praca magisterska - 1209193513

1
Temat: Formy zachowań
zbiorowych
IDEALNE TYPY ZACHOWANIA SIĘ ZBIOROWEGO. (wg. Stanisława Ossowskiego)
1. Członkowie zbiorowości zachowują się w sposób wyznaczony wspólnością wzorów i
norm utrwalonych w fizycznych dyspozycjach osobników
2. zachowanie się zbiorowe jest wynikiem wzajemnego oddziaływania różnych
ośrodków decyzji indywidualnych lub grupowych.
3. zachowanie się członków zbiorowości kieruje jeden ośrodek decyzji.
W systemie porozumień jest możliwość rozwiązania konfliktów między efektywnością
jednolitego kierownictwa i humanistycznym wartością policentrycznym.
KLASYFIKACJA SYSTEMÓW ZACHOWANIA ZBIOROWEGO
Działania zbiorowe bez Interwencja
wielu
żadnej interwencji decyzji. ośrodków myśli i decyzji.
2
Działanie
1.Przedstawienia zbiorowe. 2. Porządek policentryczny.
nieskoordynowane
przez
żaden wspólny ośrodek
decyzji.
Działanie skoordynowane 3.Porządek
4. System porozumień.
przez
jeden
ośrodek monocentryczny.
decyzji.
Istnieje wiele różnych zachowań zbiorowych. Są to:
Tłumy, opinia publiczna, chwilowe wzorce zachowania takie jak „szał”, panika oraz
histeria masowa.
Jednak najbardziej rzucający się w oczy jest TŁUM – czasowe i niezorganizowane
zgromadzenie jednostek, które znajdują się w bezpośredniej bliskości fizycznej i mają
wspólny obiekt zainteresowania. Wyróżniamy cztery rodzaje tłumu (jest to podział
wg.Blaumera z 1969):
 Tłum aktywny – podekscytowany i reagujący emocjonalnie na zbiór osób, które
często dają upust emocjom w gwałtownych i destrukcyjnych działaniach. Np. akty
przemocy na stadionach i samosądy
 Tłum ekspresywny – typ tłumu, który powstaje z powodu wydarzeń o pewnym
ładunku emocjonalnym. Np. różnego typu imprezy masowe jak Woodstock 1969,
impreza sylwestrowa na Times Square w Nowym Jorku
 Tłum konwencjonalny – ludzi, którzy zebrali się w konkretnym celu i których
działaniami do pewnego stopnia kierują istniejące normy społeczne. Przykładem
takiego tłumu mogą być studenci na wykładzie albo widzowie w kinie.
 Tłum przypadkowy (casual) – zgromadzenie jednostek, które tworzy się
spontanicznie, ponieważ jakieś wydarzenie przyciąga ich uwagę; interakcje między
tymi jednostkami są słabe lub nie ma ich wcale. Np. przechodnie, którzy zatrzymali
się i oglądają skutki wypadku samochodowego lub innego incydentu
 McPhail i Wolhstein wyróżnili(1983) jeszcze jeden rodzaj tłumu mianowicie – Tłum
protestujący – typ tłumu, który ma cechy zarówno tłumu konwencjonalnego jak i
aktywnego. Cóż ostatnio w Polsce często obserwujemy ten rodzaj tłumu... Słynne
blokady dróg, wysypywanie zboża, bitwy z policją...
Istnieje kilka teorii wyjaśniających zachowanie tłumu. Teorie dynamiki tłumu:


Teoria zarażania się – wyjaśnienie zachowania tłumu jako przejawu „umysłu
zbiorowego”, rezultatu utraty indywidualnej tożsamości w wyniku zaraźliwego
rozszerzania się emocji wywołanych daną sytuacją. Teoria ta została zapoczątkowana
przez Le Bona (1960; oryginał 1895), rozwinięta przez Blauma 1951)
Teoria wyłaniania się norm – teoria tłumacząca zachowania tłumu za pomocą norm
społecznych, które powstają w trakcie interakcji między uczestnikami wydarzenia
zbiorowego. Opracowali ją Turner i Killian, ponieważ uważali, że zachowanie się
tłumu jest uwarunkowane przez zmiany społeczne. Komunikowanie się odbywa się
przez interakcję społeczną – niekiedy ma ona formę PLOTKI, czyli nieformalnie
rozpowszechnionej, niepotwierdzonej informacji pochodzącej z anonimowego źródła.
3


Plotka może być prawdziwa lub fałszywa, ale zazwyczaj tak samo trudno jest określić
prawdziwość plotki jak jej pochodzenie. ”Głuchy telefon”
Teorie konwergencji – 1) wyjaśnienie zachowania tłumu przez wskazanie na
podobieństwo psychiczne jednostek, które angażują się w sytuację i we wspólne
działanie. Zwolennikiem tej teorii byli Martin (1920), Allport(1924); 2) termin ten
wskazuje również, że modernizujące się społeczeństwa upodabniają się do siebie w
wyniku procesów modernizacji
Dla mnie tłum można porównać do cząsteczek wody... tak jak ona tłum „płynie” –
człowiek w tłumie jest jak cząsteczka wody... jedna z wielu podobnych. Tłum porywa
jak rwąca rzeka. Dlatego mówi się, że aby nie zostać porwanym przez tłum należy
ukucnąć na skraju tłumu, zatrzymać się w miejscu i pozwolić, aby tłum opłyną nas.
Wtedy może nas nie stratuje.
Tłum jest zachowaniem zbiorowym ograniczony przestrzennie. Jednak o zachowaniach
zbiorowych mówimy, gdy ludzie podobnie reagują na jakieś wydarzenie, mimo że mogą
znajdować się w fizycznym oddaleniu. Z tego powodu wyróżniamy wcześniej wymienione
formy, czyli „opinię publiczną” i uleganie chwilowym wzorcom zachowania( crazes). Trzecia
forma to „ panika i histeria masowa” może zdarzyć się zarówno u ludzi pozostających w
bliskim kontakcie jak i oddalonych fizycznie.
 Opinia publiczna – w skrócie to zbiorowe poglądy społeczeństwa lub jego części w
określonej kwestii. Poglądy te mają odzwierciedlenie w badaniach opinii publicznej.
Ponieważ opinie jednostek nie tylko są różnorodne, ale także zmieniają się wraz z
rozwojem wydarzeń, o opinii publicznej mówi się zawsze w odniesieniu do
określonego czasu. W krajach demokratycznych, gdzie poparcie społeczeństwa jest
niezbędne do sprawowania władzy, politycy często korzystają z wyników badania
opinii publicznej.
Poglądy różnych rodzajów opinii publicznej są często kształtowane przez jednostki o
wysokim statusie społecznym, które odgrywają rolę przywódców opinii publicznej.
Czasem rola ta opiera się na przypisanej im kompetencji( naukowcy – rozbrojenie,
ochrona środowiska, klonowanie, itp.). Przywóctwo może być spowodowane statusem
społecznym ( wpływ mężów i ojców na poglądy ich żon i dzieci).Oczywiście
przywódcami opinii publicznej mogą być czołowe postaci z mediów; komentatorzy
telewizyjni np. T. Lis, K. Durczok, J. Urban i inni. W Polsce może nie jest to tak
widoczne, jednak na zachodzie ludzie tacy jak D. Brinkley, W. Cronkite wywierają
olbrzymi wpływ na opinię publiczną.
Wielu ludzi usiłuje wpływać na opinię publiczną, w tym oczywiście politycy, a także
lobbyści i organizacje grup interesu. Czyniąc to, posługują się propagandą,
przedstawieniem informacji i poglądów, których zadaniem jest wywarcie wpływu i
ukształtowanie opinii publicznej.
Istnieją różne formy propagandy: są to ogłoszenia reklamowe, przemówienia polityczne i
popularyzacja celów pewnych organizacji – to w pewnym stopniu propaganda .
Propaganda to nie zawsze kłamstwo, ale nigdy nie jest to naturalna informacja. Jej celem
jest poparcie określonego poglądu i co za tym idzie przekonanie ludzi o jego słuszności.
Propaganda staje się groźna, kiedy funkcję perswazyjną ukrywa się pod funkcją
objaśniającą.
Dwie formy chwilowych wzorów masowych są szczególnie godne uwagi:
 SZAŁ to forma zachowania, jakiej z entuzjazmem oddaje się duża liczba ludzi w
stosunkowo krótkim czasie. „Szał” jest zwykle traktowany przez ludzi jako rozrywka.
4
Pojawiało się wiele „szałów” np. tiki – tiki, pokemony, taniec disco, hip – hop, a
nawet „Big Brother,”(choć nikt się teraz nie przyzna, że oglądał) i inne tego typu.
Klapp (1969) uważa, że „szał” pozwala na podkreślenie własnej odrębności. ( ale
pokemony to szał na skalę światową – i raczej nie ma nic wspólnego z odrębnością.
Dzieci raczej były odrzucone przez rówieśników, jeśli nie miały Pokemona, niż
wyróżniały się. W tym przypadku trzeba wziąć pod uwagę, że przez szał może dojść
do utraty własnej osobowości.) Szały są powszechne wśród młodzieży, która formuje
swoją osobowość. Ale co z utratą własnej tożsamości? Uleganie „szałom” może
doprowadzić do utraty indywidualności, czyli robienia tego, co inni ludzie.
Na szczęście po pewnym czasie ludzie uznają „szał” za nudy i przestają mu ulegać. Cóż
na miejsce jednych pojawiają się inne szały... tak na miejsce pokemonów pojawiło się
jeszcze więcej kreskówek tego typu jak „Yo-Gi-Oh” lub komiks „WITCH” - podobnie jak
w przypadku pokemonów - mamy tu doczynienia z wielkim biznesem( lalki, kapsle do
gry, komiks, manga, kreskówka) a dzieci chcą to wszystko mieć, a o pokemonach nie
chcą już słyszeć, ponieważ nie są już modne.
 MODA to szczególny styl zachowani lub wyglądu, popularny w danym czasie. Moda
trwa dłużej niż „szał” i jest wytworem nacisku, jaki nowoczesne społeczeństwo
kładzie na zmiany. Stabilne, tradycyjne społeczeństwa uważają modę za niekonieczne,
a nawet niepożądane zjawisko. Moda zwiększa sprzedaż – kreowana jest często w
celach komercyjnych( nowy styl – ludzie pozbywają się starych ubrań{ czasem wcale
nie zniszczonych}, starego uczesania – starego wizerunku i pędzą do sklepu kupować
modne nowe rzeczy, aby uzyskać „New look”. Nie każda moda ma podłoże
ekonomiczne. Czasem jest to podłoże społeczne. Chcemy zachowywać się modnie(
zgodnie ze swoim statusem społecznym), ponieważ chcemy być akceptowani w
swoim środowisku, grupie.
Moda odgrywa większą rolę w życiu społecznym niż „szał”, ponieważ jest bardziej
poważna, nie jest to jedynie „przemijający kaprys”.
Reakcje na strach są różne i często nie mieszczą się w granicach wyznaczanych przez
normy społeczne. Źródłem paniki i histerii jest strach.
 PANIKA to bezwładna ucieczka przed rzeczywistym lub urojonym
niebezpieczeństwem. Do paniki dochodzi, gdy ludzi ogarnia uczucie bezwładnego
strachu, który osłabia ich zdolność do poszukiwania racjonalnych rozwiązań.
Następuje utrata umiejętności racjonalnego myślenia... ludzie nie widzą żadnego
wyjścia z sytuacji, często zaczynają zachowywać się irracjonalnie, egocentrycznie, co
prowadzi do skutków odwrotnych niż zamierzone. W niezliczonych przypadkach
paniki wywołanej przez pożar najwięcej ludzi zginęło na skutek stratowania w tłumie
tłoczącym się przy jednym wyjściu lub niepotrzebnie wyskakując przez okna.
 HISTERIA MASOWA wiąże się z szybkim rozprzestrzenieniem się strachu wśród
grupy ludzi, którzy gwałtownie i w sposób nie kontrolowany reagują na domniemane
zagrożenie ze strony jakichś potężnych sił. Informacja o zagrożeniu jest przekazywana
innym ludziom, którzy reagują równie żywiołowo. Najlepszym przykładem jest strach
przed czarownicami, z Salem w Massachusetts w 1693 r.; bardziej współczesnym
przykładem jest „czerwone zagrożenie” w USA w przemyśle rozrywkowym – skazano
wielu niewinnych ludzi za przynależność do partii komunistycznej. W obu
przypadkach ludzi oskarżano o przynależność do „obcych” potęg ( szatana,
komunizmu). Ostatnio objawił się lęk przed AIDS objawiający się prześladowaniem
homoseksualistów. Wszyscy chyba słyszeli o „Wojnie Światów”... w noc
poprzedzającą Halloween, w 1938 r. Orson Welles nadał przez radio udramatyzowaną
5
wersję powieści H.G. Wellsa „ Wojna Światów” zaznaczył, że to fikcja... jednak
tysiące Amerykanów uwierzyło w inwazję Marsjan i wybuchła masowa histeria...
osoby najsilniej dotknięte paniką trudno było przekonać,że nie było żadnej inwazji.
Histeria masowa jest samonapędzającym się mechanizmem. Rozpowszechnia się
błyskawicznie i trudno ja zatrzymać.
RUCHY SPOŁECZNE W XX STULECIU.
Historycy, socjologowie określają wiek XX mianem wieku ruchów społecznych, a zwłaszcza
społeczeństwa ruchów społecznych wg Bronisława Misztala.
1. Ruch bolszewicki Rosji 1905r. – 1917r.
2. Nacjonalizm i ruchy faszystowskie w Niemczech i we Włoszech 1919r. – 1939r.
3. Ruchy antykolonizacyjne, Afryka – Kongo, Algieria; Azji – Kambodża, Wietnam II
połowa XX wieku.
4. Ruchy studenckie 1966r. – 1968r. skierowane przeciwko konsumeryzmowi, czyli
postawie konsumpcyjnej i hedonistycznej nastawionej na szczęście cechujące zdaniem
studentów współczesne społeczności zachodnie.
5. Ruch pacyfistyczny – końcowa faza wojny z Wietnamem, przerodził się przeciwko
rozmieszczeniu w Europie Zachodniej głowic nuklearnych 1970r. – 1985r.
6. Ruch ekologiczny.
7. Ruch feministyczny.
8. Ruch „Solidarności” w Polsce.
9. Ruchy antyglobalistyczne to fenomen występujący na przełomie wieków.
RUCHY SPOŁECZNE (wg Piotra Sztompke)
Ruchy społeczne są formą działań zbiorowych, która związana jest z realizowaniem jakiegoś
rodzaju zmiany społecznej przebiegającej w ramach nie zinstytucjowanych i nie
sformalizowanych. Społeczeństwo nowoczesne stworzyło sprzyjające warunki formowania
się, mobilizowania i różnych ruchów społecznych.
1. Proces urbanizacji doprowadził do powstania wielkich skupisk ludności na
stosunkowo niewielkiej przestrzeni.
2. Proces indrustralizacji doprowadził do zgromadzenia w fabrykach, czy przy
fabrycznych osiedlach wielkich mas pracowników.
3. Umasowienie edukacji doprowadziło do skupienia licznej rzeczy uczniów i studentów
oraz umożliwiło lepsze definiowanie spraw publicznych.
4. Rozwój nowoczesnej technologii ułatwił rekrutację i mobilizację ruchów społecznych
(rozwój komunikacji, Internetu, telefonów komórkowych itp.)
5. W nowoczesnym społeczeństwie miejskim i przemysłowym rośnie pula nie
zadowolenia, czyli populacja upośledzonych względnie ludzi.
6. Wykształciła się ideologia aktywistyczna podkreślająca wagę i potrzebę zmian.
7. W obszarze polityki większość społeczeństw nowoczesnych odchodzi od form
autokratycznych czy totalitarnych w stronę demokracji.
8. Poszerza się margines wolnego czasu.
6
Źródła:
Norman Goodman „Wstęp do socjologii”
Piotr Sztąpka „Socjologia”
Przykłady
mediów
z
Internetu
i
innych