Podział i geneza skał Biorąc pod uwagę genezę i pochodzenie skał

Podział i geneza skał
Biorąc pod uwagę genezę i pochodzenie skał zgodnie z ujęciem zaproponowanym w 1862 r.
przez niemieckiego geologa B. von Cotta – skały skorupy ziemskiej dzieli się na:
 magmowe, powstające wskutek zastygania stopu krzemianowego, zwanego magmą
w przypadku, gdy stop zastyga w głębi skorupy ziemskiej, lub lawą, gdy stop krzepnie
na jej powierzchni,
 osadowe,
powstające w wyniku
nagromadzenia elementów mineralnych
i
organicznych (produktów niszczenia różnego typu skał starszych, produktów
wytrącenia z roztworów wodnych produktów działalności organizmów) w postaci
osadu na powierzchni skorupy ziemskiej lub w zbiornikach wodnych (wód słodkich i
słonych),
 metamorficzne, powstają w wyniku przeobrażenia, czyli metamorfozy innych skał,
pod wpływem czynników działających w głębi skorupy ziemskiej (najczęściej na
skutek wzrostu ciśnienia i temperatury).
Andezyt (skała magmowa)
Zlepieniec (skała osadowa)
Gnejs (skała metamorficzna)
Rys 1. Zestawienie trzech przykładów skał: magmowej, osadowej i metamorficznej.
(http://home.agh.edu.pl/~bartus)
1
Powyższy podział, pomimo rozwoju nauki i technicznych możliwości badania skał i
minerałów, w dalszym ciągu dobrze klasyfikuje większość skał występujących w obrębie
skorupy ziemskiej.
Istnieje także duża grupa skał, które ze względu na swoją genezę, są trudne do
przyporządkowania do konkretnej grupy. Tego typu skały często nazywa się przejściowymi,
używając dodatkowych określeń, pomiędzy jakimi grupami następuje przejście, np. tuf
charakteryzuje się pochodzeniem magmowo-osadowym.
Rys. 2. Tuf filipowicki – przykład skały osadowej,
klastycznej, piroklastycznej, przez część geologów
zaliczana do skał magmowych pochodzenia wylewnego.
Skała powstaje w wyniku procesów wulkanicznych jako
produkt erupcji wulkanicznej, natomiast dalszy proces
formowania
się
sedymentacyjnym,
skały
stąd
następuje
jej
w
basenie
przejściowy charakter:
magmowo-osadowy (http://muzeum.pgi.gov.pl)
Podobnie granica pomiędzy poszczególnymi typami skał bardzo często jest niewyraźna, co
niekiedy prowadzi do tworzenia innych klasyfikacji i podziałów przez różne grupy geologów.
Masy skalne, tworzące naszą planetę, podlegają migracji na skutek różnych procesów
geologicznych. Procesy takie jak np. ruchy górotwórcze i lądotwórcze, plutonizm i
wulkanizm przemieszczają masy skalne w różnym stanie z głębszych części skorupy w
wyższe; na powierzchni erozja przy współudziale wietrzenia, krążenia wód, ruchów
masowych oraz zdolności transportowych wody, wiatru i fal morskich przenosi rozdrobnione
masy skalne z wyższych części w niższe obszary, gdzie w pewnych strefach, mogą znowu
dostać się w znaczne głębokości (Książkiewicz M. 1979).
Dlatego w wyniku przemieszczania skał zmieniają się oddziaływujące na nie warunki
ciśnienia i temperatury – podstawowe czynniki skałotwórcze, co prowadzi do powstawania
jednych skał kosztem innych. Proces ten tworzy zamknięty cykl, który nie ma początku ani
końca. Nie zawsze przebiega także według określonych na schemacie prawidłowości.
Oto uproszczony przykład zmiany cyklu: skała metamorficzna (gnejs) na skutek ruchów
wznoszących (np. izostazji) zostaje wydźwignięta na powierzchnię ziemi, gdzie w wyniku
erozji i wietrzenia powstaje z niej skała osadowa (piaskowiec).
2
Rys. 3. Uproszczony schemat krążenia mas skalnych w przyrodzie (Książkiewicz M. 1979).
Rys. 4. Główne typy genetyczne skał i ich wzajemne powiązanie (cykl skalny)
(http://home.agh.edu.pl/~szydlak)
3