model IS/LM

1
Witam Państwa na wykładzie z Makroekonomii
II, :)…
2
Plan zajęć z Makroekonomii II do końca
semestru jesienno-zimowego 2015/2016
LP.
1.
DATA
16.11.15
2.
23.11.2015
3.
30.11.2015
4.
07.12.2015
5.
14.12.2015
6.
21.12.2015
7.
11.01.2016
8.
12-15.
01.2015
WYKŁAD/TEMAT
ĆWICZENIA/TEMAT
Model ISLM
Odwołuję wykład i ćwiczenia z Makroekonomii II w
poniedziałek 23 listopada 2015 r. Zajęcia te odbędą się 11
stycznia 2016 r. (o miejscu ćwiczeń poinformuję osobno).
Model ISLM/ Model
ADAS/Krzywe
Phillipsa
Model
Model ISLM/ Model ADAS/Krzywe
ADAS/Krzywe
Phillipsa
Phillipsa
Teoria parytetu siły
nabywczej
Polityka gospodarcza Teoria parytetu siły nabywczej/
w gospodarce
Polityka gospodarcza w gospodarce
otwartej I
otwartej I
Polityka gospodarcza Polityka gospodarcza w gospodarce
w gospodarce
otwartej I/ Polityka gospodarcza w
otwartej II
gospodarce otwartej II
Kolokwium zaliczeniowe (o dokładnym terminie i miejscu
kolokwium poinformuję osobno).
3
MODEL IS-LM
Pamiętasz??
4
Cykl koniunkturalny
Y (PKB)
Szczyt
Szczyt
Dno
Dno
Dno
Ekspansja
Recesja
Ekspansja
Recesja
Recesja
Ekspansja
Czas
BARDZO DŁUGIEGO OKRESU (kilkadziesiąt i więcej lat) dotyczy model wzrostu gospodarczego. Opisuje on zmiany produkcji
potencjalnej, Yp, spowodowane zmianami ilości i produkcyjności
zasobów.
2. KRÓTKIEGO OKRESU (rok-dwa lata?) dotyczy model IS/LM.
W krótkim okresie możliwości produkcyjne nie są w pełni wykorzystane, więc zagregowany popyt decyduje o wielkości produkcji,
Y (i bezrobocia). Jego zmiany powodują, że rzeczywista produkcja,
Y, odchyla się od produkcji potencjalnej, Yp. Ceny są stabilne.
3. DŁUGIEGO OKRESU (2-10 lat?) dotyczy model AD/AS.
W długim okresie rzeczywista produkcja, Y, odchyla się i powraca
do wielkości produkcji potencjalnej, Yp. Ceny się zmieniają, a zasób czynników produkcji jest stały, więc – zwykle – produkcja potencjalna jest stała.
5
1. KRÓTKOKRESOWE WAHANIA PRODUKCJI. POLITYKA
STABILIZACYJNA.
Badamy wpływ wahań zagregowanych wydatków, AEPL, na
wielkość produkcji W KRÓTKIM OKRESIE. Przyczyną tych
wahań mogą być m.in. DZIAŁANIA PAŃSTWA (np. polityka
budżetowa i pieniężna, czyli – polityka stabilizacyjna*, a także
zachowania konsumentów i inwestorów.
Zakładamy, co odpowiada rzeczywistości, że w krótkim
okresie gospodarka jest „keynesowska” (istnieją wolne moce
produkcyjne, ceny są stabilne). W tej sytuacji o poziomie
produkcji w gospodarce decyduje właśnie wielkość planowanych
wydatków zagregowanych, AEPL.
------*Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń
rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji
potencjalnej, YP.
6
DYGRESJA: ZAŁOŻENIA MODELU IS-LM.
Ekonomiści zakładają zwykle, że w krótkim okresie zwiększenie się
globalnego popytu spowoduje raczej wzrost produkcji, niż cen. Aby
tak się stało, w gospodarce muszą istnieć WOLNE MOCE PRODUKCYJNE, a ceny muszą być STABILNE.
A. Wolne moce produkcyjne.
Założenie o nie w pełni wykorzystanych mocach wytwórczych dobrze odpowiada rzeczywistości.
Nawet wtedy, gdy produkcja jest bliska produkcji potencjalnej, NA PRZECIĄG KRÓTKIEGO OKRESU firmy mogą
zwiększyć produkcję, odpowiednio intensywnie wykorzystując
czynniki produkcji (np. praca ludzi i maszyn w godzinach nadliczbowych).
7
DYGRESJA: ZAŁOŻENIA MODELU IS-LM; CD.
B. Stabilność cen
Oto przyczyny stabilności cen w krótkim okresie (one się uzupełniają).
a) Nominalne płace często są ustalane raz na długi czas w trakcie
zdecentralizowanych (toczonych gałąź po gałęzi, a nie naraz w całej
gospodarce) negocjacji. W efekcie ŚREDNI poziom płac w gospodarce zmienia się wolno.
b) Stabilność płac nominalnych, tzn. jednostkowych kosztów osobowych, które są główną częścią jednostkowych kosztów produkcji,
sprawia, że ceny też są stabilne. Przecież zmiany cen powodowałyby nadzwyczajne zyski i straty, co – jak wiemy - w warunkach
konkurencji nie jest prawdopodobne.
W dodatku ten producent, który - korzystając ze wzrostu
popytu - pierwszy podnosi ceny, ryzykuje utratą części udziału w
rynku. (Jego konkurenci mogą nie podnieść cen). Powstrzymuje to
firmy przed podniesieniem ceny. (Zauważmy, że w takiej sytuacji
monopol podniósłby cenę. Jednakze na konkurencyjnym rynku
nikt nie koordynuje działań pojedynczych producentów. To się
nazywa problem koordynacji)...*
-----•Jest więcej powodów „lepkości” płac i cen. Bardziej szczegółowo
opisuję je, analizując model AD/AS.
KONIEC DYGRESJI
8
Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP.
Jednak, paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabilizacyjna zamiast stabilizować, może destabilizować gospodarkę, powiększając amplitudę wahań cyklicznych, czyli odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej,
YP.
Zgodnie z tzw. KRYTYTKĄ FRIEDMANA przyczyną
tych kłopotów są m. in. OPÓŹNIENIA REAKCJI PAŃSTWA, co
dotyczy: DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recognition lag);
DECYZJI (ang. decision lag); DZIAŁANIA (ang. action lag).
9
OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recognition lag)
Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego
szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że
potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskonałość systemu informacji statystycznej o gospodarce).
10
OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy
momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie
przeciwdziałania.
11
OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy
momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a
momentem podjęcia takiego działania.
Zwlaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów
instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne)
opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z
polityką pieniężną) znaczne.
12
Oto możliwe skutki takich opóźnień.
Bez interwencji państwa powstała w momencie t1 dodatnia luka
PKB (zob. rysunek) samoczynnie zaniknęłaby po okresie t1t4.
Rozpoczęta w momencie t2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka
stabilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, które
następuje już w momencie t3, lecz „przy okazji” powstaje jeszcze
większa ujemna luka PKB.
Y (PKB)
Hipoczna produkcja
rzeczywista, Y, bez interwentetycji państwa
Produkcja rzeczywista,
Y, po interwencji państwa rozpoczętej w
momencie t2
Produkcja potencjalna, Yp
t1
t2
t3
t4
Czas
13
2. MODEL IS-LM
Narzędziem, którym posłużymy się, analizując krótkookresowe
wahania wielkości zagregowanych wydatków, AEPL, i poziomu
produkcji, Y, w gospodarce jest model IS-LM. Jego częściami są
linia IS i linia LM (zob. rysunek). Opiszemy je po kolei.
i
LM
i*
E
IS
0
Y*
Oznaczenia:
i – stopa procentowa.
Y – wielkość produkcji.
AEPL – wielkość zagregowanych wydatków.
Y
14
2. 1. LINIA IS
Linia IS składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procentowej, i, oraz poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK
DÓBR pozostaje w równowadze (planowane wydatki, AEPL, są
równe wielkości produkcji, Y).
i
E1
i1
E2
i2
IS
0
Y1
Y2
Y
W zamkniętej gospodarce bez państwa („dwusektorowej”) w stanie równowagi krótkookresowej inwestycje są równe oszczędnościom: I=S...
15
Na rysunku widzimy, że zależność poziomu stopy procentowej i
poziomu produkcji jest odwrotna.
i
E1
i1
E2
i2
IS
0
Y1
Y2
Co jest przyczyną tej odwrotnej zależności?
Y
16
Otóż ważny składnik zagregowanych wydatków, czyli inwestycje,
I, zmieniają się w odwrotnym kierunku niż stopa procentowa, i.
I = IA - b•i.
b > 0,
gdzie:
I – inwestycje planowane.
IA – autonomiczna część planowanych inwestycji.
b – współczynnik, który mierzy wrażliwość planowanych wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej.
i – stopa procentowa.
Przyjrzyjmy się nieco dokładniej wydatkom inwestycyjnym...
I = IA - b • i.
17
b > 0,
Współczynnik „b” i inwestycje autonomiczne, IA , a linia IS...
Inwestycje a poziom stopy procentowej
i
I
0
I
1.
Współczynnik „b” określa wrażliwość wydatków inwestycyjnych,
I, na zmiany stopy procentowej, i (nachylenie wykresu funkcji
inwestycji).
2. Wielkość inwestycji autonomicznych, IA, nie zależy od stopy
procentowej, i, Decyduje ona o położeniu wykresu, I, wewnątrz
układu współrzędnych.
18
Co się tyczy planowanych wydatków konsumpcyjnych, CPL, to
opisując je, posłużę się standardową funkcją konsumpcji:
CPL = CA + KSK•(1 – t)•Y,
gdzie:
KSK to krańcowa skłonność do konsumpcji (z PKB),
t to stopa opodatkowania netto [(Td-B)/Y] (Td to podatki bezpośrednie, a B to zasiłki; zakładamy, że podatki pośrednie, TE, a także
dochody państwa z własności wynoszą zero).
Pamiętamy, że Y stanowi – jednocześnie – wielkość produkcji (Y1) i
dochody gospodarstw domowych (właścicieli czynników produkcji)
(Y2) (Y1=Y2).
19
WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS:
AEPL = Y
AEPL = C + I + G + NX.
AEPL = Y
AEPL = CA + KSK•(1 – t) •Y + (IA – b•i) + GA + NX
Y = CA + KSK•(1 – t)•Y + (IA – b•i) + GA + NX
20
WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS cd...:
A zatem:
Y = CA+KSK•(1–t)•Y+(IA–b•i)+GA+NX.

Y = CA+KSK•(1–t)•Y+(IA–b•i)+GA+XA-KSI•Y.*

Y = CA+IA+GA+XA+[KSK•(1–t)•Y–KSI•Y]–b•i.

Y = CA+IA+GA+XA+Y•[KSK•(1–t)–KSI]–b•i.

Y = A + KSK”•Y - b•i,
gdzie A to wszystkie planowane wydatki AUTONOMICZNE
w gospodarce, a KSK” = [KSK•(1 – t) – KSI].
A zatem:
Y• (1 – KSK”) = A – b•i.
Mnożąc to równanie stronami przez mnożnik dla gospodarki
otwartej [M” = 1/(1-KSK”)], dostajemy szukane równanie linii IS:
Y = M”•A–M”•b•i.
----* Zakładamy, że importowane są tylko dobra konsumpcyjne;
KSI to stała tzw. krańcowa skłonność do importu (ΔZ/ΔY =
Z/Y=KSI, gdzie Z to import).
21
IS: Y = M”•A–M”•b•i,
i
E1
i1
E2
i2
IS
0
Y1
Y2
Y
Interpretacja wykresu: rola parametrów A, b, M”.
1. PARAMETR „b” OKREŚLA NACHYLENIE LINII IS.
- Wrażliwość wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy
procentowej decyduje o nachyleniu linii IS.
2. PARAMETR „A” DECYDUJE O POŁOŻENIU LINII IS.
- Zmiany wielkości wydatków autonomicznych w gospodarce
przesuwają linię IS.
3. PARAMETR M” (KSK”) OKREŚLA JEDNOCZEŚNIE I
NACHYLENIE I POZYCJĘ LINII IS.
- Zmiany mnożnika przesuwają i zmieniają nachylenie linii
IS.
22
2.2. LINIA LM
Linia LM składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procentowej, i, i poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK PIENIĄDZA pozostaje w równowadze (REALNY popyt na pieniądz
jest równy REALNEJ podaży pieniądza; MD = MS).
i
LM
0
Y
Inaczej: w stanie krótkookresowej równowagi L=M, gdzie L to
realny popyt na pieniądz, a M to realna podaż pieniądza...).
23
Dlaczego poziom stopy procentowej, i, zmienia się w tę samą
stronę, co wielkość zagregowanych wydatków w gospodarce,
AEPL, a więc także (w gospodarce „keynesowskiej” ) wielkość
produkcji, Y?
i
E2
i2
i1
0
LM
E1
Y1
Y2
Y
24
i
E2
i2
i1
0
LM
E1
Y1
Y2
Y
Otóż realny popyt na pieniądz, L, nie jest autonomiczny i zależy
od wielkości produkcji, Y.
MD = k•Y – h•i
k, h > 0.
gdzie:
MD – realny popyt na pieniądz.
k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
Y – wielkość produkcji.
h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
i – stopa procentowa.
W efekcie, im większa produkcja, Y, tym większy popyt na pieniądz, MD, i – ceteris paribus - tym wyższa stopa procentowa, i.
25
Przyjrzyjmy się nieco dokładniej realnemu popytowi na pieniądz...
MD = k•Y – h•i
Realny popyt na pieniądz a stopa procentowa i realna wielkość
produkcji
i
i2
E2
k•(Y2-Y1)
i1
E1
MD2=k•Y2–h•i.
MD1=k•Y1–h•i.
0
MD1
MD2
MD
1.
Zmiany stopy procentowej przesuwają nas po linii realnego popytu na pieniądz (np. i1→i2 E1→E2) .
2.
Natomiast zmiany realnej wielkości produkcji przesuwają całą
linię realnego popytu na pieniądz (np. przy i=i1, Y1→Y2  MD1
→MD2) .
26
A teraz przyjrzyjmy się realnej podaży pieniądza...
REALNA PODAŻ PIENIĄDZA:
MS = M/P,
gdzie:
M – nominalna podaż pieniądza.
P – poziom cen w gospodarce (np. CPI; ang. Consumer Price
Index).
27
WYPROWADZAMY WZÓR LINII LM:
Oto warunek równowagi na rynku pieniądza:
M/P = k•Y – h•i.
A zatem szukane równanie linii LM wygląda następująco:
i = (1/h) • (k•Y - M/P)
gdzie:
k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
28
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
i
LM
0
Y
INTERPRETACJA WYKRESU: ROLA PARAMETRÓW h, k, M/P.
1. PARAMETR „k” DECYDUJE O NACHYLENIU LINII LM.
- Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany
wielkości produkcji zmieniają nachylenie linii LM.
2. PARAMETR „M/P” OKREŚLA POZYCJĘ LINII LM.
- Zmiany realnej podaży pieniądza w gospodarce przesuwają linię
LM.
3. PARAMETR „h” DECYDUJE O NACHYLENIU I POŁOŻENIU LINII LM.
- Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy
procentowej zmieniają nachylenie i przesuwają linię LM.
2.3. KOMPLETNY MODEL IS-LM
29
Podsumujmy: oto kompletny model IS-LM, ilustrujący równowagę
na rynku dóbr i pieniądza.
Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza
i
LM
E
i*
IS
0
Y*
IS:
LM:
Y
Y = M”•A–M”•b•i
i = (1/h)•(k•Y - M/P)
Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza
30
i
LM
i*
E
IS
0
Y*
Y
Y = M”•A–M”•b•i
i = (1/h)•(k•Y - M/P)
Tylko dla stopy procentowej i wielkości produkcji odpowiadających
punktowi przecięcia linii IS i LM (i*, Y*) oba rynki (gotowych dóbr
i pieniądza) pozostają – JEDNOCZEŚNIE - w równowadze.
Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza
31
i
LM
i*
E
GOSPODARKA DĄŻY
DO TAKIEGO STANU.
IS
0
Y*
Y = M”•A–M”•b•i
i = (1/h)•(k•Y - M/P)
Y
i
ZADANIE
Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- iA/B
sunku obok w gospodarce panuje równowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem
nierównowagi mamy do czynienia? c)
Opisz proces, który doprowadzi do odzys- iC/D
kania równowagi przez tę gospodarkę.
0
32
A
B
LM
E
C
D
IS
Y
i
ZADANIE
33
Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na pyLM
A
B
tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- iA/B
sunku obok w gospodarce panuje rówE
nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem
nierównowagi mamy do czynienia? c)
C
D
Opisz proces, który doprowadzi do odzys- iC/D
IS
kania równowagi przez tę gospodarkę.
0
Y
PUNKT A
a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież A nie
leży na linii LM.
b) Dla stopy procentowej iA/B rynek pieniądza byłby w równowadze przy większej produkcji, Y, czyli przy większym popycie na
pieniądz, MD. Wynika stąd, że w punkcie A na rynku pieniądza:
MS>MD.
c) Stopa procentowa na rynku pieniądza spadnie, wzrośnie produkcja (A→E).
i
ZADANIE
Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- iA/B
sunku obok w gospodarce panuje równowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem
nierównowagi mamy do czynienia? c)
Opisz proces, który doprowadzi do odzys- iC/D
kania równowagi przez tę gospodarkę.
0
34
A
B
LM
E
C
D
IS
Y
PUNKT B
a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież B nie leży na
linii IS.
b) Dla danej stopy procentowej iA/B rynek dóbr byłby w równowadze przy mniejszej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie B
na rynku dóbr Y>AEPL.
c) Na skutek nieplanowanego wzrostu zapasów firmy zmniejszą
produkcję (B→E).
i
ZADANIE
Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- iA/B
sunku obok w gospodarce panuje równowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem
nierównowagi mamy do czynienia? c)
Opisz proces, który doprowadzi do odzys- iC/D
kania równowagi przez tę gospodarkę.
0
35
A
B
LM
E
C
D
IS
Y
PUNKT C
a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież C nie leży na
linii IS.
b) Dla stopy procentowej iC/D rynek dóbr byłby w równowadze
przy większej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie C na
rynku dóbr : Y<AEPL.
c) Zapasy w przedsiębiorstwach zmaleją (lub powstaną kolejki) i
produkcja się zwiększy. Wzrośnie również stopa procentowa
(C→E).
i
ZADANIE
Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- iA/B
sunku obok w gospodarce panuje równowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem
nierównowagi mamy do czynienia? c)
Opisz proces, który doprowadzi do odzys- iC/D
kania równowagi przez tę gospodarkę.
0
36
A
B
LM
E
C
D
IS
Y
PUNKT D
a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież D nie
leży na linii LM.
b) Dla stopy procentowej iC/D rynek pieniądza byłby w równowadze przy mniejszej produkcji, Y , czyli przy mniejszym popycie
na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w punkcie D na rynku pieniądza: MD>MS.
c) Stopa procentowa na rynku pieniądza wzrośnie, zmaleje produkcja (D→E).
3. ZASTOSOWANIA MODELU IS-LM
37
Wielkość produkcji i poziom stopy procentowej odpowiadających
równowadze na rynku dóbr i rynku pieniądza.
Rozwiązujemy układ równań IS-LM:
Y = M”•A–M”•b•i.
i = (1/h)•(k•Y-M/P).
Okazuje się, że:
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P)
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
γ – gr. gamma.
38
Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie
wzrost autonomicznych wydatków, A, w gospodarce?
i
IS: Y = M”•A–M”•b•i
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
LM
E1
i1
i0
E
IS1
IS
0
Y0
Y1
Y=AEPL
Otóż wzrost wydatków autonomicznych, A, przesuwa w prawo linię
IS (zob. równanie linii IS). Zwiększają się: produkcja, Y, i stopa
procentowa, i.
Kiedy zwiększają się (autonomiczne) wydatki państwa, G,
ten wzrost stopy procentowej, i, powoduje spadek („wypieranie”)
wydatków prywatnych. (Prywatne inwestycje zależą odwrotnie od
stopy procentowej).
39
Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost
realnej podaży pieniądza, M/P, w gospodarce?
i
IS: Y = M”•A–M”•b•i
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
LM
LM1
i0
E
E1
i1
IS
0
Y0
Y1
Y=AEPL
Wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa w prawo linię LM
(zob. równanie linii LM). Zwiększa się produkcja, Y; maleje stopa
procentowa, i.
40
Oto pogłębiona analiza wpływu zmian autonomicznych wydatków,
A, oraz realnej podaży pieniądza, M/P, na wielkość produkcji, Y,
oraz poziom stopy procentowej, i…
41
Ustalilismy, że:
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P)
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany polityki fiskalnej (wielkości autonomicznych wydatków, A), a także
realnej podaży pieniądza, M/P?
42
MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ (ang. fiscal policy multiplier)
Jak wiemy:
(1)
(2)
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P),
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
Otóż:
MF = Y/G = Y/A = γ,
gdzie MF to mnożnik polityki fiskalnej.
Mnożnik polityki fiskalnej, MF, informuje, o ile zmieni się Y pod
wpływem danej zmiany A.
43
MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ (ang. monetary policy
multiplier)
Jak wiemy:
(1)
(2)
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P),
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
Otóż:
MM = Y/(M/P) = (b/h)•γ,
gdzie MM to mnożnik polityki pieniężnej.
Mnożnik polityki pieniężnej, MP, informuje, o ile zmieni się Y pod
wpływem danej zmiany M/P.
44
Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „A” oraz „M/P”:
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P).
Skoro tak, to pochodne cząstkowe tej funkcji względem A oraz
względem M/P są stałe. Stanowią one tangensy kąta nachylenia
linii Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) w stosunku do poziomej osi układu
współrzędnych.
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
tgα=ΔY/ΔA= (b/h)•γ
tgα=ΔY/ΔA=γ
α
ΔA
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
ΔY
α
A
Δ(M/P)
ΔY
M/P
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
0,1
E
IS
0
1250
Y
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
IS
0
1250
Y
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek).
IS
0
1250
Y
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
IS
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek).
0
1250
Y
i
b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia
LM pozostanie w pierwotnym położeniu.
LM
0,1(6)
0,1
IS’
IS
0
1250
1416,(6)
Y
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
IS
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek).
0
Y
i
b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia
LM pozostanie w pierwotnym położeniu.
1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+
2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod
wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o
G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła
się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6).
1250
LM
0,1(6)
0,1
IS’
IS
0
1250
1416,(6)
Y
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek).
b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia
LM pozostanie w pierwotnym położeniu.
IS
0
1250
Y
i
LM
0,1(6)
1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 0,1
IS’
2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+
IS
2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod
0
wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o
1250 1416,(6)
Y
G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła
się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6).
2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3
750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek).
b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia
LM pozostanie w pierwotnym położeniu.
IS
0
1250
Y
i
LM
0,1(6)
1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 0,1
IS’
2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+
IS
2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod
0
wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o
1250 1416,(6)
Y
G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła
się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6).
2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3
750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).
c) Gdyby nie rynek pieniądza, G=100 wywołałby wzrost Y o Y=M’100 =
333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)].
ZADANIE
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I =
200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się
MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1.
a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy
procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa,
G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej.
Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
i
a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 =
LM
450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500
–2500i (IS).
E
MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y=
0,1
1000 + 2500  i (LM).
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek).
b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia
LM pozostanie w pierwotnym położeniu.
IS
0
1250
Y
i
LM
0,1(6)
1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 0,1
IS’
2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+
IS
2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod
0
wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o
1250 1416,(6)
Y
G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła
się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6).
2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3
750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).
c) Gdyby nie rynek pieniądza, G=100 wywołałby wzrost Y o Y=M’100 =
333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)].
Okazuje się, że wzrost G,o G=100 zwiększa produkcję, Y, tylko o 166,(6).
Wyższa stopa procentowa, i, spowoduje zatem wyparcie inwestycji na kwotę
równą I, gdzie IM’=I3,(3)=333,(3)–166,(6)=166,(6). I=50. (W tej gospodarce konsumpcja nie zależy (wprost) od stopy procentowej, i).
53
4. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI I PRZYPADEK KLASYCZNY.
Najpierw opiszemy dwie specyficzne sytuacje w gospodarce: PUŁAPKĘ PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap) i PRZYPADEK KLASYCZNY (ang. classical case).
Następnie zbadamy skuteczność polityki pieniężnej i polityki fiskalnej w tych sytuacjach.
Potem za pomocą modelu IS-LM opiszemy różne warianty polityki
gospodarczej (różne rodzaje „policy mix”).
54
4.1. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI
Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM. Co oznacza jej nietypowe
położenie?
Pozioma linia LM
i
Mała zmiana stopy
procentowej, i,
(CD).
LM’
LM
C
D
0
A
B
Y
Bardzo duża zmiana wielkości produkcji, Y (AB).
Aby to zrozumieć, pomyśl o linii LM, która jest prawie pozioma
(LM’). Aby stopa procentowa, i, zmieniła się zauważalnie (np. o
CD na rysunku), produkcja, Y, musi zmienić się bardzo znacznie
(o AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant takiej
sytuacji.
55
i
Pozioma linia LM
LM
0
Y
LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P)
Pozioma jest linia LM NP. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii
LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy
procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞) (przy „normalnym”
poziomie parametru „k”).
Przecież skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→∞, to dla spowodowania
choćby małej zmiany stopy procentowej, i, niezbędna jest bardzo
duża zmiana produkcji, Y.
56
i
Pułapka płynności
LM
0
Y
A zatem w opisywanej sytuacji (h→∞) wrażliwość popytu na
pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo duża...
Bardzo małe zmiany stopy procentowej, i, kompensują wtedy
zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane wielkimi zmianami
produkcji, Y. Taka sytuacja nosi nazwę PUŁAPKI PŁYNNOŚCI
(ang. liquidity trap).
57
4.2. PRZYPADEK KLASYCZNY.
A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja?
i
Pionowa linia LM
LM LM’
C
Duża zmiana stopy procentowej, i,
(CD).
D
0
A B
Y
Bardzo mała zmiana wielkości produkcji, Y (AB).
Pomyśl o linii LM, która jest prawie pionowa (LM’). Już bardzo
małe zmiany wielkości produkcji, Y, (np. o AB na rysunku)
powodują duże zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa
linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji.
58
i
Pionowa linia LM
LM
0
Y
LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P)
Z pionową linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy h we
wzorze linii LM, jest bardzo mały (przy „normalnym poziomie
parametru „k”) (h→0).
Skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→0, to już małe zmiany, Y,
skutkują dużą zmianą, i. Tylko taka zmiana i pozwala wtedy
skompensować skutki wywołanej zmianą Y zmiany popytu na pieniądz.
59
i
Przypadek klasyczny
LM
0
Y
A zatem w opisywanej sytuacji (h→0) wrażliwość popytu na
pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo mała.
Aby skompensować zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane
bardzo małymi wahaniami produkcji, Y, niezbędne są wielkie
zmiany stopy procentowej, i. Taka sytuacja nosi nazwę PRZYPADKU KLASYCZNEGO (ang. classical case).
60
5. POLITYKA GOSPODARCZA : PUŁAPKA PŁYNNOSCI
I PRZYPADEK KLASYCZNY.
5.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI
Najmniejsza choćby obniżka i skutkuje tak dużym wzrostem
popytu na pieniądz (h→∞), że wzrost realnej podaży pieniądza
zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza i
prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ Y.
i
Pułapka płynności
LM
0
Y
61
Najmniejsza choćby obniżka i skutkuje tak dużym wzrostem
popytu na pieniądz (h→∞), że wzrost realnej podaży pieniądza
zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza i
prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ Y.
i
Pułapka płynności
LM
0
Y
Kiedy linia LM jest pozioma i występuje pułapka płynności, przy
danym położeniu linii IS (zakładam, że nie jest ona prawie
pozioma), polityka pieniężna traci skuteczność. Zmiany podaży
pieniądza nie wpływają na popyt na rynku dóbr, ponieważ nie
powodują zmian stopy procentowej.
62
i
IS
LM
A
•
B
•
LM’
0
Odcinek CD
Y= AEPL
Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy h→∞ i prawie
poziomej linii LM nawet znaczny wzrost realnej podaży pieniądza,
M/P (zob. odcinek AB na rysunku), skutkuje tylko bardzo małą
zmianą stopy procentowej, i, a więc praktycznie nie ma wpływu na
wielkość zagregowanych wydatków i produkcję, Y (zob. odcinek
CD na rysunku).
63
DYGRESJA
W praktyce sytuacja podobna do pułapki płynności występuje
skrajnie rzadko, więc polityka pieniężna okazuje się - mniej lub
bardziej - skuteczna...
Zauważ jednak, że jeśliby realna stopa procentowa w
gospodarce spadła do zera, wzrost podaży pieniądza nie byłby w
stanie obniżyć jej jeszcze bardziej.
Przecież np. przy realnej stopie procentowej równej –3%
pożyczający 100 zwraca tylko 97, więc opłaca się pożyczyć jak
najwięcej. Oznacza to, że kiedy stopa procentowa spada do zera,
wrażliwość popytu na pieniądz na obniżki stopy procentowej
okazuje się nieskończenie duża i stopa procentowa nie obniża się
pod wpływem wzrostu podaży pieniądza.
Wystarczy już obniżenie się stopy procentowej w okolice
0%, aby popyt na pieniądz stał się bardzo wrażliwy na jej zmiany.
Alternatywny koszt trzymania środka płatniczego zmniejsza się
wtedy gwałtownie; rośnie liczba projektów inwestycyjnych,
zapewniających minimalny akceptowalny (przewyższający stopę
procentową) poziom stopy zysku.
64
To dlatego, np. wtedy kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna
stopa procentowa w Japonii spadła w okolice zera, niektórzy
ekonomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce płynności, w
którą wpadła Japonia.
KONIEC DYGRESJI
65
5. 2. POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZYPADEK KLASYCZNY
W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza
powoduje znaczny spadek i oraz wzrost Y. Obniżka i skutkuje na
tyle małym wzrostem popytu na pieniądz (h→0), że dopiero duży
spadek i sprawia, że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje
skompensowany.
Przypadek klasyczny
i
LM
0
Y= AEPL
W efekcie, kiedy linia LM jest pionowa, przy normalnym położeniu
linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Zmiana
realnej podaży pieniądza, MS, wymusza znaczną zmianę i, bo
dopiero wtedy popyt na pieniądz, MD, zmienia się wystarczająco,
aby rynek pieniądza odzyskał równowagę! (Wszak h→0, więc MD
słabo reaguje na zmiany i!).
66
Kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna.
i
LM
LM’
A i
B
LM
IS
LM’
IS
0
Y= AEPL
0
Y= AEPL
Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej
linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje
stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, i (lub) wielkości
zagregowanych wydatków i produkcji, Y (por. rysunki A i B).
5.3. POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI
67
W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ
efekt wypierania nie występuje.
Y = M”•A–M”•b•i.
Np., przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków państwa,
który przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą stopy
procentowej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego
nie zmniejsza bardzo słaby efekt wypierania).
i
IS
IS’
LM
0
Y= AEPL
Już mała zmiana stopy procentowej, i, powoduje tak dużą zmianę
popytu na pieniądz, ΔMD, że zmiana popytu na pieniądz, ΔMD, wywołana przez zmianę wielkości produkcji, Y, zostaje skompensowana. W takiej sytuacji produkcja, Y, może wzrosnąć aż o M”•ΔA
(prawie nie dochodzi do wypierania; M”•b•i ≈ 0).
68
Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest
bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje...
i
IS
IS’
LM
0
Y= AEPL
Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. Monetyzacja deficytu budżetowego polega na finansowaniu deficytu budżetu przez bank
centralny za pomocą emisji pieniądza.
69
i
IS
IS’
A
i
B
IS’
IS
LM
LM’
LM
i*
0
Y=AEPL
0
YA
YB
Y= AEPL
W obu przypadkach przyczyną dużej zmiany produkcji, Y, jest
mała zmiana stopy procentowej, i. Jednak za każdym razem przyczyny tej słabej reakcji stopy procentowej na zmiany wielkości
produkcji są inne.
Za pierwszym razem chodzi o bardzo silną wrażliwość
popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (por. rysunek
A). Za drugim razem mała zmiana stopy procentowej jest spowodowana zwiększeniem realnej podaży pieniądza (por. rysunek A).
70
5.4. POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY
W przypadku klasycznym polityka fiskalna traci skuteczność.
Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji
w gospodarce. Przyczyną jest bardzo silny efekt wypierania.
Już małe zmiany wielkości produkcji, Y, powodują bardzo dużą
zmianę stopy procentowej, i.
i
LM
IS’
IS
0
Y=AEPL
71
Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce.
i
LM
IS’
IS
0
Y=AEPL
Ekspansywna polityka fiskalna i wzrost AEPL powoduje wtedy
jedynie wzrost cen, P. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pieniądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem
wydatków prywatnych [C i(lub) I]. W takiej sytuacji wypieranie okazuje się „pełne” [G=C + I]. Przecież jakakolwiek nadwyżka AEPL>YP powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen...
Jednak w rozpatrywanym tu przypadku klasycznym
przyczyną silnej reakcji stopy procentowej, i, na zmianę wielkości
produkcji jest niewrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy
procentowej (h→0). W gospodarce „klasycznej” przyczyną podobnego zjawiska było pełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych i „giętkość” cen, P.
72
*
PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności,
zawodzi polityka pieniężna, a skuteczna jest polityka fiskalna. W
przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka pieniężna okazuje
się skuteczna, nieskuteczna jest polityka fiskalna.
Jednakże skrajności pułapki płynności i przypadku klasycznego bardzo rzadko odpowiadają gospodarczej rzeczywistości.
Naszym wnioskom wygodnie jest zatem nadać taką oto formę:
IM BARDZIEJ PŁASKA JEST LINIA LM (CZYLI IM BARDZIEJ WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ
JEST POPYT NA PIENIĄDZ), TYM MNIEJ SKUTECZNA JEST
POLITYKA PIENIĘŻNA I TYM BARDZIEJ SKUTECZNA
JEST POLITYKA FISKALNA.
73
6. MODEL IS-LM: WARIANTY „POLICY MIX”.
6.1. LINIE IS I LM A ODMIANY POLITYKI PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ.
Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian
polityki stabilizacyjnej państwa, czyli różnych kombinacji ekspansywnej, neutralnej i restrykcyjnej polityki pieniężnej i polityki fiskalnej (ang. policy mix).
74
EKSPANSYWNA jest polityka gospodarcza, której celem jest
zwiększenie zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce.
RESTRYKCYJNA jest polityka gospodarcza, której celem jest
zmniejszenie zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce.
NEUTRALNA jest polityka gospodarcza, kiedy państwo nie
próbuje zmienić wielkości zagregowanych wydatków, AEPL, w
gospodarce.
75
EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ
LM W PRAWO (LM→LM’). (Dla poszczególnych poziomów stopy
procentowej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza
jest w równowadze).
RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ
LM W LEWO (LM→LM’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy
procentowej maleje wielkość produkcji, przy której rynek
pieniądza jest w równowadze).
W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ LINIA
LM NIE ZMIENIA POŁOŻENIA.
LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P)
i
LM’’
LM
0
LM’
Y=AEPL
76
EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS
W PRAWO (IS→IS’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek dóbr jest w równowadze).
RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS
W LEWO (IS→IS’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej maleje wielkość produkcji, przy której rynek dóbr pozostaje
w równowadze).
W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI FISKALNEJ LINIA IS
NIE ZMIENIA POŁOŻENIA.
IS: Y=A•M”- M”•b•i
IS’
i
IS’’
0
IS
Y=AEPL
77
6.2. WARIANTY „POLICY MIX”.
Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian
polityki stabilizacyjnej państwa.
Początkowo gospodarka znajduje się w stanie krótkookresowej
równowagi w punkcie E (Y=AEPL). Przyczyną zmian produkcji,
Y, oraz stopy procentowej, i, jest ekspansywna i (lub) neutralna i
(lub) restrykcyjna polityka fiskalna i (lub) pieniężna. W gospodarce powstają wtedy sytuacje E1, ..., E8...
i
LM’’
LM
E1
E8
i1
E2
E
E7
E3
LM’
i*
i2
IS’
E4
E6
E5
IS’’
IS
0
YE
YP
AEPL=Y
78
i
LM’’
LM
E1
E8
i1
E2
E
E7
E3
i*
i2
LM’
IS’
E4
E6
E5
IS’’
IS
0
Na przykład:
YE
YP
AEPL=Y
E1 – ekspansywna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka
pieniężna. (Może, obawiając się inflacji, bank centralny „studzi”
koniunkturę „rozgrzaną” przez rząd).
E3 – ekspansywna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka
pieniężna. (Może - z powodu recesji - rząd i bank centralny
agresywnie „nakręcają” koniunkturę).
E5 – restrykcyjna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka
pieniężna. (Może, ostrożna polityka rządu umożliwiła bankowi
centralnemu obniżenie stopy procentowej).
E7 – restrykcyjna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka
pieniężna. (Może rząd i bank uznały, że gospodarce grozi
„przegrzanie” koniunktury.
Niektóre z tych sytuacji przeanalizujemy bardziej szczegółowo.
6.3. WYBRANE WARIANTY „POLICY MIX”; ANALIZA SZCZEGÓŁOWA.
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
i2
E4
IS
0
YE
Yp
Y
Powiedzmy, że prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo chce
zwiększyć rzeczywistą produkcję i doprowadzić do jej zrównania
się z produkcją potencjalną. Zależnie od tego, czy przyczyną
wzrostu produkcji, Y, jest ekspansywna polityka fiskalna czy też
ekspansywna polityka pieniężna, powstaje sytuacja E2 lub
sytuacja E4. Rozpatrzymy je po kolei.
80
EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA (SYTUACJA E2)
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
i2
E4
IS
0
YE
Yp
Y
Przy stałej realnej podaży pieniądza skutkiem ekspansji budżetowej jest zawsze wzrost produkcji i stopy procentowej.
81
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
i2
E4
IS
0
YE
Yp
Y
Nakręcanie koniunktury (lub hamowanie ekspansji) za pomocą
polityki fiskalnej oznacza obniżki (lub podwyżki) podatków i
zwiększanie (lub zmniejszanie) wydatków państwa. Ekonomiści
rożnią się poglądami na pożądany kształt tej policy mix...
82
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
i2
E4
IS
0
YE
Yp
Y
Na przykład, prowadząc politykę fiskalną można zmniejszyć lub
zwiększyć udział państwa w tworzeniu PKB...
Chcąc ograniczać rolę państwa w gospodarce, KONSERWATYŚCI (inaczej niż POSTKEYNESIŚCI) preferują obniżki podatków i zmniejszanie wydatków państwa) jako metodę,
odpowiednio, nakręcania i studzenia koniunktury.
83
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
i2
E4
IS
0
YE
Yp
Y
Zauważmy, że – poza różnicą poglądów na rolę państwa w gospodarce - w grę wchodzą tu również różnice materialnych interesów...
Rozkład korzyści z ekspansywnej polityki budżetowej
zależy od tego, CO państwo kupuje oraz KOMU podwyższa zasiłki i (lub) obniża) podatki.
84
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
i2
E4
IS
0
YE
Yp
Y
Na przykład:
a) Obniżka podatku dochodowego bezpośrednio zwiększa konsumpcję, C.
b) Ulgi inwestycyjne zwiększają wydatki na inwestycje, I, i –
pośrednio – konsumpcję, C.
c) Zwiększenie przez państwo wydatków podnosi udział zakupów
państwa, G i konsumpcji, C, w PKB.
W każdym z tych przypadków korzystają inne grupy
producentów...
85
EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA (SYTUACJA E4)
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB.
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
E4
i2
IS
0
YE
Yp
Y
Przy niezmienionej polityce fiskalnej skutkiem ekspansywnej
polityki pieniężnej jest zawsze wzrost produkcji i spadek stopy
procentowej.
86
Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB
i
i1
LM
E2
LM’
E
i*
IS’
E4
i2
IS
0
YE
Yp
Y
Skoro ekspansywna polityka pieniężna powoduje spadek stopy
procentowej, to jej efektem jest wzrost inwestycji. Ekspansywną
politykę pieniężną popierają zatem zwolennicy wspierania
wzrostu.
Zwykle ekspansję przeżywa budownictwo mieszkaniowe. (Koniunktura w tym sektorze gospodarki jest bardzo wrażliwa na zmiany stopy procentowej...). Zatem, w wyniku ekspansywnej polityki pieniężnej zyskuje zwłaszcza „lobby budowlane”.
87
ANEKS: MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO
Jak pamiętamy z wykładu podstaw ekonomii, prowadząc politykę pieniężną, bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje nominalną podażą pieniądza, MS.
Jednakże bywa, że bank centralny kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, MS, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, wykorzystując w tym celu operacje otwartego rynku.
Model IS/LM ułatwia zrozumienie, dlaczego bank
centralny niekiedy decyduje się na sterowanie podażą pieniądza,
MS, niekiedy zaś na kontrolowanie stopy procentowej, i.
88
Kiedy bank centralny bezpośrednio kontroluje stopę procentową,
w grę wchodzą dwa sposoby działania:
1.
Jeśli rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom
i* (i>i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy
kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Powoduje
to, że rynkowa stopa procentowa, i, spada do poziomu i*.
2.
Jeśli zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego
poziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo
pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa
procentowa, i, podniosła się do poziomu i*.
89
Powiedzmy, że zmieniając podaż pieniądza, za pomocą operacji
otwartego rynku bank centralny nie dopuszcza do odchylenia się
rynkowej stopy procentowej, i, od pożądanego poziomu i*.*
W efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest
pozioma [zob. linia LM(i) na rysunku poniżej].
i
Oznaczenia:
i – stopa procentowa.
i*
0
LM(i)
Y
Y – wielkość produkcji.
LM(i) – linia LM, odpowiadająca
danej stopie procentowej, i,
określonej przez bank centralny.
Kiedy popyt na pieniądz, MD, się zmienia, co może spowodować
zmianę stopy procentowej, „i”, bank centralny zmienia „MS”,
uniemożliwiając zmianę „i”; więc „i” się nie zmienia.
-----* Krytycy wskazują, że w długim okresie takie działania banku centralnego grożą utratą kontroli nad podażą pieniądza i przyśpieszeniem inflacji.
90
PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE...
Sytuacja 1
Kształt polityki fiskalnej jest zmienny i niepewny, a bank centralny chce - mimo wszystko - prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną, czyli minimalizować odchylenia rzeczywistej wielkości
produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*.
91
ZMIENNA POLITYKA FISKALNA
i
LM(M)
Oznaczenia:
LM(M) – linia LM, odpowiadająca
danej podaży pieniądza, M, określonej przez bank centralny.
LM(i)
i*
LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej
przez bank centralny.
IS2
A
D
C
Y’1 Y1 Y*Y2 Y’2
IS1 i IS2 – możliwe skrajne pozycje linii IS.
B IS1
Y
Wniosek: przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola nominalnej
podaży pieniądza jest LEPSZYM narzędziem polityki stabilizacyjnej (CD < AB na rysunku). (Zauważ: kiedy kontrolowana jest
podaż pieniądza, zmiany stopy procentowej tłumią skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej).
Zmiany „i” zmniejszają skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej.
92
Sytuacja 2
Popyt na pieniądz jest bardzo zmienny, a bank centralny –
znowu - chce prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną.
ZMIENNY POPYT NA PIENIĄDZ
i
93
Oznaczenia:
LM1
LM1 i LM2 – skrajne położenia linii LM, odpowiadającej danej podaży pieniądza, M, i przesuwającej się na skutek nieprzewidywalnych zmian popytu na pieniądz.
LM2
LM(i)
i*
LM(i) – linia LM, odpowiadająca
danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny.
IS
IS – linia IS w tej gospodarce.
Y1 Y* Y2
Y
Wniosek: przy zmiennym popycie na pieniądz kontrola stopy
procentowej, a nie podaży pieniądza, jest lepszym narzędziem
polityki stabilizacyjnej.
ZRÓB TO SAM!
94
Tak czy nie?
1. Przyczyną ujemnego nachylenia linii IS jest odwrotna zależność prywatnych
inwestycji i stopy procentowej.
Tak. Np. wzrost stopy procentowej zmniejsza prywatne inwestycje, więc
zagregowane wydatki planowane maleją i zmniejsza się produkcja.
2.
Przyczyną dodatniego nachylenia linii LM jest odwrotna zależność produkcji i realnego popytu na pieniądz.
Nie. Tą przyczyną jest dodatnia zależność produkcji i realnego popytu na pieniądz.
3.
Linia LM zmienia nachylenie na skutek zmiany wielkości realnej podaży pieniądza.
Nie. Zmiany wielkości realnej podaży pieniądza równolegle przesuwają linię LM.
4.
Linia IS zmienia nachylenie na skutek spadku stopy opodatkowania netto.
Tak. Oto równanie linii IS: Y=MA-Mbi. Zmiana stopy opodatkowania netto zmienia
poziom KSK”, a zate także poziom mnożnika.
5.
W gospodarce otwartej mnożnik polityki fiskalnej, Mf, jest mniejszy od mnożnika.
Tak. W odrożnieniu od mnożnika mnożnik polityki fiskalnej uwzględnia
„wypieranie”.
6.
W gospodarce otwartej mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak zmieni się stopa
procentowa na skutek zmiany realnej podaży pieniądza.
Nie. Mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak na skutek zmiany realnej podaży
pieniądza zmieni się wielkość produkcji, a nie stopa procentowa.
7.
W zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”, która tkwi w pułapce płynności, polityka
fiskalna jest podobnie skuteczna jak w gospodarce „klasycznej”.
Nie. W pierwszym przypadku polityka fiskalna okazuje się bardzo skuteczna
(„wypieranie” jest bardzo słabe), a w drugim zupełnie nieskuteczna („efekt
wypierania” jest bardzo silny).
8.
Kiedy konserwatyści decydują się na prowadzenie polityki stabilizacyjnej,
„nakręcając” koniunkturę, chcą obniżać podatki, a „studząc” koniunkturę, chcą
zmniejszać wydatki państwa.
Tak. Przecież taka polityka sprzyja ograniczaniu roli państwa w gospodarce.
95
9.
Kiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza (a nie bezpośrednio stopę
procentową) w gospodarce, zmiany zagregowanych wydatków względnie słabo
wpływają na wielkość produkcji.
Tak. Zmiany zagregowanych wydatków są wtedy tłumione przez zmiany stopy
procentowej, bo stopa procentowa się zmienia pod wpływem zmian zagregowanych
wydatków.
96
Zrób to sam!
Zadania.
1.
W krótkim okresie ceny są w gospodarce względnie stabilne. Co wspólnego mają z
tym: a) Strajki i lokauty? b) Zdecentralizowany sposób prowadzenia negocjacji płacowych? c) Problem koordynacji? d) Inne przyczyny (podaj przykłady)?
a)
Możliwość strajków i lokautów czyni negocjacje płacowe ryzykownymi i kosztownymi
zarówno dla pracodawców, jak i dla pracobiorców. W efekcie obie strony są
zainteresowane tym, aby negocjacje płacowe nie odbywały się zbyt często. Wynikiem
jest „lepkość” płac i stabilność jednostkowych kosztów osobowych, a więc także – w
warunkach konkurencji - stabilność cen.
b)
Zdecentralizowany sposób prowadzenia negocjacji płacowych powoduje – znowu - że
średni poziom płac w gospodarce zmienia się wolno. Jeśli nawet płace w jednej gałęzi
wzrosną, stosunkowo słabo wpływa to na przeciętny poziom wynagrodzeń w całej
gospodarce. „Lepkość” płac jest z kolei – w warunkach konkurencji - przyczyną
„lepkości” cen.
c)
W warunkach intensywnej konkurencji producenci boją się jako pierwsi podnieść
ceny wytwarzanych wyrobów. Grozi to utratą części udziału w rynku (konkurenci
mogą nie podnieść cen!). W efekcie, np. po wzroście zagregowanego popytu w
gospodarce, ceny zmieniają się powoli i na zmienione warunki gospodarowania firmy
reagują raczej zmianą wytwarzanej ilości dóbr.
d)
Inne przyczyny (znamy je ze studiów podstaw ekonomii) (np. normy kulturowe, płace
efektywnościowe (ang. efficienty wages), rywalizacja insiders z outsiders) także
przyczyniają się do „usztywnienia” nominalnych płac, a przez to również cen. W
dodatku wiele cen jest regulowanych przez państwo, a urzędnicy często z opóźnieniem
reagują na zmiany sytuacji rynkowej.
97
2.
W zamkniętej gospodarce konsumpcja opisana jest równaniem: C=100/P+0,5·Y, gdzie
Y to PKB. Inwestycje wynoszą I=900–2000·i , wydatki państwa, G, są równe 1000. Popyt na pieniądz opisuje równanie MD=0,75·Y–1500, podaż pieniądza Ms wynosi 750.
Ceny są stałe i równe 1. a) Podaj równania linii IS i LM. b) Wykonaj rysunek z liniami IS i LM. Oblicz i zaznacz poziom produkcji, Y, oraz stopę procentową, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach. (Pamiętaj o oznaczeniach!). c) O ile spadnie produkcja po zmniejszeniu wydatków państwa, G, o 300 (MS się nie zmienia)? Pokaż tę
sytuację na rysunku. d) Zinterpretuj kształt linii LM (wskaż możliwe powody tego
kształtu).
a)
IS: Y=4000-4000•i.
LM: Y=3000.
b)
i
LM
Y=3000.
Y=4000-4000•i.
←
i=0,25.
Y=3000.
0,25
IS
0
3000
c)
Produkcja się nie zmieni.
i
Y
LM
IS
IS’
IS
0
3000
d)
Linia LM jest bardzo stroma (pionowa). To oznacza, że już małe zmiany wielkości
produkcji powodują duże zmiany realnego popytu na pieniądz i - również duże –
zmiany stopy procentowej.
3.
98
W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa
się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki
państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż
pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i
LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na
obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu
wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki
fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?
a)
Y = C + I + G = 50 + 0,7  Y + 200 – 750  i +
200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –
2500  i (IS). MS = MD = 800 = 0,8  Y – 2000 
i. Zatem: Y = 1000 + 2500  i (LM).
i
LM
0,1
Y = 1500 – 2500  i (IS) i Y = 1000 + 2500  i
(LM), to: Y = 1250 oraz i = 0,1 (10%) (zob.
rysunek).
b)
Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM
pozostanie w pierwotnym położeniu.
1. Oto rozwiązanie układu równań,
odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)2500  i) i nie zmienionej linii LM
(Y=1000+2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6).
Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o
G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się
o (1416,(6) – 1250) = 166,(6).
E
IS
0
1250
Y
i
LM
0,1(6)
0,1
IS’
IS
0
1250
1416,(6)
Y
2. A teraz odwołajmy się do mnożnika polityki fiskalnej: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h] =
10/3[1+ +(8/1010/3750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).
c)
Gdybyśmy nie rynek pieniądza, wzrost wydatków państwa o G= 100 wywołałby
wzrost PKB o Y=M’100=333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi
M’=3,(3)].
Uwzględnienie rynku pieniądza zmusza do wzięcia pod uwagę efektu
wypierania. Okazuje się wtedy, że wzrost wydatków państwa, G, o G=100 zwiększa
produkcję, Y, tylko o 166,(6). Wyższa stopa procentowa, i, spowoduje zatem wyparcie
inwestycji na kwotę równą I, gdzie IM’=I3,(3)=333,(3)–166,(6)=166,(6). I=50.
(W tej gospodarce konsumpcja gospodarstw domowych nie zależy (wprost) od stopy
procentowej, i).
99
4.
Dla każdego z punktów A, B, C, D odpowiedz na
następujące pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na
rysunku obok w gospodarce panuje równowaga? b)
Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do
czynienia? c) Opisz proces dostosowawczy, który
doprowadzi do odzyskania równowagi przez tę gospodarkę.
i
iA/B
B LM
A
E
iC/D
0
C
D
IS
Y
PUNKT A
a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież A nie leży na linii LM.
b) Dla stopy procentowej iA/B rynek pieniądza byłby w równowadze przy większej
produkcji, Y, czyli przy większym popycie na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w
punkcie A na rynku pieniądza: MS>MD.
c) Stopa procentowa na rynku pieniądza spadnie, wzrośnie produkcja (A→E).
PUNKT B
a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież B nie leży na linii IS.
b) Dla danej stopy procentowej iA/B rynek dóbr byłby w równowadze przy mniejszej
produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie B na rynku dóbr Y>AEPL.
c) Na skutek nie planowanego wzrostu zapasów firmy zmniejszą produkcję (B→E).
PUNKT C
a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież C nie leży na linii IS.
b) Dla stopy procentowej iC/D rynek dóbr byłby w równowadze przy większej
produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie C na rynku dóbr : Y<AEPL.
c) Zapasy w przedsiębiorstwach zmaleją (lub powstaną kolejki) i produkcja się
zwiększy. Wzrośnie również stopa procentowa (C→E).
PUNKT D
a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież D nie leży na linii LM.
b) Dla stopy procentowej iC/D rynek pieniądza byłby w równowadze przy mniejszej
produkcji, Y , czyli przy mniejszym popycie na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w
punkcie D na rynku pieniądza: MD>MS.
c) Stopa procentowa na rynku pieniądza wzrośnie, zmaleje produkcja (D→E).
100
5.
a) Za pomocą modelu IS/LM wyjaśnij następujące zdarzenia; wykonaj odpowiedni
rysunek: (i) Jednoczesny spadek produkcji i stopy procentowej w gospodarce. (ii)
Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej w gospodarce. (iii) Jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej w gospodarce. (iv) Jednoczesny
wzrost produkcji i stopy procentowej w gospodarce. b) Za każdym razem opisz
proces, który doprowadził do tych zdarzeń.
i
a) b)
LM
(i)
Linia IS przesunęła się w lewo. Przyczyną mogło być
E
np. zmniejszenie się prywatnych wydatków konsumE1
pcyjnych, C. Spadek produkcji zmniejszył popyt na
pieniądz, obniżyła się stopa procentowa.
IS1 IS
0
i
Y
LM
(ii)
Linia LM przesunęła się w prawo. Być może bank
centralny zwiększył podaż pieniądza. Mimo wzrostu
produkcji i zwiększenia się popytu na pieniądz stopa
procentowa się obniżyła.
LM1
E
E1
IS
0
i
(iii)
Tym razem linia LM przesunęła się w lewo. Być może
zwiększył się popyt na pieniądz (zauważ, że dla tych
samych wielkości produkcji, Y, stopa procentowa się
podniosła. Ten wzrost stopy procentowej spowodował
zmniejszenie się produkcji.
LM1
LM
E1
E
IS
0
Y
i
(iv)
Linia IS powędrowała w prawo. Być może prywatni
inwestorzy zwiększyli wydatki na inwestycje.
Zwiększenie się zagregowanych wydatków i produkcji
spowodowało wzrost popytu na pieniądz i podwyżkę
stopy procentowej.
Y
LM
E1
E
IS1
IS
0
Y
101
6.
a) Wyjaśnij, w jaki sposób na nachylenie linii IS wpłynie: (i) Zwiększenie się mnożnika. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości inwestycji na zmiany stopy procentowej. b) A
teraz podaj wzór linii IS i wykorzystaj go dla sprawdzenia poprawności swoich wniosków. c) Wyjaśnij, w jaki sposób na nachylenie linii LM wpłynie: (i) Zwiększenie się
wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. (ii) Zmniejszenie się
wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. d) A teraz podaj wzór
linii LM i wykorzystaj go dla sprawdzenia poprawności swoich wniosków.
a) (i)
Wzrost wartości mnożnika sprawia, że zmianie wielkości inwestycji, spowodowanej
przez daną zmianę stopy procentowej, i, odpowiadają większe zmiany produkcji, Y. W
efekcie linia IS okazuje się bardziej płaska.
(ii) Zmniejszenie się wrażliwości inwestycji, I, na zmiany stopy procentowej, i, sprawi,
że dane zmiany stopy procentowej, i, powodować będą mniejsze zmiany produkcji, Y.
Linia IS stanie się bardziej stroma.
b)
Oto ten wzór. IS: Y = M”•A–M”•b•i.
(i) Rzeczywiście, zwiększenie się mnożnika, M”, czyni linię IS bardziej płaską.
(ii) Rzeczywiście, zmniejszenie się parametru „b” w tym wzorze czyni linię IS bardziej
stromą.
c) (i)
Zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany wielkości produkcji, Y,
sprawi, że danym zmianom produkcji, Y, odpowiadają większe zmiany stopy
procentowej, i. W efekcie linia LM okazuje się bardziej stroma.
(ii) Zmniejszenie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy
procentowej, i, spowoduje, że skompensowanie zmian popytu na pieniądz
spowodowanych zmianami wielkości produkcji wymagać będzie większej zmiany stopy
procentowej. Uczyni to linię LM bardziej stromą.
d)
Oto ten wzór. LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P).
(i) Rzeczywiście, zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany
wielkości produkcji, Y (chodzi o parametr k), czyni linię LM bardziej stromą.
(ii) Rzeczywiście, zmniejsznie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy
procentowej, i (chodzi o parametr h), czyni linię LM bardziej stromą.
102
7.
Analizując odmiany policy mix przedstawione na rysunkach a, b, c, d ,spróbuj
wyjaśnić konkretną sytuacją gospodarczą. W tym celu opisz możliwe motywy działania odpowiedzialnych za politykę fiskalną i pieniężną podmiotów gospodarczych.
a)
b)
i
i
E2
E1
E2
E
E
Y
0
c)
E1
i
Y
0
d) i
E2
E
E1
E
E1
E2
0
Y
0
Y
a)
Mamy do czynienia ze zgodnym „nakręcaniem” koniunktury przez współdziałające
ze sobą rząd i bank centralny.
b)
Może być, że rząd prowadził nieodpowiedzialną politykę fiskalną, co skłoniło
obawiający się inflacji bank centralny do zacieśnienia polityki monetarnej.
c)
Restrykcyjna polityka fiskalna rządu umozliwiła bankowi centralnemu zwiększenie
podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej w gospodarce.
d)
Rząd i bank centralny zgodnie „studzą” „przegrzaną” koniunkturę.
8. „Kiedy realna stopa procentowa spada w okolice zera, opłaca się zaciągać
103
kredyty, więc w gospodarce pojawia się pułapka płynności.” a) Czy to prawda? b)
Dlaczego?
a)
Tak.
b)
Przy stopie procentowej bardzo bliskiej zeru zaczyna się opłacać trzymać
praktycznie nieograniczoną ilość pieniądza. Dla najmniejszych choćby spadków
oprocentowania wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej
okazuje się nieskończenie duża (h→∞).
104
9.
Jakich zmian struktury PKB w gospodarce zamkniętej spodziewasz się jako wyniku
tych zdarzeń? Dlaczego? a) Bank centralny na masową skalę sprzedaje krótkoterminowe papiery wartościowe, natomiast polityka fiskalna rządu się nie zmieniła. b) Rada Ministrów prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu keynesowskim, czemu towarzyszy neutralna polityka pieniężna NBP. c) Na skutek działań Fed stopa
procentowa na rynku międzybankowym ostro poszła w górę. Natomiast rząd konsekwentnie prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu konserwatywnym. d)
Wzrosły podatki, zmniejszyły się wydatki państwa na zakup dóbr, a bank centralny
na masową skalę skupuje krótkoterminowe papiery wartościowe.
a)
Kredyt podrożeje, więc udział inwestycji, I, w PKB=C+I+G spadnie. Zapewne
zmniejszy się także udział wydatków konsumpcyjnych, C, w PKB (mnożnik!).
Zwiększy się udział wydatków państwa na zakup dóbr, G, w PKB.
b)
Znowu, zapewne udziały G i C w PKB się zwiększą kosztem I.
c)
Wzrośnie udział C w PKB; zmaleje udział I oraz G (?).
d)
Nie wiadomo, jak zmieni się udział C w PKB, udział I wzrośnie, a udział G zmaleje.
105
10. a)
Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sytuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny podaży pieniądza
w gospodarce, czy też kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego?
b)
A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj polityki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego?
a)
Lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny ilości pieniądza w
gospodarce. Przy stałej podaży pieniądza zmiany zagregowanych wydatków i produkcji
powodują wtedy zmiany stopy procentowej, które tłumią te zmiany zagregowanych
wydatków. W efekcie wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół poziomu
produkcji potencjalnej okazują się względnie małe.
b)
Jeśli bank centralny kontroluje podaż pieniądza, na odpowiednim rysunku zmiany
popytu na pieniądz równolegle przesuwają linię LM. Powoduje to wahania rzeczywistej
wielkości produkcji wokół jej poziomu potencjalnego. Natomiast ustabilizowanie stopy
procentowej na wybranym przez bank centralny poziomie powoduje, że przy stałych
zagregowanych wydatkach w gospodarce – mimo wahań popytu na pieniądz rzeczywista wielkość produkcji się nie zmienia. Sprzyja to sukcesowi polityki
stabilizacyjnej państwa.
Test
106
(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)
i
1.
LM
W sytuacji przedstawionej na rysunku obok w punkcie A:
A. Y>AEPL i MD>MS.
E
B. Y>AEPL i MD<MS.
A
iA
•
C. Y<AEPL i MD>MS.
D. Y<AEPL i MD<MS.
IS
A. TAK.
0
YA
B. NIE.
Y
C. NIE.
D. NIE.
2.
Linia IS przesuwa się równolegle w prawo pod wpływem:
A. Zwiększenia się konsumpcji autonomicznej.
B. Zmniejszenia się wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany poziomu stopy
procentowej.
C. Zmniejszenia się krańcowej skłonności do importu.
D. Zwiększenia się stopy opodatkowania netto.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
107
3.
Linia LM przesuwa się równolegle w lewo pod wpływem:
A. Wzrostu poziomu cen w gospodarce.
B. Zmniejszenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
C. Zwiększenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
D. Spadku nominalnej podaży pieniądza w gospodarce.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. TAK.
4.
Po wzroście wydatków państwa produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM
zwiększa się tym bardziej:
A. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej.
C. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
D. Im większa jest krańcowa skłonność do oszczędzania.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
5.
Po wzroście podaży pieniądza produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM
zwiększa się tym bardziej:
A. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej.
C. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
D. Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji.
A. TAK.
B. TAK.
C. NIE.
D. TAK.
6.
108
W krótkim okresie w zamkniętej gospodarce:
A. Polityka pieniężna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności.
B. Polityka fiskalna jest skuteczna w przypadku klasycznym..
C. Polityka pieniężna jest skuteczna w przypadku klasycznym.
D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności.
A. TAK.
B. NIE.
C. TAK.
D. NIE.
7.
Ekspansywna polityka fiskalna:
A. Zwykle powoduje jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej.
B. Jest rodzajem polityki gospodarczej.
C. Bywa rodzajem polityki stabilizacyjnej.
D. Powoduje jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej.
A. NIE.
B. TAK.
C. TAK.
D. TAK.
8.
Skutkiem restrykcyjnej polityki fiskalnej połączonej z neutralną polityką pieniężną
jest:
A. Jednoczesny spadek produkcji i spadek stopy procentowej.
B. Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej.
C. Jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej.
D. Jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
9.
Przyczyną skoncentrowania się przez Fed w latach 90. XX w. raczej na kontroli stopy
procentowej niż podaży pieniądza mogły być:
A. Rozprzestrzenienie się „innowacji finansowych”.
B. Zmienna polityka fiskalna rządu.
C. Pułapka płynności.
D. Wahania poziomu popytu na pieniądz.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. TAK.