ROZKŁAD ZAJĘĆ
advertisement
Definicja i przedmiot socjologii . Wg Szczepańskiego to nauka o zbiorowościach i o społecznościach ludzkich. Socjologia – nauka, która zajmuje się problematyką państwa, funkcjonowaniem, przekształcaniem i zanikiem zbiorowości; funkcjonowaniem jednostki w społeczności, wzajemnych relacji między jednostką a zbiorowością i między samymi zbiorowościami. 1837 r. – powstanie socjologii Comt’e – napisał dzieło pod tytułem “Socjologia” socjo – towarzysz, stowarzyszony logo – słowo, nauka Po raz pierwszy w 1837 r. sformułowano założenia tej nauki. Ludzkość tymi problemami zajmowała się dużo wcześniej, ale dopiero wtedy wyodrębniono socjologie jako naukę Przedmiot socjologii – 3 elementy: Zbiorowości społeczne (grupa, krąg, tłum, publiczność, naród) Instytucje społeczne (inaczej niż w języku potocznym; np. małżeństwo, radio “Wolna Europa”) Procesy i zjawiska masowe Jest to nauka najbardziej empiryczna (doświadczalna) – bo trzeba wciąż przeprowadzać badania Tak zwana socjologia praktyczna Socjologia praktyczna - to funkcjonująca w społeczeństwie wiedza dotycząca tego czym zajmuje się socjologia jako nauka. Występują trudności z uprawianiem socjologii, gdyż jest to nauka, a społeczność zajmuje się problemami życia codziennego, każdy z nas ma swoje zdanie na dany temat. W większości jednak wiedza ta oparta jest na stereotypach i dlatego socjologia ma ukazywać w społeczeństwie naukowe podejście do wiedzy w tej materii. Najczęściej występujące błędy to: język potoczny – do różnych słów przyporządkowane jest różne znaczenie – a socjologia tylko opisuje (bardzo rzadko ocenia) w ludziach tkwi założenie, że jak w czymś uczestnicz to się na tym znają w nauce dążymy do odkrycia prawdy i prawidłowości a potem zastanawiamy się co z tym zrobić – a w życiu codziennym zastanawiamy się jak rozwiązać daną sytuacją stosujemy w nauce wypracowane techniki badawcze a w życiu nie Podział socjologii Socjologia składa się z 2 elementów: Socjologia ogólna (teoretyczna) Wiedza socjologiczna “wyciąga przed nawias” podstawowe prawidłowości podstawowy aparat pojęciowy podstawowe techniki badawcze podstawowe teorie Socjologia szczegółowa Badanie pewnych fragmentów rzeczywistości społecznej. Występują różne kryteria wyodrębnienia, np.: socjologia pracy socjologia wychowania socjologia prawa, itp. Socjologia szczególna wykorzystuje ustalenia socjologii ogólnej i na wzajem Społeczne funkcje socjologii Funkcje socjologii marksistowskiej: Humanistyczno-poznawcza – wzbogacanie wiedzy o społeczeństwie i o człowieku jako istocie psychospołecznej Inżynieryjno-organizatorska – praktyczne działania oparte na wiedzy socjologicznej, mające na celu intencjonalną modyfikację zachowań jednostek i zbiorowości społecznych Możemy wyodrębnić następujące funkcje wg Andrzeja Malewskiego: Diagnostyczną – uprawiając socjologie diagnozujemy pewne układy społeczne Ideologiczną Prognostyczną – przewiduje i prognozuje pewne procesy. Prognoza socjologiczna max 5-10 lat. Jest bardzo ogólna i ustalana w oparciu o kryteria dnia dzisiejszego, ale na przyszłość. Funkcje socjologii wg Adama Podgóreckiego: Diagnostyczna Apologetyczna – wskazująca wartość Demaskatorska – możemy odkryć (zdemaskować) pewne mechanizmy rządzące życiem społecznym Teoretyczna – zdobywamy pewne teorie (prawidłowości) Socjotechniczna V Socjotechnika Socjotechnika jest zespołem ogólnych zaleceń dotyczących tego, jak przy uwzględnieniu istniejących ocen społecznych dokonywać świadomie przekształceń po to, aby osiągnąć zamierzone społeczne cele. Jest swoistym pomostem między socjologią a praktyką społeczną. Głównym zadaniem socjotechniki jest oddziaływanie za pomocą różnych twierdzeń na zachowanie jednostek i zbiorowości. Wykonuje się ją w zarządzaniu, reklamie, działalności wychowawczej. Ze względu na jej różnorodność wyróżnia się 3 jej rodzaje: Klasyczną – polega na przekładaniu ogólnych zasad na język praktycznych dyrektyw Kliniczna – polega na opanowaniu i dążeniu do zastosowania różnych dyrektyw Interwencyjno – ekspertowa – ma zastosowanie wówczas, gdy eksperci o zintegrowanych kompetencjach po rozpoznaniu trudnej sytuacji formują określone zalecenia Style uprawiania socjologii Sztompka określa 3 podstawowe style badań socjologicznych. Wg kryterium charakteru sposobu i procedury badawczej: Styl “miękki” – bazuje na analizie, tradycyjnej metodzie antropologii społecznej. Badacz poznaje problemy w wyniku swobodnej obserwacji. Zaobserwowane fakty i zjawiska opisuje w luźnej formie, nie martwiąc się o ich zmierzenie i policzenie. Styl sondażowy – za podstawowe narzędzie badawcze uznaje kwestionariusz, który może być stosowany jako ankieta środowiskowa, pocztowa czy prasowa. Styl “twardy” – opiera się na technikach badawczych, które umożliwiają zebranie materiału nadającego się do matematycznego albo quasi matematycznego opracowania Wg kryterium – ze względu na rodzaj i jakość efektów badawczych: Opisowe – gdy badacz chce uzyskać naukowo potwierdzone informacje o jakimś fakcie lub zjawisku społecznym Wyjaśniające (teoretyczne) – gdy badacz chce wiedzieć dlaczego ... Praktyczne – podejmowane zwykle celem dokonania konkretnych zmian i przekształceń w jakiejś dziedzinie Problematyka metodologiczna w socjologii Możemy wyróżnić następujące techniki badań prowadzonych w socjologii: Obserwacja Ankieta Wywiad Badanie materiałów urzędowych Badanie materiałów biograficznych Eksperyment Eksperyment ex-post Socjografia 8. Obserwacja Technika zwana operacją naukową (naukową) Jeżeli mówimy o obserwacji naukowej to muszą być spełnione następujące czynniki: zaplanowanie o fakcie, który obserwujemy musimy jak najwięcej wiedzieć musi ją prowadzić wielu obserwatorów Obserwacje dzielimy wg kryteriów: Czy obserwowani wiedzą, że są przedmiotem badań jawna ukryta Czy obserwator uczestniczy w badaniu uczestnicząca nieuczestnicząca Ankieta i wywiad Aby ankieta mogła być prawidłowo przeprowadzona: trzeba znać zakres zagadnienia, który jest tematem ankiety właściwie ułożyć pytania Ankietę można podzielić na: Audytoryjna – skierowana do audytorium Prasowa Rozsyłana Wywiad – jest bardziej szczegółowy od ankiety Socjografia – jest prowadzona w małej grupie, aby poznać tą grupę. 2 kryteria: Reprezentatywność badań Anonimowość – są większe szanse że badani powiedzą prawdę Badanie materiałów urzędowych i biograficznych Materiały urzędowe są podstawą do rozpoczęcia badań socjologicznych. Materiały biograficzne – zdjęcia, notatki, pamiątki, filmy, podania, itp. Każdy z nas produkuje materiały o sobie. Teorie tych badań wymyślił Florian Znanecki (badał problem emigracji chłopów do USA) – jest to materiał subiektywny. Eksperyment W socjologii mamy do czynienia z eksperymentami laboratoryjnymi – nie można eksperymentować na ludziach. Uczestnicy muszą o tym wiedzieć. Eksperyment ex-post (po czymś) Życie samo stwarza pewne sytuacje, które chcielibyśmy stworzyć za pomocą eksperymentu i to pozwala nam badać sytuację, która już się wydarzyła (powódź). Pojęcie i przejawy życia społecznego Życie społeczne – ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni Tak pojmowane życie społeczne ma szeroki zakres i odnosi się nie tylko do świta ludzkiego, ale również do świata roślinnego i zwierzęcego. Życie społeczne ludzi różni się od życia społecznego roślin i zwierząt głównie tym, że opiera się na więzi społecznej, czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Podstawy życia społecznego Przyrodnicze Ekonomiczne (gospodarcze) Kulturalne Przyrodnicze podstawy życia społecznego Obejmują one czynniki dotyczące samego człowieka jako istoty biologicznej, jego środowiska geograficznego i struktury ludności Możemy wyróżnić następujące podstawy: Biologiczne – w życiu społecznym człowieka najważniejsze są takie cechy jego organizmu jak: wyprostowana postawa wzrok skierowany na przód duży mózg i złożony system nerwowy złożony mechanizm głosowy długa zależność dziecka od rodziców popędy i potrzeby trwałość popędu seksualnego Geograficzne – te czynniki wyznaczają dynamikę i kierunki rozwoju społeczno – gospodarczego kraju. Mają bezpośredni wpływ na kształt struktury zawodowej i na różne procesy zachodzące w społeczeństwie klimat ukształtowanie terenu rodzaj gleby i roślinności świat zwierzęcy rzeki eksploatowane bogactwa naturalne Demograficzne – czynniki te warunkują odpowiednie zjawiska i procesy społeczne zachodzące w społeczeństwie, np. kulturowe, gospodarcze, polityczne, itp. gęstość zaludnienia płeć wiek płodność przyrost naturalny przeciętna długość życia zdrowotność Ekonomiczne podstawy życia społecznego Składają się na nie: sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego narzędzia i maszyny organizacja pracy ważna jest forma własności środków produkcji Na proces produkcji składa się: Praca Podmiot Zespół narzędzi Są to siły wytwórcze Znajomość zagadnień ekonomicznych jest niezbędna do zrozumienia typowych zjawisk i procesów społecznych jakie zachodzą w społeczeństwie, czyli procesów demograficznych, kulturowych, militarnych, religijnych, itp. Kulturowe podstawy życia społecznego Kultura stanowi ogół dóbr dających się podzielić na klasy rzeczy znaki zachowania Wpływ kultury na życie społeczne – mechanizmy wpływu: Socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki – “Człowiek staje się ludzkim poprzez wychowanie i kulturę – człowiek nie rodzi się ludzkim” Ustanawianie systemów wartości i kryteriów je określających. Ustalanie wzorców zachowania i postępowania Konstruowanie modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów Ideał – to taki wzorzec wysoko usytuowany, że z góry zakładamy, że go nie osiągniemy – samo dążenie jest już wartością Kultura masowa – zespół treści rozpowszechnianych za pośrednictwem środków masowego komunikowania, nazwanych też mass mediami. Kulturę tą charakteryzuje pośrednia droga przekazywania treści, koncentracja źródeł przekazu, eksterytorialność oraz bardzo liczna i zróżnicowana masa odbiorców. Publiczność kultury masowej nazywamy pośrednią – bo powstaje za pośrednictwem prasy, radia i telewizji a nie drogą fizycznego kontaktu. Rozwój kultury masowej zależy od 3 czynników: skali idustrializacji i urbanizacji wyposażenia technicznego od warunków społeczno – ekonomicznych Kultura i jej elementy składowe Kultura jest trzecią z kolei podstawą życia społecznego Kultura (łac. “cultura agri”) – oznacza uprawę i uszlachetnianie roli Po raz pierwszy użył tego terminu Cicero w I w. p.n.e. Kultura w sensie wąskim – wytwory działalności ludzkiej. Wytwory ludzkiej działalności: kultura cywilizacja Kultura dzieli się na: Materialną – pokrywa się niemal z cywilizacją, która jest zbiorem przedmiotów użytkowych Duchową – obejmuje wytwory symbolizujące dążenia ludzkie do ideałów piękna, dobra prawdy, itp. oraz zespoły idei, dzieł sztuki, symboli i różnych przedmiotów w których te idee zostały utrwalone Kultura w ujęciu socjologiczno-etnograficznym oznacza ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Każda kultura charakteryzuje się typowymi elementami zwanymi cechami kultury, którymi są odpowiednie narzędzia i urządzenia. Spójne ze sobą kompleksy kulturowe nazywamy systemami kulturowymi. Niektóre kompleksy kulturowe tworzą jeszcze szersze całości zwane konfiguracjami kultury, jakimi są kultura feudalna, czy kultura komputerowa. Pojęcie osobowości społecznej Wg Szczepańskiego jest to zespól trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzący z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Biologiczna podstawa osobowości to różne cechy i funkcjonowanie organizmu Na psychiczne podłoże osobowości składa się: pamięć, inteligencja, temperament, charakter, itp. Sytuacja społeczna kształtuje osobowość jednostki Człowiek nie rodzi się ludzkim, ale staje się nim dzięki socjalizacji i obcowaniu z ludźmi. Elementy osobowości społecznej wg Szczepańskiego Kulturowy ideał osobowości Rola społeczna Jaźń subiektywna Jaźń odzwierciedlona Kulturowy ideał osobowości, osobowość podstawowa Kulturowy ideał osobowości – zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa Osobowość podstawowa stanowi kompleks cech i skłonności, wyznaczających typowe dla każdego narodu sposoby zachowania się w określonej sytuacji. Kulturowy ideał osobowości kształtuje się w dzieciństwie, a osobowość podstawowa po okresie dojrzewania dzięki kontaktom z najszerzej pojętą kulturą i instytucjami społecznymi. Różnice interpretacyjne spowodowały uformowanie się trojakiego znaczenia terminu “osobowość podstawowa”: Osobowość występująca statystycznie najczęściej Typowy zespół wspólnych cech występujących u jednostki w dużej zbiorowości, mimo różnic w zachowaniu zewnętrznym Osobowość najbardziej charakterystycznie wyrażająca istotne wartości danej kultury występującej nawet wśród znacznej mniejszości danego społeczeństwa Rola społeczna Spójny system zachowań wynikających z przynależności jednostki do określonych grup i innych zbiorowości Na każdą rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności. Realizacja ich jest właśnie pełnieniem roli, wynikającej z dobrowolnej lub wymuszonej przynależności jednostki do grup i innego typy zbiorowości społecznych. Zakres realizacji roli jest uwarunkowany od: właściwości anatomiczno – psychicznych danej jednostki wzoru osobowego akceptowanego w danej grupie sposób “zdefiniowania” danej roli zarówno przez jej nosiciela jak i zbiorowość, z którą dana rola się kojarzy– jeżeli rola jest dobrze określona to lepiej ją odegrać struktury i organizacji grupy oraz sankcji stosowanych przez grupę Konflikt ról to nie konflikt społeczny Rodzaje jaźni Jaźń – obraz samego siebie Jednostka zastanawiając się nad samym sobą – widzi się, zależnie od “społecznego zwierciadła” w czterech wersjach, czyli jaźniach. Wg Podgóreckiego możemy wyróżnić następujące rodzaje jaźni: Pierwiastkowa – obraz samego siebie, który mamy niezależnie od wpływów z zewnątrz Fasadowa – obraz samego siebie, który pokazujemy na zewnątrz Odzwierciedlona – jaki jestem w świetle wypowiedzi innych Zobiektywizowana – suma wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji – najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę Wielu badaczy a pożądane uważa zjawisko zwane integracją osobowości, pojmowane jako brak podstawowego dysonansu pomiędzy całością oceny jaźni pierwiastkowej a pozostałymi wersjami jaźni. Typologia osobowości Podział wg poglądów ich autorów: Hipokrates– najwcześniejszy podział Ze względu na temperament – czyli biologiczne właściwości jednostki przejawiające się w sile i szybkości reagowania człowieka na bodźce oraz powstrzymywania się od działań sprzecznych z uznanymi normami Flegmatyk (mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu) choleryk (pobudliwy i mało wytrwały w działaniu) sangwinik (człowiek z osobowością o żywym i zmiennym usposobieniu) melancholik (mało uczuciowy i mało aktywny) Kreczmer (relacja między budową ciała, a osobowością) pyknik – człowiek niski o okrągłych kształtach i raczej łagodnym usposobieniu atletyk – dobrze zbudowany fizycznie i raczej zrównoważony psychicznie astehik – wysoki o wystających kościach i mało życzliwy dla innych ludzi) dysplastyk – niekształtny ze względu na różne anomalie w budowie fizycznej, które zwykle wpływają na jego usposobienie Jung (ze względu na kierunki i zakres aktywności społecznej człowieka) Introwertyk – człowiek ukierunkowywujący własne działania na siebie i oszczędny w uzewnętrznianiu swoich przeżyć o hermetycznej postawie życiowej Ekstrawertyk – krańcowo odmienny od w/w Szpranger (postawą jest usposobienie) Teoretyczny – człowiek interesujący się prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających świat Ekonomiczny – dążący do bogactwa i zdobycia dóbr materialnych Estetyczny – pragnący przeżywać piękno i jego przejawy Społeczny – spieszący chętnie do pomocy innym ludziom Polityczny – zabiegający o władzę i panowanie nad innymi jednostkami i zbiorowościami Religijny – zainteresowany poznawaniem Boga i propagowaniem jego nauki Znaniecki – biorąc pod uwagę osobowość, dzielił dorosłych: ludzie dobrze wychowani – osobowość ukształtowana przez ideały wychowawcze ludzie pracy – których osobowość kształtował warsztat pracy i funkcjonujące w nim zespoły pracownicze ludzie zabawy – wychowani i wprowadzonych do życia społecznego głównie dzięki uczestnictwu w grupach i zabawach rówieśniczych ludzie zboczeńcy – którzy byli objęci wpływami różnych środowisk dodaje 5 typ – ludzi “dobrych, a mądrych” Typy osobowości współcześnie – Szczepański – wg stylu życia i podstawowego kierunku aktywności, czyli sposób manifestowania osobowości: Twórcy – nowe idee, pomysły ludzie przeciętni – solidnie pracują i nic nie modernizują ludzie aktywni negatywnie – złodzieje, pasożytnicy jednostki zdane na pomoc i opiekę społeczną Pojęcie więzi społecznej Więź społeczna – to ogół stosunków, połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Więź społeczna prowadzi do powstania zbiorowości społecznej Składniki więzi społecznej: Czynniki obiektywno – formalne (do końca XVIII w) więzi polityczne więzi kościelne Ludzie łączą się według poglądów i wiary Czynniki spontaniczno – subiektywne (obecnie) – tą stroną zajmują się głównie psychologowie społeczni zajmujący się identyfikacją jednostki z grupą lub innym typem zbiorowości Więź społeczna jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom w krótkim niekiedy okresie. Cechuję ją zróżnicowana intensywność i trwałość, ale zawsze musi posiadać przynajmniej jeden z komponentów. Komponenty więzi społecznej: styczność przestrzenna styczność i łączność psychiczna styczność społeczna wzajemne oddziaływanie wzory działań społecznych zależność społeczna stosunek społeczny instytucje społeczne kontrola społeczna organizacja społeczna Enumeracja składników więzi społecznej w pewnym sensie odpowiada poszczególnym etapom jej narastania. Styczności, wzajemne oddziaływania i wzory zachowań społecznych Więź międzyludzka w większości przypadków rozpoczyna bezpośrednie spotkania. Socjologowie nazywają je stycznościami. Wyróżniają 3 rodzaje styczności: Styczność przestrzenna Styczność psychiczna Łączność psychiczna i społeczna Styczność przestrzenna – zetknięcie się jednostek (fizyczne lub psychiczne). Jest to najbardziej elementarny i najwcześniejszy etap kształtowania się więzi społecznej. Rolę swoistego spoiwa spełnia wspólnie użytkowana przestrzeń, która zbliża obcych sobie ludzi. Styczność psychiczna – widzę człowieka (styczność przestrzenna) i widzę, że ma coś czego ja pragnę (styczność psychiczna). Jest to efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej. Może przekształcić się w łączność psychiczną. Łączność psychiczna – pokazanie, że jesteśmy sobą zainteresowani (ruchy, gesty, uśmiech). Jednak nawet jej brak czy pojawienie się elementów nienawiści nie oznacza całkowitego rozpadu i braku więzi społecznej. Konsekwencją styczności i łączności psychicznej może być styczność społeczna Styczność społeczna – pewne układy składające się co najmniej z następujących elementów składowych: 2 partnerów przedmiot (wartość materialna lub duchowa)– coś dzięki czemu wchodzą w kontakt pewne zachowanie (czynności towarzyszące) Rodzaje styczności społecznych wg kryteriów: 1. Czas i częstotliwość trwałe – przelotne 2. Potrzeby prywatne – publiczne 3. Przedmioty osobowe – rzeczowe 4. Formę przestrzenną bezpośrednie - pośrednie Wzajemne oddziaływanie – wynika z postaw antagonistycznych bądź sympatii. Jego przejawy to np. adaptacja, dyskusja, sprzeczka We wzajemnym oddziaływaniu a tym samym w działaniu społecznym wyróżniamy: Podmiot działania (jednostka luz zbiorowość) Przedmiot działania – obiekt społeczny (jednostka, zbiorowość) na który ukierunkowane jest działanie Narzędzia działania – słowa, gesty, mimika Metody działania – sposoby zastosowania tych narzędzi (prośba, kpina, perswazja) Wynik działania – społeczna reakcja przedmiotu działania Skuteczność działań społecznych zależy od zastosowania właściwych wzorów, które są w pełni zrozumiałe w takiej kulturze, w jakiej zostały wytworzone Wzory zachowań, a tym samym i działań społecznych, których odmianą są wzajemne oddziaływania, stanowią element dziedzictwa kulturowego. Dodatkowo stanowią jeden z czynników więziotwórczych i komponentów więzi społecznej. Postawa – to gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty, jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne (rzeczy, ludzie zwierzęta) jak i idee. Każda postawa składa się z komponentów: poznawczego emocjonalnego zachowaniowego (zwanego też behawioralnym) Przekonanie – jest intelektualnym stanem pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub zjawiska Komponent emocjonalny: radość, miłość, zachwyt Stosunki i zależności społeczne Stosunek społeczny to układ składający się (podobnie jak w stosunku prawnym) z: co najmniej 2 partnerów (jednostki lub zbiorowości) łącznika – czyli konkretnego przedmiotu materialnego bądź duchowego sytuacji – stanowiącej platformę danego stosunku układu powinności i obowiązków, czyli unormowanych czynności, które partnerzy powinni wobec siebie wypełniać Stosunki powinny układać się symetrycznie – asymetria, gdy partnerzy reprezentują zróżnicowane siły. W każdym stosunku społecznym mamy do czynienia ze zjawiskiem zależności, wynikającym ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie. Wyróżnimy zależności: przyczynowo – skutkowe funkcjonalne Zależności społecznych nie można utożsamiać ze stosunkami społecznymi – bowiem każdy stosunek zawiera w sobie wiele różnorodnych zależności społecznych Partnerzy stosunku społecznego oddziałują na swoje zachowania głównie poprzez wpływ na motywy, aspiracje i postawy. Czynią to zależnie od kultury osobistej. Instytucje społeczne Konsekwencją dłużej trwających stosunków społecznych i ich petryfikacji są instytucje społeczne, które stanowią kolejny komponent i etap rozwoju więzi. Zinstytucjonalizowanie społeczno – kulturowych mechanizmów zaspokajania potrzeb i wzorów zachowań zapewnia im istnienie, gdy wygaśnie inicjatywa i chęć do odpowiednich działań. Instytucje społeczne umożliwiają człowiekowi zaspokajanie potrzeb, regulują jego działanie, zapewniają ciągłość życia zbiorowego i integrują ludzi podtrzymując między nimi więź społeczną, która stanowi elementarny warunek życia zbiorowego Instytucja społeczna - osoba lub grupa osób wyłoniona ze zbiorowości i wyposażona w odpowiednie właściwości (atrybuty) pozwalające na zaspakajanie potrzeb tej zbiorowości (np. sąd, kościół, szkoła) Możemy przeprowadzić następujący podział instytucji wg różnych kryteriów: Formalne – utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami, np. szkoła, sąd Nieformalne – powstają spontanicznie (nauczanie w czasie wojny) Rodzaje instytucji ze względu na ich merytoryczne funkcje polityczne – wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy religijne – organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza wychowawcze i kulturalne – przekazywanie dziedzictwa kulturowego socjalne – opiekuńczo wspomagające Warunki konieczne do funkcjonowania instytucji społecznych: Wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności Racjonalna organizacja wewnątrz instytucji Odpowiedni stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności Uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji Bezkolizyjne włączanie się danej instytucji w system już istniejących instytucji – lokalnych, resortowych, itp. 26. Kontrola społeczna (aspekty socjologiczne i prawne) Występujący w każdej zbiorowości skomplikowany lecz nieskodyfikowany system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości realizowany w celu doprowadzenia do zgodności tych zachowań z zachowaniami oczekiwanymi ze względu na ich przydatność dla danej zbiorowości. Mechanizmy kontroli społecznej: Psychospołeczne (samokontrola). Czasami samokontrola nie wystarcza: nie wiemy jak się zachować zachowujemy się według własnego systemu wartości ale jest to w konflikcie ze zbiorowością wiem co robić ale mi się nie chce Materialno – społeczne – oddziaływanie zbiorowości na jednostkę. Zwyczaj – jest to pewien sposób zachowania przyjęty przez zbiorowość lub jednostkę, który nie podlega ocenom. Obyczaj – wyznacznik kontroli społecznej, sposób zachowania, z którym wiążą się poważne oceny Czasem trzeba zrezygnować ze zwyczaju na rzecz obyczaju. Kontrola jest ważną drogą stosowaną dla zapewnienia integracji normatywnej. Obejmuje ona system działań podejmowanych przez właściwe instytucje danej grupy, zmierzające do unifikacji zachowań członków grupy z systemem obowiązujących norm przez stosowanie odpowiedniego systemu nagród i kar. Gdy łamiemy obyczaj to mamy do czynienia z sankcjami. Sankcja – pozytywna bądź negatywna reakcja otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych. Podział sankcji: Pozytywne - nagrody Negatywne – kary Formalne – dokładne określenie kary (to nie przepis) Materialne Ze względu na treść i charakter Prawne Etyczne – pojęcia dobro – zło Satyryczne – reakcje ośmieszające Religijne – są wartości religijne np. grzech, kara Kontrola społeczna jest kontrolą formalną, gdy jej funkcjonowanie określone jest regułami i przepisami grupy. Współistnieje z nią kontrola nieformalna, sprawowana przez tzw. opinie publiczną. Pojęcie i budowa społeczeństwa – mikrostruktura i makrostruktura Pojęcie społeczeństwa w zależności od kontekstu najczęściej oznacza: Rodzaj szerokiej czy nawet najszerszej zbiorowości terytorialnej Szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków Ogół instytucji i urządzeń zapewniających jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury Postać egzystencji człowieka Forma życia zbiorowego poza organizacją państwową Uwzględniając powyższy podział pojecie społeczeństwa można zawęzić do trzech koncepcji: Empirycznej – ukazującą społeczeństwa konkretne Konceptualistycznej – przedstawia społeczeństwa ujęte modelowo Filozoficznej – społeczeństwo traktuje jako środowisko i kategorię istnienia człowieka Struktura społeczna – dzielimy na: mikrostrukturę makrostrukturę Mikrostruktura – ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w funkcjonalną całość (małe grupy, opis grupy i inne małe zbiorowości) Makrostruktura – całość porządkująca wielkie i największe elementy społeczeństwa globalnego (wielkie zbiorowości, klasy, kategorie zawodów, grupy polityczne) Zbiór, kategoria społeczna, zbiorowość Zbiór społeczny – jest to pewna liczba ludzi wyodrębniona z większej liczby ludzi ze względu na pewną cechę (cechy), które zasadniczo nie mają znaczenia społecznego Kategoria społeczna – jest to pewna liczba ludzi wyodrębniona z większej liczby ludzi ze względu na pewną cechę, która ma znaczenie społeczne (np. kategorie płci, wieku, wykształcenia) Zbiorowość – to pewna liczba osób, pomiędzy którymi nastąpiło powiązanie więzią społeczną Grupa społeczna Grupa społeczna – co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości (zadania) i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności. Każda grupa społeczna posiada następujące cechy ją konstruujące: Przynajmniej 3 członków – o określonej funkcji i odpowiednim wzorze moralnym Identyczność – czyli odrębność od innych grup Ośrodki skupienia Zadania i cele Określona struktura (pozycja, rola i władza) Członkostwo wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy społecznej. Najczęściej mamy do czynienia z dwoma rodzajami tej przynależności: realną ideologiczną – spełnione są tylko niektóre kryteria przynależności (członkowstwo honorowe) Czyjąś przynależność do odpowiedniej grupy społecznej ustalamy najczęściej na podstawie spełnianej w niej roli. Klasyfikacja grup społecznych Kryteria podziałów: Rodzaj struktury grupy małe grupy – tworzą strukturę prostą zwaną mikrostrukturą, której zasadniczymi elementami są poszczególni członkowie duże grupy – tworzą makrostrukturę i składają się z różnych podgrup Dominujący typ więzi grupy pierwotne – więź oparta na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych (rodzin, grupa rówieśnicza) grupy wtórne – więź bazująca na interesach i wynikająca przede wszystkim ze styczności rzeczowych Stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie grupy formalne – zorganizowane, kontrola wewnętrzna grupy nieformalne - spontaniczne Stopień trudności wejścia do grupy grupy inkluzywne – łatwy sposób uzyskanie członkostwa grupy ekskluzywne – o charakterze zamkniętym Rola grup społecznych Dwa ujęcia roli społecznej: Funkcjonalne - jednym z wymiarów grupy społecznej jest rola społeczna tej grupy – jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru. Normatywne – zbiór praw i obowiązków, przywilejów i wymagań, które instytucjonalnie określają zachowanie jednostki zajmującej daną pozycje. Grupy celowe – zorganizowane dla realizacji jednego celu lub określonej wiązki celów, a więź skupiająca członków w tych grupach jest wysoce sformalizowana ze względu na realizacje celu danej grupy (Partie polityczne, stowarzyszenia). Publiczność Publiczność - stanowią ludzie, w tym samym lub zbliżonym czasie odbierający w celach rekreacyjnych lub informacyjnych identyczny przekaz, czyli treść wyrażoną słownie, dźwiękiem lub obrazem. Dzięki środkom masowego komunikowania został dokonany podział publiczności na: zebraną (audytorium) – składa się z ludzi połączonych takimi komponentami więzi jak: styczność przestrzenna, łączność psychiczna, wzajemne oddziaływanie i nastawienie do wspólnych działań. Łatwo taką publiczność bez świadomego jej udziału przekształcić w tłum. rozproszoną – publiczność tą tworzą czytelnicy tych samych czasopism, słuchacze tych samych audycji radiowych i programów TV Zbiegowisko i tłum Zbiegowisko – przelotne skupienie kilku lub kilkudziesięciu osób zainteresowanych wspólnym zdarzeniem. Czynnikiem zbiegotwórczym jest zarówno gapiostwo jaki i nakaz uczestnictwa w rozstrzyganiu i załatwianiu spraw istotnych dla innych osób i szerszej społeczności. Występują takie komponenty więzi jak: styczność przestrzenna i społeczna, podobne reakcje emocjonalne i zainteresowanie tą samą podnietą. Tłum – przelotne zgromadzenie kilkudziesięciu a najczęściej kilkuset osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które spontanicznie i identycznie reagują na te same podniety. Identyfikacja ta doprowadza do dezindywidualizacji osobowości. Powstaje najczęściej ze zbiegowiska (rzadziej z publiczności) Prawa tłumu: Dezindywidualizacja osobowości – w tłumie traci się osobowość i staje się cząstką tłumu Zarażenia emocjonalne Prawo naśladownictwa Podział tłumów Agresywny - linczujący – atakują jednostkę - terroryzujący – atakują mniejszości (np. religijne) - walczący – podejmuje walką Uciekający – na skutek paniki lub zerwania więzi Nabywający (rabujące) – “coś im się należy” Demonstrujący – najbardziej zorganizowany Zbiorowości terytorialne Są nimi niewielkie zbiorowości opierające się na bezpośrednich stycznościach zwane kręgami społecznymi. Brak wyraźnej zasady odrębności powoduje, że krąg ma płynny skład członkowski i niesformalizowane członkostwo. Najczęściej wyróżnia się kręgi: stycznościowe koleżeńskie przyjacielskie Zasadniczą funkcją kręgów jest wymiana poglądów i formowanie opinii. Dlatego mówi się, że kręgi są zbiorowościami dyskutującymi. Gdy zbiorowość służy do zaspakajanie podstawowych potrzeb to mamy do czynienia ze zbiorowością terytorialną. Zmienną właściwością społeczności lokalnej są bezpośrednie styczności, prowadzące do ukształtowania się więzi osobistej dzięki temu, że członkowie danej społeczności korzystają stale z tych samych instytucji lokalnych (sklepy, urzędy, szkoły). Spośród wielu definicji obejmujących pojecie społeczności lokalnej wymienia się zgodnie 3 elementy konstytuujące tą społeczność: Interakcje społeczne Wyodrębnione terytorium Wspólne więzi łączące mieszkańców Próbom odpowiedzi na pytanie, co to jest społeczność lokalna – odpowiadają 4 stanowiska teoretyczne: Ekologiczne – społeczności lokalne zorganizowane są na 2 poziomach: Biotycznym – poza myślowe przystosowanie się kulturalnym Strukturalno – funkcjonalne – życie społeczne jest “ustrukturalizowane” Interakcyjne – elementarnym faktem społecznym jest interakcja interakcjonizm symboliczny network analysis Teorii działania Rodzina jako grupa społeczna Tezy potwierdzające, że rodzina jest podstawową mikrostrukturą: A/ Historycznie najstarsza forma życia społecznego B/ Najpowszechniejsza grupa społeczna, której członkiem był i jest z reguły każdy człowiek C/ Jest podstawą istnienia społeczeństwa Rodzina jest postrzegana jako: uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego jest instytucjonalną formą małżeństwa zawiera pewien system nomenklatury określającej stosunki pokrewieństwa jest swoistą jednostką gospodarczą zapewniającą przede wszystkim dzieciom utrzymanie i wychowanie jest grupą społeczną zamieszkującą na ogół wspólnie Pokrewieństwo występuje w 2 liniach: wstępnej – rodzice, dziadkowie, ..... zstępnej – dzieci, wnuki, ..... Oprócz tego mamy pokrewieństwo w linii bocznej – rodzeństwo, ciotki, kuzyni, itp. Rodzina w badaniach socjologicznych Ujęcie filogenetyczne – gatunkowa forma życia na pewnym etapie Ujęcie ontogenetyczne – począwszy od narzeczeństwa do starości Ważnym elementem strukturalnym rodziny pełnej, oprócz członków pełniących odpowiednie role społeczne jest więź rodzinna. Na więź rodzinną składają się następujące rodzaje więzi: ekonomiczna społeczna subiektywno – psychiczna prawno – formalna seksualna Funkcje rodziny Materialno – ekonomiczna (4 podfunkcje) produkcyjna zarobkowa gospodarcza usługowo – konsumpcyjna Opiekuńczo – zabezpieczająca Prokreacyjna Seksualna Legalizacyjno – kontrolna (współżycie poza rodziną nie jest aprobowane) Socjalizacyjna Klasowa (nadanie pozycji dzieciom) Kulturalna Rekreacyjno – towarzyska Emocjonalno – ekspresyjna 10 podstawowych typów więzi rodzinnej: Ekonomiczna Opiekuńcza Krwi Seksualna Kontrolna Klasowa Socjalizacyjno – wychowawcza Kulturalna Towarzyska Emocjonalno – ekspresyjna 3 aspekty struktury rodziny: Aspekt psychologiczny (więzi) Aspekt społeczny (układ pozycji) Aspekt kulturowy Trojakiego rodzaju stosunki interpersonalne Między małżonkami jako rodzicami (zmiana w ciągu 10 lat – maskulinizacja kobiet i feminizacja mężczyzn) Między rodzicami a dziećmi (dziecko pozycja uprzywilejowana) Między rodzeństwem (najstarsze dziecko) Typologie małżeństwa i rodziny Wyróżnia się ponad 10 typów małżeństw według różnych kryteriów Liczba partnerów monogamiczne poligamiczne (1M+K; 1K+M) Zakres wyboru małżonka: enologemia (zgodnie ze zbiorową etyką i kulturą) egzogemia (wbrew zasadom) Prestiżu i wewnątrz rodzinnej władzy matriarchalne (władze sprawuje głównie matka) Patriarchalne (mąż, ojciec) Dziedziczenia nazwiska, prestiżu, majątku: małżeństwa typu patrylianego (po ojcu) małżeństwa typu matrylianego (po matce) Miejsce zamieszkania po ślubie: małżeństwo patrylokalne (w domu męża) małżeństwo matrylokalne (w domu żony) neolokalne – najczęściej występuje Typologia rodziny: mała (nuklearna) poszerzona (wielopokoleniowa) Głównym wyróżnikiem rodziny małej i dużej są liczebność jej członków i organizacja. Ważna jest typologia rodzin ze względu na główne źródło utrzymania rodziny i środowiska jej zamieszkania, a tym samym i stylu życia rodzinnego. Można wyróżnić rodzinę chłopską, robotniczą, inteligencką, rzemieślniczą; oraz inny podział: rodzina – wiejska, małomiasteczkowa, wielkomiejska. Cykle życia rodzinnego Cykle życia małżeńsko-rodzinnego: Narzeczeństwo Małżeństwo bezdzietne Małżeństwo z dziećmi Rodzina z odchodzącymi dziećmi Małżeństwo odłączone od dzieci Dezorganizacja rodziny Przyczyną są konflikty i kryzysy małżeńskie. Konflikt społeczny – jest to starcie wywołane rozbieżnością postaw, celów lub samych tylko sposobów realizacji jakiegoś zadania. Konflikty międzypokoleniowe - dla ich uniknięcie najbardziej skuteczne jest tolerancyjne i wyrozumiałe manipulowanie biopsychicznymi impulsami dzieci oraz niestosowanie brutalnej represji Główne przyczyny rozwodów: alkoholizm zdrady małżeńskie Pewne prawidłowości związane z rozwodami: częstotliwość rozwodów jest odwrotnie proporcjonalna do liczby dzieci żony pracujące zawodowo częściej wnoszą pozew rozwodowy małżeństwa z dzieckiem poczętym przed ślubem rozwodzą się częściej najmniej trwałe są małżeństwa zawarte przed 20 rokiem życia i to głównie ze względu na ciąże Społeczne skutki rozwodu: na osobowościach małżonków dzieci (sieroctwo społeczne) Naród i inne zbiorowości etniczne Możemy wyróżnić społeczeństwa jednonarodowe, wielonarodowe i społeczeństwa wieloetniczne. Grupy etniczne występują w dwojakiej postaci autochtonicznych grup imigracyjnych grup etnicznych Grupy etniczne wyodrębniają się na podstawie odrębnego języka, odrębności rasowej, zwyczajów i obyczajów. Koncepcja narodu: Naturalistyczna – naród jest traktowany jako “grupa genetyczna”, uwarunkowana biogennie. Jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego. Politologiczna – naród jest wspólnotą polityczną. Naród stanowi wewnętrzny korelat państwa. Kulturowa – istoty narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej. Naród jest powstałą w toku rozwoju historycznego wspólnotą ludzi, którzy obiektywnie i w swej świadomości uznają dany język za swój język ojczysty, uznają określone terytorium za swoją ziemie ojczystą, są przekonani o wspólnocie swego pochodzenia. Tworzą własną kulturę i posiadają lud dążą do posiadania uznawanej za swoją organizacji politycznej (państwa). Kryterium narodowe Język ojczysty jest warunkiem tworzenia kultury narodu. Kulturę danego narodu w pełni można wyrazić tylko w języku ojczystym. Ziemia ojczysta – miejsce na ziemi, gdzie upłynęła część życia jednostki Patriotyzm w ujęciu przedmiotowym – system postaw względem ojczyzny normatywnym – jako zestaw norm określających obowiązki Wspólne pochodzenie Ideologia narodu: ideały ogólne odwołanie się do dziejów historycznych tworzy symbole czci narodowej Rola ideologii narodowej: selektywna – podział członków danego społeczeństwa integracyjna wychowawcza Z pojęciem ideologii wiąże się zjawisko nacjonalizmu. Nacjonalizm opiera się na poglądzie, że dany naród posiada specyficzne cechy predysponując go do odgrywania szczególnej roli i dominowania pod danym względem nad innymi narodami. Państwo w ujęciu socjologicznym Koncepcje państwa Umowa społeczna – (Rousseau) jednostki poddają się woli zbiorowej i stają się poddanymi ale tylko sobie Klasowa teoria państwa – (Marks) w wyniku rozwoju sił wytwórczych następuje podział na klasy Państwo jako społeczność naturalna – (Arystoteles) jednostka ludzka musi żyć we wspólnocie politycznej, aby nie tylko zaspokoić wszystkie swe potrzeby, ale by rozwinąć swe człowieczeństwo Państwo i jego funkcje – celem państwa jest realizacja dobra wspólnego funkcje zewnętrzne – zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu i przedstawicielstwa w stosunkach międzynarodowych funkcje wewnętrzne: ustrojowa ochronna ogólnosterownicza produkcyjna nabywcy na rynku Typologia państw państwa unitarne państwa złożone Relacje naród – państwo Odrębność narodu jako wspólnoty ideologiczno – kulturowej, od państwa jako społeczności polityczno – administracyjnej Relacje w 3 aspektach: Genezy narodu i państwa Rozdział funkcji (zależność państwa od narodu i narodu wobec państwa) Relacje między instytucjami narodu i państwa Co było pierwsze: Państwo czy Naród ? Wg Rybickiego problem ten nie wymaga bezwzględnego rozstrzygnięcia, gdyż obie drogi były możliwe. Zakłada się że między narodem i państwem ma zachodzić stosunek komplementarności – dopełnienia się wzajemnego. Opinia publiczna, grupy nacisku Opinia społeczna – to poglądy, nastawienia oceny, dotyczące aktualnego, ale określonego przedmiotu (wartości) lub określonej osoby i jej sposobu zachowania się, formułowane i przekazywane sobie przez członków publiczności, skupionej wokół osądzanej wartości lub osoby. Twórcami opinii są następujące rodzaje osób: Osoby cechujące się szczególną znajomością i kompetencją w sferze której opinia dotyczy Osoby aktywnie społecznie Osoby z wyższym wykształceniem lub niższym w obrębie tego samego szczeblu społeczno – ekonomicznego W tworzeniu opinii pożądanej w danych sprawach należy dążyć do oparcia się na odpowiednich autorytetach. Pojęcie rozwoju społecznego Według Znanieckiego rozwój społeczny należy rozumieć jako powstawanie nowych elementów i układów społecznych. Znaniecki podkreśla, że rozwój społeczny czy zmiana społeczna odnosi się do zmiany struktury społecznej, a nie do faktu demograficznej wymiany pokoleń. Trudności nastręcza problem zmian systemowych powtarzalnych i niepowtarzalnych. Davis z kolei wyróżnia zmiany krótkookresowe i długookresowe. Rozwój społeczny byłby więc zmianą długookresową obejmującą całe społeczeństwo, a nie tylko jakieś jego części. Rose określa zmianę społeczną jako powstawanie i rozwój nowych znaczeń i wartości stanowiących paradygmat zmian istotnych modeli zachowań w społeczeństwie. Nie są to jakieś pojedyncze zmiany ale szersze zespoły zmian mające pewien kierunek. Są również zwolennicy uważający, że wśród zmian społecznych obok zmian funkcjonalnych, powtarzalnych należy odróżnić zmiany strukturalne, jakościowe, niepowtarzalne. W określeniu zmian rozwojowych są przyjmowane kryteria stwierdzające iż są to zmiany: niepowtarzalne – tzn. formacyjnie zachodzące w tzw. czasie historycznym strukturalne – zachodzące w wewnętrznej budowie danego zjawiska społecznego kierunkowe – stanowiące przejście danego zjawiska do odmiennego stanu w porównaniu ze stanem przed zmianą zmiany “szerszej skali” – obejmujące nie tylko dane zjawisko ulegające zmianie, ale również szerszy kontekst społeczny Rozwojem społecznym określamy zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego lub przekształcenie danego zjawiska społecznego w jego elementach konstrukcyjnych, czy też przekształcenie społeczeństwa w jago podstawowych elementach struktury. Rozwój społeczny utożsamiany był i bywa z postępem społecznym Ewolucja społeczna – a postęp społeczny Ewolucja społeczna – każdy rodzaj wzrostu Postęp społeczny – wzrost tych jakości, które ludzie mogą ocenić z punktu widzenia pewnych wartości Większość autorów odróżnia postęp społeczny od rozwoju społecznego. Postęp w ujęciu naukowym zawiera ocenę dokonujących się zmian. Natomiast przy rozwoju zmiana strukturalna jest pojęciem neutralnym (czasem rozwój może oznaczać recesję – coś negatywnego). Czynniki rozwoju społecznego Można wyróżnić 3 grupy takich czynników (Szczepański) Wynalazki techniczne i technologiczne (postęp techniczny) i ich upowszechnienie – istnieje wielość mechanizmów oddziaływania postępu technicznego na zmiany społeczne Dyfuzja kultury – większość zmian zachodzących w strukturze i kulturze danego społeczeństwa dokonuje się jako wynik wzajemnych kontaktów z kulturą innych społeczeństw. kultury pokrewne, bliższe sobie, przenikają się łatwiej niż kultury obce, odmienne główne elementy kultury zmieniają się bardzo wolno a peryferyjne szybko wśród innowacji można wyróżnić innowacje proste, autonomiczne i kompleksowe jeśli innowacja jest podzielna to nowe elementy wnikają szybciej zmiana sytemu kulturowego wywołuje dezintegrację społeczną i osobowości proporcje przyjmujących innowacje układają się wg krzywej Gaussa Ruchy społeczne – rodzaj działań zbiorowych, które zmierzają bezpośrednio do przeprowadzenia określonych zmian w strukturze lub kulturze społeczeństwa. Są to systemy zbiorowych działań i dążności , podporządkowanych określonej ideologii i zmierzających zgodnie z odpowiednim programem i odpowiednimi metodami do zmian struktury życia społecznego. Wyróżniamy następujące rodzaje ruchów społecznych: ruchy rewolucyjne ruchy reformatorskie ruchy ekspresywne (ruchy umysłowe, odnowy moralnej, oświatowo-kulturalne) Teorie rozwoju społecznego Można wyróżnić 3 rodzaje teorii rozwoju społecznego: Teorie linearne – myślą przewodnią jest, że społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego i zmiany te nie mają charakteru przypadkowego, dowolnego ale mają charakter linearny, kierunkowy i zdeterminowany. Przechodzą od fazy pierwotnej do fazy docelowej. Przedstawiciele: Comte, Spencer, Marks Kierunek ewolucji ludzkiej wg Comte’a toczy się według naturalnego następstwa 3 stadiów: stadium pierwotne stadium przejściowe stadium pozytywne Spencer uważał, że ewolucja całego kosmosu, a w nim świata przyrody martwej, organicznej i nadorganicznej – społeczeństwa jest to przechodzenie od stanu jednorodności, niespójności do stanu zróżnicowania, spójności i integracji. Marks w teorii Formacji społeczno – ekonomicznych głosił, że społeczeństwa w toku rozwoju przechodzą przez następujące szczeble: wspólnoty rodowo – plemienne niewolnictwo feudalizm kapitalizm socjalizm komunizm Teorie cykliczne – Vico Uważał, że rozwój społeczny w swej historii przeszedł przez 3 okresy: wiek boski wiek bohaterów wiek ludzki Teorie dychotomiczne Główną tezą jest pogląd, że społeczeństwa w toku rozwoju historycznego przechodzą od struktury społecznej opartej na elementarnych grupach pierwotnych są struktury społecznej opartej na złożonych grupach umownych. Pojęcie i typologia procesów społecznych Teoria integracji i dezintegracji społecznej Integracja oznacza – zjawisko zwartości, stan koordynacji, zgodności, zharmonizowania Integracja w socjologii oznacza te procesy integracyjne między grupami społecznymi a przede wszystkim w grupie społecznej, które obejmują zjawiska łączenia się części albo poszczególnych członków w jedną całość 4 typy integracji: Integracja kulturalna Integracja normatywna Integracja komunikacyjna Integracja funkcjonalna Czynniki dezintegracji normatywnej: brak informacji i łączności między członkami grupy, lub między członkami a instytucjami grupowymi izolacja przestrzenna – obecnie nie odgrywa już takiej dużej roli ruchliwość społeczna członków danej grupy (związek z dezintegracją normatywną – im większa ruchliwość, tym większa przestępczość) heterogeniczność i złożoność grupy (im większa niejednorodność i złożoność, tym bardziej wzrasta dezintegracja normatywna) konflikt ról Hipoteza krzywej “i” Dezintegracja normatywna przejawia się w zachowaniach członków grupy niezgodnych z normami obowiązującymi w danej grupie czy społeczeństwie. Nazywamy je dewiacjami odchyleniami. Pierwszą kategorię dewiacji stanowią przestępstwa. Hipoteza krzywej “i” mówi, że najczęściej i w największych odsetkach występują odchylenia najlżejsze. Hipoteza krzywej “i” ustala bardzo ważną teoretycznie i praktycznie prawidłowość dotyczącą związku zachodzącego między liczbą odchyleń różnego stopnia od danej normy a ogólną liczbą wszystkich odchyleń od danej normy. Metody integracji normatywnej: Interioryzacja – takie oddziaływanie na członków grupy, aby przyjęli wartości formułowane i uznawane przez grupę Symbolizacja wartości i norm grupowych Implementacja – instytułuje placówki umożliwiające stosowanie się do norm grupowych Kontrola społeczna – podstawą kontroli jest ustanowienie systemów sankcji – kar i nagród Opinia – ujawnione postawy i poglądy jednostek i grup wobec danego osobnika i jego sposobów zachowywania się Sankcje negatywne: zdziwienie, zgorszenie, szyderstwo Sankcje pozytywne: uznanie, wyrażenie szacunku, pochwała Stereotyp – jest to ujawniona postawa lub poglądy w stosunku do określonych wartości czy osób mające charakter uproszczony, opartych na nieskontrolowanych obserwacjach i nieodpowiadające faktom. Rola stereotypów polega na tym, że nie pozwala on ujmować rzeczywistość taką jaka ona jest. Metody integracji funkcjonalnej grupy Możemy rozpatrzyć ja w sensie dynamicznym i statycznym. Interpretacja funkcjonalna jako stan i stopień w jakim jednostki wykonują wyznaczone im czy przyjęte prze nie role społeczne wynikające z zajmowanych pozycji społecznych. Metody: Metoda podziału kompetencji Określenie uprawnień do podejmowania decyzji decentralizacja podział uprawnień tak by decyzje instytucji nadrzędnych nie zastępowały decyzji organów uprawnionych synchronizacja na poszczególnych szczeblach władzy uzgodnienie organizacji formalnej z nieformalną Metoda organicznej transmisji formalnej z nieformalną Metoda depersonalizacji i obiektywizacji czynności Depersonalizacja oznacza takie określenie ról wykonywanych przez jednostki lud zadań, że ich rodzaje i treści są niezależne od tego kto czy jaka kategoria osób je pełni Organizacja czynności – ustalenie zasad i sposobów wykonywania czynności i podejmowania decyzji wykluczających dowolność. Ma to chronić przed działaniem sił odśrodkowych. Stosuje się w tym celu takie sposoby jak: Szczegółowy podział czynności i ich wzajemne uzależnianie (strukturyzacja działań) Wprowadzenie systemu schierarchizowanego kierownictwa Wprowadzenie systemu nagród i kar Typologia społeczeństw Wyróżnia się 4 typy-modele społeczeństw: Społeczeństwo pierwotne – małe, kilku tysięczne. Byt materialny tych społeczności opierał się na uprawianiu zbieractwa, rybołówstwa, myślistwa, pasterstwa i rolnictwa, a technika wytwarzania na manualnej pracy ludzkiej Społeczeństwo rolniczo-chłopskie (feudalne) – występowały w wiekach średnich w Europie i Azji (zachowują wiele elementów do dzisiaj). Cechą jest rozbicie regionalne, społeczne i gospodarcze, znajdujące swój wyraz w istnieniu kompleksów dworskich i ziemiańskich. Znamienne jest wytwarzanie subkultur ludowych, chłopskich i ich regionalne zróżnicowanie. Społeczeństwo industrialne – oparcie techniki wytwarzania dóbr materialnych a nawet usług gospodarczych na tzw. pracy uprzedmiotowionej tj. pracy maszyn i urządzeń. Rozwój przemysłu fabrycznego doprowadził do zmiany struktury zawodowej społeczeństwa. Wzrosła gwałtownie liczba miast. Społeczeństwo industrialne charakteryzuje ogromna ruchliwość społeczna. Społeczeństwo postindustrialne – ten typ jest oparty głównie na charakterystykach zmian, jakie dokonały się w USA i w pewnym stopniu wystąpiły w społeczeństwach Europy Zachodniej. Wytwarzanie dóbr materialnych i usług, która coraz powszechniej zostaje oparta na upowszechnianej automatyzacji. Towarzyszą temu zmiany w strukturze zawodowej, wzrasta gwałtownie zatrudnienie w sektorze trzecim tj. w zawodach usługowych. Wsie stają się tak jak miasta społeczeństwami heterogenicznymi. Społeczeństwo postindustrialne staje się społeczeństwem masowym w trojakim znaczeniu: ekonomicznym, społecznym i kulturalnym. Ruchliwość społeczna Ruchliwość społeczna - zwana mobilnością jest przesuwaniem się jednostek i zbiorowości głównie w przestrzeni społecznej. Przestrzeń społeczna ma sens symboliczny i polega na uświadamianiu sobie różnic, czyli dystansów dzielących ludzi zajmujących różne pozycje w hierarchii społecznej. Rodzaje ruchliwości społecznej: Ruchliwość pionowa (wertykalna) – zmiana pozycji społecznej jednostki albo zbiorowości, wyrażająca się awansem lub degradacją bądź nobilitacją Ruchliwość pozioma (horyzontalna) – zmiana zbiorowości, zawodu, stanowiska Fluktuacja – zmiana zakładu pracy, szkoły, wydziału Ruchliwość wahadłowa – spowodowana lokalizacją instytucji, ludzie zmuszeni są do codziennego przemieszczania się . Ruchliwość społeczna jest tym procesem czy też zespołem procesów, który wyznacza dynamikę społeczeństwa. Przemiany społeczne bez tych procesów nie byłyby możliwe. Dezorganizacja społeczna Dezorganizacja – jest zespołem procesów, składających się z wielości zjawisk społecznych i zachowań anormalnych, których występowanie i intensywność zagraża kontynuacji procesów życiowych zbiorowości. Indykatorami dezorganizacji są: dezorganizacji instytucji osłabienie kontroli społecznej chwiejność kryteriów i ocen moralnych dopuszczenie wzorów zachowań, które w zbiorowości uległy represji Na dezorganizacje składają się następujące zjawiska społeczne: Alkoholizm i narkomania Wzrost przestępczości Nasilenie się anormalnych zachowań seksualnych Wzrost zapadalności na choroby nerwowe i psychiczne Dla narodu i społeczeństwa największym zagrożeniem jest rozkład państwa i dezorganizacja jego instytucji. Nasilenie się dezorganizacji powoduje, że staje się to problemem społecznym Problemy społeczne dzieli się na: wypływające z cyklu życia jednostek związane z zachowaniami anormalnymi problemy społeczności lokalnych wynikające ze stosunków międzynarodowych Aby przeciwstawić się tym zjawiskom przeprowadza się; Reformę – przebudowa społeczna Inżynierię społeczną – metoda mniej radykalna – nazywa się ją również socjotechniką Koncepcja struktury społecznej Społeczeństwa ludzkie są wielorako zróżnicowane. Można wyróżnić co najmniej 4 zasadnicze rodzaje tych różnic: Biologiczno – fizyczne Demograficzne Psychiczne Społeczne (posiadanie, wykształcenie, zawód) Klasy i warstwy społeczne Cechy społeczne są bezpośrednią podstawą kształtowania się zbiorowości społecznych: klas, warstw społecznych, grup zawodowych, i stanowią jednocześnie podstawy wyodrębnienia w strukturze społeczeństwa pewnych części tej struktury, takich jak: struktura klasowa struktura warstwowa struktura zawodowa społeczeństwa pojęte jako układy tych grup i relacje zachodzące między nimi. W naukowym ujmowaniu klas społecznych wyodrębnić można dwie ogólne orientacje: Ekonomiczną – obejmującą stanowiska teoretyczne upatrujące źródło powstania i istnienia klas wyłącznie w warunkach ekonomicznych, w rozwoju gospodarczym społeczeństwa Funkcjonalną – upatrującą źródło uwarunkowania klas w strukturze organizacyjnej i w konieczności funkcjonowania każdego historycznego społeczeństwa Te dwie orientacje różnią się miedzy sobą następującymi cechami: poglądami na genezę klas społecznych poglądami na charakter (naturę) klas społecznych oceną roli klas dla struktury całego społeczeństwa oceną moralną nierówności społecznych Ekonomiczne ujęcia klas społecznych: Stanowisko ogólne – ujmuje klasy społeczne jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji, jakie rozwinęły się w okresie industrializmu w Europie. Stanowisko marksistowskie – społeczeństwa ludzkie poza okresem wspólnoty pierwotnej były społeczeństwami klasowymi Stanowisko Maxa Webera – realne istnienie klas społecznych związanych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego, charakteryzującego się wolnym rynkiem i gospodarką towarowo – pieniężną. Funkcjonalne teorie klas społecznych Wychodzą one od pojęcia społeczeństwa jako całości i jego funkcji, struktury społeczeństwa i jego elementów składowych oraz funkcjonalnych zależności między elementami. Wychodzą z założenia, że społeczeństwa ludzkie nie były nigdy bezklasowe. Źródłem istnienia klas społecznych są konieczności funkcjonalne. Warstwy społeczne – zbiory ludzi, które uznają siebie i są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje. Weber obok podziału na klasy wyróżnił jeszcze podział na stany (warstwy). Wg niego klasy społeczne są uwarunkowane wyłącznie swym czysto ekonomicznym położeniem, natomiast warstwy społeczne zawierają pewne typowe komponenty życiowych losów jednostki. Warstwy społeczne możemy określić jako: Zbiory ludzi chociażby o amorficznej strukturze, którzy zajmują pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu (honoru) Zbiory ludzi charakteryzujących się specyficznym stylem życia Zbiory ludzi wyodrębniające się od siebie określonymi dystansami społecznymi Weber dokonał też typologii warstw społecznych. Podstawą kwalifikacji były 2 rodzaje uwarunkowań: Uwarunkowania strukturalne – obiektywne (wykształcenie, zawód, stanowisko) Uwarunkowania świadomościowe – subiektywne (uznane w danym społeczeństwie systemy wartości) Przemiany struktury klasowej i warstwowej w Polsce Wykryte zostały pewne mechanizmy psychospołeczne, jakie funkcjonują w procesach uwarstwowienia społecznego Mechanizm idealizacji – im dalej jest się od ocenianego zawodu – tym opinie są o nim przychylniejsze Mechanizm obrony – trzeba oceniać nisko swe pozycje, aby ochronić swój stan posiadani przed ewentualnymi atakami czy próbami pogorszenia Ocena własnej sytuacji rzutuje na ocenę sytuacji innych zawodów i stanowisk Teoria grup odniesienia – ludzie odnoszą swoją sytuację do sytuacji innych grup zawodowych lub stanowisk w zawodzie oraz sytuacji swej w przeszłości Socjologia prawa w systemie nauk o prawie Socjologia prawa jest dyscypliną naukową, która współcześnie wyodrębnia się jako dyscyplinę leżącą na pograniczu socjologii oraz nauk prawnych. Jest jedną z socjologii szczegółowych Podstawowym zadaniem socjologii prawa było określenie cech odróżniających prawo od społecznie doniosłych norm innego rodzaju, określenie genezy prawa jako rodzaju norm wiązanych z tak czy inaczej ukształtowanymi układami stosunków społecznych i strukturami społecznymi czy też określenie społecznej funkcji prawa. Można wyróżnić dwa rodzaje prac socjologiczno – prawnych: Analizujące możliwość zastosowania dorobku socjologii ogólnej w dziedzinie stanowienia i stosowania prawa oraz konstruowania teorii prawa Podejmujące badania szczegółowe o charakterze empirycznym nad aspektem społecznym poszczególnych instytucji prawnych (badania nad świadomością prawną obywateli, socjologia przestępczości, badania nad funkcjonowaniem organów) Prestiż prawa Jeżeli rozumiemy mechanizmy zachodzące w społeczeństwie to wiemy dlaczego działa dany przepis i po co on jest. Ludzie łamią prawo gdyż państwo nie ma autorytetu (a stanowi prawo) Prestiż prawa – to prawo jest przestrzegane i szanowane, a gdy brak tego prestiżu to występuje duża ilość przypadków łamania prawa Z góry przepraszam za błędy merytoryczne - proszę to traktować jako wolne myśli zbierane na potrzeby egzaminu z socjologii prawa.
