Nierówności terenu powstałe na skutek działania sił wewnętrznych

PROCESY ZEWNĘTRZNE
Nierówności terenu powstałe na skutek działania sił wewnętrznych są niwelowane przez siły
zewnętrzne, które obniżają wyniosłości terenu oraz wyrównują wklęsłości.
Niszczenie jest powszechne, ale jego tempo, rozmiary i rodzaj jest bardzo różne.
Energia do powstawania procesów zewnętrznych pochodzi z zewnątrz. Czynnikami powodującymi
powstawanie procesów egzogenicznych są więc np.:
- w atmosferze: zmiany temperatury, wiatr, opady
- w hydrosferze: wody płynące, wody morskie, lodowce
- świat organiczny i działalność człowieka
- grawitacja i inne.
PODZIAŁ PROCESÓW ZEWNĘTRZNYCH:
WIETRZENIE
EROZJA
jest to kruszenie jest to mechaniczne
i rozdrabnianie skał
niszczenie skał oraz
usuwanie materiału
(żłobienie,
szlifowanie,
podmywanie, itp.)
RUCHY MASOWE
AKUMULACJA
przemieszczanie
się
zwietrzeliny i innych gromadzenie się osadów
mas
podłoża
pod
wpływem grawitacji
WIETRZENIE
Mechaniczne
(niszczenie skał bez zmiany ich składu mineralnego)
- zachodzi pod wpływem zmian temperatury (zmienia się wtedy objętość skały, potem następuje jej
rozpad)
- intensywność zależy od rodzaju skały, wielkości wahań temperatury oraz od szaty roślinnej
- najsilniej – tereny pustynne, góry, obszary podbiegunowe
- oprócz samych zmian temperatury może tez zachodzić krystalizacja soli w szczelinach skalnych (na
pustyniach)
Chemiczne
(niszczenie skał ze zmianą ich składu chemicznego)
- skały kruszą się pod wpływem rozpuszczania i wymywania ze skały pewnych minerałów przez wodę
z dwutlenkiem węgla (lub z innymi substancjami chemicznymi)
- przykładem są zjawiska krasowe zachodzące w skałach węglanowych (wapienie) i siarczanowych
(gipsy)
- podział form krasowych: powierzchniowe – ostańce (skałki, żłobki, leje) oraz podziemne –
korytarze, jaskinie z formami naciekowymi (stalaktyty, stalagmity, nacieki, itp.),
Organiczne
- na skutek działalności roślin oraz zwierząt (na małą skalę)
Efektem wietrzenia jest powstanie zwietrzeliny, może ona pozostawać na miejscu lub zostać
przeniesiona gdzie indziej (przykłady: rumowiska skalne – gołoborza, stożki piargowe w górach)
RUCHY MASOWE
Odpadanie, obrywanie
- spadające okruchy (lub większe fragmenty) skalne żłobią na zboczach żleby, a u podnóża usypują
wachlarzowate stożki piargowe
Osuwanie
- to gwałtowne przemieszczenie zwietrzeliny w dół stoku. Występuje przy łagodniejszym nachyleniu
zboczy. Przyczyny - np. ruchy tektoniczne, nasiąknięcie wodą.
Spełzywanie
- proces podobny do spełzywania, dużo wolniejszy (zazwyczaj kilka cm na rok), może dotyczyć
całego stoku
- efekt: przesunięcie drzew (wygięte pnie), słupów, pofalowana powierzchnia
EROZJA (z akumulacją)
Działalność rzeki
- rzeka kształtuje swoją dolinę (koryto + terasy, zalewowa i nadzalewowa)
- działalność rzeki zależy od jej odcinku biegu:
w odcinku górnym przeważa erozja wgłębna,
w środkowym - erozja boczna i akumulacja. Tworzą się:
 meandry – zakola, z nich starorzecza,
 ławice, rzeka może mieć układ warkoczowy (rozwidlanie),
w dolnym – akumulacja.
Im bliżej ujścia tym drobniejszy materiał jest akumulowany w dolinie rzeki. Na osadach rzecznych
powstają żyzne mady.
Dolina rzeczna ma kształt litery V.
Ujście rzeki – deltowe, lejkowate.
Działalność wiatru
- działalność widoczna zwłaszcza na pustyniach (zwrotnikowe, kontynentalne, nadmorskie, lodowe)
- inny podział pustyń: skaliste, piaszczyste, żwirowe, pyłowe
- działalność wiatru:
 niszczenie (korazja – szlifowanie, przykład – grzyb skalny)
 wywiewanie (deflacja)

akumulacyjna (wydmy – barchany (w klimacie gorącym, szybciej przesuwają się pod
wpływem wiatru ramiona wydmy – jest tam mniej piasku) i paraboliczne (np. w Polsce),
pokrywy lessowe na przedpolach pustyń)
Działalność morza
- najbardziej widoczna na wybrzeżach
- działalność niszcząca – abrazja (powstaje wybrzeże klifowe, strome, cofające się, tempo zależne od
rodzaju skał podłoża)
- działalność budująca – przykładem są mierzeje (brzeg płaski, budowany, efektem jest
wyrównywanie linii brzegowej)
- inne typy wybrzeży:
 szkierowe (częściowe zalanie pagórkowatego obszaru polodowcowego)
 dalmatyńskie (zalanie przez morze dolin górskich równoległych do wybrzeża)
 riasowe (zalanie przez morze dolin górskich prostopadłych do wybrzeża)
 fiordowe (zalanie przez wody morskie dolin polodowcowych, U-kształtnych, jest szerokie dno
i strome zbocza)
Działalność lodowców i lądolodów
Tworzą się powyżej granicy wiecznego śniegu.
Lodowce górskie:
- cyrk lodowcowy (kar, kocioł lodowcowy) - pogłębienie tej formy. Przykład – czarny Staw pod
Rysami
- osadzanie materiału skalnego z dna i zboczy – morena boczna, denna, czołowa. Morskie Oko –
zatamowanie odpływu wody przez morenę czołową.
- przekształcenie dolin rzecznych V-kształtnych w U-kształtne
Lądolody:
- formy erozyjne: pradoliny, rynny podlodowcowe,
- formy akumulacyjne: morena czołowa i denna, pola sandrowe, ozy (osady w szczelinach
lodowca), na przedpolu pokrywy lessowe (drobny pył kwarcowy wywiany z pól sandrowych),
głazy narzutowe (eratyki)
Materiał morenowy – przemieszana glina, żwir, piasek, głazy
Sandr – tylko piasek (niem. sandr to piasek)
Ostatnie zlodowacenie czwartorzędowe półkuli północnej – ustąpił z Polski około 12 tys. lat temu.
Najświeższe formy są na północy Polski.