SOCJOLOGIA – ZAGADNIENIA
advertisement
SOCJOLOGIA – ZAGADNIENIA 1. PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ I KLASYCY SOCJOLOGII Przedmiotem badań socjologii są: – zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi – struktury tych zbiorowości – zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach – procesy, które wynikają ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie – siły, które skupiają i rozwijają te zbiorowości – zmiany i przekształcenia zachodzące w społeczeństwie Przedmiotem socjologii są: 1. Społeczne uwarunkowania człowieka (jego cech, zachowań) cechy osobowości społecznej człowieka. 2. Społeczne działania (oddziaływania) ludzi: - stosunki społeczne pomiędzy ludźmi - stosunki społeczne pomiędzy grupami, zbiorowościami - stosunki społeczne wewnątrz nich - konflikty, walka, współpraca, współdziałanie 3. Rozwój współżycia społecznego – procesy społeczne 4. Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne) 5. Formy współżycia (struktura społeczna) KLASYCY SOCJOLOGII: Auguste Comte – – – – – – – – francuski filozof i pozytywista, twórca socjologii, pierwszy socjolog pierwszy użył nazwy socjologia i określił przedmiot badań tej nauki, jej metody i miejsce wśród nauk założył, że jeśli w społeczeństwie XIX w. powstają niekorzystne zjawiska to intuicyjna wiedza jest niewystarczająca i trzeba przeprowadzić badania społeczne. Porównał społeczeństwo do organizmu ludzkiego i patrzył na nie jak na całość nakreślił postawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm) myślenie pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczne, metafizyczne i wreszcie pozytywne inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych - przyrodników, zwłaszcza Davida Hume'a pozytywizm opiera się na: • wiedzy 'realnej', dostępnej poprzez umysł człowieka • faktach, które można zweryfikować empirycznie i naukowo udowodnić, znajdujące się w sferze materialnej • pozytywnym programie, który proponuje przezwyciężanie problemów nie angażujących się w konflikt, ale we współpracę idealnym celem społeczeństwa miało być doskonalenie natury ludzkiej Emile Durkheim – – – Durkheim był najwybitniejszym przedstawicielem socjologizmu. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii. założył pierwszą na świecie katedrę socjologii we Francji zajmował się głównie problemem samobójstwa; sugerował, że samobójstwo jest wynikiem – – – – – – procesu społecznego stwierdził, że pojęcie Boga jak i duszy jest wytworem społeczeństwa socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne socjolog powinien traktować je "jak rzeczy", czyli odrzucić wszelkie założenia i uprzedzenia na ich temat, stanąć "na zewnątrz" badanych zjawisk fakty społeczne wg Emile Durkheima: fakty społeczne – wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu. a) materialne fakty społeczne – Społeczeństwo – Strukturalne składniki społeczeństwa np. kościół, instytucje itd. – morfologiczne składniki społeczeństwa np. rozmieszczenie ludności, kanały informacyjne itd. b) niematerialne fakty społeczne – Moralność – Świadomość zbiorowa – Wyobrażenie zbiorowe – Prądy społeczne Georg Simmel – – – był jednym z pierwszych niemieckich socjologów. Był też filozofem, eseistą oraz teoretykiem kultury był twórcą najważniejszych założeń formalizmu w socjologii, które pozwoliły na wyodrębnienie jej spośród innych nauk. Za przedmiot socjologii Simmel uznał trwałe formy społeczne, badane niezależnie od kontekstu historyczno-psychologicznego, w jakim występują. Simmel był też jednym z twórców mikrosocjologii. Jego najważniejsze prace to Filozofia pieniądza (1900) oraz Socjologia (1908). Max Weber – – – – jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie metodologii nauk społecznych. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych (której przedstawicielem był np. Auguste Comte) Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu działania społecznego. Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże z nim subiektywny sens Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa, ponieważ większość działań ludzkich to działania racjonalne Weber stawia tezę, że kierunkiem rozwoju społeczeństw jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów, w których dominuje myślenie i działanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber określał jako odczarowywanie świata - niszczenie świata opartego na magii 2.OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA – DEFINICJA I JEJ KOMPONENTY Osobowość społeczna - zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego. Elementami osobowości społecznej — według J. Szczepańskiego — są: 1) kulturowy ideał osobowości, czyli zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa; 2) rola społeczna, czyli względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają według wzoru przyjętego w danej grupie, a niekiedy nawet prawnie uregulowanego, czego przykładem jest rola studenta, pracownika, członka rodziny lub kolegi; 3) jaźń subiektywna stanowiąca zespół wyobrażeń o sobie, wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne i rzekomo wskazująca, kim „naprawdę” jest każdy z nas. Często stanowi ona chorobliwe wyobrażenia, zwane kompleksami kompensującymi nasze braki intelektualne, charakterologiczne bądź fizyczne; 4) jaźń odzwierciedlona jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie, na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie. 3. POSTAWA SPOŁECZNA I JEJ SKŁADOWE Postawa - uwewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona skłonność (akt woli przejawiający się w czynach) do reagowania w społecznie określony sposób, szczególnie przez podejmowanie określonych działań w odpowiedzi na oczekiwania społeczne. Postawa - trwała ocena, pozytywna lub negatywna, ludzi, obiektów i pojęć Postawa - względnie trwała struktura (lub dyspozycja do pojawienia się takiej struktury) procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu Struktura postawy: Postawa posiada trzy składowe komponenty, które mogą się wzajemnie przenikać, uzupełniać i być w różnych proporcjach: – element poznawczo – oceniający – element emocjonalny – element behawioralny W komponencie poznawczo - oceniającym istotną rolę odgrywa nasza wiedza na dany temat. Jest to najczęściej wiedza o charakterze probabilistycznym (prawdopodobnym), która nie ma potwierdzenia w doświadczeniu, ale jest teoretyczna. Stawiana na jej podstawie ocena jest więc bardzo subiektywna, nie posiada charakteru bezwzględnie pewnego, obiektywnego, ponieważ wiedza jednostek jest ograniczona. Doświadczenie pojedynczych osób nie stanowi również źródła wiarygodnego dla zbudowania oceny na podstawie pewnej wiedzy. Element emocjonalny zawiera względnie trwałe uczucia i upodobania. Mogą to być pewne pozytywne lub negatywne uprzedzenia. Emocje określają więc kierunek postawy. To one również mobilizują do zdobycia jakiegoś celu, do podjęcia odpowiedniego działania, lub też powodują zniechęcenie. W kształtowaniu się naszych postaw decydujący wpływ posiadają właśnie emocje, a nie tyle doświadczenie czy wiedza. Przykładem potwierdzającym ten fakt może być nawrócenie się człowieka, który wcześniej nie był wierzący. Taki człowiek pod wpływem duchowego przeżycia, zaczyna zmieniać swoje postawy, swoje zachowania i uczestniczy w sposób aktywny w życiu duchowym. Następuje w nim radykalna zmiana, która najczęściej nie dokonuje się pod wpływem jakiegoś życiowego doświadczenia, ale pod wpływem nowych emocji, przeżyć. Emocje są istotnym elementem w kształtowaniu każdej ludzkiej postawy, także w zmianie sposobu oceniania i zachowania oraz wartościowania. element behawioralny – tendencja do zachowań (u E. Aronsona – działania ludzi wobec obiektu postawy, ale – nasze postawy nie zawsze przekładają się na zachowania, poza tym nie wszystkie nasze zachowania wynikają z postaw). element behawioralny - (dyspozycja do działania) jest wypadkową poglądów i uczuciowego nastawiania, które skłania jednostkę do określonego zachowania względem danego przedmiotu, wyrażonego w formie werbalnej lub w formie czynnej. 4. POJĘCIE ROLI SPOŁECZNEJ – KONFLIKT RÓL SPOŁECZNYCH rola społeczna - stanowi zespół praw, a także obowiązków, które powstają na skutek zajmowania określonej pozycji społecznej. W związku z tym w stosunku do pewnej jednostki czy grupy osób stawiane są wymagania. Swoboda osób, które posiadają określony status społeczny jest ograniczona przez zakazy i nakazy. Zakres swobody, w zależności od pełnionej roli, może być wąski lub szeroki, jednak przekroczenie wyznaczonych granic wiąże się z negatywnymi sankcjami społecznymi. Rola społeczna to inaczej funkcja, jaką powinna pełnić dana osoba. Wszystkie role, które występują w społeczeństwie, są zależne od innych. Jeżeli ktoś sprawuje rolę ucznia, to konieczne jest pełnienie przez inną osobę roli nauczyciela. Rola społeczna może być przypisana, a także osiągana. Istotną kwestią jest, że osoby które pozostają w kontakcie z osobą pełniącą określoną rolę społeczną, oczekują, że będzie ona się zachowywać według ustalonego wzoru. Jan Szczepański rolę społeczną definiuje jako "względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających wg mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru." Role społeczne pełnią funkcję kontroli społecznej. Konflikt ról społecznych: Wielość odgrywanych ról społecznych przez jednostkę może prowadzić do wytworzenia się sytuacji, że niemożliwe staje się pogodzenie rozbieżnych oczekiwań wiążących się z różnymi rolami. Sytuację taką określa się jako konflikt ról. Najczęściej jest on rozumiany jako "równoczesne występowanie dwóch, bądź większej liczby, sprzecznych rodzajów oczekiwań dotyczących zachowań jednej osoby" Przykładowo, konflikt ról może występować w przypadku sprzecznych oczekiwań wiążących się z pełnieniem roli zawodowej i roli rodzica. Następstwem konfliktu ról jest zazwyczaj stres. 5. POJĘCIE ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ Świadomość społeczna - pojęcie socjologiczne wprowadzone przez Émile Durkheima oznaczające zbiór wyobrażeń, symboli, pojęć, opinii, poglądów i przesądów, wspólnych dla olbrzymiej większości danej społeczności.Świadomość społeczna w szerszym znaczeniu obejmuje całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa treści i formy życia duchowego: wyobrażeń rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, czyli całość poglądów naukowych, filozoficznych, ideologicznych, politycznych, prawnych, religijnych, etycznych, estetycznych, które się składają się na sposób myślenia i kulturę umysłową danego społeczeństwa. W tym znaczeniu świadomość obejmuje opinie, poglądy i postawy ludzi, właściwości psychiczne klas i warstw społecznych, określonych grup etnicznych, środowisk zawodowych, oraz różne formy życia duchowego jednostek. Świadomość społeczna, pojęcie wprowadzone przez K. Marksa, oznaczające całokształt życia duchowego człowieka. Na świadomość społeczną składają się określone sposoby myślenia, poglądy, opinie i postawy, a także ich zobiektywizowane wytwory: ideologia, prawo, nauka, sztuka itp., odzwierciedlające rozwój i warunki bytowe jednostek, grup, klas i zbiorowości społecznych. Świadomość społeczną przybiera różne przejawy i formy: • • • • • • myślenie potoczne (zdroworozsądkowe), czyli powszechne w danej zbiorowości intuicyjne, niejako wewnętrzne przeświadczenia; często są pochopne lub jednostronne oraz nierzadko nie da się ich sprawdzić, zweryfikować, sfera sacrum, czyli idee i wyobrażenia o świecie ponadnaturalnym, sprawach ostatecznych, życie po śmierci; w jej skład wchodzą m.in. mity, magia i religie, które opierają się na akcie wiary, ideologie, czyli systemy idei, które służą wspieraniu, uzasadnianiu i legitymizacji pewnych interesów grupowych lub utwierdzają grupową tożsamość, opinia publiczna, czyli całość poglądów na sprawy wspólne dla danej zbiorowości, np. ekonomiczne, polityczne, społeczne, kształtowana za pomocą mediów: prasy, telewizji, internetu, wiedza naukowa, czyli poglądy oraz przekonania, które mogą być zweryfikowane, uznane za prawdę lub fałsz poprzez zastosowanie badań naukowych, twórczość artystyczna (sztuka, literatura, muzyka), czyli wytwory uzewnętrzniające ludzkie przeżycia estetyczne i emocjonalne tworzone z zamysłem dla odbiorców, a nie tylko dla samego siebie. Rola świadomości społecznej w zarządzaniu Według L. Krzyżanowskiego nauki o kierowaniu i zarządzaniu organizacjami powinny kształtować świadomość grupową zarządzających i zarządzanych poprzez dostarczenie teorii, koncepcji i wzorców dających się zastosować w rozwiązywaniu praktycznych problemów świata ekonomii i zarządzania. Nauki te powinny skutecznie zastępować zdroworozsądkowe pojęcia i wyobrażenia, oferując w zamian wiedzę poznawczo ugruntowaną i godziwą. (L. J. Krzyżanowski 1999, ss. 291-292) Inne określenie świadomości społecznej to kultura idealna, wyidealizowany, ideowy aspekt kultury. 6. WIĘŹ SPOŁECZNA I JEJ SKŁADOWE Więź społeczna - pojęcie socjologiczne określające ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny. Ogólnie można uznać, że to co łączy jednostkę z grupą, z daną zbiorowością, jej relacje, stosunki i zależności, to właśnie nazywamy więzią społeczną. Więzi, które tworzą się w grupie wynikają z świadomości przynależności jej członków, a przejawiają się w posiadaniu wspólnych wartości czy interesów, w pierwszeństwie interesów grupowych przed osobistymi, w identyfikowaniu się członków grupy z jej wartościami, przekonaniami i działaniami, a także w uznawaniu grupowych konformizmów. Więź społeczna została zdefiniowana i opisana przez Jana Szczepańskiego w dziele: "Elementarne pojęcia socjologii". Według niego termin ten oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały. Funkcją więzi społecznej, która jest zorganizowanym systemem różnorodnych elementów składowych, jest zapewnienie danej grupie trwałości, postępu i rozwoju. Więź społeczna według Szczepańskiego pełni również inne ważne funkcje w grupie: zapewnia zaspokojenie podstawowych indywidualnych i zbiorowych potrzeb jej członków, jest gwarantem lojalności i uczciwości w grupie, uporządkowuje grupę od wewnątrz, organizuje ją, zapewnia jej spójność, pozwala podjąć współpracę z innymi zbiorowościami lub też przeciwstawić się im. Więź społeczna według niego jest gwarantem istnienia grupy społecznej. Elementy więzi społecznej: 1. Stosunek społeczny (układ, który zachodzi miedzy co najmniej dwoma partnerami, na określonej platformie, powodujący nabywanie przez nich praw i obowiązków. Mogą być jednostka i jednostka (kobiet i mężczyzna) jednostka i grupa (wykładowca i studenci) grupa i grupa (wojna). Żeby zaistniał stosunek społeczny musza być spełnione: styczność przestrzenna, psychiczna, społeczna) Interakcje personalne: jednostronny wybór, wzajemny wybór, odrzucenie, wzajemne odrzucenie, jedna strona wybiera druga odrzuca, jedna strona odrzuca, druga wybiera. Typologia stosunków społecznych: przelotne lub względnie długotrwałe, osobiste lub pośrednie, publiczne lub prywatne, formalne lub nieformalne. 2. Instytucja społeczna – pewien zespół urządzeń materialnych i niematerialnych przy pomocy których upoważnione jednostki mogą dokonywać czynności społecznie doniosłych. Np. konfesjonał, kat, narzeczeństwo, sedzia. Rodzaje instytucji: handlowe, polityczne, prawne, represji, usług społecznych, edukacyjne, kulturowe, produkcyjne, porządkowe, administracyjne, kościelne. 3. Systemy społecznej kontroli: zwyczaje (sposób zachowania uznany za pożądany) obyczaje (wzory postępowania uznane za obowiązkowe) sankcje (formalne i nieformalne, kary i nagrody, rodzaje: religijne, prawne, polityczne, ekologiczne, edukacyjne). 7. POJĘCIE STYCZNOŚCI SPOŁECZNEJ – DEFINICJA I KLASYFIKACJA Styczność społeczna występuje wtedy, gdy osoby pozostające ze sobą w styczności przestrzennej dostrzegają wzajemne u siebie interesujące ich cechy bądź rzeczy, wówczas starają się nie tylko dokładniej poznać, ale i pozyskać lub wymienić jakieś wartości. Typy styczności społecznych: - ze względu na czas trwania - przelotne i trwałe - ze względu na sferę, w której następuje nawiązanie więzi społecznej - publiczne i prywatne - ze względu na charakter więzi - rzeczowe i osobiste - ze względu na charakter relacji między partnerami - pośrednie i bezpośrednie Klasyfikacja i przykłady styczności społecznych: 1) styczność przestrzenna - najwcześniejszy etap kształtowania się więzi. Pojawia sie wówczas, gdy jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni i uświadamiają sobie obecność innych. 2) stycznośc psychiczna - objawia się wzajemnym zainteresowaniem pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej. To zauważanie cech, które mogą zaspokoić różne potrzeby, poznawanie się i zacieśnianie więzi. 3) styczność społeczna - wzajemne dostrzeganie u siebie interesujących cech bądź rzeczy, chęć dokładniejszego poznania i pozyskania lub wymiany jakiejś wartości. 8. GRUPY PIERWOTNE I WTÓRNE – ANALIZA PORÓWNAWCZA Grupa pierwotna — podstawowa, uniwersalna dla wszystkich społeczeństw grupa społeczna, do której jednostki spontanicznie przynależą, jak rodzina, krąg sąsiedzki czy grupa rówieśnicza. Cechuje ją kilka istotnych cech: niewielka liczba członków, bezpośrednie interakcje, duża trwałość, wielofunkcyjność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów, duża zażyłość między członkami takiej grupy i mają duże znaczenie dla tożsamości jednostki, która z nimi się identyfikuje.W obrębie grup pierwotnych zachodzi też socjalizacja pierwotna jednostki. 5 cech tego typu grup: 1. relacje między członkami grupy muszą przebiegać "twarzą w twarz", co powoduje, że wszyscy muszą się znać osobiście i nie mogą istnieć żadne bariery dla takiej komunikacji; 2. charakter kontaktów nie może być wyspecjalizowany - grupy angażują członków totalnie i nie są to celowe grupy zadaniowe; 3. względna trwałość, co oznacza, że ich struktura nie jest tymczasowa, jak w przypadku grup celowych, które rozwiązują się po wykonaniu zadania; 4. mała liczebność - mogą one liczyć do kilkudziesięciu członków; 5. dominacja intymnych stosunków społecznych, która jest silniejsza w mniejszych grupach 3 typy małych zbiorowości społecznych zaliczające się do grub pierwotnych: • • • rodzina – grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa, grupa zabawowa (grupa rówieśnicza) – grupa oparta na stosunkach przyjaźni grupa sąsiedzka – grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich. W grupach pierwotnych dominują więzi oparte na relacjach osobowych, w odróżnieniu od grup wtórnych, w których więzi miedzy jednostkami opierają się na stosunkach rzeczowych. Przynależność do nich pozwala na zaspokajanie podstawowych potrzeb emocjonalnych. Grupa wtórna, typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu określonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym. Grupy pierwotne i grupy wtórne. Pierwsze z nich stanowią szczególną odmianę grup małych. Liczba ich członków jest niewielka, kontakty mają charakter bezpośredni. Grupy te cechuje silna więź osobista, niewyspecjalizowane funkcje, względna intymność i trwałość. Zalicza się do nich przede wszystkim rodzinę, grupę sąsiedzką (powstającą w wyniku przekształceń kręgów sąsiedzkich), grupę rówieśniczą. Nie ma w nich zazwyczaj więzi formalnej, członkowie są silnie zaangażowani emocjonalnie w sprawy grupy, solidarni, występuje w nich wysoki poziom identyfikacji członków z grupą. Grupy wtórne to reguły grupy zorganizowane dla realizacji określonego celu, liczące zazwyczaj więcej członków. Przeważają w nich styczności rzeczowe (związane z realizowanym celem) i najczęściej — pośrednie. Niektóre grupy wtórne, mogą mieć nieliczny skład osobowy (np. komitety organizacyjne, komitety rodzicielskie). Cechą charakterystyczną społeczeństw współczesnych jest wzrastająca liczba grup wtórnych. Jest to spowodowane postępującym podziałem pracy, wzrostem zainteresowań i potrzeb ludzi, specjalizacją życia społecznego. 9. WSPÓLNOTA I STOWARZYSZENIE – ANALIZA PORÓWAWCZA Stowarzyszenie - organizacja społeczna (zrzeszenie) powoływana przez grupę osób mających wspólne cele lub zainteresowania. Specjalnymi odmianami stowarzyszeń, oddzielnie skodyfikowanymi i mającymi specjalne cele, są w Polsce partie polityczne, komitety wyborcze, związki wyznaniowe, organizacje pracodawców, związki zawodowe, cechy rzemieślnicze. Cechą wspólną wszystkich tych organizacji jest działalność niezarobkowa. Wspólnota — typ zbiorowości oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący przede wszystkim w społeczeństwach pierwotnych. W ujęciu Ferdinanda Tönniesa wspólnota (Gemeinschaft) jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia (Gesellschaft) i charakteryzuje się tym, że więzi wytwarzane są w oparciu o pokrewieństwo lub braterstwo, kontrola społeczna sprawowana jest dzięki tradycji, natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa. Według dynamicznej teorii wspólnoty, jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakaś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi "do wewnątrz" przewyższa sumę więzi "na zewnątrz". Cechami charakterystycznymi dla wspólnoty są wówczas: • • • • • trwałość - nieprzypadkowość, nieprzelotność; duchowość - coś co przekracza sferę interesowności (przeciwnie do stowarzyszenia); ekskluzywność - podział na swoich i obcych (ojkofilia i ksenofobia), gdzie przynależność do wspólnoty jest samoistna (np. narodziny) i dożywotnia; tradycja - rozciągłość w czasie: pamięć o zmarłych, troska o żywych, jak i nienarodzonych, dążenie do przetrwania. Intensywnosć troski o wychowanie jest wyrazem żywotności wspólnoty; bezwarunkowość przynależności - możemy należeć tylko do jednej wspólnoty duchowej danego poziomu. Jeżeli wydaje się, że jestesmy członkami dwóch, lub więcej wspólnot (na przykład mniejszości narodowe), o tym do której należymy dowiadujemy się w przypadku konfliktu (np. wojny). Cechy wspólnot posiadają: grupy etniczne, rodziny, społeczności lokalne. 10. POZIOMY INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Integracja społeczna jest terminem używanym w socjologii i innych naukach społecznych. Ogólnie oznacza proces włączania (się) do zasadniczej części społeczeństwa różnorodnych, zwykle mniejszościowych grup społecznych takich, jak mniejszości narodowe, uchodźcy, emigranci i repatrianci, itp., i w konsekwencji uzyskanie możliwości, praw i usług dotychczas dostępnych tylko dla większości. Jest to jednocześnie zjawisko pełne sprzeczności, gdyż wymaga akceptacji obu stron, co nie jest sprawą oczywistą, gdyż może oznaczać konieczność wyrzeczenia się przez jedna lub obie strony pełni lub części swojej tożsamości rozumianej jako role społeczne, wartości, normy, zwyczaje, tradycja, prawo, światopogląd, nawet język. Wyróżnia cztery typy integracji społecznej: 1) Integracja kulturowa. Polega ona na zgodności zachowań jednostek z wzorami kulturowymi. W każdym zakładzie pracownicy pochodzą z różnych środowisk z których każde ma inne normy i wartości kulturowe. Aby dokonała się integracja pracownicy muszą uzgodnić swoje zachowania, przyjmując wspólne normy kulturowe. Proces nabywania przez członków zespołu pracowniczego w trakcie wykonywania pracy umiejętności względnie zgodnego wartościowania jest więc procesem scalania integracji wokół uznanych wartości, a równocześnie kształtowania poczucia podobieństwa i wspólnoty. 2) Integracja normatywna. Polega ona na zgodności zachowań jednostek z normami wytworzonymi przez grupy społeczne w organizacji. Są to specyficzne normy i wymagane wzorce zachowań narzucane jednostkom przez grupę lub organizację rozumianą jako system społeczny. Normy te mogą być formalne lub nieformalne. 3) Integracja funkcjonalna. Polega ona na zgodności zachowań jednostki z jej rolą organizacyjną oraz rolami innych uczestników organizacji. Zadania zawodowe powierzone poszczególnym pracownikom zgodnie z ich kwalifikacjami, zainteresowaniami i predyspozycjami sprawiają, że konieczne staje się uzgodnienie działań i zrozumienie znaczenia własnego wkładu w powodzenie całości społecznej. Integracja funkcjonalna uświadamia pracownikom ich wzajemną współzależność w procesie pracy. 4) Integracja komunikatywna. Polega ona na uzgodnieniu znaczeń nadawanych informacjom w danym systemie społecznym. Każda informacja jest społecznie definiowana, jeśli te definicje są uzgodnione w organizacji, to również reakcje na te informacje są podobne. Ludzie rozumieją się nawzajem. Podział integracji według W. Lendeckera: ● integracja normatywna – stan i stopień, w jakim systemy wartości wyznawane przez członków grupy i ich zachowania są zgodne z systemami obowiązującymi w danej grupie; obejmuje dwie płaszczyzny integracji dotyczące sfery kultury, systemu wartości i norm: - integracja kulturalna – oznacza stan zgodności (lub jej brak) między standardami – wzorami kulturowymi (np. w zakresie wzorów konsumpcji, spędzania czasu, stylu życia) w danej grupie czy społeczeństwie a wzorami alternatywnymi, uznawanymi przez pewne odłamy danego społeczeństwa; - integracja normatywna – oznacza stopień zgodności wartości i norm, którymi kierują się członkowie grupy, z normami i wartościami akceptowanymi w danej grupie; ● integracja funkcjonalna – stan i stopień zgodności ról społecznych pełnionych przez członków grupy oraz funkcji i zadań wykonywanych przez instytucje grupowe z rolami i funkcjami im przypisywanymi: - integracja komunikacyjna – oznacza rodzaje i stopień intensywności stosunków i kontaktów społecznych między członkami danej społeczności; - integracja funkcjonalna – wyraża się w stopniu rozwiniętej zależności między jednostkami w zakresie wzajemnej wymiany świadczeń i usług, wynikającej z podziału pracy. 11. CZYNNIKI DEZINTEGRACJI NORMATYWNEJ ● brak informacji i łączności – sprawia, że pewne odłamy członków danej grupy społecznej znajdują się w pełnej lub częściowej izolacji, członkowie ci nie znają norm, wzorów postępowania, uznawanych w danej społeczności za obowiązujące; ● nadmierna ruchliwość członków w danej grupie powoduje, że nie są oni w stanie adaptować się do uznawanych za obowiązujące wzorów i norm; ● heterogeniczność i złożoność grupy – im bardziej wzrasta heterogeniczność (niejednorodność, zróżnicowanie) i złożoność grupy, tym bardziej wzrasta dezintegracja (np. niejednorodność w zakresie przynależności etnicznej i rasowej, wykształcenia, etc.), w grupach takich trudniej osiągnąć unifikację zachowań oraz zgodność norm i wartości; ● konflikt ról – kolizja ról, w jakiej znajduje się jednostka, kiedy nie jest w stanie wypełnić wszystkich ról. CZYNNIKI DEZINTEGRACJI NORMATYWNEJ 1. Podstawowym problemem dotyczącym braku zwartości a co za tym idzie brakiem skutecznego funkcjonowania grupy jest brak informacji i łączności (komunikacji) między członkami grupy lub członkami a instytucjami. Brak komunikacji izoluje członków danej grupy. Przez to nie poznają oni norm i wartości obowiązujących w danej grupie. Dzisiaj środki przekazu likwidują dystanse przestrzenne ale zjawisko izolacji społecznej ukazuje się w miastach, gdzie tworzą się środowiska wielkomiejskie. Sytuacja taka jawi się również w dużych zakładach pracy gdzie informacje nie docierają do pracowników na niższych szczeblach. 2. Ruchliwość społeczna. Sprzyja ona dezintegracji normatywnej. Aniel zbadał, że jeśli występowała duża ruchliwość społeczna w danym mieście wówczas wzrastał wskaźnik przestępczości. Wynika to z niedostosowania się członków danej grupy do c grupnorm i wartości uznawanych w niej lub w społeczeństwie. Członkowie nie angażuja się w życie grupowe ponieważ wiedzą, że nie pozostaną w niej zbyt długo i wówczas skłonni SA do dewiacji. Awanse i degradacja sprzyjały zachowaniom patologicznym. 3. Heterogoniczność i złożoność grupy. Gdy między członkami grupy wzrasta zróżnicowanie oraz złożoność, wówczas wzrasta dezintegracja norm. grupy. Aniel zbadał, ze gdy w danej zbiorowości terytorialnej wzrastał poziom wydatków na cele społeczne, wówczas niższy był wskaźnik przestępczości. W grupach niejednorodnych niejednorodnych i złożonych instytucje nie mają możliwości wpłynąć na zachowania jednostek. W takich grupach tworzą się subkultury. Występuje różnorodność światopoglądowa i kulturalna. W takiej sytuacji int. normatywna może mieć miejsce tylko wtedy gdy będą zachodzić kompromisy i konformizm. 4. Kolejnym czynnikiem dezintegracji norm. jest konflikt ról. Ludzie z danym statusem zachowuja się tak w stosunku do innych aby spełnić ich oczekiwania będących w jakiejś relacji do danego statusu. Grupa społ. Na ogół jest złożona i zróżnicowana, każdy członek tej grupy ma różne oczekiwania przez co status społeczny rodzi zestaw ról a nie jedna rolę. Np. rodzina: kobieta w rodzinie pełni role matki, zony, synowej, córki, często uczennicy, pracownicy. Każda z tych osób ma inne oczekiwania wobec tej kobiety. Rola nie jest więc jakimś schematem ale jest kreowana, tworzona przez interakcję z osobami, do których kieruje się swoje działania. 12. NARÓD – RÓŻNE SPOSOBY DEFINIOWANIA Naród jest to powstała w wyniku procesów historycznych wspólnota ludzi, którzy obiektywnie w swojej świadomości uznają dany język za ojczysty, dane terytorium za ziemię ojczystą, są przekonani o swoim wspólnym pochodzeniu, tworzą własną kulturę i dążą do wytworzenia własnej organizacji politycznej – państwa. Istnieją trzy koncepcje narodu: 1. Naturalistyczna. Twór społeczny ukształtowany przez środowisko geograficzne. jest to echo deterministycznych teorii, że środowisko geograficzne kształtuje cechy członków społeczeństwa. Odrzucone przez naukę. 2. Politologiczna. Naród jest wspólnotą polityczną. Wspólnoty plemienne w miarę wzrostu tworzyły instytucje państwowe, które obejmowały coraz więcej grup plemiennych. Wytwarza się poczucie wspólnoty. 3. Kulturowa. Kultura formuje naród. Społeczności, które tworzą kulturę i której członkowie uczestniczą w jej tworzeniu. Można wyodrębnić trzy podstawowe spodoby definiowania narodu. Zwykło się te podejścia określać jako – pierwotne – modernistyczne – symbolistyczne Zwolennicy pierwszego (pierwotnego) widzą naród jako byt naturalny, pozaczasową zbiorowość, która posiada jedną bądź kilka wspólnych cech, takich jak pochodzenie, rasa, język, religia i terytorium. Cechy te, a więc i same narody, musiały zawsze - w opinii zwolenników tego podejścia – istnieć. Naród dlatego też jest rzeczywistością istniejącą wcześniej niż nowożytne państwo narodowe, i całkiem od niego odrębną. Moderniści utrzymują natomiast, że narody są konsekwencją przede wszystkim europejskiej rewolucji przemysłowej. Ich powstanie jest ściśle związane z rozwojem kapitalizmu, technologii, biurokracji i - co najważniejsze - z narodzinami nowożytnego państwa narodowego. Naród z kolei podtrzymywał tworzenie nowożytnego państwa i dostarczał mu legitymacji podczas jego konsolidacji. Uzasadnieniem państwa stało się reprezentowanie ludu. Idea państwa narodowego oznacza, że wszystkie państwa mogą i - w rzeczywistości - reprezentują lud. Zwolennicy zaś symbolistycznej koncepcji wprawdzie uznają ciągłość między przeszłością a epoką nowożytną, lecz podkreślają znaczenie zmian w definiowaniu narodu w czasach nowożytności. Dostrzegając też centralną rolę mitów, pamięci, wartości i symboli w świadomym tworzeniu odgórnie tożsamości narodowej, i zwracają uwagę na możliwości ich upowszechniania dopiero wraz z pojawieniem się odpowiednich technologii i instytucji. Wspólne dla drugiego i trzeciego podejścia jest znaczenie przypisywane elementom subiektywnym, w odróżnieniu od obiektywnych. Warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym, jest świadomość, iż jest się częścią określonego narodu. Naczelne znaczenie dla tożsamości narodowej ma więc właśnie składnik subiektywny i symboliczny. 13. EKONOMICZNE UJĘCIE KLAS SPOŁECZNYCH WG KAROLA MARKSA Marks definiuje klasę społeczną jako pojęcie socjologiczno-ekonomiczne. W tym ujęciu mamy u Marksa strukturę dualistyczną - dwie klasy antagonistyczne, których konflikt jest motorem dziejów. W społeczeństwie kapitalistycznym klasy te to właściciele środków produkcji - burżuazja oraz robotnicy - proletariat. Zgodnie z najpopularniejszą definicją Lenina klasy w ujęciu socjologicznoekonomicznym wyróżniają się: • • • • miejscem w historycznie ukształtowanym sposobie produkcji; określonym stosunkiem do środków produkcji (w kategoriach posiadają/nieposiadają); rolą i miejscem w społecznej organizacji sposobu produkcji; sposobem uczestnictwa w podziale dochodu. Klasa społeczna w rozumieniu socjologiczno-ekonomicznym była dla Marksa nie tylko kategorią analityczną, lecz miała lub mogła mieć (w różnych jego pismach inaczej problem jest ujmowany) znamiona wspólnoty. W tym względzie Marks ujmował je w dwóch typach: klasa w sobie i klasa dla siebie. W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas rozumianych socjologiczno-ekonomicznie: proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną (zob. walka klas). Dzięki postrzeganiu wzajemnym swojego położenia przez proletariuszy rodzi się świadomość klasowa, a wraz z nią antagonizm wobec burżuazji. Marks uważał, że poprzez uświadomienie własnego położenia ekonomicznego członkowie klas społecznych podlegają procesowi grupotwórczemu, poprzez co z klasy w sobie wytwarza się klasa dla siebie. Według niego proces ten w wyniku eksploatacji robotników w systemie kapitalistycznym miałby dotyczyć przede wszystkim proletariatu. Natomiast rozwój organizacji robotniczych, w tym związków zawodowych oraz partii komunistycznych, miał doprowadzić do utworzenia społeczeństw socjalistycznych, a w przyszłości komunistycznych, które byłyby społeczeństwami bezklasowymi. 14. MAXA WEBERA KONCEPCJA KLAS, WARSTW I STANÓW Klasa w rozumieniu Maxa Webera Podział na klasy występuje tylko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest ekonomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty. M. Weber stał na stanowisku realnego istnienia klas społecznych, związanych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego, charakteryzującego industrialna produkcją, wolnym rynkiem i gospodarką towarowo-pieniężną . Klasy społeczne nazywane z jednej strony proletariatem, robotnikami a z drugiej strony kapitalistami, przedsiębiorcami. Klasy społeczne to zespoły osób o różnych szansach życiowych czyli różnych możliwościach otrzymywania towarów i usług na rynku i co za tym idzie doświadczeń życiowych, które zależą od wyobrażeń rynkowych. Klasy społeczne to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i pieniężnego. Klasy społeczne to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja. Różnice w położeniu rynkowym polegają na sprzedaży przez jednych swej siły roboczej – praca, stanowią oni klasy zarabiające , w przeciwieństwie do klas posiadaczy, którzy zbywają swe towary na rynku i są nabywcami pracy. Klasy są ugrupowaniami ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, które determinuje szanse życiowe poszczególnych klas. Zarówno posiadacze dóbr i usług, jak i sprzedający swą pracę są wew. zróżnicowani: pierwsi ze względu na rodzaj produkcji, rodzaje oferowanych usług na rynek, rodzaj przedsiębiorstw oraz względu na wielkość posiadanych przedsiębiorstw np. robotnicy oferujący swą pracę pod względem wieku, kwalifikacji, doświadczenia, rodzaju i stopnia specjalizacji. Cecha decydującą o klasowości jest to, że rodzaj szans na rynku jest decydującym momentem który określa wspólne warunki dla losów jednostki. M. Weber uznawał również istnienie współzawodnictwa, antagonizmów czy nawet walk klasowych, wojen o ceny, wojen o wysokość płac, wszystkie te konflikty maja charakter ekonomiczny, dotyczą spraw gospodarczych. Walka klas odbywa się jedynie w sferze działalności gospodarczej i w sferze kształtowania się cen i płac. Warstwy społeczne w ujęciu M. Webera Warstwy społeczne określa jako: Zbiory ludzi , którzy zajmują pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu- honoru. Zbiory ludzi charakteryzujących się specyficznym stylem życia, tj .sposobami, zakresem i formą uczestnictwa w konsumpcji dóbr materialnych i kulturalnych. Zbiory ludzi wyodrębniające się od siebie określonymi dystansami społecznymi czyli zakresami styczności, stosunków, w jakie mogą ze sobą wchodzić, a jakie godzą w prestiż danej warstwy. Warstwy społeczne są tworami połączonymi pewną więzią wew. I poczuciem wspólnej przynależności, maja w luźny sposób zarysowaną zasadę odrębności, która znajduje wyraz w przybieraniu postaw wyższości lub niższości we wzajemnych oddziaływaniach między członkami warstw. SFERY ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNEGO WG MAXA WEBERA: - - Sfera ekonomiczna (klasa) – pozycję ekonomiczną należy rozważać jako continuum od pozycji wysokiej do niskiej. Sfera społeczna (status) – ludzie cieszą się różnym prestiżem i szacunkiem społecznym. Duchowieństwo ma duży prestiż, ale zazwyczaj nie mam majątku, który pozwalałby na umieszczenie go wysoko w skali ekonomicznej czy klasowej. Popularni artyści są często szanowani i maja duży prestiż, ale nie przekłada się to na jakąkolwiek realną władzę polityczną. Sfera polityczna (partia) – władza może, ale nie musi zależeć od podstawy ekonomicznej. Jednostki osiągają wysokie pozycje na szczeblach władzy, nie mając za sobą żadnego zaplecza ekonomicznego w postaci osobistego majątku. 15. FUNKCJONALNA TEORIA SYTRATYFIKACJI (K.DAVIS, W.E. MOORE) Jej prekursorami byli K. Davis i W. Moore. Głosiła ona, że nierówność społeczna jest zjawiskiem odwiecznym, nieusuwalnym a co więcej niezbędnym dla istnienia i funkcjonowania społeczeństw ludzkich. Davis i Moore uważali, że: 1. Różne zawody mają różną doniosłość funkcjonalną, tzn., w różnym stopniu zaspokajają wymogi funkcjonalne społeczeństwa, inaczej mówiąc, jedne zawody są ważniejsze od innych (lekarze są ważniejsi od pielęgniarek, burmistrzowie od śmieciarzy itd.) 2. Różne zawody wymagają większych lub mniejszych zdolności, talentów, wrodzonych predyspozycji a ponadto dłuższego lub krótszego kształcenia lub treningu dającego niezbędne umiejętności i kompetencje. Krótko mówiąc, różne zawody wymagają różnych kwalifikacji i różnego nakładu pracy. 3. Kształcenie i trening wymaga poniesienia kosztów i wyrzeczeń i aby skłonić społeczeństwo do podejmowania tego trudu należy je odpowiednio motywować np. poprzez lepsze zarobki, większą pulę władzy czy większy prestiż. KRYTYKA: Aby funkcjonalna teoria stratyfikacji mogła się sprawdzić wszyscy musieliby mieć zapewniony równy start. Wątpliwa jest tutaj doniosłość funkcjonalna różnych zawodów i brak racjonalności wyboru. 16. POJĘCIE KLASY ŚREDNIEJ Klasa średnia – w stratyfikacji społeczeństwa klasa społeczna znajdująca się pomiędzy klasą wyższą i klasą niższą. W XIX wieku do klasy średniej przynależeli drobni przedsiębiorcy oraz coraz częściej urzędnicy, czyli te kategorie społeczne, które nie miały miejsca w dwubiegunowym podziale społeczeństwa na proletariat i burżuazję zaproponowanym przez Karola Marksa. W obecnym rozumieniu tego pojęcia do klasy średniej włącza się przede wszystkim kategorie społeczno-zawodowe, charakteryzujące się względną samodzielnością, osoby pracujące we własnych firmach lub mających pracę umysłową oraz pewnym poziomem dobrobytu, nie będące jednakże ani posiadaczami dużych majątków ani nie legitymujących się arystokratycznym pochodzeniem (głównie w Wielkiej Brytanii). Do klasy średniej należą przede wszystkim osoby o wyższym wykształceniu oraz o wyższych kompetencjach kulturowych niż klasa robotnicza (niższa). W ujęciu Lloyda Warnera klasa średnia podzielona została na klasę niższą i klasę wyższą. W późniejszych koncepcjach zakładających podział społeczeństwa na 9 klas, wyróżnione są podklasy klasy średniej: • • • klasa średnia wyższa (upper middle class) klasa średnia właściwa (middle middle class) klasa średnia niższa (lower middle class) W społeczeństwach nowoczesnych, a szczególnie w ponowoczesnych klasa średnia stanowi większość populacji. Obecnie klasę średnią zasilają coraz bardziej tzw. wired workers, czyli osoby zajmujące się wytwarzaniem i przetwarzaniem informacji, jak również menedżerowie średniego szczebla czy pracownicy administracji. Klasa średnia nie ma ostrych granic i ciągle jest redefiniowana przez socjologów czy ekonomistów 17. POJĘCIE RODZINY – DEFINICJA, REALIZOWANE FUNKCJE Rodzina jest podstawową grupą społeczną, ponieważ jest historycznie najstarszą formą życia społecznego, występującą od najdawniejszych dziejów ludzkich, bez względu na różne jej odmiany i kulturowe uwarunkowania. Jest podstawą istnienia społeczeństwa. To grupa połączona stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzice-dzieci. Rodzina jako grupa społeczna Związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji. W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe: • • • małżeńską lub partnerską - bycie żoną lub mężem, partnerem lub partnerką, rodzicielską - bycie ojcem lub matką, braterską - bycie siostrą lub bratem. Rodzina jako instytucja społeczna Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny: Kryterium klasyfikacji Rodzinę gdzie dwójka partnerów wychowuje potomstwo określa się jako nuklearną (w genealogii to rodzina mała), gdy jedno z partnerów zamieszkuje także z rodzicami, to jest to rodzina wielopokoleniowa. Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić, choć da się stopniować pokrewieństwo lub powinowactwo. Ogół osób, o których wiadomo, że są spokrewnione lub spowinowacone chociażby w linii bocznej, w genealogii również nazywa się rodziną (dla odróżnienia od rodziny małej nazywa ją się rodziną wielką). Rodzinę również stanowi samotny rodzic z wychowywanym własnym lub adoptowanym potomstwem stanowiący rodzinę niepełną jak i dwie osoby tworzące związek małżeński lub inny w tym także nieformalny konkubinat. Sam fakt zamieszkania razem może klasyfikować pewną grupę ludzi jako rodzinę. Społeczne funkcje rodziny Funkcje: - materialno - ekonomiczna - zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny - opiekuńczo - zabezpieczająca - polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki - prokreacyjna - jest formą zaspokajania emocjonalno - rodzicielskich potrzeb współmałżonków - seksualna - jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego - kontrolna - przejawia się w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny - socjalizacyjna - przygotowuje dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych - rekreacyjno - towarzyska - dom rodzinny jest miejscem wypoczynku i nawiązywania kontaktów towarzyskich 18. POJĘCIE ZMIANY SPOŁECZNEJ Zmiana społeczna to termin odnoszący się do szeroko rozumianej przemiany instytucji, norm, kultury, czy też struktury społecznej. Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego czasu. Zachodzi ona wtedy, gdy w pewnym systemie, organizacji lub grupie społecznej powstają nowe elementy lub zanikają elementy dotychczas występujące. Zmiana społeczna prowadząca do wzbogacenia i zróżnicowania elementów składowych systemu nazywana jest rozwojem społecznym. Podział paradygmatów w naukach społecznych w popularnej typologii Garetha Morgana i Gibsona Burrella z 1979 (Sociological paradigms and organizational analysis) opierał się z jednej strony na dychotomii podejść, w których rzeczywistość społeczna ma charakter obiektywny lub subiektywny, a z drugiej strony na dychotomii przekonań, że świat społeczny ulega ciągłej przemianie lub jest stale taki sam. Podobnego podziału dokonał już w pierwszej połowie XIX wieku twórca terminu "socjologia" August Comte. Wyróżnił on dwa główne spojrzenia na rzeczywistość społeczną: statykę i dynamikę. To właśnie dynamika społeczna miała być dziedziną opisującą zmiany dokonujące się w społeczeństwie.
