ERATYKI głazy polodowcowe przywleczone z północnej
advertisement
Skorupa kontynentalna skorupa stara, wchodząca (obok skorupy oceanicznej) w skład skorupy ziemskiej, charakteryzująca się dużą miąższością – 35-40 km, pod młodymi górami nawet do 90 km – gęstością 2,8 g/cm3, składa się z warstw: bazaltowej, granitowej i warstwy skał osadowych. Czy prawdą jest zdanie: „Skorupa oceaniczna składa się z takich sam skał jak skorupa kontynentalna tylko ma inną grubość”? nie, ponieważ zewnętrzna warstwa skorupy oceanicznej, zwana SIMA składa się ze skał bogatych w krzem i magnez (warstwa bazaltowa), a skorupy kontynentalnej – SIAL składa się z krzemu i aluminium (warstwa granitowa), która leży na SIMAie; skorupa kontynentalna ma także inną gęstość – 2,8 g/cm3 od skorupy oceaniczne – 3,0 g/cm3 Astenosfera to: warstwa w górnej części płaszcza Ziemi o średniej grubości około 100 km, występująca na zmiennej głębokości 50-350 km, bezpośrednio poniżej skorupy ziemskiej; charakteryzuje się spadkiem prędkości fal sejsmicznych, związanym z występowaniem skał w stanie częściowego stopnienia; odznacza się plastycznością umożliwiającą przesuwanie się po niej płyt litosferycznych, co jest istotą tektoniki płyt. Ruchy izostatyczne to: (diastrofizm) pionowe ruchy skorupy ziemskiej, dążące do przywrócenia równowagi; związane są z przeciążeniem i odciążeniem skorupy ziemskiej, zmianą gęstości i miąższości litosfery; np. topnienie lodowców, zmiany ilości wody w morzach, erozja, itp. Ruchy orogeniczne: (diastrofizm) ruchy poziome skorupy ziemskiej, spowodowane ścieraniem się płyt litosfery; inaczej ruchy w wyniku których w miejscu dawnych zbiorników morskich, będących strefami znacznej akumulacji powstają łańcuchy górskie; Przyczyny ruchów orogenicznych: prądy konwekcyjne, czyli przepływy uplastycznionej materii w płaszczu Ziemi, wymuszone przez różnice temperatur; gorąca materia wznosi się ku powierzchni, następnie przemieszcza się poziomo, po czym pogrąża się Ryft jest to: typ rowu tektonicznego o rozciągłości setek lub nawet tysięcy km, ograniczony równoległymi do siebie uskokami, powstający przez rozciąganie skorupy ziemskiej; występują w obrębie kontynentów (ryfty śródkontynentalne), gdzie mogą wskazywać miejsce ich przyszłego rozpadu i wzdłuż grzbietów śródoceanicznych, gdzie są strefą wydobywania się magmy na powierzchnię i rozszerzanie dna oceanicznego; towarzyszą im wyraźne obniżenia terenu – doliny ryftowe Proces subdukcji polega na:przesuwaniu się płyty litosferycznej oceanicznej pod inną płytę oceaniczną lub pod płytę kontynentalną i stopniowym pogrążaniu jej w płaszczu Ziemi, gdzie skały ulegają przetopieniu wskutek znacznego wzrostu temperatury Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy: hercyńskiej Hipocentrum jest to: ognisko trzęsienia ziemi, miejsce (strefa) wewnątrz skorupy ziemskiej, w którym nastąpiło przemieszczeni mas skalnych i skąd rozchodzą się fale sejsmiczne Obszary asejsmiczne – trzęsienia ziemi nie występują nigdy! Do obszarów sejsmicznych należą: góry w niedawnym czasie pofałdowane (skałopacyficzne), wielkie rowy oceaniczne. linia biegu warstwy - Jest to ślad (linia) przecięcia się stropowej lub spągowej powierzchni warstwy z płaszczyźną poziomą, lub też jest to prosta (linia) pozioma leżąca na powierzchni warstwy. linia Upadu warstwy - jest to kierunek najwiekszego spadku warstwy, lub inaczej jest to linia leżaca na powierzchni warstwy wyznaczjąca jej maksymalny spadek Płaszczowina (fałdy kompresyjne) - to fałdy powstałe w wyniku silnych nacisków bocznych. Kierunek fałdów jest zgodny ze zwrotem dominującego nacisku. Kaledra stozek wulkaniczny, gdy jego gorna czesc w trakcie erupcji ulegnie zniszczeniu Współczesne wulkany występują w rejonach; glownie sa to obszary rowow tektonicznych 11. Obszary asejsmiczne to: obszary, na których trzęsienia ziemi prawie nie występują, pokrywają się one z miejscami występowania starych tarcz prekambryjskich, występują np. w Niemczech, Wschodniej Europie, Kanadzie, Brazylii, Zjednoczonych Emiratach Arabskich. 12. Do obszarów sejsmicznych należą: obszary o współcześnie kształtującej się rzeźbie powierzchni ziemi i intensywnie zachodzących procesach geologicznych (tektonicznych, orogenicznych, wulkanicznych), pokrywają się z granicami płyt litosfery, przykładami obszarów sejsmicznych są: pas pacyficzny — wokół wybrzeży Pacyfiku (Chile, Indonezja, wyspy japońskie, zachodnie wybrzeża Ameryki Północnej i Południowej) oraz pas równoleżnikowy — od Basenu Morza Śródziemnego na wschód przez Azję Mniejszą, Iran, Pamir, Himalaje, Birmę, aż na wyspy Malajskie 13. Linia biegu warstwy jest to: linia przecięcia powierzchni warstwy z płaszczyzną poziomą. BIEG WARSTWY: kąt zawarty pomiędzy kierunkiem N, a linią biegu mierzony w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara . 14. Linia upadu warstwy jest to: linia prostopadła do linii biegu warstwy leżąca na powierzchni warstwy. UPAD WARSTWY: kąt zawarty między płaszczyzną poziomą, a powierzchnią warstwy mierzony w płaszczyźnie prostopadłej do linii biegu. 15. Płaszczowina jest to: nasunięcie o charakterze regionalnym, powstałe w wyniku silnych nacisków bocznych, przemieszczone mniej więcej poziomo na odległość znacznie większą od miąższości płaszczowiny (od kilku do ponad 200 km). Kierunek fałdów jest zgodny ze zwrotem dominującego nacisku. 16. Naszkicuj zrąb i rów tektoniczny. a) rów tektoniczny - rodzaj obniżenia geologicznego, obejmujący wąski i podłużny fragment skorupy ziemskiej, który zapadł się wzdłuż równoległych do siebie uskoków normalnych. b) zrąb tektoniczny część skorupy, która została wypiętrzona i znajduje się ponad rowem 17. Kaldera jest to: wielkie, przeważnie koliste zagłębienie w szczytowej części wulkanu, w którym znajduje się nowy stożek z kraterem. Powstaje wskutek gwałtownej eksplozji, niszczącej górną część stożka wulkanicznego, albo wskutek osiadania spowodowanego zapadaniem się stropu komory pomagmowej wraz z środkową częścią stożka wulkanicznego. 18. Współczesne wulkany występują w rejonach: wzdłuż rowów oceanicznych w ryftach oceanicznych, w miejscach, gdzie z płaszcza Ziemi przez szczeliny wydobywa się magma, w strefach subdukcji, gdzie jedna płyta podsuwa się pod drugą (rejon zw. ognistym pierścieniem Pacyfiku), w miejscach aktywnych sejsmicznie położonych z dala od granic płyt (Hawaje, Azory, wyspy Galapagos oraz Wysp Towarzystwa). 19. Ogół procesów geologicznych polegających na podziemnym przemieszczaniu się magmy i jej zastyganiu w obrębie dolnej skorupy ziemskiej i górnego płaszcza nosi nazwę: plutonizm 20. Intruzja jest to: ciało skalne występujące w obrębie skał starszych pod powierzchnią ziemi lub w obrębie płaszcza górnego. Wyróżniamy intruzje zgodne – powstają jeśli magma wciska się pomiędzy pokłady skalne zgodnie z powierzchniami strukturalnymi (sille, lakolity, lopolity) oraz intruzje niezgodne – powstają w poprzek powierzchni strukturalnych (batolity, dajki, żyły, pnie, kominy) Ogol procesow geologicznych polegających na podziemnym przemieszczaniu się magmy i jej zastyganiu w obrebie dolnej skorupy ziemskiej i górnego plaszcza nosi nazwe plutonizm Intruzja proces wciskania się magmy w stare skaly- powstaja skaly zylowe Tufy są to: skały zwięzłe, składające się z popiołu wulkanicznego z domieszkami frakcji grubszych-lapilli i bomb wulkanicznych. Wykazują złą selekcje i brak warstwowania, mają dużą porowatość i niewielki ciężar. W Polsce występują na obszarach, gdzie występują skały wulkaniczne np tzw. tuf filipowicki w okolicach Krzeszowic m.in. w Filipowiczach. Intruzja magmowa, ograniczona równoległymi ścianami, usytuowanymi zgodnie z powierzchniami strukturalnymi w skałach to: sille(żyły pokładowe), lakolity, lopolity Intruzja w formie żyły biegnącej w poprzek warstw skalnych: dajki(żyły pokładowe), batolity Batolit to: intruzja niezgodna w formie żyły biegnąca w poprzek warstw skalnych ciągnąca się na duże odległości, zbudowana najczęściej z granitów lub granodiorytów Skały metamorficzne powstały w wyniku: przekształceń skał osadowych lub magmowych pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia, wyższe niż na powierzchni Ziemi Podaj na czym polega praca rzeki: -transportowaniu-przenoszenie materialu -erodowaniu-żłobienie, poszerzanie, pogłębianie, praca erozyjna -akumulowaniu, czyli osadznaie materialu Eworsja to: pogłebianie dna spowodowane ruchem wirowym wody Kawitacja-proces umożliwiający rozkruszenie i wyrywanie okruchów skalnych Koryto anastomuzujące występuje wtedy gdy: Kaptaż jest związany z procesem erozji wstecznej. Stożek napływowy to forma tworząca się u wylotu dolin bocznych do dolin głównych oraz u wylotów dolin górskich na płaskie przedpola Estuarium.: nazywamy poszerzone, lejkowate ujście rzeki, które podlega pływom morskim. Przypływy i odpływy działają erozyjnie i poszerzają ujście rzeki, jednocześnie uniemożliwiając utworzenie się delty z materiału osadowego przyniesionego biegiem rzeki. .Dolina rzeczna o wąskim dnie i stromych zboczach, najczęsciej występująca na terenach o budowie płytowej oraz w odcinkach dolin zbudowanych z odpornych skał to Jar Dolina wciosowa to: dolina utworzona na skutek działalności erozyjnej rzeki oraz procesów stokowych Doliny subsekwentne to doliny w których rzeki płyną równolegle do struktur tektonicznych. .”ciek którego baza erozyjna znajduje się niżej niż cieków po drugiej stronie grzbietu, doprowadza do przecięcia grzbietu i zrabowania części dobrzecza rzece leniwszej” to opis powstania Kaptażu ”rzeka wcinająca się w utwory pokrywowe napotyka na zagrzebane formy starsze, zbudowane ze skał bardziej odpornych i rozcina je doliną”-to opis przełomu XXXX Przełom powstający wskutek przelania się wód rzecznych przez wzniesienie lub naturalną przeszkodę znajdującej się na jej drodze –przełom przelewowy Terasy rzeczne skaliste- zaznaczają się na zboczach dolin o jako spłaszczenia o różnych rozmiarach, często z pokrywa żwirów i piasków. Naszkicuj etapy powstawania starorzecza: Z meandrów, po wyprostowaniu koryta rzeki, zostały starorzecza „Na drodze rzeki, w poprzek jej biegu piętrzy się wskutek ruchów górotwórczych wzniesienie, jeżeli prędkość wypiętrzania jest na tyle wolna, że rzeka nadąża z rozcinaniem rosnącej przeszkody powstaje przełom” to przełom antecedentny. Naszkicuj schemat budowy rzecznych teras włożonych: Faza erozji bocznej- zasypywanie- erozja denna- erozja boczna- zasypywanie- erozja denna. Naszkicuj koryto rzeki o przebiegu meandrowym, ze starorzeczami: Paneplena- powierzchnia falista powstaje wskutek długotrwałego niszczenia lądu przez procesy erozyjne i denudacyjne, następuje spłaszczenie stoków i degradowanie wyniosłości. Kawitacja- proces umożliwiający rozkruszenie i wyrwanie odruchów skalnych. Pływy to: okresowy pionowy ruch wody morskiej, wywołany siłami przyciągania Księżyca i w mniejszym stopniu Słońca. Cząsteczki wody wzdłuż południka położonego w danym momencie najbliżej Księżyca ulegają spiętrzeniu (przypływ), co powoduje obniżenie się wody w innych miejscach (odpływ). Jest to jedna przyczyn działalności rzeźbotwórczych w obrębie dna. Wietrzenie jest to: proces przystosowania skały do panujących warunków fizycznych i chemicznych, polega na rozdrabnianiu skały co prowadzi do zmniejszenia jej zwięzłości i spoistości Czy proces wietrzenia zależy od występowania światła organicznego (zwłaszcza szaty roślinnej): tak Wymień trzy rodzaje wietrzenia fizycznego (mechanicznego): insolacyjne (termiczne), dezintegracja granularna, mrozowe (kongelacja) Który z niżej wymienionych procesów wietrzenia chemicznego ilustruje następująca reakcja: FeS H O 1/2O FeSO H SO utlenianie oksydacja Odpadanie to proces, który występuje: I - gdy odrywa się warstwa skały wapiennej pod wpływem wymycia skał ilastych II - w obrębie ścian i stoków skalnych o nachyleniu powyżej 45° Opisz rzeźbę stoku(zbocza), w obrębie którego zachodzą procesy osuwiskowe: Tworzą się stożki nasypowe w obrębie podnóża niszy, obszar oderwania zakończony progiem, wzdłuż drogi transportu rynna Zerwy darniowe(inaczej terasy bydlęce) powstają na skutek: silnego nasiąknięcia wodą stoków pokrytych darnią gdzie wy zboczach gdzie wypasane jest bydlo Spełzywanie jest ruchem grawitacyjnym występującym: na stokach, gdy następuje odsuwanie się cząstek warstwy powierzchniowej w czasie rozszerzania (np. po nasączeniu wodą) w kierunku prostopadłym do stoku, a następnie pionowe opadanie przy kurczeniu (np. wysychanie) Soliflukcja to: powolne przemieszczanie materiału zwietrzelinowego pod wpływem siły ciężkości występujące w klimacie zimnym związane z obecnością stale bądź okresowo przemarzniętego podłoża Który z wymienionych ruchów masowych jest charakterystyczny dla klimatu tropikalnego? Pełzanie: cieczenie Soliflukcja występuje w klimacie: Zimnym .Które z wymienionych form zostały utworzone wskutek ruchów masowych? Żleby, rynny lawinowe i murowe, obrywy, osuwiska (nisze, jeziora osuwiskowe), zerwy darniowe (terasy bydlęce), rumowiska, niecki denudacyjne, rozłogi, ostańce denudacyjne Od czego zależy intensywność procesu spłukiwania? -natężenia i czasu trwania opadu deszcze -charakteru roztopów -nachylenia i długości stoku -budowy geologicznej -szaty roślinnej -porowatości gleby -sposobu użytkowania gleby -przebiegu i gęstości dróg W przypadku stoku o jednostajnym nachyleniu najsilniejsze spłukiwanie występuje w jego części: Środkowej Spłukiwanie na stoku jest najmniejsze, gdy występuje na nim: Silna szata roślinna Które z wymienionych form dolinnych należą do dolin okresowo odwadnianych(dolin suchych)? Żłobki deszczowe, rozdoły, debrze, wądoły, wąwozy, parowy Debrza(debrze, debra) to: Niegłębokie wcięcie dolinne o dużym spadku i profilu V. Są wycięte w grubej pokrywie zwietrzelinowej przez okresowe wody deszczowe i roztopowe. Wąwóz to: Doliny suche, o dnie stosunkowo wąskim, dnie niewyrównanym i zboczach stromych, często urwistych. Mają długość do kilkunastu kilometrów i głębokość od kilku do stu metrów. Powstają one i rozwijają się wskutek erozyjnej działalności wód okresowych : ulewnych deszczów i gwałtownych roztopów, w obszarach zabudowanych z utworów luźnych i spoistych, jak less, gliny pylaste oraz o ubogiej pokrywie roślinnej(stepy, pola uprawne). Wąwozy powstają wskutek rozcinania postępującego od góry – są to wąwozy stokowe, albo wskutek postępującej erozji wstecznej – wąwozy wysoczyznowe. Wąwozy to doliny: Suche Tak. Pasaty są to wiatry wiejące w strefie międzyzwrotnikowej z kierunku pólnocnowschodniego na półkuli północnej. Procesy eoliczne są związane z niszczącą działalnością wiatru. [inaczej procesy wietrzne; działalność wiatru mająca wpływ na rzeźbę terenu, związna z wykonywaną przez wiatr pracą, towrzysząca często wiatrom pustynnym, morskim; w wyniku tej działalności powstają nowe formy terenu, np. wydmy, grzyby skalne, pokrywy lessowe] Deflacja to zwiewanie przez wiatry piasku badx pyłu. Występuje głównie na pustyniach, wybrzezach mórz i przedpolach lodowców. Powoduje stopniowe obniżanie się obszaru. Tworzy charakterystyczne formy takie jak misy deflacyjne, ostańce deflacyjne czy bruk deflacyjny (kojarzyć można z erozją wietrzną). Korazja (erozja eoliczna) to proces polegający na szlifowaniu, żłobieniu, zdzieraniu i wygładzaniu powierzchni skał (podłoża sklanego) wskutek uderzeń ziaren piasku niesionego przez wiatr, powstają grzyby skalne, graniaki, bruzdy eoliczne, żleby. Misa deflacyjna powstaje w wyniku niszczącej działalnosci wiatru, obszar ten stanowi formę wklęsłą i znajduje się na tyłach ruchomej wydmy. Zagłębienia deflacyjne powstają w wyniku niszczacej działalności wiatru, sięgają bardzo głęboko. Wydma paraboliczna ma kształt łuku o ramionach skierowanych pod wiatr. Barchan to rodzaj ruchomej wydmy o półksiężycowatym kształcie i ramionach wysuniętych zgodnie z kierunkiem wiatru. Barchan może występować pojedynczo. Wydma gwiaździsta powstaje, gdy wiatr wieje z 3 różnych stron/kierunków (co daje różne ramiona); wydma ta nie wędruje. Intensywność procesu krasowienia zależy od:-ilości wody- wielkości opadów,-czasu styku wody ze skała- częstości opadów,temperatury,-zawartości CO2 w wodzie,budowy skały- spękania,-składu skałyzawartości CaCO3,-rzeźby terenukrążenia wód.Najszybciej procesy krasowienia zachodzą w klimacie wilgotnym i gorącym (najszybciej tropiki). Pole firnowe- obszar gromadzenia się mas śnieżnych, pochodzących z opadów bądź z wiatru i lawin, tu tworzy się lodowiec Intensywność erozji zależy m.in. od spadku. Przy małym spadku siła erozji jest większa niż przy spadku dużym” jest to opis dotyczący ruchu lodowca. Przedstaw różnice jakie występują pomiędzy ruchem rzeki a ruchem lodowca: - lodowiec może płynąć pod górę, a rzeka nie - lodowiec eroduje najsilniej gdy płynie powoli a rzeka gdy płynie szybko. -lodowiec eroduje przeciwnie do rzeki: wywiera wiekszy wpływ na powierzchnie plaskie -transportuje zarówno drobny material jak i duze odlamy skalne -eroduje silniej od rzeki na wskutek cisnienia Ablacja jest to: topnienie lodowca wskutek insolacji i ciepłych mas powietrza gdy czolo lodowca znajduje się powyżej granicy wiecznego sniegu MUTONY- (baraniec) - forma ukształtowania powierzchni ziemi: rodzaj pagórka, wyniosłości skalnej o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilkudziesięciu metrów, powstająca w wyniku egzaracji podłoża skalnego przez poruszający się po nim lodowiec. Mutony odznaczają się charakterystycznym podłużnym kształtem, co związane jest z kierunkiem ruchu lodowca Cechy charakterystyczne dolin przeobrażonych przez działalność lodowców górskich to: -jeziora rynnowe Formy wodnolodowcowe zbudowane są najczęściej: - wody roztopowe płynące pod lodowcami - wypływ wód systemu wgłębnego na skutek zatamowania spływu wód ku północy przez lądolód - Zbudowane z warstwowanych piasków i żwirów. Doliny wiszące są to formy terenu powstałe w wyniku: - spływu lodowca powstałego u konca wybiegu dolin Co to są fiordy: formy przeobrażone przez niszczącą działalność lodu, długa, wąska i kręta, zazwyczaj głęboka, V-kształtna zatoka morska w obrębie skalistego wybrzeża. Powstaje w wyniku zalania przez morze doliny lodowcowej po uprzednim stopieniu wypełniającego ją lodowca. ”wały i garby osiągające 100m, mające zarys polkolisty o profilu asymetrycznym” ERATYKI - głazy polodowcowe przywleczone z północnej części europy , zostaja widoczne po wymyciu gliny zwałowej. Waly i garby o wyokosci od kilku do kilkudziesieciu m, długości od kilkuset m do kilkudziesięciu km , o wysokości do 10 m i stokach stromych i falistej linii grzbietowej , zbudowane z piaskow i żwirów JEZIORA RYNNOWE - np. Czarna Hańcza-najgłebsze, Jeziorak –najdłuższe JEZIORA RYNNOWE MOŻNA SPOTAKAC W POLSCE - Pojezierze wielkopolskie i pomorskie PRADOLINA - forma utworzona przez płynące wody lodowca element rzeźby terenu stanowiący szerokie obniżenie o płaskim dnie. Powstała w czasie cofania się lądolodu na jego przedpolu w wyniku działalności wód z topniejącego lodowca i wód rzecznych płynących z południa, które połączywszy się utworzyły ogromne rzeki, płynące w kierunku zachodnim, zgodnie z ogólnym nachyleniem kontynentu europejskiego. OZY - wał zbudowany przez wody płynące pod lodowcem, utworzony z materialu sortowanego wał lub silnie wydłużony pagórek o wysokości najczęściej kilkunastu metrów i długości nawet kilkudziesięciu kilometrów, wyniesiony wskutek osadzania piasku i żwiru przez wody płynące pod lodowcem lub w jego szczelinach RÓWNINY SANDROWE - rozległe, stosunkowo płaskie tereny, pokryte utworami fluwioglacjalnymi, urozmaiconych niewielkimi (w sensie wysokościowym) wyniesieniami i zagłębieniami terenu - z występującymi w nich torfowiskami i jeziorami Mlode formy związane z działalnością lodowca i wód lodowcowych są charakterystyczne dla : POWIERZCHNIA ABRZYJNA - rodzaj powierzchni zrównania, znajdującej się w większości pod wodą, powstałej na skutek niszczenia klifowego brzegu morza lub dużego jeziora przez uderzające o brzeg fale. PRADOLINA W POLSCE -Podkarpacka, Pradolina Warszawsko-Berlinska Rzezba terenu w strefie moreny dennej ostatniego zlodowacenia - rzeźba młodoglacjalna - jest wynikiem trzeciego zlodowacenia. Występuje na pojezierzach. Jest to rzeźba wyraźna (wysokie pagórki moren czołowych, głębokie pradoliny), liczne jeziora polodowcowe np: pojezierze kaszubskie Formy glacifuwialne: stożek...,stożek sandrowy, ozy sandry drumliny Lodowiec alpejski to typ lodowca górskiego, złożony z wielu pól firnowych i wielu jęzorów lodowcowych, które łączą się w jeden główny jęzor, na ogół zajmujący całą rozległą dolinę. Lodowiec górski przypomina system rzeczny – główny lodowiec jest zasilany lodowcami bocznymi. Szczeliny podłużne w lodowcu powstają: w strefach gdzie lodowiec znalazwszy się w szerokiej dolinie rozprzestrzenia się Szczeliny poprzeczne w lodowcu powstają: na wypukłych odcinkach profilu lodowca, świadczą o załomach w podłożu skalnym, Formy powstające w wyniku erozji lodowcowej: rysy lodowcowe, wygłady, bruzdy, zadziory, mutony, kotły, misy, rynny, fiordy, doliny, jeziora Rzeźba terenu wielkopolski charakteryzuje się obecnością zespołów form wieku lodowiec fieldowy albo norweski, z polem firnowym zajmującym spłaszczony szczyt góry lub wysoko położony płaskowyż i kilkoma jęzorami lodowcowymi spływającymi w różnych kierunkach. Większe lodowce fieldowe nazywane są czaszami lodowymi. Niwacja - proces geomorfologiczny związany z obecnością płatów wiecznego śniegu. Polega na erozji gleby w wyniku jej zamarzania i rozmarzania oraz przesuwania się zwietrzałego materiału skalnego i spływu wód z topniejącego śniegu. Od czego zależy intensywność procesu krasowienia: -jakość podłoża, -ilosc wody -zawartość CO2 w wodzie -temperatura -struktura skaly -sklad skaly (zaw CaCO3) Formy krasowe utworzone na skutek rozpuszczającej...wod powierzchniowych -żłobki żebra krasowe, lejki krasowe, zapadliskowe; Uwały, doliny zamkniete, polia, ostance, turnie, parowy, doliny jarowe Formy krasowe możemy w polsce spotkać: Tatry, Sudety, Wyżynie krakowsko-Wieluńskiej, Wyżyna Lubelska .Doliny zamknięte powstają: na kontakcie skał nierozpuszczalnych i rozpuszczalnych, gdzie rzeka gubi swe wody w szczelinach i odpływa jako ciek podziemny Zjawiska krasowe występują gdy są rozpuszczalne przez wody opadowe skały takie jak wapienie, dolomity, gipsy i sole. Na czym polega proces krasowienia skał: Krasowienie, proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglanowych przez wody zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytrącaniu węglanów wapnia (kalcytu) i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków Jakie skały podlegają procesom krasowym: sól, gipsy, wapienie, dolomity jaki gaz umożliwia przebieg procesów krasowych –dwutlenek węgla CO2 Na mapie w skali 1:5000 odleglosc miedzy dwoma punktami wynosi 1 cm. Oblicz spadek terenu miedzy nimi wiedząc ze roznica ich rzędnych wynosi 50 m 1cm=0,01m 1m—5000m 0,1m—x X=50m tg (50/50)=tg1=45° Na mapie w skali 1:5000 odległość między dwoma punktami wynosi 13 mm. Ile wynos rzeczywista odległość między nimi? 13mm=1,3cm=0,013m 1m—5000m 0,013m—x X= 0,013*5000=65m Na mapie w skali 1:10000 odległość między dwoma punktami wynosi 2,5 mm. Ile wynos rzeczywista odległość między nimi? 2,5mm=0,25cm=0,0025m 1m—10000m 0,0025m—x X=0,0025*10000=25m Linia największego spadku jest: Linią, po której spływa kropla wody. Jest ona położona na powierzchniach górnej, bocznej lub dolnej, nachylonej do poziomu i nie jest widoczna w terenie. Każdy punkt zlewni ma linię największego spadku. Do linii charakterystycznych rzeźby zaliczamy: - linię wododziałową (grzbietową) - linię ściekową - linię największego spadku - linię podnóża Linia ściekowa jest to: Trasa cieków stałych lub okresowych, ma swoją zlewnię, to jest obszar, z którego odprowadza wodę powierzchniową. Profil podłużny linii ściekowej jest zawsze nachylony w jednym kierunku. L. ściekowa łączy najniższe punkty na profilach poprzecznych. Skały piroklastyczne to: Grupa przejściowa pomiędzy skałami magmowymi wulkanicznymi a osadowymi okruchowymi. Ze skałami magmowymi łączy je pochodzenie materiału, z osadowymi fakt, że są zbudowane z okruchów i powst. w procesie osadzania. Cechą charakterystyczną jest zła selekcja, czyli występowanie okruchów o różnych rozmiarach (bloków, bomb wulkanicznych, lapilli, popiołów wulkanicznych). Do skał piroklastycznych zaliczamy: -brekcje wulkaniczne -tufy -tufity Skały fliszowe charakteryzuje: Wykształcenie w postaci warstw piaskowca przeławicownych przez drobnoziarniste łupki osadowe. (?) Skały okruchowe: Utwory nagromadzone na powierzchni skorupy ziemskiej wskutek wietrzenia, transportu i sedymentacji. Dominują w nich materiały obcego pochodzenia, pochodzące ze zniszczenia starszych skał. Dzielimy na: -skały okruchowe luźne, które stanowią nagromadzenia okruchów lub ziarn, powstałych w procesie wietrzenia mechanicznego skał starszych; -skały okruchowe zwięzłe, które powstały w procesie diagenezy luźnego materiału okruchowego. Charakteryzują je: -struktura, czyli frakcja materiału okruchowego (żwirowa, piaskowa, mułowa, iłowa) -tekstura, czyli sposób rozmieszczenia i ułożenia składników skały Skały magmowe głębinowe (plutoniczne): - kwaśne (granit, adamellit, granodioryt, tonalit) - obojętne (sjenit, monzonit, dioryt, gabro) - zasadowe (fojait, teralit) Skały fliszowe to: Skała osadowa morskiego pochodzenia, składająca się z ławic i warstw na przemian zlepieńców, piaskowców, łupków ilastych, rzadziej rogowców i margli, powstająca na skutek schodzenia po skłonie kontynentalnym podwodnych osuwisk. Struktura skały magmowej to: Struktura skały określa sposób wykształcenia składników skały. Obejmuje: stopień krystalizacji skały, wielkość i kształt składników skały, stopień osiągnięcia własnej postaci kryształów. Tekstura skał magmowych to:Tekstura skały określa sposób przestrzennego rozmieszczenia składników w skale. Rozróżniamy: t. bezwładną, uporządkowaną, zbitą, porowatą. Wymień dwa rodzaje spoiwa (lepiszcza) w skałach osadowych. – (cement, matriks) 1. spoiwo właściwe – strącone chemicznie w przestrzeniach między ziarnowych 2. spoiwo detrytyczne – mające charakter masy wypełniającej, która jest złożona z drobnoziarnistego materiału, 3. spoiwo chemiczno-detrytyczne – w chemicznym spoiwie znajduje się pewna ilość materiału detrytycznego, nazywanego matriks Podaj 2 przykłady skał osadowych okruchowych .PSEFITY (gruz skalny, brekcja, żwir), PSAMITY (piaski, piaskowce), AULERYTY (muły, mułowce), PELITY (ił, iłowiec) Podaj przynajmniej 2 przykłady minerałów głównych skał magmowych. kwarc, skalenie (ortoklaz), amfibole (hornblenda), pirokseny (augit), miki (muskowit) Podkreśl co najmniej 2 minerały z grupy minerałów głównych skał magmowych. kwarc, skalenie (mikroklin, ortoklaz, plagioklazy), amfibole (hornblenda), pirokseny (augit), miki (muskowit, biotyt) Minerały są uszeregowane od najłatwiej do najtrudniej wietrzejących. sól kamienna, kalcyt, oliwin, pirokseny, plagioklazy, ortoklaz, biotyt, kwarc Minerały są uszeregowane od najtrudniej do najłatwiej wietrzejących chemicznie. kwarc, biotyt, ortoklaz, plagioklazy, pirokseny, oliwin, kalcyt, sól kamienna Nazwy (ery, okresu) podane są w kolejności od najstarszych do najmłodszych. PREKAMBR, ERA PALEOZOICZNA: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon, perm; ERA MEZOZOICZNA: trias, jura, kreda; ERA KENOZOICZNA: paleogen, neogen, (trzeciorzęd), czwartorzęd Nazwy (ery, okresu) podane są w kolejności od najmłodszych do najstarszych. ERA KENOZOICZNA: czwartorzęd, neogen, paleogen,(trzeciorzęd); ERA MEZOZOICZNA: kreda,jura, trias; ERA PALEOZOICZNA: perm, karbon, dewon, sylur, ordowik, kambr; PREKAMBR Stopień w skali Mohsa informuje nas o: Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali - bardziej miękki i może być porysowany przez następujący po nim - twardszy. 1. talk 2. gipsm 3. kalcyt 4. fluoryt 5. apatyt 6. ortoklaz 7. kwarc 8. topaz 9. korund 10. diament Jak definiuje sie srodowisko antropogeniczne? srodowisko sztuczne (antropogeniczne) znacznie przeksztalcone prez czlowieka i w czesci stworzone przez niego (miasta, aglomeracje, miejsko- przemyslowe obszary zainwestowane przez infrastrukture techniczna) Jak definiuje sie srodowisko geograficzne? Srodowisko geograficzne - tylko czesciowo przeksztalcone przez czlowieka (obszary czesciowo zurbanizowane lub dopiero urbanizujace sie (rejony rolnicze, lesnictwa, rekreacji) Jak definiuje sie srodowisko naturalne? Srodowisko naturalne (przyrodnicze) obszary o zachowanych ekosystemach naturalnych (pustynie, wysokie gory, obszary podbiegunowe, lasy amazonskie...) Odnawialne zasoby przyrody to te: Ktore moga podlegac reprodukcji, ktorych ilosc mozna utrzymac na tym samym poziomie na dlugie wieki (flora, fauna) Niednawialne zasoby przyrody to te: Ktorych masa na ziemi jest ograniczona i skonczona, nie podlegaja reprodukcji (surowce mineralne) Co to jest park narodowy? Obszar na ktorym ochronie podlega cala przyroda i krajobraz, ma powierzchnie nie mniejsza niz 1000 ha. W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otuline parku narodowego. Lokalne zagrozenia srodowiska: Zagrożenia lokalne to zagrożenia nie będące kleska zywiolowa, ale spowodowane różnymi gwałtownymi zdarzeniami (w tym takżekleskami żywiołowymi) które mogą wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu i stworzyć powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska. Zagrożenia lokalne: skażenie obszarowe substancjami radioaktywnymi, skażenia niebezpiecznymi substancjami chemicznymi, skażenia chemiczne i biologiczne w wyniku katastrof obiektów hydrotechnicznych, skażenia chemiczne i biologiczne w wyniku klęsk żywiołowych Regionalne zagrozenia srodowiska: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XX akacjowa, topola berlińska, lipa krymska, lipa srebrzysta. 191. 197. Promieniowanie jonizujące polega na wysyłaniu energii w postaci: cząstek alfa, beta, gamma. Drzewa bardzo wrażliwe: jodła pospolita, świerk pospolity, sosna zwyczajna, sosna Banksa, lipa szerokolistna. Drzewa wrażliwe: świerk kłujący, lipa drobnolistna, wiąz, jarząb, jesion amerykański, kasztanowiec. Drzewa mało wrażliwe: modrzew polski, modrzew europejski, jedlica zielona, jodła kalifornijska, dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, klon zwyczajny, jesion wyniosły, olsza czarna, topola czarna, topola niekłańska. Drzewa najodporniejsze: sosna czarna, sosna wejmutka, brzoza gruczołkowata, osika, olsza szara, klon polny, buk, dąb czerwony, robinia 192. Koordynatorami sieci państwowego monitoringu powietrza są: Organy inspekcji ochrony środowiska oraz marszałka, starosty,wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. 193.Starosta wydaje zezwolenie na wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza. 194. 195. Mapa akustyczna powinna składać się z części opisowej i części graficznej. Część graficzna powinna zawierać w szczególności: mapę charakteryzującą hałas emitowany z poszczególnych źródeł, mapę stanu akustycznego środowiska, z zaznaczeniem terenów, na których występuje przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, z odniesieniem do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, mapę terenów zagrożonych hałasem terenów dla których przekroczone są poziomy hałasu w stopniu wymagającym podjęcia przedsięwzięć ochronnych w pierwszej kolejności. 196.Zgodnie z przepisami prawnymi dopuszczalny poziom hałasu w czasie dnia dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego wynosi (w db): 60- drogi lub linie kolejowe. 55- instalacje i pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu. 198. Najbardziej niebezpieczne radionuklidy z katastrofy w Czarnobylu: izotopy cezu-137 (30 lat) i strontu-90 (28 lat). 199. Hydrosfera, jedna z geosfer, ogół wód na Ziemi. Hydrosferę można podzielić na dwie części: oceanosferę i wody na lądach. Jej zasoby wodne to około 1,4 mld km³. Na niektórych obszarach są powiększane poprzez dopływy wód juwenilnych. W większości hydrosferę tworzą wody słone, bo aż 97,5%. Słodka woda to 2,5%. 2/3 wody słodkiej skoncentrowane jest w lodowcach, trwałej pokrywie śnieżnej i wiecznej zmarzlinie w Antarktyce, Arktyce i w wysokich górach. Pozostała część wody słodkiej przypada na wody podziemne, jeziora, rzeki, bagna. Ważnym pojęciem jest duży obieg wody. 200. 2,5%
