Podmioty zbiorowego prawa pracy

Prawo pracy 19
Podmioty zbiorowego prawa pracy.
1. Związki zawodowe:
I. Geneza i rozwój:
A. Okres bezwzględnego zakazu działania związków zawodowych, np. ustawa Combination Act
w Anglii (do 1834 roku), we Francji (1864). Okres zakazu trwał kilkadziesiąt lat.
1
Prawo pracy 19
B. Tolerancja związków zawodowych, dopuszczenie do funkcjonowania – możliwe to było przez
uchylenie zakazów. Ich byt nie miał wsparcia jednak w ustawie, co ułatwiało w praktyce
skuteczne zwalczanie związków zawodowych. Skończył się ten okres w ostatnim
ćwierćwieczu XIX wieku.
C. Okres możliwości działalności związków zawodowych. Pojawiły się wtedy ustawy, takie jak
np. w Anglii w 1871 roku.
D. Przyciąganie związków zawodowych do współpracy – faza związana z komunizmem.
Wykorzystywanie związków zawodowych w celach ideologicznych.
II. Obowiązujące w tym zakresie prawo:
A. Zasada wolności związkowej (prawo kolacji) – silne umocowanie w prawie międzynarodowym
(Konwencja 87 o wolności związkowej, konwencja 98 o organizacji związkowej), europejskim.
B. Definicja:
Związek zawodowy to organizacja społeczna, która zrzesza ludzi pracy*
w celu reprezentowania ich praw i interesów zawodowych.
Organizacja, by być związkiem zawodowym, musi spełniać kilka cech:
- musi być samorządna
- niezależna (od pracodawców jak i organów administracji i władzy państwowej)
- dobrowolna (nie może być przymusu należenia do niej)
- demokratyczna (dopuszczenie do głosu samych mas członkowskich)
- sformalizowana struktura organizacyjna
- musi mieć byt trwały.
2
Prawo pracy 19
*Pojęcie „ludzi pracy” – jest znacznie szersze niż pojęcie pracownika. Pełną wolność
zrzeszania się mają także osoby bez statusu pracownika, takie jak:
- członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych;
- osoby skierowane w celu odbycia zasadniczej służby wojskowej;
- osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej pod warunkiem, że nie są
równocześnie pracodawcami;
- funkcjonariusze (osoby pozostające w stosunku służbowym); choć tutaj jest to limitowane i
poddane pewnym restrykcjom (np. w strukturach policji istnieje zasada istnienia tylko
jednego związku zawodowego), chociaż np. celni nie są poddani żadnym restrykcjom.
Czasami jednak konstytucyjnie jest zakaz, np. sędziowie nie mogą należeć do związków
zawodowych
- niekiedy ustawodawcy stosują ograniczone prawo kolacji, polegające na tym, że nie można
tworzyć związków zawodowych, ale można przystępować do już istniejących (także gdy ktoś
był w związku to może ten status utrzymać, np. emeryci).
Nie przewiduje się prawa zrzeszania osób samozatrudnionych czy pracujących na umowę
zlecenia. Zauważa się, że jednak zleceniodawcy czy samozatrudniający się, to też są ludzie
pracy, bo funkcjonują dzięki własnej pracy, żyją z pracy rąk własnych.
Biorąc to pod uwagę „Solidarność” wystosowała skargę do Komitetu Wolności Związkowej, w
której zarzuciła naruszenie przez polskiego ustawodawcę naruszenie Konwencji 87 (z której
nie wynikają takie ograniczenia podmiotowe). Komitet przyznał rację „Solidarności” - uznał,
że stan prawny w tym zakresie jest niezgodny z międzynarodowym i zażądał zmian
korygujących.
C. Model istnienia związków zawodowych:

Monistyczny
- istnieje tylko jedna struktura związków zawodowych. Gdy prawo
zakazuje tworzenia innych struktur niż ta już działająca albo gdy prawo nie zakazuje, ale z
różnych względów (np. taktycznych) sami pracownicy uznają, że lepiej reprezentuje ich
tylko jedna organizacja związkowa.
3
Prawo pracy 19
Monizm negatywny, sprzeczny z zasadą wolności zrzeszania się był w strukturach
komunistycznych.
Monizm będący wynikiem wyboru dokonywanego rpzez pracowników jest rzadko
spotykany, ale niekiedy po prostu jedna centralna związkowa jest tak dominująca, że
granicy aż z monizmem, np. w Niemczech.

Istnienie pluralizmu związkowego – istnienie wielu związków zawodowych. Jest on
powszechny. W Polsce jest od 1989 roku, choć jego początki sięgają lat 80., kiedy
pojawiła się „Solidarność”.
D. Powstanie (utworzenie związku zawodowego):
 zgodnie z ustawą powstaje na mocy uchwały o jego utworzeniu, podjętej przez co najmniej
10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych (założycieli). Są to wymagania
niewielkie, w niektórych krajach są to wymagania np. kilkuset osób, u nas ten niewielki
wymóg
 rola założycieli – uchwalenie pierwszego statutu i wyłonienie komitetu założycielskiego
(od 3 do 7 osób)
 Komitet założycielski w ciągu 30 dni powinien złożyć wniosek o rejestrację związku
zawodowego w KRS. Jeśli wniosek nie zostanie złożony w tym terminie, to uchwała o
założeniu związku zawodowego traci moc.
 jeśli organ rejestrowy odmawia zarejestrowania ZZ:
 wg jednych byt prawny związku zawodowego jest już nieaktualny, nie ma związku
zawodowego bez rejestracji, więc odmowa tak skutkuje
 inni uważają, że ZZ istnieje dalej, ale bez osobowości prawnej (czyli bez zaplecza
gospodarczego, które osobowości prawna gwarantuje).
4
Prawo pracy 19
Trzeba podkreślić, że rejestracja oznacza nabycie osobowości prawnej przez związek
zawodowy. Znaczenie rejestracji jest zatem dyskusyjne. Prof. uważa, że rejestracja jest
warunkiem prawnego bytu związku.
E. Zakończenie działalności przez związek zawodowy:
 przede wszystkim - jako organizacja samorządna - sama może podjąć uchwałę o
rozwiązaniu się, a co za tym idzie – ulec likwidacji. Jest to pozostawione w gestii
statutów w jaki sposób i kiedy może dojść do likwidacji;
 sąd wykreśla związek zawodowy, gdy dalsza działalność stała się niemożliwa, np. z
powodu likwidacji zakładu pracy. Sąd wykreśla także, gdy liczba członków związku
zawodowego wynosi mniej niż 10 członków przez okres dłuższy nić 3 m-ce;
 na wniosek Ministra Sprawiedliwości, gdy związek zawodowy prowadzi
działalność sprzeczną z ustawą.
F. Zakładowa organizacja związkowa – zdecydowana większość przepisów, jeśli przewiduje
uprawienia związkowe, to przewiduje je właśnie dla zakładowej organizacji związkowej.
Dlatego warto wiedzieć, czym jest i jaki ma status prawny.
Może ona być:
a) Związkiem zawodowym obejmującym pracowników z jednego zakładu pracy, czyli pokrywa
się tu ze związkiem jako całością (czyli jest oddzielnym związkiem zawodowym).
b) Jednostką organizacyjną
pozazakładowego.
szerszej
struktury
5
związkowej,
związku
zawodowego
Prawo pracy 19
W orzecznictwie SN wypracowano stanowisko zgodnie z którym zakładową organizacją
związkowym jest tylko taka jednostka organizacyjna, która działa u pracodawcy, jeśli
obejmuje zakresem działania wszystkie wewnętrzne jednostki organizacyjne występujące u
danego pracodawcy. Czyli musi występować we wszystkich strukturach wewnętrznych
organizacyjnych. Związki powinny dostosować swoja strukturę do nowej organizacji
wewnętrznej zakładu pracy, np. gdy pracodawca zatrudni nowych pracowników.
c) Uprawienia przysługują tylko gdy min. 1o członków, będących pracownikami, chałupnikami
bądź będących funkcjonariuszami pełniącymi służbę w danej jednostce.
d) W jaki sposób można weryfikować czy się spełnia ten odstawowy wymóg – obowiązek
przedstawiania co kwartał pracodawcy informacji nt. liczby swoich członków wg stanu na
ostatni dzień kwartału. Jeśli ta liczba spada poniżej ustawowego minimum, to zakładowa
organizacja związkowa przedaje istnieć w sensie prawnym. Pracodawca jest wtedy
zwolniony ze współdziałania, konsultowania się. Brakiem ustawowym jest to, ze
ustawodawca nie przewiduje żadnej procedury weryfikowania prawdziwości informacji
przedstawionej przez związek zawodowy.
Istnieje w naszym kraju wiele jednostek zatrudniających niewielu pracowników, w których
nie istnieje możliwość powołania organizacji związkowej. Ustawodawca przewidział wiec
możliwość tworzenia międzyzakładowych organizacji związkowych i przyznał im
uprawnienia zakładowej organizacji związkowej – czyli można łączyć swoje siły po to, aby
realizować uprawnienia zakładowej organizacji związkowej.
G. Reprezentatywność związków zawodowych – uprawnienia do reprezentowania interesów
określonej grupy pracowników, dające tej organizacji pierwszeństwo (a nawet wyłączność) w
wykonywaniu funkcji związkowych. Nie jest ona cecha naturalną, jest raczej kwalifikacją
normatywną (decyduje o niej ustawa), przy czym ustawodawca nie powinien czynić tego w
sposób dowolny, powinien opierać się raczej na kryteriach obiektywnych, dążyć do tego, aby
ów status miały te organizacje, które najlepiej reprezentują interesy pracowników.
Może ona być wyłączna lub niewyłączna:
6
Prawo pracy 19
o
o
wyłączna - prawo do reprezentowania przyznaje się wyłącznie jednej organizacji;
niewyłączna – taki status ma więcej niż jedna organizacja związkowa (z tym mamy do
czynienia w polskich przepisach).
Największe znaczenie mają:


Ustawa o Trójstronnej Komisji i Komisji Dialogu Społecznego
Kodeks pracy
Biorąc pod uwagę te dwa akty prawne można wyróżnić 4 poziomy reprezentatywności:
1. Reprezentatywność na poziomie ogólnokrajowym.
Znajduje zastosowanie w stosunkach trójstonnych, do negocjowania porozumień
generalnych. Na tym poziomie są ogólnokrajowe związki zawodowe, względnie konfederacje,
które zrzeszają więcej niż 300000 członków, będących pracownikami i działają w podmiotach
gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w
Polowie sekcji polskiej klasyfikacji działalności.
Zadania:
 uwidaczniają się w komisji trójstronnej,
 ustalanie wynagrodzenia mini lanego,
 kompetencje określone w ustawie o związkach zawodowych (prawo do opiniowania
założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętych działaniem danego związku
zawodowego, prawo do wyrażania publicznie swoich opinii nt. zgłoszonych projektów i
założeń aktów pranych; prawo do opiniowania tzw. dokumentów konsultacyjnych UE, np.
zielonych ksiąg; prawo do opiniowania projektów aktów UE; prawo występowania z
wnioskami o wydanie/zmianę ustawy lub innego aktu prawnego (nie można tego mylić z
inicjatywna ustawodawcza, której oczywiście nie maja; występowanie do SN z wnioskiem
o wyjaśnienie przepisów prawnych/aktów prawnych, które budzą wątpliwości, wiążą się z
niejednolitym orzecznictwem sadowym.
7
Prawo pracy 19
2. Na poziome regionalnym.
Ma zastosowanie w stosunkach trójstronnych na poziomie regionu. Wiąże się z komicjami
dialogu społecznego.
3. Reprezentatywność na poziomie ponadzakładowym.
Odnosi się do zawierania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy. Jest uzyskiwana
po spełnieniu określonych warunków z KP (3 kryteria) albo przysługuje z mocy prawa (gdy
wchodzą w skład reprezentatywnej konfederacji, wtedy niezależnie od liczebności).
4. Reprezentatywność na poziomie zakładowym.
Ważna z punktu widzenia ze wzgl. Zakładowych układów zbiorowych pracy. Jednak do tej
reprezentatywności ustawodawca odwołuje się dosyć często, np. w przepisach o
zwolnieniach ekonomicznych – tu ustawodawca stanowi o jakichś tam usprawnieniach
tych organizacji na poziomie zakładu pracy.
____________________________________________________________________________
Poza związkami zawodowymi istnieją inne przedstawicielstwa pracownicze:
I.
II.
III.
IV.
V.
Rady Pracowników – funkcjonują w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą,
zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Jest to organ konsultacyjno-inforacyjny załogi.
Udział pracowników w radach nadzorczych spółek (pracowniczy skład rad nadzorczych).
Rady pracownicze – organ przedstawicielski w przedsiębiorstwach państwowych.
Europejskie Rady Zakładowe – w sferze związanej z prawem wspólnotowym.
Przedstawicielstwa pracownicze powoływane ad hoc dla załatwienia konkretnych spraw –
brak elementu trwałości. Mają charakter subsydiarny wobec związków zawodowych – są
powoływane wtedy, kiedy nie ma związków zawodowych. Mają charakter doraźny. Tryb
8
Prawo pracy 19
powoływania nie jest narzucany przez ustawodawcę, są powoływane w trybie przyjętym u
danego pracodawcy. Do zadań doraźnych należą uprawnienia konsultacyjne dot. zwolnień
grupowych itp.
____________________________________________________________________________
2. Organizacje pracodawców:
A. Jako kontrahent/partner związków zawodowych jest podmiotem zbiorowego prawa pracy;
istnieje cos takiego jednak jak organizacje pracodawców.
B. Organizacja pracodawców należy do tego samego typu zrzeszeń co pracownicze związki
zawodowe. W Polsce działają na podstawie odrębnej ustawy z 1991 roku (choć w wielu
innych państwach jest to ten sam akt prawny co do związków zawodowych, bo działa to
bardzo analogicznie). Ma reprezentować prawa i interesy podmiotów zatrudniających.
Zrzeszają członków na rożnych szczeblach wg skomplikowanych struktur organizacyjnych –
zalecz to od branży itp. Struktury te wyglądają bardzo mozaikowo.
Na szczeblu ogólnokrajowym reprezentatywność maja tylko niektóre organizacje
pracodawców:
a) Organizacja „Pracodawcy RP” – reprezentuje polskich pracodawców na forum
międzynarodowym organizacji pracy. Trójstronna zasada reprezentacji w MOPie
interesuje i tam właśnie polscy pracodawcy są przez nią….
b) Polska konfederacja pracodawców prywatnych „Lewiatan”
c) Związek pracodawców BCC – początkowo była to organizacja typowo biznesowa.
Chodziło o ochronę interesów przedsiębiorców. Formuła prawna była dosyć szczególna,
bo była to spółka prawa handlowego. Ale w 2002 roku zarejestrowano na bazie BCC
9
Prawo pracy 19
związek pracodawców. W efekcie działa w podwójnym kształcie. Często członkowstwo
krzyżuje się i są to te same podmioty.
d) Związek rzemiosła polskiego
Organizacja pracodawców musi spełniać określone cechy:
- pracodawczy skład organizacji
- przyjęcie przez tę organizację zadania obrony i reprezentacji interesów i praw pracodawców
- samorządność
- niezależność
- dobrowolność członkowstwa
- trwałość
- demokracja wewnętrzna
- sformalizowana struktura organizacyjna
Od związku zawodowego różni się składem członkowskim (zrzeszają niepracowników i innych
ludzi pracy, lecz tylko i wyłącznie pracodawców!).
Ustawa o organizacjach pracodawców – istotne znaczenie z zakresu prawa zrzeszania się
Wersja z 91r. przewidywała, że tworzyć organizację mogą tylko pracodawcy prowadzący
działalność gospodarczą, co wyłączyło z zakresu tego prawa koalicje chociażby pracodawców
działających w sferze publicznej; pod wpływem krytyki, także MOP, że takie zawężenie nie
jest zgodne z zasada wolności, wyrażoną m. in. w konwencji 87 MOP. W chwili obecnej (po
nowelizacji) mamy na uwadze pracodawców w rozumieniu KP (art. 3 KP).
Członkami tych organizacji są pracodawcy w znaczeniu prawnym, a nie kierownicy zakładów
pracy (managerowie, top managerowie;).
10
Prawo pracy 19
Kierownicy mogą tworzyć swoje organizacje, związki zawodowe menagerów, ale nie są
podmiotami w tych organizacjach pracodawców, mogą reprezentować organizacje, ale nie są
członkami tychże.
Biorąc to pod uwagę, nie tworzą organizacji zrzeszenia pracodawców – izby gospodarcze ,
handlowe (ze wzg. na cel – reprezentują interesy biznesowe, a nie pracodawców). Ponadto
partnerem u nich nie są pracownicy, lecz raczej organu administracji państwowej.
Pamiętajmy, że nawet organizacja biznesowa może stać się organizacją pracodawców, o ile
dokona odpowiedniej rejestracji w trybie przewidzianym w ustawie o organizacjach
pracodawców.
C. Zakładanie organizacji pracodawców:
w dużej mierze mamy tu do czynienia z rozwiązaniami będącymi lustrzanym
odbiciem przyjętych dla związków zawodowych, z pewnymi zastrzeżeniami;
punktem wyjścia jest uchwała zgromadzenia założycielskiego pracodawców (co
najmniej 10 pracodawców bierze udział; o ile 10 pracowników jako liczba minimalna
dla założenia związku zawodowego, to nie daleko idący wymóg, o tyle tu liczba 10
pracodawców to wymóg daleko idący; to pewna uciążliwość).
Zgromadzenie założycielskie ma uchwalić statut oraz wybrać komitet założycielski, który
ma podobne zadania jak w wypadku związków zawodowych – wniosek o rejestrację.
Bezskuteczny upływ terminu 30 dniowego – uchwala o utworzeniu związku
pracodawców traci moc.
11
Prawo pracy 19
Inne kwestie związane ze skutkami odmowy rejestracji – podobnie jak w wypadku
związków zawodowych.
Także tu są zróżnicowane stanowiska odnośnie bytu organizacji pracodawców.
D. Skreślenie związku pracodawców z rejestru – te przypadki kształtują się podobnie jak w
wypadku związków zawodowych.
Inspekcja Pracy wiąże się z ochroną zdrowia, przepisami BHP – wyłączona z egzaminu jak i
konkursu.
ORGANY ZAANGAŻOWANE W ROZWIĄZYWANIE SPORÓW W ZAKRESU PRAWA PRACY – w tej
kwestii obowiązuje tylko to, co było na ćwiczeniach. Pomijamy na wykładzie.
Teraz będziemy mówić o ustaniu stosunku pracy
12
Prawo pracy 19
13