paradigm): Przyroda istnieje dla wszystkich gatunków żyjących na Ziemi , a człowiek jest jedynie pojedynczym elementem złożonych układów ekologicznych. Niestety zasoby nie są nieograniczone, i nie wszystko jest tylko dla nas. Owszem poziom życia społeczeństwa jest bardzo ważny niemniej jednak wzrost gospodarczy nie może się odbywać wyłącznie kosztem środowiska. Nasz sukces zależy od umiejętności kooperacji z innymi ludźmi i z przyrodą, zamiast prób dominacji należałby poznać i zrozumieć prawa którymi rządzi się natura. Oprócz celowych i zamierzonych skutków działań ludzkich istnieją skutki niezamierzone, groźne dla prawidłowego funkcjonowania biosfery. Istnieją granice postępu technicznego, których przekroczenie grozi katastrofą biosfery, a w konsekwencji życia ludzkiego. 5. Skutki braku świadomości ekologicznej = Globalny kryzys ekologiczny Przejawia się bezwzględną degradacją środowiska przyrodniczego w wyniku utraty przez przyrodę jej zdolności do samoodtwarzania się w sposób zgodny z potrzebami życia światowej społeczności 6. Polecenia Wykonaj test na swój ekologiczny odcisk stopy: https://www.greencred.me/index.php. Wynik zapisz w arkuszu Dokumentów Google. Jednocześnie zapisz wygenerowane czynniki wpływające na uzyskaną wartość (dot. wykres kołowy, odnoszący się do wyniku, dół strony). Na podstawie uzyskanych wyników należy obliczyć średni współczynnik ekologicznego śladu w skali całej grupy, oraz zbudować ranking czynników, wpływających na wartość tego współczynnika. Michnowski L., Ekohumanizm i rezerwotwórczość kontra darwinizm społeczny. Dokument elektroniczny. Tryb dostępu: http://www.kte.psl.pl/forumk3-2003.html, [03.09.2015] 6