strategia produktu turystycznego gotania
advertisement
STRATEGIA PRODUKTU TURYSTYCZNEGO GOTANIA Opracowanie zostało wykonane w ramach zadania pn. „Promocja turystyczno-gospodarcza regionu hrubieszowsko-tomaszowsko-zamojskiego – GOTANII” realizowanego w ramach projektu: „Zainwestuj w Gotanii - projekt rozwoju ponadlokalnej marki regionu hrubieszowsko - tomaszowsko – zamojskiego”. y SPIS TREŚCI 1. ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI I POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO OBSZARU ........................................................................ 4 1.1. Analiza dokumentów strategicznych obszaru ................................................................................................................................... 4 1.1.1. Dokumenty krajowe ............................................................................................................................................................. 4 1.1.2. Dokumenty województwa lubelskiego ................................................................................................................................... 5 1.1.3. Dokumenty powiatów i gmin ................................................................................................................................................ 7 1.2. Analiza sytuacji na krajowym, regionalnym i lokalnym rynku turystycznym – sytuacja obecna i prognozy .......................................12 1.2.1. Sytuacja obecna na rynku turystycznym ............................................................................................................................... 13 1.2.2. Prognozy rozwoju turystyki ................................................................................................................................................. 29 1.3. Audyt turystyczny obszaru GOTANII ...............................................................................................................................................33 1.3.1. Walory turystyczne GOTANII............................................................................................................................................... 33 1.3.2. Gmina wiejska Mircze ........................................................................................................................................................ 35 1.3.3. Gmina miejska Hrubieszów ................................................................................................................................................. 38 1.3.4. Gmina wiejska Komarów-Osada.......................................................................................................................................... 39 1.3.5. Gmina wiejska Tomaszów Lubelski ...................................................................................................................................... 42 1.3.6. Pozostałe gminy obszaru GOTANII ....................................................................................................................................... 44 2 1.4. Analiza porównawcza potencjału turystycznego względem innych regionów Polski ........................................................................46 1.4.1. Roztocze ........................................................................................................................................................................... 46 1.4.2. Podlasie ............................................................................................................................................................................ 48 1.4.3. Bieszczady ........................................................................................................................................................................ 50 1.5. Analiza benchmarkingowa - Centrum Słowian i Wikingów Wolin ....................................................................................................52 1.6. Analiza SWOT.................................................................................................................................................................................58 2. KIERUNKI ROZWOJU TURYSTYCZNEGO OBSZARU WSKAZANYCH PRZEZ STRATEGIĘ MARKI GOTANIA ...................... 59 2.1. Turystyka kulturowa ......................................................................................................................................................................59 2.2. Turystyka kulinarna ........................................................................................................................................................................70 2.3. Turystyka rozrywkowa ...................................................................................................................................................................71 2.4. Turystyka kwalifikowana ................................................................................................................................................................73 2.5. Agroturystyka ................................................................................................................................................................................74 3. SZCZEGÓŁOWA KONCEPCJA W ZAKRESIE MARKOWYCH PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH OBSZARU GOTANIA .......... 76 3.1. Istota i elementy produktu turystycznego .......................................................................................................................................76 3.2. Określenie podstawowej i uzupełniającej koncepcji rozwoju produktów turystycznych obszaru GOTANIA ......................................81 3.3. Plan i harmonogram wdrożenia markowych produktów turystycznych obszaru .................................Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 3.4. Zasady monitorowania sposobu i efektów wdrażania markowych produktów turystycznych obszaru ........................................... 102 3 1. ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI I POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO OBSZARU 1.1. Analiza dokumentów strategicznych obszaru 1.1.1. Dokumenty krajowe Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Polska posiada znaczne zasoby naturalne będące szansą rozwojową. Środowisko przyrodnicze cechuje przede wszystkim wyjątkowa różnorodnośd biologiczna w zróżnicowanych regionalnie warunkach. Walory naturalne w połączeniu z potencjałem kulturowym i korzystnym położeniem w środku Europy czynią z Polski atrakcyjne miejsce do zwiedzania i wypoczynku. Dla wielu słabiej uprzemysłowionych, a atrakcyjnych środowiskowo regionów Polski (np. Nizina Południowopodlaska) turystyka stanowi podstawową szansę rozwojową. Niezbędną rolę odgrywa wsparcie inicjatyw lokalnych przez władze publiczne, które wyznaczają szlaki turystyczne i wodne, tereny łowieckie, obszary rekreacyjne oraz pomagają przy rozbudowie niezbędnej infrastruktury. Na korzystny wizerunek Polski wpływają także zasoby dziedzictwa kulturowego w postaci zabytków antropogenicznych i osiągnięd krajowych twórców. Polska powinna czerpad korzyści z rozwoju turystyki przyczyniającej się do wzrostu gospodarczego regionów, tworzenia nowych miejsc pracy oraz promocji regionów i kraju. Do zadao mających na celu konkurowanie i intensyfikację działao na rynku turystycznym należy wzbogacenie wachlarzu usług wymagających powstania i rozbudowy obiektów bazy i infrastruktury turystycznej. Odnośnie województwa lubelskiego w Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 nacisk zostanie położony na zwiększenie udziału sektora kultury i turystyki. 4 1.1.2. Dokumenty województwa lubelskiego Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020 Dokument „Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego” jest narzędziem planowania działao mających na celu trwały rozwój społeczno – gospodarczy regionu. Jednym z siedmiu opracowanych priorytetów jest ochrona i wykorzystanie dziedzictwa kulturowego regionu. Zmiany obejmują m.in. tworzenie szlaków turystycznych, modernizację obiektów sportowo – rekreacyjnych, prace remontowo – konserwatorskie w obiektach zabytkowych oraz prowadzenie marketingu turystycznego. Lubelszczyzna została określona regionem atrakcyjnym turystycznie. Wiele gmin ma potencjał do rozwoju funkcji turystycznej jako czynnika aktywizującego miejscową ludnośd. W polityce regionalnej bogactwo kulturowe nie jest w pełni wykorzystywane, więc w odniesieniu do niektórych obszarów może zostad zaprzepaszczone. Mimo że Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego nie zalicza obszaru Gotanii do miejsc posiadających kompleksową ofertę turystyczną, niezbędne jest eksponowanie autentyzmu i oryginalności tego terenu. Poprzez rozwój i kształtowanie tożsamości kulturowej oraz edukację ekologiczną mieszkaoców powyższy stan może ulec zmianie na lepsze. Plan Marketingu Turystyki w województwie lubelskim na lata 2007-2013 W Planie Marketingu Turystyki w województwie lubelskim określone zostały główne kierunki rozwoju turystyki regionalnej. Dokument uwzględnia wszelkie uwarunkowania, kierunki rozwoju oraz strategiczne działania adresowane do podmiotów realizujących regionalną politykę społeczno – gospodarczą. Opracowanie powstało na podstawie Strategii Rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020 oraz Koncepcji programowo – przestrzennej rozwoju turystyki i rekreacji w województwie lubelskim. Celem Planu Marketingu Turystyki jest określenie możliwości zrównoważonego rozwoju gospodarki turystycznej. Do konkretnych działao należy: propagowanie rozwoju różnorodnych form 5 turystyki i rekreacji, zachowanie bioróżnorodności, racjonalne wykorzystanie bazy turystycznej, zasobów ludzkich, turystycznych oraz finansowych. Opracowanie obejmuje charakterystykę stanu zagospodarowania turystycznego województwa lubelskiego, główne kierunki rozwoju sektora turystyki, źródła finansowania projektów. Ponadto określa atrakcyjne obszary turystyczno – rekreacyjne, preferowane formy aktywności turystyczno – rekreacyjnej oraz plan promocji produktów turystycznych. Celem działao marketingu turystycznego jest szybki wzrost liczby turystów w województwie lubelskim oraz wykreowanie atrakcyjnego wizerunku regionu w całej Polsce i za granicą. Do konkretnych przedsięwzięd będą należały: poprawa promocji, usprawnienie systemu informacji, rozwój instytucji turystycznych oraz kształcenie kadr w sektorze. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego powstał w 2002 roku. Jest to trzytomowy dokument obejmujący uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, kierunki polityki przestrzennej w formie opracowania i mapy. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju przestrzennego województwa lubelskiego określone są przez opracowania i dokumenty rangi krajowej (głównie „Koncepcję polityki przestrzennego zagospodarowania kraju”) i międzynarodowej oraz relacje z otoczeniem w postaci omówienia problematycznych zagadnieo. Określenie wewnętrznych uwarunkowao polega na analizie czterech sfer: ekologicznej, społecznej, gospodarczej i infrastruktury technicznej. W dokumencie Międzyrzec Podlaski ujęty jest jako ośrodek turystyczny o regionalnej randze, w którym kształtowanie przemysłu turystycznego umożliwia wykształcenie funkcji specjalistycznych związanych z organizacją i obsługą ruchu turystycznego, rozbudowę bazy noclegowej, gastronomicznej i paraturystycznej, rewaloryzację obiektów i zespołów zabytkowych, powołanie regionalnych i lokalnych ośrodków informacji turystycznej. 6 Wymogiem i ustaleniem przez kierunki polityki przestrzennej województwa jest kompleksowa rewaloryzacja dolin rzecznych w Międzyrzecu Podlaskim. Ustalony został także obowiązek opracowania „systemów przyrodniczych miast” (SPM). Oznaczają one spójną przestrzennie sied terenów o nadrzędnych funkcjach przyrodniczych z zależnym od nich wykorzystaniem, np. wypoczynkowym, mieszkaniowym. Stabilizacja i ochrona przyrody zależą od wielkości miasta, charakteru zagospodarowania, cech i uwarunkowao przyrodniczych. Międzyrzec Podlaski kwalifikuje się do prac nad identyfikacją SPM dopiero w drugim rzędzie, gdyż zachwianie równowagi ekologicznej w mieście nie jest bardzo rażące. Miejscowośd objęta jest programem „zielonych pierścieni”, czyli czynną strefą ochrony krajobrazu. Strategia zalesieo w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego opiera się o Krajowy Program Zwiększania Lesistości. Zagadnienie dotyczy także Międzyrzeca Podlaskiego, gdzie celem zwiększenia powierzchni lasów jest przeciwstawianie powstawaniu gruntów marginalnych. 1.1.3. Dokumenty powiatów i gmin Strategia Rozwoju Powiatu Zamojskiego na lata 2007-2020 Tylko jedna gmina powiatu zamojskiego – Komarów-Osada bierze udział i jest jednym z liderów projektu „Promocja turystyczno-gospodarcza regionu hrubieszowsko-tomaszowsko-zamojskiego – GOTANII”. Dokument prezentuje wizję rozwoju powiatu zamojskiego z uwzględnieniem elementów strategii rozwoju województwa lubelskiego i strategii rozwoju poszczególnych gmin. Wzięto pod uwagę również realia ekonomiczne kraju, województwa i powiatu Kierunki działao proponowane w opracowaniu spełniają kilka funkcji: - regulacyjną, określającą politykę władz samorządowych w zakresie kierunków ii tempa rozwoju powiatu zamojskiego, - stymulującą rozwój powiatu (a zwłaszcza jego gospodarki), 7 - informacyjno-promocyjną, - kontrolno-koordynacyjną. Strategia Rozwoju Powiatu Hrubieszowskiego na lata 2008-2015 Dokument obejmuje diagnozę strategiczną polegającą na ocenie głównych uwarunkowao wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju, projekcje przyszłego rozwoju powiatu, opis obszarów priorytetowych i celów operacyjnych, wdrażanie, monitorowanie oraz wykaz źródeł finansowania działao zawartych w strategii. Wśród celów największe znaczenie dla turystyki ma rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej, tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi turystyki i agroturystyki, ochrona i restauracja obiektów dziedzictwa kulturowego oraz placówek muzealnych i instytucji kultury, wzmocnienie społeczno-ekonomicznego i turystycznego potencjału Hrubieszowa oraz wypromowanie współpracy międzynarodowej z Ukrainą. Strategia Rozwoju Powiatu Tomaszowskiego na lata 2000-2010 Celem dokumentu jest przygotowanie pod względem merytorycznym zestawu zadao określających rozwój społeczno-gospodarczy powiatu tomaszowskiego. Proponowane w strategii kierunki działao spełniają następujące funkcje: staną się instrumentem zarządzania, materiałem promocyjnym, a wobec ewentualnych inwestorów i instytucji pomocowych materiałem informacyjnym i edukacyjnym o mechanizmach i preferencjach rozwojowych istotnych dla społeczeostwa ziemi tomaszowskiej. W strategii powiat tomaszowski przedstawiono jako region o dużej różnorodności przyrodniczej, krajobrazowej, bogatej historii i tradycjach kulturowych, posiadający szereg walorów wypoczynkowych i sprzyjających różnorodnym formom turystyki, np. agroturystyki. 8 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta Hrubieszów na lata 2007-2015 Całościowa koncepcja rozwoju gminy miejskiej Hrubieszów zmierza ku zrównoważonemu rozwojowi. Celem związanym z funkcją turystyczną jest „Hrubieszów miastem turystyki”, w ramach którego podejmuje się opracowanie programu rozwoju turystyki w mieście w oparciu o szczegółowa inwentaryzację zasobów. Miernikiem rezultatu tego działania będzie liczba produktów turystycznych. Drugim zadaniem jest stworzenie ofensywnego programu promocji walorów turystycznych, zasobów dziedzictwa kulturowego i atrakcyjności przyrodniczej, które zostanie zmierzone liczbą inicjatyw promocyjnych w ciągu roku. Wytyczną opracowania jest kreacja silnej marki „produktu lokalnego Hrubieszów” we wszystkich obszarach aktywności – gospodarce, turystyce i kulturze. Strategia Rozwoju Gminy Komarów-Osada 2008-2015 Dokument zawiera diagnozę stanu rozwoju gminy (z uwzględnieniem sektora turystyki), wizje strategicznego rozwoju jednostki terytorialnej, misje, cele oraz system wdrażania, finansowania oraz monitorowania realizacji strategii. Do preferowanych kierunków rozwoju gminy należy agroturystyka, rozwój przemysłu rolno – spożywczego, propagowanie turystyki kwalifikowanej oraz budowa dróg. Rozwój sektora turystyki jest jedną z form wzmacniania lokalnej gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem. Podstawę stanowią walory przyrodnicze i krajobrazowe, czyli atrakcyjne tereny, zarówno dla wypoczynku, rekreacji, jak i dla uprawiania turystyki, szczególnie pieszej i kolarskiej, a w sezonie zimowym także narciarstwa śladowego. W tym celu zaplanowano stworzenie podstawowej infrastruktury turystycznej (ścieżki dydaktyczne i spacerowe, szlaki rowerowe, parkingi). 9 Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów 2008-2020 Opracowanie pozwala na stworzenie jednego z podstawowych warunków sprawnego i efektywnego zarządzania gminą. Równocześnie przyczynia się do znalezienia odpowiednich rozwiązao do efektywnego gospodarowania zasobami. Do obszarów priorytetowych należy m. in. zmiany w sposobie użytkowania terenu (rozwój różnych form turystyki i agroturystyki, promocja gospodarcza walorów turystycznych i inwestycyjnych), poprawa stanu środowiska naturalnego i kulturowego, rozwój systemu komunikacji i infrastruktury, w tym bazy turystycznej. Z punktu widzenia rozwoju przemysłu turystycznego do najważniejszych inicjatyw zalicza się: tworzenie terenów zielonych, wyznaczanie i utrzymanie szlaków turystycznych, tworzenie miejsc rekreacyjnych w celu wykorzystania lokalnego mikroklimatu, organizowanie imprez o krajowym i międzynarodowym znaczeniu, restaurowanie i udostępnianie zabytków, aktywizacja stowarzyszeo kulturalnych oraz nawiązanie kontaktów partnerskich z Ukraina i paostwami Unii Europejskiej. Strategia Rozwoju Gminy Dołhobyczów na lata 2007-2020 Strategia zawiera ogólną charakterystykę gminy, jej mieszkaoców, jednostki organizacyjne i budżet. Do generacji celów strategicznych użyto analizy SWOT. Mają one umożliwid realizacje następującej misji: „Gmina ma potencjalne szanse rozwoju ze względu na przygraniczne położenie na wschodniej granicy Unii Europejskiej, a głównym celem jej rozwoju jest osiąganie trwałego zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego.” Do priorytetów związanych z rozwojem turystyki należy ochrona środowiska (utrzymanie wysokich walorów przyrodniczych i środowiskowych), kultura i dziedzictwo narodowe, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionu oraz poprawa atrakcyjności i spójności terytorialnej z naciskiem na zmianę wizerunku gminy na lepszy. 10 Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Trzeszczany na lata 2007-2015 Opracowanie powstało w efekcie współpracy i konsultacji administracji samorządowej Gminy Trzeszczany, z partnerami społecznymi. Głównym zadaniem strategii uznano przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i ekonomicznej obszarów wiejskich, rozwój przedsiębiorczości oraz podniesienie jakości życia mieszkaoców, w tym poszukiwanie pozarolniczych źródeł utrzymania. Jednym z celów jest poprawa atrakcyjności gminy, czyli dostępności komunikacyjnej, stanu środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz ładu przestrzennego. Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Werbkowice na lata 2009-2015 Strategia obejmuje częśd diagnostyczną oraz planistyczną. W tej pierwszej sporządzono ogólną charakterystykę gminy na podstawie dostępnych informacji i ich analizy. Umożliwiło to wyznaczenie głównych kierunków rozwoju obszaru oraz ustalenie wstępnych prognoz. Drugą częśd dokumentu stanowi planowanie strategiczne obejmująca misję, obszary i cele strategiczne. Funkcja turystyczna obszaru może byd pełniej realizowana przez rozbudowę infrastruktury drogowej, rekreacyjnej, kulturalnej, promocję gminy oraz rozwój turystyki (kwalifikowanej, agroturystyki, ekoturystyki). Strategia Rozwoju Gminy Uchanie na lata 2007-2015 Ze względu na pragmatyczny charakter dokumentu działania w nim proponowane służą tworzeniu infrastruktury, warunków aktywności społeczeostwa i prorozwojowych zachowao gospodarczych podmiotów, a także poprawie stanu środowiska przyrodniczego oraz promowaniu walorów turystycznych. Informowanie o gminie, jej lokalizacji, dostępności komunikacyjnej, zasobach i atrakcjach powinno przyczyniad się do przekonania o unikalnych zaletach oferty gminy oraz wysokiego jej pozycjonowania. 11 Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Tyszowce na lata 2008-2015 Zasięg strategii obejmuje różne dziedziny życia społecznego, gospodarczego, ochrony środowiska przyrodniczego i przestrzeo kulturowooświatową. W dokumencie szczegółowo została zaproponowana alokacja środków finansowych uwzględniająca możliwośd poprawy życia lokalnej społeczności oraz kolejnośd realizacji poszczególnych inwestycji. Opracowanie łączy się również z możliwością finansowania działao powiązanych z planem korzystania z funduszy europejskich. 1.2. Analiza sytuacji na krajowym, regionalnym i lokalnym rynku turystycznym – sytuacja obecna i prognozy Turystyka jest coraz prężniej rozwijającą się gałęzią gospodarki w Polsce. Od lat przeważają tendencje wzrostowe, zarówno w przypadku wielkości ruchu turystycznego jak i dochodów z przemysłu turystycznego. Jednak zainteresowanie poszczególnymi regionami kraju jest wyraźnie zróżnicowane. Wschodnia Polska należy do mało popularnych turystycznie obszarów. Atrakcyjnośd turystyczna województwa lubelskiego opiera się na zróżnicowanym dziedzictwie kulturowym, walorach krajobrazowych i uzdrowiskowych oraz na ekologicznym charakterze. Na terenie województwa znajdują się miejscowości historyczne i turystyczne o znaczeniu międzynarodowym, do których zalicza się przede wszystkim Zamośd (miejsce światowego dziedzictwa UNESCO), Lublin, Kazimierz Dolny, Nałęczów, Puławy, Kozłówka, Janów Podlaski. Województwo lubelskie obejmuje obszary o walorach wypoczynkowych znaczących w kraju: Pojezierze Łęczyosko – Włodawskie, Roztocze oraz kompleksy Puszczy Solskiej i Lasy Janowskie. Ponad 22 % powierzchni zajmują tereny prawnie chronione. Ze względu na czystośd środowiska i tradycyjny charakter wsi posiada warunki do rozwoju turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki i ekoturystyki. 12 Rynek turystyczny na regionalnym i lokalnym szczeblu jest słabo rozwinięty. Na obszarze Gotanii „kuleje” baza i infrastruktura turystyczna, ilośd osób zatrudnionych i przedsiębiorstw w branży jest niewielka, a ich oferta mało elastyczna. Sytuację ratuje pozamaterialna działalnośd stowarzyszeo i instytucji kulturalnych, które podejmują liczne inicjatywny pobudzające wielopłaszczyznowy rozwój regionu. 1.2.1. Sytuacja obecna na rynku turystycznym Gospodarka i przemysł turystyczny Turystyka ma znaczny wpływ na ekonomiczny rozwój wielu paostw. Około 10% wpływów z podatków generowanych jest przez ten sektor gospodarki. Sam przemysł turystyczny, obejmujący produkcję dóbr i usług stricte turystycznych (m.in. zakwaterowanie, wyżywienie, usługi rekreacyjne i transport), wytwarza ponad 4% światowego PKB, czyli 1,4 biliona USD. W branży turystycznej na całym świecie zarejestrowano w 2009 roku spadki. W Polsce przychody z turystyki obniżyły się o 6,2%. Spowodowało to zmniejszenie udziału turystyki w Produkcie Krajowym Brutto. W 2009 roku wydatki w polskiej gospodarce turystycznej wyniosły w sumie 62,8 mld złotych i tym samym były o 4,2 mld mniejsze niż w roku poprzednim. Udział gospodarki turystycznej w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto w 2009 roku wyniósł 7,5%, a udział przemysłu turystycznego – 1,7%. Ruch turystyczny Polska posiada znaczny potencjał do rozwoju turystyki. Jednak skala ruchu turystycznego nie przekłada się na wielkośd efektów gospodarczych. W 2009 roku uczestnictwo Polaków w wieku 15 i więcej lat w krajowych wyjazdach było o jeden punkt procentowy wyższe niż w roku poprzednim. Natomiast jednopunktowy spadek zaobserwowano odnośnie udziału w podróżach zagranicznych Pomimo kryzysu gospodarczego uczestnictwo w wyjazdach turystycznych w 2009 roku objęło 15,7 miliona Polaków (49% populacji). Z badao Instytutu Turystyki wynika, że w 13 krajowych i zagranicznych podróżach biorą udział głównie osoby z wyższym wykształceniem oraz pochodzące z miast powyżej 500 mieszkaoców. Najmniejszy odsetek turystów ma wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz zamieszkuje wsie i małe miasta (do 20 tysięcy mieszkaoców). Statystyki z 2009 roku podają, że Polacy wzięli udział w 30,8 miliona krajowych wyjazdach, głównie krótkookresowych (57%). W porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił spadek o 12%. Wpływ sezonowości ruchu turystycznego zdecydowanie częściej przejawiał się przy podróżach długookresowych. Latem 2009 roku wyjechało 56% Polaków, a w pozostałych porach roku po około 15%. W przypadku wyjazdów krótkookresowych czas wyjazdu nie odgrywa tak dużej roli. Wiosną podróżowało 25% Polaków, latem – 32%, jesienią- 21%, a zimą – 22%. Częstotliwośd krajowych wyjazdów długookresowych (ze średnią długością pobytu – 9 noclegów) wynosiło 1,4 na osobę, a krótkookresowych (przeciętnie z 2 noclegami) – 2,6. Do głównych celów krótkich wyjazdów należały odwiedziny u krewnych lub znajomych (50%). Turystykę i wypoczynek wybrała ⅓ Polaków. W przypadku podróży długookresowych tendencja była odwrotna – 56% wyjechało w celu turystyczno – wypoczynkowym, a ⅓ z zamiarem odwiedzin krewnych lub znajomych. Cele służbowe i inne wskazało po 7% turystów. We wszystkich podróżach przeważał samodzielny sposób organizacji (prawie 90%). Nieliczni wyjeżdżali z pomocą zakładu pracy lub innej instytucji. Usługi biur podróży są wykorzystywane jedynie w przypadku wyjazdów długookresowych. Mieszkania krewnych lub znajomych były głównymi rodzajami zakwaterowania turystów. W przypadku podróży krótkookresowych popularnymi obiektami noclegowymi stanowiły także hotele i motele, a przy dłuższych pobytach – pensjonaty i ośrodki wczasowe. Najczęściej wykorzystywanym przez Polaków środkiem transportu był samochód osobowy (około 70%). W wyjazdach turystycznych rolę odgrywają także pociągi i kursowe autobusy, ale ich popularnośd spada. Stała (5 %-owa) tendencja dotyczy korzystania z autokarów. Głównymi kierunkami wyjazdów długookresowych w Polsce w 2009 roku były obszary nadmorskie (37%) oraz górskie (27%). Zupełnie inne destynacje dominowały podczas krótkich podróży – miasta (42%) i inne tereny (27%). Największe natężenie ruchu turystycznego w 2009 roku 14 odnotowano w województwach: pomorskim (3,7 miliona turystów), zachodniopomorskim (3,5), mazowieckim (3,5), dolnośląskim (2,8), małopolskim (2,4) i wielkopolskim (2,4). Na podróż długookresową w 2009 roku turysta wydał średnio 901 złotych, a w przeliczeniu na dzieo pobytu – 90 złotych. Dzieo podczas krótkiego wyjazdu kosztuje turystę 115 złotych, a cały pobyt 331 złotych. Uczestnicy podróży najchętniej spędzali czas wypoczywając, spacerując, prowadząc życie towarzyskie, a także uprawiając sporty, korzystając z bazy gastronomicznej i zwiedzając. W 2009 roku za granicę wyjechało 6,3 miliona polskich turystów. Prawie 40% wyjazdów odbyło się latem, a podczas pozostałych pór roku utrzymywał się podobny odsetek zagranicznych podróży. Polacy najchętniej wyjeżdżali do Włoch, Niemiec, Czech i Chorwacji, a także do Austrii, Egiptu, Hiszpanii i Słowacji. Ponad połowa (60%) wyjazdów było organizowanych samodzielnie, a ⅕ całkowicie przez biuro podróży. Z wykorzystywanych obiektów bazy noclegowej najpopularniejszymi były hotele, motele, pensjonaty i zajazdy oraz mieszkania krewnych lub znajomych. Wśród środków transportu wybieranych podczas podróży dominował samolot (36%) i samochód osobowy (35%). Prawie ⅕ podróży odbyło się autokarem. Przeciętne wydatki turysty za granicą w 2009 roku wynosiły 200 złotych za dzieo pobytu. Trudna sytuacja na rynku pracy i w sferze socjalnej są czynnikami ujemnie wpływającymi na aktywnośd turystyczną Polaków. Barierami ograniczającymi dynamikę zagranicznych przyjazdów turystycznych są: niewystarczająca promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, brak dróg szybkiego ruchu i autostrad, niewystarczająca liczba i przepustowośd regionalnych lotnisk. Eksport turystyczny W roku 2009 odnotowano najniższą liczbę zagranicznych turystów od wielu lat. Według Instytutu Turystyki wyniosła ona 11,9 miliona. Jednak prognozowany jest systematyczny wzrost tej wielkości, która w 2015 roku ma osiągnąd 14,3 miliona. Z Niemiec pochodzi najwięcej turystów zagranicznych (4,7 miliona w 2009 roku). Ich liczba w 2015 roku prawdopodobnie dojdzie do 5,1 miliona. Polska jest licznie odwiedzana także przez Rosjan, Białorusinów, Ukraioców (2,5 miliona turystów) oraz mieszkaoców paostw Unii 15 Europejskiej bez Niemiec (2,2 miliona). W najbliższych latach, do 2015 roku, prognozuje się tendencję wzrostową w powyższych zestawach: do 2,8 miliona gości z Rosji, Białorusi i Ukrainy i 2,9 miliona z Unii Europejskiej bez Niemiec. Wpływy z tytułu przyjazdów cudzoziemców wyniosły w 2009 roku 9,5 mld USD (5,2 mld pochodziło od turystów, a 4,3 mld od odwiedzających jednodniowych). Szacuje się wzrost eksportu turystycznego do 12,3 mld USD w 2015 roku. Cudzoziemcy odwiedzających województwo lubelskie to w większości obywatele Ukrainy (prawie 50% obcokrajowców) i Białorusi (ponad 35%). Polityka turystyczna Turystyka nie jest dziedziną jednorodną i zwartą. Problematyka jej rozwoju jest złożona ze względu na zróżnicowanie obejmujących ją zjawisk i zagadnieo. Na zarządzanie turystyką ma wpływ wiele samodzielnych sektorów gospodarki, co powoduje implikacje natury organizacyjnej, produkcyjnej, prawnej i technologicznej. Ministrem właściwym do spraw turystyki w Polsce jest Minister Sportu i Turystyki. Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej nakłada na niego w artykule 27a zadania dotyczące zagospodarowania turystycznego kraju oraz mechanizmów regulacji rynku turystycznego. W Polsce system zarządzania turystyką jest trójstopniowy. Poziom narodowy obejmuje dwa podmioty: Departament Turystyki w Ministerstwie Sportu i Turystyki oraz Polską Organizację Turystyczną. Na poziomie regionalnym działają Wydziały Turystyki Urzędów Marszałkowskich i Wojewódzkich oraz Regionalne Organizacje Turystyczne. Na najniższym, lokalnym, poziomie struktury zarządzania turystyką funkcjonują Urzędy Miast i Gmin oraz Lokalne Organizacje Turystyczne. Do harmonijnego rozwoju turystyki w Polsce niezbędna jest wielostronna współpraca administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów gospodarczych, zrzeszeo oraz organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. 16 W systemie turystycznym uczestniczą następujące jednostki i organizacje: - Rząd Rzeczypospolitej Polskiej reprezentowany przez ministra właściwego do spraw turystyki; - Polska Organizacja Turystyczna wraz z 16 regionalnymi oraz licznymi lokalnymi organizacjami turystycznymi; - samorząd terytorialny wszystkich szczebli; - społeczności lokalne; - podmioty gospodarcze i ich zrzeszenia (w szczególności Polska Izba Turystyki, Izba Gospodarcza Hotelarstwa Polskiego, Polska Izba Hotelarstwa, Polska Izba Turystyki Młodzieżowej, Izba Gospodarcza „Uzdrowiska Polskie”, Rada Krajowa Izb Turystyki w Polsce); - uczelnie oraz przedsiębiorcy prowadzący działalnośd oświatową i eksperci; - organizacje pozarządowe (m. in. Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, Polska Federacja Campingu i Caravaningu, Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”, Polskie Stowarzyszenie Hotelarstwa i Turystyki, Stowarzyszenie „Konferencje i Kongresy w Polsce”, Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, Polski Związek Kajakowy, Żeglarski czy Kolarski); Polską Organizację Turystyczną (POT) powołano zgodnie z ustawą z dnia 25 czerwca 1999 roku. Swoją działalnośd rozpoczęła w styczniu 2000 roku jako wyspecjalizowana paostwowa instytucja promocyjna zagranicznej turystyki przyjazdowej i turystyki krajowej. POT została powołana w ramach programu PHARE TOURIN III z funduszy Unii Europejskiej. Celem było dostosowanie zarządzania turystyką w Polsce do standardów obowiązujących w paostwach będących członkami Unii Europejskiej oraz uczestnictwo na wspólnym rynku turystycznym przy zwiększeniu efektywności środków finansowych przeznaczonych na realizację zadao administracji publicznej w sferze turystyki. Kapitał organizacji przeznaczany jest głównie na marketing i promocję turystyki, np. poprzez stworzenie podstaw prawnych do łączenia funduszy na promocję budżetu paostwa z funduszami samorządu terytorialnego oraz izb gospodarczych i samych przedsiębiorców, działających w branży turystycznej. Dzięki połączeniu tych środków POT osiąga lepsze efekty działalności promocyjnej. Ważna rola POT przejawia się także w inicjowaniu szeregu 17 działao służących rozwojowi turystyki na obszarze Polski. W realizacji swoich zadao współpracuje z samorządami terytorialnymi i przedsiębiorstwami branży turystycznej. Przyczynia się do zrozumienia potrzeby komplementarnego ujmowania spraw turystyki przez władze samorządowe i branżę. Kolejnymi ogniwami trójstopniowej struktury zarządzania turystyką w Polsce są regionalne (ROT) i lokalne (LOT) organizacje turystyczne. Organizacje zrzeszają przedstawicieli samorządu terytorialnego, turystycznego samorządu gospodarczego, organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki oraz przedsiębiorców pracujących w turystyce. Na szczeblu wojewódzkim od 2005 roku działa Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna. Do jej zadao należy: Koordynacja działao promocyjnych w województwie lubelskim; Tworzenie regionalnego systemu informacji turystycznej w celu zapewnienia kompleksowej informacji o województwie oraz włączenie w krajowe rozwiązania spójnego systemu informacji turystycznej; Promocja walorów turystycznych regionu lubelskiego w kraju i za granicą; Nadzór nad inicjowaniem i wdrażaniem strategii rozwoju turystyki i produktów turystycznych; Pomoc przy tworzeniu Lokalnych Organizacji Turystycznych w regionie oraz współpraca z nimi; Inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej w regionie; Kształcenie kadr dla potrzeb turystyki; Prowadzenie badao i analiz marketingowych w dziedzinie turystyki; Pozyskiwanie środków z Unii Europejskiej. 18 Lokalne Organizacje Turystyczne powstają w obrębie obszarów atrakcyjnych turystycznie. Ich podstawowym zadaniem jest: integracja społeczności lokalnej, głównie jednostek samorządu lokalnego i miejscowej branży turystycznej; tworzenie i rozwój produktów turystycznych; gromadzenie i aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach turystycznych; utrzymanie i prowadzenie lokalnych punktów informacji turystycznej. Członkami LOT są, podobnie jak w przypadku ROT, przedstawiciele samorządu terytorialnego gminy, powiatu, przedstawiciele lokalnej branży turystycznej (hotele, biura podróży, restauratorzy, zarządcy atrakcji turystycznych itd.) oraz inne podmioty zainteresowane rozwojem turystyki. Zasięg działania LOT odpowiada swoją wielkością obszarowi skupionych w niej jednostek samorządu lokalnego (zazwyczaj jednego lub kilku powiatów lub gmin). Powstaje na bazie lokalnych produktów turystycznych, co stanowi bardzo ważny element tworzenia oferty dla turystów. Stowarzyszenia turystyczne W Polsce funkcjonuje kilka stowarzyszeo o długiej tradycji, wpisanych w turystyczną historię kraju. W ostatnich pojawiło się coraz więcej organizacji działających lokalnie, najczęściej przy konkretnych instytucjach. Przez połączenie Polskiego Towarzystwa Turystycznego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w 1950 roku powstało Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze. W roku 2009 liczyło 61,4 tysięcy członków, co jednak było znacznie mniej niż w roku 1990 – 484,6 tysięcy osób. Najwięcej stowarzyszonych wywodzi się z klubów i kół terenowych (ponad 17 tysięcy) oraz ze szkół (prawie 15 tysięcy). Najliczniej reprezentowane są kluby turystyczno – krajoznawcze młodzieżowe (127) i kolarskie (98). Główny cel PTTK (upowszechnianie turystyki kwalifikowanej i krajoznawstwa) realizowany jest przez liczne działania, m. in. kierowanie obiektami noclegowymi i muzealnymi, wydawanie 19 map, folderów i przewodników, prowadzenie szkoleo, wytyczanie tras turystycznych. Łączna długośd szlaków turystycznych PTTK wynosiła w 2009 roku 70,1 tysięcy kilometrów. Rosnąca liczba tras świadczy o wykorzystywaniu unikatowych walorów przyrodniczych i kulturowych jako czynnika rozwoju lokalnego. W 2009 roku do najdłuższych szlaków turystycznych należały szlaki piesze nizinne (35,9 tysięcy kilometrów) oraz rowerowe (17,2 tysięcy kilometrów). Długośd tras kajakowych i narciarskich jest najkrótsza i wynosi odpowiednio niecałe. Największa gęstośd i długośd (8,9 tysięcy kilometrów) szlaków turystycznych przebiega przez województwo małopolskie ze względu na rozwiniętą bazę turystyczną, kompleksy leśne i parki krajobrazowe. W województwie lubelskim znajduje się 3757 kilometrów tras, w tym 3282,8 kilometrów pieszych nizinnych, 415,2 kilometrów rowerowych i 59 kilometrów konnych. Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM) zostało utworzone w 1926 roku jako trzecie towarzystwo schronisk młodzieżowych na świecie. Działalnośd statutowa stowarzyszenia obejmuje głównie organizowanie sieci schronisk młodzieżowych, organizowanie środowiskowych, wojewódzkich i centralnych imprez turystycznych oraz upowszechnianie najtaoszej i najbardziej wartościowej wśród młodzieży formy letniego wypoczynku - obozów wędrownych. W ramach stowarzyszenia działa 800 kół PTSM. Członkostwo poświadcza legitymacja PTSM, której posiadanie wiąże się z możliwością uzyskania rabatu na nocleg. W województwie lubelskim znajdują się 4 oddziały PTSM: w Lublinie, Chełmie, Białej Podlaskiej, Zamościu. 20 Zatrudnienie w turystyce Turystyka w wielu regionach ma duży wpływ na aktywizację zawodową ludności. Przemysł turystyczny rozwija się na terenach, gdzie wskaźnik bezrobocia jest wysoki ze względu na ograniczenie możliwości pozyskania innej pracy. Społecznośd lokalna otrzymuje także profity w postaci wpływu na procesy wychowawcze, edukacyjne, np. w zakresie ochrony dóbr kultury i środowiska naturalnego. W 2008 roku liczba Polaków zatrudnionych w branży turystycznej wyniosła 278253 osób, z czego 8976 w województwie lubelskim. Sektor turystyczny przyjmuje do pracy najwięcej mieszkaoców województw: mazowieckiego (43998 osób), śląskiego (35880) i małopolskiego (31379), a najmniej z województw: podlaskiego (5513), opolskiego (5947), świętokrzyskiego (6135). W ocenie Światowej Rady Podróży i Turystyki w 2009 roku w Polsce nieznacznie wzrósł poziom zatrudnienia w przemyśle turystycznym (o 1,4%) natomiast spadł w całej gospodarce turystycznej o 3,6%. Tym samym udział w rynku pracy branży turystycznej nie zmienił się i wynosił 1,7%, przy spadku udziału gospodarki turystycznej z 7,2% w 2008 roku do 7% w 2009 roku. Do istotnych sfer wymagających pogłębienia wiedzy empirycznej należy stan kadr zatrudnionych w branży turystycznej. Brak rzetelnych i aktualnych wiadomości na temat kwalifikacji tych kadr wynikających z procesu kształcenia i dokształcania, procedur rekrutacyjnych, wymogów firm wobec nowozatrudnionych oraz struktury cech demograficznych i zawodowych pracowników skutkuje problemami w kształtowaniu polityki kadrowej przedsiębiorstw i instytucji, w ocenie i w realizacji procesów kształcenia, w ocenie przydatności kształconych kadr dla funkcjonowania i rozwoju turystyki. Obserwacje wskazują, że większośd absolwentów kierunków turystycznych poszukuje i znajduje pracę poza branżą, a przedsiębiorstwa turystyczne zatrudniają w dużym stopniu osoby bez kierunkowego wykształcenia. W mniejszym zakresie dotyczy to gastronomii, a w większym firm obsługujących ruch turystyczny i instytucji publicznych odpowiedzialnych za turystykę. 21 Do grupy czynników organizacyjnych związanych z kadrami w branży turystycznej należy także zaliczyd pomoc szkoleniową dla hotelarstwa. Pokaźny wzrost podaży obiektów i miejsc hotelowych, jaki miał miejsce w Polsce w ostatnich latach, przy ograniczonym popycie będzie skutkował pogorszeniem wskaźników efektywności. Spowoduje to koniecznośd stosowania wszechstronnych i wyrafinowanych zabiegów marketingowych, które mogłyby w części osłabid złe relacje ekonomiczne. Sprostanie tym problemom jest możliwe dzięki lepszemu niż obecnie przygotowaniu kadry zarządzającej hotelami. Dotyczy to szczególnie obiektów małych oraz tych, które nie należą do sieci hotelowych. Wewnętrzne szkolenia i marketing hotelowy na wysokim poziomie opanowały hotele sieciowe. Stąd też, między innymi lepsze od przeciętnych wskaźniki wykorzystania obiektów w tej grupie. Pozostawienie hotelarzy z mniejszych obiektów samym sobie stwarza aktualnie zagrożenie, że liczba bankructw w tym segmencie rynku może byd w najbliższych latach znacząca. Pociągnie to za sobą koszty ekonomiczne i socjalne oraz obniżenie wartości rynku w oczach potencjalnych inwestorów. Szkolenia marketingowe hotelarzy w wielu przypadkach współfinansowane są przez Programy Operacyjne „Kapitał ludzki”. Biura podróży Specyficzny dla branży turystycznej jest usługowy charakter, głównie małych i średnich, przedsiębiorstw. W 2009 roku Centralna Ewidencja Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystycznych zarejestrowała 2956 podmiotów, które posiadają zezwolenie na prowadzenie działalności. Najwięcej firm działało na terenie województwa mazowieckiego (590), śląskiego (410), małopolskiego (380), a najmniej w województwie lubuskim (49), świętokrzyskim (53), opolskim (56). W województwie lubelskim funkcjonowało 84 biur podróży, w tym 23 organizatorów turystyki, 61 organizatorów i pośredników. W obszarze Gotanii znajdują się 7 firm turystycznych: 2 biura podróży w Hrubieszowie (Raj-Sega i Księżyk E.), 5 w Tomaszowie Lubelskim (Voyager, Anna, Euro-Travel, biuro turystyczne Quand, Agencja Turystyczno-Usługowa Belinda-Tour). 22 Baza noclegowa W połowie 2010 roku zarejestrowano w Polsce 7206 obiektów zbiorowego zakwaterowania, w tym 3223 obiektów hotelowych i 3983 pozostałych obiektów. Najliczniejsze grupy stanowią hotele (1796), ośrodki wczasowe (1154), inne obiekty hotelowe (1011). Spis z 2009 roku ujął 6992 obiektów bazy noclegowej, z których 4989 było całorocznych. Ogólna liczba pokoi wyniosła 109534, a liczba miejsc noclegowych 606501. W województwie lubelskim znajdowało się 285 obiektów z 18909 miejscami noclegowymi. Szczegółowe zasoby bazy noclegowej w województwie lubelskim przedstawia następująca tabela. Tabela 1. Zasoby bazy noclegowej w województwie lubelskim w 2009 roku KAT. HOTELI RODZAJ OBIEKTU Wszystkie obiekty LICZBA OBIEKTÓW LICZBA OBIEKTÓW CAŁOROCZNYCH LICZBA POKOI W HOTELACH LICZBA MIEJSC NOCLEGOWYCH CAŁOROCZNYCH LICZBA MIEJSC NOCLEGOWYCH 285 171 3132 18909 11306 Hotele razem 39 39 1673 3194 3069 Hotele **** 4 4 288 563 563 Hotele *** 18 18 815 1453 1328 Hotele ** 7 7 220 440 440 Hotele * 2 2 58 91 91 Hotele bez * 8 8 292 647 647 10 10 204 417 417 Motele 23 Pensjonaty 5 5 109 247 247 Inne hotelowe 43 43 1146 2341 2341 Domy wycieczkowe 1 1 0 40 40 Szkolne schroniska młodzieżowe 33 7 0 1412 512 Ośrodki wczasowe 59 4 0 3811 158 Ośrodki kolonijne 6 0 0 694 0 Ośrodki szkoleniowo – wypoczynkowe 26 22 0 1522 1207 Domy pracy twórczej 2 2 0 161 161 Zespół domków turystycznych 16 3 0 995 136 Kempingi 4 1 0 355 60 Pola biwakowe 4 0 0 420 0 Zakłady uzdrowiskowe 4 4 0 1328 1328 30 0 1972 1630 Pozostałe 33 niesklasyfikowane Źródło: GUS; opracowanie: Instytut Turystyki 24 Gotania obejmuje 9 gmin zlokalizowanych na terenie trzech powiatów – hrubieszowskiego, tomaszowskiego i zamojskiego. Bazę noclegową tego terenu prezentują poniższa tabela. Tabela 2. Zasoby bazy noclegowej w powiatach hrubieszowskim, tomaszowskim, zamojskim POWIAT HRUBIESZOWSKI TOMASZOWSKI (LUBL) RODZAJ OBIEKTU KAT. HOTELI LICZBA LICZBA LICZBA MIEJSC OBIEKTÓW POKOI W NOCLEGOWYCH CAŁOROCZNYCH HOTELACH LICZBA MIEJSC NOCLEGOWYCH CAŁOROCZNYCH Wszystkie obiekty 3 2 29 159 110 Inne hotelowe 1 1 29 47 47 Ośrodki wczasowe 1 0 0 49 0 Pozostałe niesklasyfikowane 1 1 0 63 63 Wszystkie obiekty 11 2 45 792 98 Inne hotelowe 2 2 45 98 98 Szkolne schroniska młodzieżowe 2 0 0 56 0 Ośrodki wczasowe 2 0 0 99 0 Ośrodki kolonijne 2 0 0 264 0 Zespół turystycznych 2 0 0 185 0 1 0 0 90 0 25 15 81 1599 853 1 1 28 55 55 domków Kempingi ZAMOJSKI LICZBA OBIEKTÓW Wszystkie obiekty Hotele razem 25 Hotele **** 1 1 28 55 55 Motele 1 1 17 38 38 Pensjonaty 1 1 22 60 60 Inne hotelowe 1 1 14 45 45 Szkolne schroniska młodzieżowe 2 2 0 222 152 Ośrodki wczasowe 9 2 0 533 78 Ośrodki szkoleniowo – wypoczynkowe 5 5 0 342 342 Zespół turystycznych 4 1 0 277 56 1 1 0 27 27 domków Pozostałe niesklasyfikowane Źródło: GUS; opracowanie: Instytut Turystyki Baza noclegowa w obszarze Gotanii i okolicach obejmuje 39 obiektów, z czego najwięcej (25) w powiecie zamojskim, a najmniej (3) w hrubieszowskim. W sumie posiadają one 2500 miejsc noclegowych, w większości sezonowych. Liczba całorocznych obiektów wynosi 17, a miejsc noclegowych – 1061. W powiatach przeważają ośrodki wczasowe (11) z 681 miejscami noclegowymi, zespoły domków turystycznych (6) z 462 miejscami, ośrodki szkoleniowo – wypoczynkowe (5) z 342 miejscami, inne hotelowe (4) oraz szkolne schroniska młodzieżowe (4). W powyższym zestawieniu zaprezentowano bazę noclegową całego regionu hrubieszowsko – tomaszowsko – zamojskiego. Należy jednak zaznaczyd, iż Gotania obejmuje tylko jedną gminę z powiatu zamojskiego oraz dwie z tomaszowskiego, a jak wspomniano w powiecie hrubieszowskim liczba obiektów noclegowych jest najmniejsza. 26 Turystyka kulturowa Potencjał kulturowy Polski jest ogromny. W praktyce i promocji turystycznej jest jednak wciąż w niewystarczającym stopniu wykorzystywany. Bogactwo przyrodnicze i dziedzictwo kulturowe należy nie tylko chronid, ale także wykorzystywad dla rozwoju turystyki. Polska, jako jeden z najatrakcyjniejszych krajów w Europie, ma szansę na zajęcie dobrej pozycji na europejskim (a z czasem również na światowym) rynku turystycznym. Zasoby kulturowe mogą stanowid podstawę rozwoju aktywności turystycznych powiązanych w spójne produkty rynkowe o cechach lokalnej tożsamości. Turystyka kulturowa to nie tylko zwiedzanie atrakcji turystycznych, ale przede wszystkim penetracja tradycji, kultury i naturalnego pejzażu. Na tak pojętą turystykę nie brakuje chętnych, natomiast występuje niedostatek ofert. Poszukiwanie oryginalnych, nieskażonych i zachwycających miejsc oraz powroty do korzeni to obecne trendy na światowym rynku turystycznym. W Polsce turystyka kulturowa jest segmentem wyraźnie niedocenianym. Jednak władze kraju zauważyły powyższą kwestię i problematykę, co uwidacznia się w opracowywanych dokumentach i projektach. Ponadto biura turystyczne coraz częściej organizują tzw. wycieczki objazdowe, w dużej mierze skoncentrowane właśnie na turystyce kulturowej. Dominującą funkcją turystyki są działania i konsekwencje ekonomiczne. W 1999 roku na konferencji naukowej „Walory kulturowe w turystyce” w Warszawie postawiono tezę, że kultura tworzy nowe wartości ekonomiczne. Stwierdzono także, że dziedzictwo kulturowe jest jednym z czynników sprawczych wyjazdów turystycznych. Specjaliści w zakresie ekonomiki regionalnej i turystyki wskazują środowisko kulturowe jako jeden z głównych elementów biznesu turystycznego. Rozkwit turystyki kulturowej przyczynia się do rozwoju społeczno –gospodarczego kraju. Uwidacznia się to w tworzeniu miejsc pracy, generowaniu zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowanych specjalistów, wykorzystywaniu nowych technologii, często nastawionych proekologicznie. Rozwój opiera się na polskim dziedzictwie kulturowym, wiedzy i informacji. Jest powiązany z innymi sektorami gospodarki, obejmuje rynek ponadlokalny. Główną przyczyną zainteresowania tematyką turystyki kulturowej jest dostrzeżenie przez lokalną społecznośd 27 możliwości uzyskiwania przychodów z prowadzenia działalności turystycznej. Ożywienie i intensyfikacja popularności turystyki kulturowej związane są także z takimi czynnikami, jak wzrost popytu na produkty specjalistyczne, włączenie elementów sztuki, religii i historii do organizowanych imprez oraz bardziej kreatywne przekazywanie informacji. Działania związane z rozwojem turystyki kulturowej stawiają sobie za cel m.in. wzrost inwestycji w zakresie ochrony i odbudowy dziedzictwa kulturowego, rozwój imprez i atrakcji kulturalnych regionu, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia liczby turystów uczestniczących w ofercie kulturowej. Do ważnych kwestii należy również wzbogacanie kompetencji kadr turystyczno – kulturowych oraz wzmacnianie współpracy między różnymi podmiotami przy regionalnych działaniach kulturalnych. Do osiągnięcia powyższych celów niezbędny jest szereg konkretnych działao m. in.: dostosowanie produktów turystycznych do potrzeb rynku, przedstawienie specyfiki i tożsamości regionalnej w proponowanych produktach turystycznych, rozwój i modernizacja infrastruktury, uformowanie odpowiedniego systemu promocji i dystrybucji regionalnych produktów turystycznych, stworzenie zintegrowanej sieci informacji turystycznej i rezerwacji, określenie priorytetowych przedsięwzięd i inwestycji, aktywowanie do podnoszenia kwalifikacji pracowników zatrudnionych w gospodarce turystycznej regionu, umożliwienie odpowiedzialnym podmiotom realizację strategii rozwoju turystyki oraz wsparcie w ubieganiu się o środki finansowe na urzeczywistnienie przyjętych celów strategicznych. Rekonstrukcje historyczne W kontekst analizy krajowego, regionalnego i lokalnego (hrubieszowsko – tomaszowsko – zamojskiego) rynku turystycznego wpisuje się problematyka organizacji rekonstrukcji historycznych. Archeologia eksperymentalna budzi zainteresowanie nie tylko pasjonatów tej dziedziny, 28 ale także potencjalnych turystów. Zajmuje się ona badaniem technologii wymarłych cywilizacji poprzez próby rekonstrukcji przedmiotów i technik rzemieślniczych. Przykładem działao na tej podstawie jest tworzenie skansenów historycznych, zakładanie towarzystw, organizowanie imprez. Najpopularniejszym rezerwatem archeologicznym w Środkowo – Wschodniej Europie jest Biskupin. Przy tamtejszym skansenie funkcjonuje Biskupioskie Towarzystwo Archeologiczne im. Wincentego Szwajcera. Muzeum Archeologiczne organizuje od 1995 roku Festyny Archeologiczne oraz szereg innych wydarzeo wpisanych już na stałe w kalendarium imprez. Kompleksową ofertę prezentuje także Skansen Wikingów w Wolinie ze Stowarzyszeniem Centrum Słowian i Wikingów Wolin – Jomsborg – Wineta, inicjatorzy Festiwalu Słowian i Wikingów (od 1994 r.). Podobny profil działalności, ale na mniejszą skalę posiada m. in. grodzisko Mazurski Eden w Krainie Wielkich Jezior, Rezerwat Archeologiczny Rydno na Kielecczyźnie oraz osada paleolityczna Mamucia Dolina nad Biebrzą. Produkt turystyczny Gotania także opiera się na historycznych rekonstrukcjach. W gockim parku historycznym można zastosowad podobne rozwiązania w celu utworzenia porównywalnych standardów turystycznych i osiągnięcia materialnych korzyści. 1.2.2. Prognozy rozwoju turystyki Turystyka staje się jedną z największych gałęzi światowej gospodarki. Wpływy z międzynarodowych podróży stanowią prawie 13% eksportu na świecie, a wartośd inwestycji związanych z turystyką – ponad 9 % wszystkich inwestycji na świecie. Europejski rynek turystyczny charakteryzuje się silną polityką turystyczną (ingerencją władz i organizacji regionalnych) w zakresie usług oferowanych turystom. Równocześnie rządy poszczególnych paostw i regionów poszukują narzędzi stymulujących podnoszenie jakości oferowanych usług przez przedsiębiorstwa turystyczne. 29 Pozycja Polski na międzynarodowym rynku turystycznym ma szansę ulec poprawie dzięki uczestnictwie w Międzynarodowych Targach Turystycznych w Berlinie w 2011 roku w charakterze kraju partnerskiego. Jest to doskonała okazja do promocji kraju (zarówno wśród fachowców od turystyki z całego świata, jak i konsumentów usług turystycznych), poprawy wizerunku i wzrostu zainteresowania, a przez to zwiększenia ruchu i wpływów z eksportu turystycznego. Medialnośd tego wydarzenia sprawia, że relacje z targów będą, niejako automatycznie, informacjami o Polsce. Przemyślana i prawidłowo poprowadzona prezentacja może zaważyd na przełamaniu lub podtrzymaniu stereotypów na temat Polski lub wykreowaniu całkiem nowego wizerunku. Do czynników politycznych bezpośrednio oddziaływujących na polską gospodarkę turystyczną należy zakooczenie i wdrożenie międzyrządowych porozumieo o ruchu osobowym pomiędzy Polską a jej sąsiadami nienależącymi do układu z Schengen. Odnośnie budowy sfer wpływu, jak i rozwiązywania konkretnych bieżących problemów powinno się zaliczyd umocnienie pozycji Zespołu Parlamentarnego do spraw Turystyki w VI kadencji Sejmu Rzeczypospolitej Polski oraz Międzyresortowego Zespołu do spraw Koordynacji Zadao Rządu Określonych w Kierunkach Rozwoju Turystyki do 2015 roku. Wśród czynników prawno – administracyjnych istotne jest zakooczenie procesu uchwalania lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego. Będzie to skutkowało przejrzystością w zakresie oceny możliwości inwestycyjnych zarówno dla nowopowstających obiektów noclegowych, jak i urządzeo rekreacyjnych. Innym ważnym czynnikiem ze sfery prawno –administracyjnej powinno byd dalsze upraszczanie procedur związanych z uruchamianiem inwestycji służących obsłudze ruchu turystycznego, w tym przede wszystkim inwestycji komunikacyjnych, bazy noclegowej, infrastruktury rekreacyjnej i przeznaczonej dla turystyki specjalistycznej ze szczególnym uwzględnieniem przepisów o ochronie środowiska. 30 Biorąc pod uwagę, że pewna częśd zapisów ustawy o usługach turystycznych wynika bezpośrednio z prawa unijnego, a do innych nadrzędnych regulacji prawa polskiego powinny zostad dołożone starania do uproszczenia lub wyeliminowania przepisów niewymagających koniecznej interwencji ustawodawcy. Działalnośd przedsiębiorstw branży turystyczne jest oparta przede wszystkim na świadczeniu usług, więc powinna w większym stopniu niż dotychczas wykorzystad możliwości, jakie stwarza wdrażanie programów współfinansowanych przez Unię Europejską „Innowacyjna gospodarka” i „Kapitał ludzki”. Wiele osób skorzystało dotychczas z tej pomocy, ale świadomośd możliwości wzięcia udziału w projektach jest wciąż niska. Silne powiązanie tzw. czynnika ludzkiego oraz uwarunkowao technologicznych i organizacyjnych w sektorze turystycznym powoduje, iż efekty wdrożenia nowoczesnych rozwiązao powinny przyczynid się do wzrostu rentowności tej grupy przedsiębiorstw. Ważnym czynnikiem natury organizacyjnej powinna byd bardziej wnikliwa obserwacja zjawisk społecznych i gospodarczych dotyczących turystyki oraz szybszy obieg informacji pochodzących z monitoringów, a także rozszerzenie kręgu odbiorców tej informacji. Zagraniczna turystyka przyjazdowa W 2015 roku do Polski powinno przyjechad 20 milionów turystów zagranicznych. W związku z organizacją Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej przez Unię Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA) wzrost liczby turystów w 2012 roku prawdopodobnie będzie najwyższy. W latach kolejnych (do 2020 roku) tempo wzrostu eksportu turystycznego ma wynosid około 3%. Z powodu wolniejszego niż oczekiwany wzrost liczby turystów zagranicznych, struktura ich wydatków nabiera szczególnego znaczenia. Największą wagę będzie się przywiązywało do jakości usług, która stanowi o konkurencyjności i rozszerzeniu oferty dostępnej w czasie pobytu w kraju. Przy wyborze kierunku wyjazdu turystycznego coraz większego znaczenia nabiera dostępnośd komunikacyjna (głównie bezpośrednie połączenia lotnicze, czas dojazdu). Trendy rozwojowe będą 31 dotyczyły głównie turystyki miejskiej, prozdrowotnej, kwalifikowanej. W strukturze wydatków w czasie pobytu w Polsce, spadad powinien udział wydatków na bazę noclegową i transport na korzyśd usług kulturalno – rekreacyjnych. O ostatecznej liczbie przyjazdów turystów zagranicznych zadecyduje konkurencyjnośd polskich produktów turystycznych na międzynarodowym rynku oraz jakośd kadr turystycznych. Turystyka krajowa mieszkaoców Polski W 2015 roku Polacy prawdopodobnie odbędą 48,1 miliona podróży turystycznych (w tym około 25,2 miliona długookresowych i 22,9 miliona krótkookresowych) przy średniorocznym tempie wzrostu 4,2%. Rozwój turystyki krajowej w latach 2007-2015 kształtowany będzie przez podwyższenie dochodów Polaków umożliwiający wzrost liczby wyjazdów turystycznych. Prognozowane relacje dotyczące wielkości ruchu turystycznego i wydatków na turystykę stały się podstawą dla sformułowania trzech scenariuszy rozwoju. Zakładają one tempo wzrostu wydatków na turystykę w Polsce w cenach stałych w latach 20082015. Według I scenariusza będą one na poziomie planowanego tempa wzrostu PKB w poszczególnych latach. Scenariusz II prognozuje tempo o 2 punkty procentowe wyższe niż planowany wzrost PKB w poszczególnych latach, a oczekiwany (scenariusz III) - nieco wyższe niż planowany wzrost PKB. 32 1.3. Audyt turystyczny obszaru GOTANII 1.3.1. Walory turystyczne GOTANII Głównymi atutami miejscowej oferty turystycznej oprócz dziedzictwa archeologicznego są walory naturalne, na których mogą bazowad inne formy turystyki. Rzeka Bug stanowi główny walor przyrodniczy Gotanii. Do granic regionu, a tym samym Polski, dopływa na 185 km swojego biegu w pobliżu wsi Gołębie, w gminie Dołhobyczów. Bug uznany jest za niebezpieczną rzekę ze względu na częste wiry oraz tzw. „podwójne dno”. Brak uregulowania, liczne meandry, mielizny i łachy oraz bogactwo ryb i odpowiednie warunki lęgowe ptaków przesądzają o ekologicznym znaczeniu rzeki. Brzegi często są strome i urwiste, ale jest sporo miejsc dogodnych na postój i wyjście z łodzi czy kajaka. Od 2000 roku odbywa się tygodniowy Ogólnopolski Spływ Kajakowy – Bug nazywany „Nadbużaoskimi Spotkaniami na Kresach”. Celem organizowania imprezy kajakowej jest promocja walorów kulturowych i turystycznych Kotliny Hrubieszowskiej. Rzeka na trasie spływu biegnie naturalnym korytem i meandruje starorzeczami wśród łąk. W wielu miejscach drogę tarasują powalone gałęzie. Trasa jest o tyle ciekawa, że na jednym z odcinków wiedzie pod mostem granicznym i przejściem drogowym Zosin – Uściług, które stanowi najdalej na wschód wysuniętą częśd Polski. Ciekawostką jest, że kajakarze mogą postawid nogę na ukraioskim brzegu tylko wówczas, gdy ich życiu lub zdrowiu zagrozi niebezpieczeostwo. Pilnujące jednostki straży granicznej przypominają uczestnikom spływu o konieczności trzymania się lewego, polskiego brzegu. Na Międzynarodowych Targach Poznaoskich impreza kajakowa otrzymała I Nagrodę na Najlepszy Agroturystyczny Produkt Regionalny 2002 roku. 33 Huczwa jest pierwszym dużym dopływem Bugu. Swoje źródło ma w Justynówce na wysokości 318 m n.p.m. (Biała Góra) i stamtąd płynie przez powiaty tomaszowski i hrubieszowski na długości 75 km. Rzeka na wielu odcinkach. W obszarze Gotanii znajdują się fragmenty Strzeleckiego Parku Krajobrazowego, Nadbużaoskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz rezerwaty przyrody (leśne, faunistyczne) i zespoły przyrodniczo - krajobrazowe. Duże kompleksy leśne i walory krajobrazowe, znaczne możliwości produkcyjne oraz czysta ekologicznie żywnośd stanowią doskonały potencjał pod budowę bazy dla agroturystyki. Dodatkowym atutem umożliwiającym rozwój funkcji turystycznych i wypoczynkowych jest możliwośd organizacji wycieczek pieszych, rowerowych i samochodowych. W 2007 roku oddany został dla turystów Szlak Gocki na trasie Masłomęcz – Kosmów – Kryłów. Źródło: Internet, http://www.krylow.info/szlak_gocki.html, 10.12.2010. 34 Do najciekawszych miejsc na szlaku należy: skansen „Chata Gocka” w Masłomęczu, tereny wykopalisk (osada Gotów), Czapliniec pod Kosmowem, kapliczka św. Mikołaja z wilkiem nad uzdrawiającym źródełkiem w Kolonii Kryłów, ruiny zamku Ostrorogów w Kryłowie. Trasa przeznaczona jest dla turystów pieszych i na rowerach. 1.3.2. Gmina wiejska Mircze Gmina Mircze położona jest w południowo – wschodniej części powiatu hrubieszowskiego. Siedziba władz gminnego samorządu terytorialnego połączona jest dogodnymi szlakami komunikacyjnymi z siedzibą powiatu i większymi ośrodkami miejskimi regionu. Oddalona jest od miasta wojewódzkiego - Lublina o około 150 km, od Hrubieszowa - miasta powiatowego o około 18 km, od Zamościa o około 55 km, od Tomaszowa Lubelskiego o około 40 km. Gmina Mircze jest jedną z największych obszarowo jednostek administracyjnych w województwie. ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE Baza noclegowa na terenie gminy obejmuje 4 gospodarstwa agroturystyczne (w Wereszynie, Prehoryłem, dwa obiekty w Kolonii Kryłów). Także podmioty gospodarcze świadczące usługi gastronomiczne są nieliczne. W Mirczu znajduje się dom weselny, klubokawiarnia i bar. Gmina posiada 4 obiekty sportowe – stadion w Mirczu i trzy szkolne hale sportowe. Na terenie gminy Mircze oprócz fragmentu Szlaku Gockiego znajdują się inne, nieoznakowane szlaki rowerowe: I trasa: Mircze– Małków – Kryłów Kol.- Górka Zabłocie – Smoligów – Ameryka – Mircze (łączna długości około 30 km) 35 II trasa: Mircze – Borsuk Kol. – Stara Wieś – Mołożów Kol. – Tuczapy – Lipowiec – Miętkie - Mircze (łączna długośd około 25 km) III trasa: Mircze – Stara Wieś – Radostów – Wiszniów – Wereszyn – Mircze (łączna długośd około 23 km) W Kryłowie znajduje się Izba Pamięci oraz punkt informacji turystycznej. WALORY TURYSTYCZNE GMINY MIRCZE Gmina Mircze leży we wschodniej części Polski w widłach rzek Huczwy i Bugu. Od wschodu jej naturalną granicę stanowi rzeka Bug, natomiast cała zachodnia częśd gminy leży w dolinie Huczwy. Ponadto przez teren gminy płynie rzeka Bukowa oraz jej największy dopływ – Kacapski Rów. Powiązania przyrodnicze gminy z otoczeniem wynikają m. in. z przebiegu przez gminę korytarza ekologicznego rzeki Bug o międzynarodowej randze, występowania wysokiej jakości gleb o wysokim potencjale do produkcji żywności, położenia w systemie obszarów prawnie chronionych (wschodnia częśd gminy leży w granicach Dołhobyczowskiego Parku Krajobrazowego oraz łączącego się z nim Nadbużaoskiego Parku Krajobrazowego). Rozwój funkcji turystycznej umożliwiają dodatkowe atuty w postaci zabytkowych obiektów. Są to m. in.: Kopiec ziemny – kurhan – stanowisko archeologiczne nr 21/139/89-95. Pojedynczy kurhan w Koloni Kryłów jest jednym z nielicznych stosunkowo dobrze zachowanych pradziejowych obiektów tego typu na terenie kotliny hrubieszowskiej. Kurhan ten najprawdopodobniej kryje pochówki kultury ceramiki sznurowej z okresu neolitu. Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia NMP w Kryłowie. Fragment ogrodzenia klasztoru reformatów i pozostałośd ogrodów klasztornego reformatów w Kryłowie. 36 Pozostałości bastei zamkowej Kryłowie. Zamek Ostrorogów datowany jest na czas średniowiecza. Zbudowano go na wyspie, w miejscu będącym jednym z punktów osadniczych Lubelszczyzny – prawdopodobnie na Grodach Czerwieoskich. Całośd stanowi rzadki i szczególnie cenny przykład zamku nawodnego na planie trójkąta. Brama z domkiem odźwiernego w parku dworskim w Kryłowie Kościół murowany wraz z cmentarzem przykościelnym i drzewostanem w Modryniu Cmentarz wojenny z I wojny światowej w Modryniu Park Dworski w Szychowicach Dawna cerkiew prawosławna obecnie Kościół parafialny w Wiszniowie oraz cmentarz przykościelny z drzewostanem Cmentarz wojenny z I wojny światowej w Radostowie Figura kamienna NMP w Radostowie Kościół parafialny z dzwonnicą, cmentarzem przykościelnym i drzewostanem w Mirczu Rokokowa figura św. Jana Nepomucena w Kryłowie Młyn motorowy w Kryłowie Figura św. Mikołaja z wilkiem kamiennym w Kolonii Kryłów ustawiona obok źródła z wodą uchodzącą za lecznicą. Oryginalna statua przedstawia św. biskupa naturalnej wielkości oraz siedzącego wilka z jednej strony i kosz z kilkoma bochenkami chleba z drugiej Pomnik X – lecia Niepodległości Cmentarz z okresu Powstania Styczniowego w Mołożów Kolonii Cmentarz unicki w Prehoryłem Kapliczka św. Jana Nepomucena w Starej Wsi 37 1.3.3. Gmina miejska Hrubieszów Gmina Hrubieszów jest położona w północno – wschodniej części powiatu hrubieszowskiego, przy polsko – ukraioskiej granicy. Jej siedziba – Hrubieszów jest najbardziej na wschód wysuniętym miastem w Polsce. Hrubieszów jest siedzibą powstałej w 2009 roku Lokalnej Organizacji Turystycznej „Gotania”. W ramach międzynarodowej współpracy posiada miasto partnerskie – ukraioski Włodzimierz Wołyoski. ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE Hrubieszów jest największym ośrodkiem miejskim w Gotanii. W konsekwencji posiada najbardziej rozbudowaną i różnorodną bazę noclegową i gastronomiczną. Infrastruktura sportowa obejmuje boiska i hale przy szkołach i Hrubieszowskim Ośrodku Sportu i Rekreacji oraz ośrodek jeździecki. Transgraniczne Centrum Informacji Turystycznej znajduje się przy Powiatowej Bibliotece Publicznej w Hrubieszowie oraz przy Gminnym Ośrodku Kultury w Wojałowicach (gmina wiejska Hrubieszów). Przez teren gminy Hrubieszów prowadzą następujące trasy turystyczne: Nadbużaoski Szlak Przyjaźni Nadbużaoski Szlak Rowerowy Ścieżka Historyczno – Przyrodnicza „Królewski Kąt” Lokalna Trasa Turystyczna „Nadbużaoski Tramp” Transgraniczna Trasa Turystyczna 38 Pętla Historyczno – Staszicowska Szlak Gocki Transgraniczny Szlak Turystyczny WALORY TURYSTYCZNE Lasy strzeleckie stanowią główny walor przyrodniczy gminy Hrubieszów. Natomiast najważniejsze obiekty antropogeniczne to: układ urbanistyczny miasta zespół klasztorny dominikanów kościół św. Mikołaja cerkiew grekokatolicka, obecnie kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Stanisława cerkiew prawosławna pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP zespół dworski „Du Chateau” obejmujący dwór, 2 oficyny, ogród z dziedziocem i ogrodzenie 1.3.4. Gmina wiejska Komarów-Osada Gmina Komarów-Osada położona jest w południowo - wschodniej części powiatu zamojskiego i cechuje się stosunkowo słabą dostępnością komunikacyjną. Przez jej teren nie przebiega żadna droga o znaczeniu międzyregionalnym. Gmina znajduje się w odległości 110 km od Lublina, 22 km od Zamościa oraz około 50 km od przejścia granicznego z Ukrainą w Hrebennem. 39 ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE W Gminie Komarów-Osada nie ma ani jednego obiektu noclegowego. Baza gastronomiczna ogranicza się do jednego punktu w Komarowie. Planowane jest otwarcie pizzerii. Gminę Komarów-Osada reprezentuje 13 członków w Lokalnej Grupie Działania „Ziemia Zamojska”, której celem jest działanie w czterech priorytetach rozwoju: turystyka, obszary wiejskie, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, przyrodnicze i historyczne. Prawdopodobnie gmina weźmie udział w projekcie „Kulinarny Szlak Smaków”. W ramach wdrażania produktu turystycznego - szlak planuje się budowę infrastruktury turystycznej, w tym szlaków konnych, rowerowych, narciarskich, trialu rowerowego, pola do zorbingu. WALORY TURYSTYCZNE Liczne walory naturalne stanowią mocna podstawę pod rozwój wielu form turystyki, głównie kwalifikowanej (pieszej, rowerowej, narciarskiej). Ważnym elementem środowiska przyrodniczego jest sied hydrograficzna i rzeźba terenu. Przez środek gminy Komarów-Osada, z zachodu na wschód przepływa rzeka Sieniocha, lewobrzeżny dopływ Huczwy, do której wpadają mniejsze cieki wodne. Źródliska rzeki znajdują się na pograniczu Antoniówki i Wolicy Śniatyckiej. W południowo - zachodniej części gminy płynie Kryniczka, prawobrzeżny dopływ Wieprza. Częśd obszaru gminy Komarów-Osada objęta jest siecią NATURA 2000. W jej ramach wyznaczono jedną ostoję ptasią (Ostoja Tyszowiecka) i dwie ostoje siedliskowe (Dolina Sieniochy, Torfowisko Węglanowe Śniatycze). Powierzchnia lasów jest niewielka i wynosi około 7% powierzchni. Występują jedynie w okolicach Duba, Śniatycz i Wolicy Śniatyckiej. Żadne formy ochrony przyrody nie występują w gminie. Na obszarze Ostoi Tyszowieckiej planowane jest utworzenie Tyszowieckiego Parku 40 Krajobrazowego lub Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz stworzenie dwóch korytarzy ekologicznych: Dolina Górnej Łabuoki – Górna Topornica oraz Lasy Rachodoszcze – Łabunie i las Plebaoszczyzna. Prawdopodobnie powstanie też użytek ekologiczny obejmujący torfowiska „Perespa”. Szczególnie atrakcyjne pod względem rozwoju turystyki są liczne wąwozy. Na okolicznych stokach powinny powstad wyciągi narciarskie oraz trasy narciarstwa śladowego. Na terenie gminy znajdują się obiekty zabytkowe objęte ścisłą ochroną konserwatorską na podstawie przepisów ustawy o ochronie dóbr kultury, wpisane do rejestru zabytków Województwa Lubelskiego: zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia (drewniany kościół i dzwonnica, cmentarz przykościelny, ogrodzenie z bramką, cmentarz rzymskokatolicki z kaplicą grobową rodziny Rulikowskich w Dubie kościół parafialny pod wezwaniem Świętej Trójcy z cmentarzem kościelnym w Komarowie - Osadzie mogiła żołnierzy poległych w bitwie pod Komarowem w dniu 31.08.1920 w Wolicy Śniatyckiej drewniana cerkiew grekokatolicka, obecnie kościół rzymskokatolicki z dzwonnicą i cmentarzem w Zubowicach Miejsca bitwy wojsk polskich z Armią Czerwoną podczas wojny polsko-bolszewickiej upamiętnia „Szlak historyczny”. W miejscowościach: Antoniówka, Huta Komarowska, Janówka, Kadłubiska, Komarów-Wieś, Kraczew, Krzywystok, Księżostany, Ruszczyzna, Sosnowa-Dębowa, Swaryczów, Śniatycze, Tuczapy, Wolica Brzozowa, Wolica Śniatycka, Dub, Tomaszówka, Zubowice znajdują się stanowiska archeologiczne. Odpowiednio zagospodarowane w infrastrukturę (szlaki, ścieżki, baza turystyczna) staną się bardzo istotną i integralną częścią produktu turystycznego GOTANIA. 41 1.3.5. Gmina wiejska Tomaszów Lubelski Gmina Tomaszów Lubelski leży w centralnej części powiatu tomaszowskiego. Posiada dośd dobre połączenie drogowe – droga krajowa nr 17, drogi wojewódzkie, bliskośd przejścia granicznego z Ukrainą (20 km) w Hrebennem oraz odległa o zaledwie 5 km stacja kolejowa w Bełżcu. ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE Baza noclegowa i gastronomiczna na terenie gminy wiejskiej Tomaszów Lubelski jest skromna. Nieliczne obiekty świadczące podstawowe usługi turystyczne znajdują się w Kolonii Łaszczówka, Rogoźnie, Pasiekach, Rabinówce, Dąbrowie Tomaszowskiej. Niektóre z nich są członkami Lokalnej Organizacji Turystycznej „Roztocze”. Przez teren gminy Tomaszów Lubelski przebiegają 4 szlaki turystyczne: Centralny Historyczny (Tomaszów Lubelski – Rachanie – Tyszowce - Turkowice) Wolnościowy (Tomaszów Lubelski – Bełżec - Hrebenne) Walk Partyzanckich (Tomaszów Lubelski - Siwa Dolina - Pasieki – Łosiniec – Osuchy – Kozaki – Górecko Koscielne - Stary Lipowiec Stary Majdan - Bidaczów Stary) 42 WALORY TURYSTYCZNE Warunki przyrodnicze gminy są odpowiednie do uprawiana turystyki pieszej, konnej i rowerowej (ścieżki rowerowe i szlaki turystyczne) oraz myślistwa i wędkowania. Obszary chronione w gminie obejmują częśd Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego, rezerwat „Piekiełko” koło Łaszczówki, gdzie skupionych jest 70 głazów narzutowych z epoki lodowcowej oraz rezerwat „Zarośle” nieopodal Ulowa wpisany do obszaru Natura 2000. Także tam znajduje się najwyższe wzgórze Roztocza Środkowego (385 m n.p.m.) - pomnik przyrody „Wapienia”. W samym Ulowie mieści się cmentarzysko Herulów, ludu germaoskiego z pierwszej połowy IV wieku - obecnie teren wykopalisk archeologicznych. Na terenie gminy na wysokości 318 m n.p.m. znajduje się Biała Góra z wyciągiem orczykowym oraz sztucznie naśnieżanym i oświetlanym stokiem narciarskim. Długośd zjazdu wynosi 400 m przy różnicy wzniesieo 70 m. Obiekt zarządzany jest przez Ośrodek Sportu i Rekreacji „Tomasovia” w Tomaszowie Lubelskim. Dodatkowym zapleczem stoku jest punkt małej gastronomii otwarty w godzinach pracy wyciągów. Ponadto na Siwej Dolinie znajdują się trasy do uprawiania narciarstwa biegowego. Warunki do uprawiania jeździectwa oferują stadniny koni „Pod Lasem” w Dąbrowie Tomaszowskiej i „Rogowe Kopce” w Rabinówce. 43 1.3.6. Pozostałe gminy obszaru GOTANII Poza liderami projektu „Promocja turystyczno - gospodarcza regionu hrubieszowsko – tomaszowsko - zamojskiego – GOTANII” obszar odniesienia obejmuje także gminy wiejskie: Dołhobyczów, Trzeszczany, Werbkowice, Uchanie oraz gminę miejsko – wiejską Tyszowce. Przez Gotanię przebiega Szlak Cerkiewny, na którym szczególnie atrakcyjne są cerkwie w Dołhobyczowie, Sulimowie, Dłużniowie, Mycowie, Chłopiatynie oraz monastyr w Turkowicach. W Werbkowicach, Trzeszczanach, Dołhobyczowie, Gołębiach, Oszczowie znajdują się cenne zespoły pałacowe. Często posiadają parki dworskie z pomnikami przyrody. Badania archeologiczne na terenie gmin wykazały, że krajobraz kulturowy kształtował się już w epoce neolitu i brązu. O tym okresie i czasach późniejszych świadczą liczne stanowiska archeologiczne, np. 263 w gminie Trzeszczany świadczące o 699 faktach osadniczych. Najcenniejsze stanowiska wpisano do rejestru zabytków m. in. cmentarzysko kurhanowe w Trzeszczanach, kurhan w Józefinie i w Korytynie, kopiec ziemny w Chyżowicach, dwa cmentarzyska kurhalne w Jarosławcu i zamczysko średniowieczne w Uchaniach. Z walorów przyrodniczych na uwagę zasługuje ostoja „Suśle Wzgórza” osiągająca wysokośd ponad 300 m n.p.m. na terenie gminy Dołhobyczów, która stanowi obszar ochrony siedlisk i populacji susła perełkowatego - gatunku o priorytetowym znaczeniu dla ochrony europejskiej bioróżnorodności, wpisanym do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony w celu zapewnienia równowagi ekologicznej, obejmujący m. in. Ścieżkę dydaktyczną w Witkowie i fragment Doliny Środkowego Bugu, należącej do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Ważnym obszarem jest także rezerwat stepowy „Skarpa Dobużaoska” z roślinnością kserotermiczną na terenie gminy Tyszowce. W Nieledwi i Zaborcach (gmina Trzeszczany) znajdują się bogato zarybione zbiorniki wodne, ale nie są wykorzystywane w celach turystycznych. 44 Do corocznych imprez w pozostałych gminach Gotanii należy m. in. Święto Pieczonego Ziemniaka, Dożynki Gminne. Mają one charakter lokalny. Na terenie większości gmin Gotanii działa Stowarzyszenie Hrubieszowskie „Lepsze jutro” Lokalna Grupa Działania (gmina Mircze, Hrubieszów, Dołhobyczów, Werbkowice, Trzeszczany oraz miasto Hrubieszów) z siedzibą w Wołajowicach. Natomiast miasto i gmina Tyszowce (powiat tomaszowski) są członkiem LOT „Roztocze”. Gminy Gotanii powinny położyd duży nacisk na stworzenie infrastruktury noclegowej i gastronomicznej w oparciu o istniejące budynki. Dopiero po tych podstawowych działaniach należy ukierunkowad się ku kształtowaniu i uatrakcyjnianiu oferty turystycznej. 45 1.4. Analiza porównawcza potencjału turystycznego względem innych regionów Polski 1.4.1. Roztocze Kategoria Zasoby i charakterystyka Roztocze jest regionem, które w unikalny sposób łączy aktywny wypoczynek (można tu skorzystad z bogatej oferty atrakcji turystyki aktywnej, poznad liczne zabytki zawiązane z historią itp.) z możliwością udziału w interesujących wydarzeniach kulturalno-rozrywkowych, jak również z okazję do spacerowania wśród wyjątkowych pod względem przyrodniczym krajobrazów, pełnych ciszy i spokoju. Urozmaicona rzeźba terenu i na ogół duża lesistośd sprawiają, że na Roztocze ściągają tłumnie amatorzy turystyki pieszej, rowerowej i konnej, zwłaszcza ze słabo zalesionej, monotonnej krajobrazowo centralnej i wschodniej Polski. Wędrówki piesze można tu odbywad dzięki licznym O regionie Roztocze znakowanym szlakom turystycznym. Najbardziej popularne są krótkie wędrówki (do 2-3 godz.) wykorzystujące m.in. ścieżki spacerowe i edukacyjne (poznawcze). Ze względu na nieduże wysokości do pokonania, Roztocze jest idealnym miejscem dla turystyki rowerowej. Przez obszar Roztocza biegnie 273-kilometrowy Centralny Szlak Rowerowy, który wraz z wieloma trasami pobocznymi umożliwia dotarcie do najpiękniejszych zakątków regionu. Dwa szlaki konne umożliwiają kolejną formę atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu łączącego aktywnośd ruchową oraz wypoczynek psychiczny. W okresie zimowym na narciarzy czekają odpowiednio przygotowane stoki i wyciągi w Krasnobrodzie, Jacni i Justynówce. 46 Urozmaicona rzeźba terenu i na ogół duża lesistośd sprawiają, że na Roztocze ściągają tłumnie amatorzy turystyki pieszej, rowerowej, kajakowej i konnej. Wędrówki można tu odbywad dzięki licznym znakowanym pieszym i rowerowym szlakom turystycznym lub trasom kajakowym. Dodatkowo, na Oferta odwiedzających region gości czekają urokliwe zakątki pełne klimatycznych zabytków zatopionych w pięknych krajobrazach. Region Roztocza jest inspiracją dla wielu artystów oraz amatorów sztuki. Organizowane są tu liczne plenery plastyczne, fotograficzne, koncerty muzyczne. Roztocze to kraina pulsująca bogactwem przyrody i kultury wielu narodów zamieszkujących ją przed wiekami. Zachwyca i fascynuje zarówno swym krajobrazem, przyrodą, jak i wspaniałymi zabytkami oraz bogactwem różnorodności kulturowej. Szczególnie niezwykłe jest to, że krajobraz naturalny i kulturowy znajdują się tu w pełnej harmonii. Osoby preferujące natomiast bierny sposób spędzania wolnego czasu mogą się zrelaksowad na tutejszych plażach, gdzie mają do wyboru liczne kąpieliska i baseny lub zwyczajnie „zaszyd się” w tajemniczych miejscach o nadzwyczajnej, niczym niezmąconej ciszy. Ciekawa inwestycja Koncept „Roztocze- Witalnośd z natury” odnosi się do budowania wizerunku miejsca odpowiadającego na potrzeby osób, które potrzebują dużej dawki pozytywnej energii, poszukują Roztocze – Witalność z natury możliwości regeneracji i powrotu sił witalnych, poprawy samopoczucia i uwolnienia od codziennego stresu. Jest to idealne miejsce dla odkrywców ceniących miejsca z niczym niezmąconą ciszą, zapewniających poczucie intymności, wolności oraz pełnej swobody. Roztocze to przystao, do której powracają osoby wrażliwe, stawiające emocje związane z przeżywaniem piękna i przygody wyżej od standardowych i komercyjnych atrakcji. To miejsce dla tych, którzy smakują życie. 47 1.4.2. Podlasie Kategoria O regionie Oferta Podlasie Zasoby i charakterystyka Podlasie - region ten nazywany "zielonymi płucami Polski" obejmuje wielkie obszary Niziny Podlaskiej oraz częśd Pojezierza Mazurskiego z malowniczym Pojezierzem Suwalskim. Od zachodu graniczy z Białorusią i Litwą, a od strony wewnętrznej z województwami: warmiosko - mazurskim i mazowieckim Podlasie obfituje również w niepowtarzalne atrakcje: Puszcza Białowieska z żubrami, wioski tatarskie, Tykocin ze słynną synagogą, zespołem klasztornym i muzeum. Warto podkreślid, że im bardziej osoby kojarzą Podlasie z żubrami, tym bardziej pozytywna jest ich postawa wobec tego regionu. Wynika to przede wszystkim ze skojarzeo z żubrem: polskie zwierze, silne, ale jednocześnie łagodne, sympatyczne. Żubr nie jest zwierzęciem pospolitym – trudno spotkad go gdzie indziej niż w Białowieży. Ważnym symbolem związanym z Podlasiem jest też żubrówka – uznawana za jeden z głównych produktów eksportowych Polski. Na Podlasiu czekają na turystów liczne szlaki piesze, konne oraz rowerowe, które prowadzą przez cały region, łącznie z Puszczą Białowieską i pozostałymi parkami krajobrazowymi. Jednym z najbardziej popularnych szlaków Podlasia jest tak zwany "Szlak Tatarski". Turyści zainteresowani uprawianiem sportów wodnych mają taką możliwośd dzięki licznym zbiornikom wodnym m.in. Siemianówka - sztuczny zbiornik wodny, powstały niedawno na rzece Narew. Atrakcją są szlaki kajakowe wzdłuż istniejących rzek. Istnieją również naturalne jeziora, gdzie można swobodnie się kąpad lub łowid ryby. Jednym z ciekawszych jest niewątpliwie Jezioro Bolesty, o budowie rynnowej, które zlokalizowane jest na trasie rzeki Rospudy. Jezioro Bolesty zalicza się do Gospodarstwa Rybackiego Polskiego Związku Wędkarskiego w Suwałkach. Poza spędzaniem czasu na łonie natury warto na Podlasiu zwiedzid ciekawe miejsca, obejrzed miasta, podziwiad zabytki i kulturę regionu. W tym miasteczko Drohiczyn, Supraśl oraz należy również wspomnied o bardzo ciekawym turystycznie Białymstoku - stolicy regionu ,które zostało członkiem „Sieci Zdrowych Miast" oraz Łomży, Suwałkach, Mielniku czy Tykocinach. 48 Wnioski z raportu „Potencjał turystyczny Polski Wschodniej – badanie poprzedzające tworzenie kampanii reklamowej” Ciekawa inwestycja Skojarzenia: lasy, puszcza, pola cisza, spokój, wiejski krajobraz, mało atrakcji turystycznych wschód, teren przygraniczny osoby, które mają doświadczenie turystyczne z województwami wschodnimi. Białystok, żubry, Puszcza Białowieska, Żubrówka, prawosławie, różnorodnośd kultur Potencjał Podlasia stanowią: unikalny charakter przyrody (z Białowieżą na czele), charakterystyczne symbole tego regionu (żubr, żubrówka, Tatarzy Polscy oraz kultura prawosławna) oraz pozytywny aspekt „wschodniej duszy” jego mieszkaoców "Żubr budzi Podlasie” to prospołeczny program skierowany do pełnoletnich mieszkaoców województwa podlaskiego, którzy posiadają potencjał społecznika i chcieliby go realizowad. Żubr, wywodzący się z Podlasia, posiadający tu swoje korzenie, daje wsparcie, by ten potencjał realizowad. Organizatorem jest Kampania Piwowarska SA- właściciel marki piwa Żubr Program, który pomaga mieszkaocom regionu Podlasie w realizacji najciekawszych projektów, nawet tych, które z pozoru wydają się trudne do spełnienia. Każdy mieszkaniec Podlasia (lub grupa mieszkaoców) może wziąd udział w programie. Wystarczy tylko wysład zgłoszenie, a każda inicjatywa ma równe szanse na realizację. Do udziału w programie zaproszeni są wszyscy pełnoletni mieszkaocy Podlasia, którzy chcą pozytywnie i realnie wpłynąd na swój region i jego mieszkaoców. Zgłoszenia przyjmowane są za pośrednictwem strony www.budzipodlasie.pl. Inicjatywy można zgłaszad w 4 różnych kategoriach: „Akademicki Białystok” (obejmuje inicjatywy studentów skierowane do społeczności akademickiej), „Akcje społeczne” (inicjatywy dla lokalnej społeczności), „Kultura” (wydarzenia kulturalne), „Sport” (ze sportem w roli głównej). Organizator , po wybraniu najciekawszego projektu stopniowo będzie przelewa środki na wdrażanie poszczególnych inicjatyw, zgodnie z zaplanowanym harmonogramem i etapami. 49 1.4.3. Bieszczady Kategoria O regionie Bieszczady Oferta Zasoby i charakterystyka Bieszczady są bardzo rozległym obszarem górskim, który jest częścią łaocucha Karpat. Położone są w płd. – wsch. części Polski, a ich obszar rozciąga się od Przełęczy Łupkowskiej na zachodzie, aż do Przełęczy Użockiej na wschodzie. Bieszczady to atrakcyjne regiony turystyczne w Polsce, tu znajduje się szczyt Opołonek, najbardziej wysunięte na południe miejsce Polski. Bieszczady można podzielid na trzy części: Bieszczady Zachodnie, Środkowe i Wschodnie Dla przybyszów turystyka regionalna posiada wiele do zaoferowania. Można wybrad się z przewodnikiem na wycieczki krajoznawcze po Bieszczadach, czy chociażby na jednodniową wycieczkę na Słowację albo do Lwowa. Główne zainteresowanie wzbudzają liczne pobliskie szlaki turystyczne, m. in. Czarny Szlak czy Szlak Ikon w Dolinie Sanu i Osławy. Wiele osób pragnie zwiedzid te czarujące regiony turystyczne Polski ze względu na to, że oprócz tradycyjnych górskich atrakcji, można odbyd rejsy po Jeziorze Solioskim, jak również udad się na spływ doliną Sanu. Bieszczady to bardzo malownicze tereny o nieskażonej naturze, świeżym powietrzu i licznych zabytkach kultury sakralnej. Turyści coraz chętniej wybierają się na wypoczynek do gospodarstw agroturystycznych w Bieszczadach. Ich standard zwykle nie odbiega od pensjonatów, a serwowane swojskie jadło znajduje wielu smakoszy. Przyciągają też liczne atrakcje oferowane przez gospodarzy. Konie, rowery górskie, łodzie i kajaki, wyciągi i trasy narciarskie. W żadnym innym miejscu w Polsce nie ma tak niespotykanej flory i fauny, jak właśnie w tym regionie. Turyści wędrujący po górach mogą byd narażeni na ekstremalne wrażenia. W ostatnich latach właśnie Bieszczady przezywają prawdziwe oblężenie. Szczególnie w pobliżach popularnych miejscowości, a zwłaszcza wokół malowniczego jeziora Myczkowskiego można bez problemu wynająd pokój w prywatnym domu lub kempingu. Jednak Bieszczady są idealnym miejscem właśnie dla tych, którzy przede wszystkim lubią obcowad z naturą i napawad się jej niezmąconym spokojem. 50 Wnioski z raportu „Potencjał turystyczny Polski Wschodniej – badanie poprzedzające tworzenie kampanii reklamowej” Ciekawa inwestycja Skojarzenia: góry, połoniny, lasy, zieleo, strumyki piękna i dzika natura narty, piesze wędrówki, wycieczki rowerowe spokój, relaks, odpoczynek od ludzi ognisko, gitara niedźwiedzie, wilki często wspomnienia i przygody związane z wyjazdami w ten region nazwy szczytów i miejscowości: Tarnica, Wetlina, Ustrzyki Górne i Dolne, Solina Bieszczady przyciągają dzikością i odludnym charakterem. Działania promocyjne (mające na celu zwiększenie liczby turystów) mogą stanowid zagrożenie dla wizerunku, który mają Bieszczady. W miejscowości Łukowe - wśród lasów i wzgórz Bieszczad, powstaje pierwszy w Polsce prawdziwy kozacki chutor. Mają byd wystawy, zloty bractw rycerskich, kozackie parady konne i biesiady, pokazy kaskaderskie sztuk walki, itp. Temu wszystkiemu towarzyszyd będzie muzyka kresów oraz kuchnia koczowników stepów i gór. W chutorze będą się odbywad także regularne spotkania Polaków i Ukraioców. Powierzchnia obiektu wynosi ponad 2 tys. m kw. Na parterze znajduje się sala konferencyjna na sto osób i restauracja, a na górze pokoje hotelowe – 36 dwuosobowych i dwa apartamenty. Na poddaszu z kolei skorzystad będzie można z groty solnej, termarium ziołowego, sauny suchej – fioskiej, łaźni parowej – rzymskiej, solarium, gabinetu kosmetycznego i masażu, wanny typu SPA, pokoju relaksacyjnego oraz siłowni. Kozacki chutor będzie pełnił funkcje hotelu o standardzie 3 gwiazdek, jednak według koncepcji, nie będzie to zwyczajny hotel. Główną cechą obiektu ma byd jego specyficzny klimat i kozacka dusza, które będą również głównymi punktami zaczepienia w jego promocji. Hotel ten ma byd postrzegany bowiem jako coś zupełnie odbiegającego od współczesnych standardów hotelarstwa, jako coś oryginalnego i niepowtarzalnego. 51 1.5. Analiza benchmarkingowa - Centrum Słowian i Wikingów Wolin Stowarzyszenie „Centrum Słowian i Wikingów Wolin – Jomsborg – Wineta” Towarzystwo posiada osobowośd prawną. Zostało powołane w 2003 roku na czas nieokreślony. Siedziba organizacji znajduje się w mieście Wolin. Centrum Słowian i Wikingów podejmuje liczne edukacyjno – popularyzatorskie inicjatywy, m. in. budowa i funkcjonowanie skansenu archeologicznego (rekonstrukcja wczesnośredniowiecznego Wolina), tworzenie i rozbudowa infrastruktury, ochronę atrakcji turystycznych miasta i okolic. Stowarzyszenie zajmuje się także organizacją imprez promujących walory całej gminy Wolin oraz działalnością wydawniczą. Poprzez powyższe działania powinien powstad produkt turystyczny na europejską skalę, który trwale będzie generował ruch turystyczny. Oferta Skansen Wikingów czynny jest przez 7 miesięcy w roku. W okresie od 6 kwietnia do 30 czerwca oraz od 1 września do 31 października otwarty jest w godzinach 10.00-16.00. Podczas wakacji (1.07 – 31.08) czas odwiedzin przedłużony jest do godziny 18.00. W sprawie zwiedzania, pokazów i warsztatów historycznych należy kontaktowad się z Żanetą Milewską (609477647) lub Agnieszką Gawron Kłosowską (605640644). Bilet normalny kosztuje 6 złotych, a ulgowy 5 złotych. W przypadku grup powyżej 10 osób ceny biletów są o 1 złoty taosze. Strona internetowa Na stronie internetowej www.jomsborg-vineta.com prezentuje się Centrum Słowian i Wikingów. Na bieżąco opisywane są wszystkie aktualności i projekty. Zawartośd strony klasycznie obejmuje galerię zdjęd oraz wyszukiwarkę. Interesująca jest możliwośd obejrzenia skansenu w 3D, krótkich relacji w formie filmików na www.youtube.pl czy wpisanie się do księgi gości. Oferta Stowarzyszenia jest dostępna w trzech językach: 52 polskim, angielskim i niemieckim, ale wszystkie inne informacje na stronie jedynie po polsku. Informacje o Centrum Słowian i Wikingów oraz organizowanych przez nie imprezach znajdują się także na stronach internetowych: www.e-wolin.pl, www.wikingowie.ether.pl. Dostępnośd komunikacyjna i zagospodarowanie turystyczne Miasto Wolin leży na drodze krajowej nr 3 i europejskiej trasie E65 łączącej Chanię w Grecji z Malmö w Szwecji. Skansen umiejscowiony jest na wyspie Ostrów, a wjeżdża się do niego od strony miejscowości Recław. Najbliższa stacja PKP znajduje się w Świnoujściu (29,2 km). Bardzo blisko (44 km) położony jest port lotniczy – Szczecin-Goleniów. Odległośd do morskiej linii brzegowej wynosi niespełna 20 km. Ponadto w pobliżu znajduje się rzeka Dźwina, Zalew Szczecioski, Wolioski Park Narodowy. Okolice charakteryzuje bardzo dobrze rozwinięta baza turystyczna oraz duży ruch turystyczny. Najpopularniejszymi węzłami turystycznymi o wysokiej randze są Międzyzdroje, Świnoujście, Międzywodzie. Do Wolina przyjeżdżają nie tylko turyści z Polski, ale także z Niemiec i krajów skandynawskich (Szwecja, Dania). Kalendarium imprez 2010 Wydarzenia organizowane przez Centrum Słowian i Wikingów odbywają się w miesiącach: marzec – wrzesieo. Większośd imprez zostało dofinansowanych przez Województwo Zachodniopomorskie. Pierwszą z nich jest „Ostara”, czyli pogaoskie święto związane z momentem zrównania dnia i nocy. Powitanie wiosny przez dzieci i młodzież w dniach 20-22 marca polegało na malowaniu jajek i sadzeniu ziaren, które według germaoskich wierzeo były symbolami odrodzenia. Kolejną imprezą byłą Majówka Archeologiczna (1-3.05), podczas której odbyły się treningi i walki wojów, pokazy dawnych rzemiosł, dawnej muzyki i życia codziennego Wikingów sprzed 1000 lat. W trzeci weekend maja (13– 16.05) przeprowadzono warsztaty rzemiosł dawnych obejmujące różne aspekty życia codziennego plemienia Wolinian. Z okazji Dnia Dziecka (1.06) zaproszono szkoły gminy Wolin na dzieo otwarty. 4 czerwca Słowianie obchodzili kult młodej brzozy poświęcony Mokoszy – władczyni 53 płodności, deszczu, wody. Na jej cześd (w dniach 3-6.06) uczestnicy imprez pobudzali swoje siły witalne przez uderzanie gałązką brzózki oraz wypisywanie na brzozowej korze próśb do duchów lub „Białej Pani”. W dniach 30 lipca - 4 sierpnia, już po raz drugi, odbyły się Warsztaty Archeologii Eksperymentalnej. W czasie imprezy rzemieślnicy wprowadzili zwiedzających w tajniki takich zawodów jak: garncarstwo, odlewnictwo, kowalstwo, produkcja filcu, pisanie gęsimi piórami, snycerka, tkactwo i wiele innych. Najbardziej wyróżniającą i posiadającą długą tradycję imprezą jest organizowany od 1994 roku Festiwal Słowian i Wikingów. Każdego roku przybywa do Wolina około 1500 uczestników z 24 krajów, prezentujących kulturę i tradycje wczesnego średniowiecza. W trakcie weekendu (6-8.08) kilkadziesiąt tysięcy turystów ogląda m.in.: prezentacje dawnych rzemiosł, wielkie bitwy dzielnych wojowników, występy grup muzyki średniowiecznej, wyścigi replik dawnych łodzi. Częśd historyczną przeglądu zorganizowano na wyspie Ostrów koło Wolina, gdzie znajduje się skansen wczesnośredniowieczny – „Centrum Słowian i Wikingów”. 21 sierpnia (sobota) odbył się I Półmaraton Historyczny pod Patronatem Wicemarszałka Województwa Zachodniopomorskiego oraz Burmistrza Miasta i Gminy Wolin. Trasę wokół Wolina (między Wzgórzem Młynówka – dawnym cmentarzyskiem a plażą) o długości 21,1 km pokonało 73 miłośników biegów i historii. Nagrodami były dekorowane miecze wikioskie, puchary, statuetki oraz medale pamiątkowe. Ostatnią imprezą w 2010 roku były wrześniowe dożynki, czyli święto plonów poświęcone zbiorom zbóż. Tradycyjnie odbyły się także warsztaty rzemiosł dawnych. Projekty „Równad szanse 2004 - Jesteśmy z Wolina, budujemy dom z X wieku” Polsko – Amerykaoska Fundacja Wolności i Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży zorganizowały konkurs „Równad Szanse 2004 – Małe Granty Regionalne” na dofinansowanie projektu edukacyjnego. Jego celem miało byd poszerzenie możliwości zdobywania wiedzy przez dzieci i młodzież z małych miejscowości i terenów wiejskich. Stowarzyszenie Centrum Słowian i Wikingów wygrało dotację zgłaszając projekt pt. 54 „Jesteśmy z Wolina – budujemy dom z X wieku”. Myślą przewodnią programu było stworzenie chaty oraz warsztatu dawnego rzemiosła wzorując się w pewnym stopniu na niemieckiego skansenu Ukranenland. „Szkoła po lekcjach. Chata Multimedialna. Etap I” Projekt realizowany przez Centrum Słowian i Wikingów w ramach Kontraktów Wojewódzkich Zachodniopomorskiego Urzędu Marszałkowskiego. Dotyczył on budowy chaty w powstającym skansenie na wyspie Ostrów. Zbudowano obiekt o wymiarach 6 x 12 m, posiadający konstrukcję międzysłupową (znaną z wolioskich wykopalisk archeologicznych) oraz kryty trzciną dach. Wewnątrz planowano stworzenie sali do prowadzenia multimedialnych prezentacji, ale Stowarzyszenie nie otrzymało dotacji na te zamierzenia. W związku z tym wnętrze chaty urządzono w rzemieślniczo – mieszkalnym charakterze „Tworzymy wczesnośredniowieczną grupę muzyczną” Ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w ramach II edycji otwartego konkursu ogłoszonego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej – Departament Pożytku Publicznego dofinansowano projekt zakładający powstanie grupy muzycznej. Liczy ona obecnie 11 osób, m.in. uczniowie Publicznego Gimnazjum w Wolinie, członkowie celtyckiego zespołu „Green Wood”. „Młodzieżowa Akademia Słowian i Wikingów” W ramach programu „Równad Szanse – Ogólnopolski Konkurs Grantowy 2006”, prowadzonego przez Polską Fundację Dzieci i Młodzieży (koordynator programu) oraz Polsko – Amerykaoską Fundację Wolności (sponsor) od połowy 2006 roku realizowany projekt „Młodzieżowa Akademia Słowian i Wikingów”. Jego celem było rozpoczęcie długofalowych, cyklicznych zajęd historycznych dla młodzieży oraz stworzenie grupy odtwarzającej, wczesnośredniowieczną historię miasta i regionu. 55 „Odtwarzamy ginące rzemiosła i zawody Wolinian z okresu największej świetności grodu – Wolin VIII – XII w.” Projekt zrealizowano w 2006 roku dzięki Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Wsi Polskiej oraz Fundacji na Rzecz Rozwoju Wsi „Polska Wieś 2000” im. Macieja Zataja. I Międzynarodowe Warsztaty Archeologii Eksperymentalnej „I Międzynarodowe Warsztaty Archeologii Eksperymentalnej” odbyły się dzięki dotacji Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Obecnie stały się cyklicznym wydarzeniem na stałe wpisanym do kalendarza wikioskich imprez. Celem spotkao jest realizacja działao w ramach eksperymentalnej archeologii, która zajmuje się odtwarzaniem procesów produkcyjnych z wcześniejszych epok. „Śladami wczesnośredniowiecznego Wolina – Jomsborga – Vinety” W 2006 roku w ramach projektu powstały tablice informacyjne na temat zwiedzania miasta Wolina i skansenu „Centrum Słowian i Wikingów. Stowarzyszenie otrzymało dotację na projekt z Zachodniopomorskiego Urzędu Marszałkowskiego. „Centrum Słowian i Wikingów. Etap I - kultura wczesnośredniowiecznego Wolina” Projekt zrealizowano w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura Kultury i Szkolnictwa Artystycznego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dzięki dotacji wykonano chatę palisadową, chatę na warsztat tkacki i farbiarski. chatę o konstrukcji międzysłupowej z dachem dwuspadowym, chatę wykładowo – wystawienniczą, drogi komunikacyjne. 56 „Słowianie i wikingowie. Poznajcie z nami ich świat” Projekt zrealizowano w ramach programu Równad Szanse – Projekty Modelowe 2007 Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży oraz Polsko – Amerykaoskiej Fundacji Wolności. Program obejmował długofalowy, rozwinięty cykl warsztatów historyczno – rzemieślniczych, których celem jest m. in. aktywizacja lokalnej młodzieży. Członkowie Stowarzyszenia nie czerpali żadnych korzyści finansowych z prowadzenia warsztatów w ramach projektu oraz jego koordynacji. Ich praca była liczona jako wkład własny Stowarzyszenia w budżet. „Praca Słowian i Wikingów. 1000 lat temu i dzisiaj” Projekt zrealizowano dzięki dotacji z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Ministra Pracy i Polityki Społecznej (FIO 2007). W jego ramach przeprowadzono warsztaty rzemiosł dawnych dla osób bezrobotnych: warsztaty ciesielskie, warsztaty bednarskie, warsztaty snycerskie, warsztaty powroźnicze, warsztaty krycia gontem, warsztaty krycia trzciną. Wykonano także folder na temat realizacji projektu oraz ulotkę informacyjną o historii Wolina i dawnych rzemiosłach. „Centrum Słowian i Wikingów. Etap II - Za wałami grodu Wolina życie się toczy jak przed wiekami” W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura Kultury i Szkolnictwa Artystycznego 2008 – Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wykonano dwie chaty (rekonstrukcje budynków mieszkalno - warsztatowych): palisadową i o międzysłupowej konstrukcji. 57 1.6. Analiza SWOT MOCNE STRONY SŁABE STRONY Prężnie działające towarzystwa regionalne; Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna oraz turystyczna; Niezanieczyszczone środowisko przyrodnicze; Mała liczba całorocznych miejsc noclegowych; Słabo wykorzystane walory turystyczne; Niski standard obiektów turystycznych; Bardzo słabo rozwinięte usługi turystyczne; Brak punktu Informacji Turystycznej; Brak instytucji koordynującej działania promocyjne miasta; SZANSE ZAGROŻENIA Profity dla inwestorów wynikające z transgranicznego położenia, Powolne zmiany mentalności lokalnego społeczeostwa – niskich kosztów pracy, znacznych zasobów siły roboczej; nieumiejętnośd dostosowania się do wymogów gospodarki rynkowej; Możliwośd rozwoju funkcji turystycznej; Niski popyt wewnętrzny w regionie na dobra i usługi komercyjne Odpowiednie tereny do rozwoju agroturystyki; kształtowany przez niskie dochody mieszkaoców – wolny rozwój sektora usług rynkowych, w tym turystycznych; Niski budżet przeznaczony na ofertę kulturalno – turystyczną regionu; Zagrożenie związane z położeniem przy wschodniej granicy Unii Europejskiej (m. in. nielegalni imigranci, przemyt towarów); 58 2. KIERUNKI ROZWOJU TURYSTYCZNEGO OBSZARU WSKAZANYCH PRZEZ STRATEGIĘ MARKI GOTANIA Ze względu na potencjał i szanse rozwoju Gotanii wiodącym kierunkiem rozwoju obszaru jest turystyka historyczna i archeoturystyka w ramach turystyki kulturowej. Poza głównym kierunkiem związanym z Gotami uzupełniającymi formami turystyki są: Turystyka kwalifikowana Inne formy turystyki kulturowej: chronionego dziedzictwa, kulinarna, rozrywkowa Agroturystyka 2.1. Turystyka kulturowa Zainteresowanie kulturą zajmuje coraz istotniejszą pozycję na liście celów podróży i stanowi ważny element programów turystycznych. Każdy autor zajmujący się problematyką związku turystyki i kultury przedstawia swoją własną definicję turystyki kulturowej. Według Światowej Organizacji Turystyki „Turystyka kulturowa obejmuje podróże podejmowane z zasadniczo kulturalnej motywacji, takie jak wyprawy studyjne, związane z wystawianiem sztuki, wycieczki kulturalne, podróże dla wzięcia udziału w festiwalach i innych wydarzeniach kulturalnych, zwiedzanie miejsc i monumentów, wyprawy dla zapoznawania się z przyrodą, folklorem i sztuką oraz pielgrzymki”. Powyższa definicja została uznana za zbyt wąską, co przyczyniło się do kolejnych prób ukazujących tę kwestię. Europejskie Stowarzyszenie do Spraw Edukacji w Turystyce i Wypoczynku zaproponowało definicję pojęciową: [Turystyka kulturowa to] „wszelkie podróże ludzi ukierunkowane na atrakcje kulturalne, znajdujące się poza ich miejscem zamieszkania, (podejmowane) z zamiarem zebrania nowych informacji i doświadczeo dla zaspokojenia swoich potrzeb kulturalnych” i techniczną: [Turystyka kulturowa to] „wszelkie przemieszczenia się osób do specyficznych atrakcji kulturowych, takich jak obiekty dziedzictwa kulturowego, przejawy działalności artystycznej i kulturalnej, sztuki i dramatu, znajdujących się poza ich zwykłym 59 miejscem zamieszkania”. Współcześnie za profesor Barbarą Marciszewską „turystykę kulturową” można rozumied jako: „aktywnośd osób w ich miejscach pobytu turystycznego oraz podczas podróży z miejsca stałego zamieszkania, która pozwala na poznanie lub doświadczenie różnych sposobów życia innych ludzi – sposobów odzwierciedlających obyczaje społeczne, tradycje religijne, myśl intelektualną, dziedzictwo kulturowe i mających na celu zaspokojenie ludzkich potrzeb, pragnieo oraz oczekiwao w zakresie kultury”. Turyści najchętniej zwiedzają obiekty dziedzictwa kulturowego, zabytki architektury, miejsca związane z ważnymi wydarzeniami i postaciami historycznymi, obiekty kultu religijnego, zespoły budownictwa wiejskiego i ośrodki sztuki ludowej, muzea, itp. Do form turystyki kulturowej należy także uczestnictwo w uroczystościach religijnych, festiwalach folklorystycznych, przeglądach piosenki, świętach regionalnych i innych. Coraz częściej zauważa się zainteresowanie zabytkami związanymi z kulturą mniejszości religijnych: kościoły, cerkwie, synagogi, meczety, molenny, stare cmentarze. Do głównych motywów podróży w ramach turystyki kulturowej zalicza się: poznanie nowych miejsc, społeczności i kultur, zainteresowanie sztuką, architekturą i historią, uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych i artystycznych, pobudki sentymentalno-etniczne, aspekty religijne i kultowe. Turystyka uznawana jest za funkcję, element i przekaz kultury, a także czynnik przemian kulturowych. Stwarza ona możliwośd promowania wartości i dziedzictwa przeszłości, stanowiąc w ten sposób płaszczyznę spotkania kultur. Turystyka kształtuje szacunek i tolerancję dla odmiennego stylu życia, zachowao czy systemów wartości. Związek turystyki z kulturą jest bardzo ścisły. Turystyka chroni i popularyzuje dobra kulturowe. Przyczynia się także do ich odbudowy, rekonstrukcji, rewaloryzacji, adaptacji i konserwacji. Kultura zaś pobudza rozwój turystyki i stanowi jeden ze składowych elementów walorów kulturowych, kreujących ruch turystyczny. 60 W polskiej literaturze przedmiotu można zauważyd dwa podejścia do turystyki kulturowej. W ujęciu wąskim obejmuje jedynie zainteresowanie turystów zabytkami kultury materialnej. Szersza perspektywa zawiera zaciekawienie wszystkimi przejawami kultury, łącznie ze współcześnie wykreowanymi atrakcjami. Walory kulturowe mają wpływ na motywacje i typ podróży, przy czym często występuje więcej niż jeden motyw. Tabela ... przedstawia powyższe związki. Tabela 3. Związek walorów kulturowych z motywacjami i typami podróży WALORY KULTUROWE Walory historyczne: Zabytki architektury Muzea Kompleksy architektoniczne Legendarne (historyczne) miejsca Legendy i podania związane z miejscami Walory kulturalne: MOTYWY Odwiedzanie interesujących miejsc w celu pogłębienia wiedzy i rozwoju zainteresowao TYPY PODRÓŻY Poznawcze Edukacyjne Uczestnictwo w celach rozrywkowych Rozrywkowe Edukacyjne Folklor Poznawanie sztuki Zwyczaje, obyczaje, tradycje Pogłębianie zainteresowao Festiwale Poznawanie obyczajów Wystawy Przedstawienia teatralne 61 Interesujące obiekty współczesne: Nowoczesne miasta Mosty, drogi, budynki Osiągnięcia współczesnej myśli technologicznej Poznawanie nowych miejsc Poznawcze Pogłębianie wiedzy Rodzime Źródło: A. Niezgoda, Wpływ walorów kulturowych na motywacje podróży określonych segmentów rynku turystycznego, „Zeszyty Naukowe” 1999, nr 1(15), s. 41. Dzięki powiązaniu walorów kulturowych z motywami podróży oraz typami turystów, można tworzyd szlaki, rozumiane jako oznaczone w przestrzeni turystycznej trasy różniące się tematyką i uprawianą na nich turystyką. Składają się najczęściej z mało uczęszczanych dróg oraz pozwalają na poznanie miejsc ciekawych pod względem krajobrazu, kultury, historii, geologii lub przyrody. Coraz bardziej doceniane w kontekście dziedzictwa kulturowego są szlaki kulturowe. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) dopuszcza je – obok historycznych miejscowości, krajobrazów kulturowych i naturalnych – do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości. Definicję szlaku kulturowego precyzuje Międzynarodowy Instytut Szlaków Kulturowych przy Międzynarodowej Radzie Ochrony Zabytków (ICOMOS). Według niego jest to lądowy, wodny lub mieszany rodzaj szlaku, który przez fizyczne oznaczenie i posiadanie historycznej dynamiki i funkcjonalności, ukazuje rozwój ludzkości. Ów progres polega na nieustannej i wielowymiarowej wymianie dóbr, idei, wiedzy i wartości pomiędzy regionami czy krajami, co skutkuje wzajemną interakcją kultur w przestrzeni i czasie. Odbiciem tego zjawiska jest materialne lub niematerialne dziedzictwo. W polskiej literaturze fachowej spotyka się próby zestawienia i kategoryzacji najważniejszych szlaków o charakterze kulturowym. Mają one na celu wyodrębnienie spośród innych tras turystycznych oraz osiągnięcie jasności w formułowaniu ofert dla turystów. 62 Doktor Armin Mikos von Rohrscheidt do kryterium podziału tematycznego zalicza przede wszystkim szlaki: historyczne (militarne, archeologiczne, pielgrzymie, biograficzne), historyczne szlaki handlowe, kultury architektonicznej i budowlanej, etnograficzne, kulinarne, techniki i przemysłu, dawnych rzemiosł inne, odpowiadające tematyką poszczególnym typom wypraw turystyki kulturowej. Kolejnymi kategoriami są zasięg i znaczenie szlaku: 1. lokalne, 2. regionalne, 3. krajowe, 4. międzynarodowe. Problematyka polskich szlaków obejmuje brak standaryzacji ich opisu, nierzadko nieaktualne informacje na ich temat. Dodatkowo nie istnieje instytucja, organ samorządowy, stowarzyszenie czy podmiot gospodarczy, który na bieżąco odpowiadałby za funkcjonowanie szlaku jako produktu turystycznego, jego oznaczenie w terenie, kontakt z poszczególnymi obiektami i standaryzację ich usług, aktualizację informacji na jego temat. Do działao koordynacyjnych należało by także monitorowanie stanu i faktycznej dostępności, prowadzenie portalu internetowego, 63 wydawanie informatorów, dbałośd o promocję, organizowanie kompleksowej oferty szlaku. Występujące w większości polskich tras turystycznych braki przyczyniają się do rozczarowania, stresu i niezadowolenia współczesnego turysty. Proponowane są kierunki dalszego rozwoju turystycznych szlaków kulturowych. Ze wsparciem paostwa i jego agend powinno powstad kilkanaście nowych szlaków eksploatujących ważne zagadnienia. Każde województwo powinno zadbad o stworzenie przynajmniej jednego wyróżniającego na tle innych regionów szlaku. Nowe trasy powinny byd od podstaw kreowane na markowe, nowoczesne produkty turystyczne, przy współpracy wielu podmiotów, zgodnie z metodyką opracowywania, przygotowywania i tworzenia szlaków oraz powinny byd silniej promowane w kraju i za granicą. Wybór tematu szlaku ma na celu zapewnienie turystycznego sukcesu oraz wzmocnienie tożsamości lokalnej ludności. Musi on byd łatwy do identyfikacji, oczywisty, niezbyt zawężony, odnoszący się do jednego z następujących aspektów kulturowych: epoka, wydarzenie historyczne, dziedzictwo religijne, spuścizna przemysłowa, wartości społeczne, potencjał kulturowy, nurt sztuki lub styl architektury, wspólna własnośd, lokalizacja lub tożsamośd geograficzna, lokalne tradycje, produkt lub proces produkcji, powszechnie znana postad. 64 Warunkiem wykorzystania bogatego dziedzictwa kulturowego jest kreacja ciekawych produktów turystycznych. „Produkt” definiowany jest jako dobra i usługi zdolne do zaspokajania potrzeb ludzkich. Jednocześnie jest to zespół cech (wartośd użytkowa, wygląd, znak firmowy, cena), czyli wszystko, co oferuje sprzedawca, a co akceptuje kupujący, którego celem jest zaspokojenie potrzeb. Niekiedy produkt turystyczny określany jest jako pakiet składników materialnych i niematerialnych, które opierają się na możliwościach spędzania czasu w miejscu destynacji turystycznej. Stanowi on efekt współpracy wielu stron. Promocja dóbr kultury i ich przystosowanie do potrzeb gospodarki turystycznej stwarzają szansę na poprawę ich sytuacji ekonomicznej oraz na oczekiwaną deglomerację ruchu turystycznego. W turystyce kulturowej niezmiernie istotny jest wizerunek produktu. Powinien on byd charakterystyczny, odmienny od masowego, wręcz unikatowy. W ofertach powinno się podkreślad gościnnośd, dobrą kuchnię, specyfikę krajobrazu. Znaczenie dóbr i usług kulturalnych jako głównego elementu produktu turystycznego jest kształtowane przez następujące czynniki: 1. rozwój infrastruktury kulturalnej, 2. skrupulatny dobór elementów produktu turystycznego do adresata, 3. marketingowe podejście do rynku usług organizujących wolny czas, 4. dostępnośd cenową oraz fizyczną danych dóbr i usług kultury, 5. intensywną promocję funkcji poznawczej turystyki, a także edukacyjnej roli kultury i historycznego dziedzictwa narodu. Atrakcyjnośd turystyczną regionu można określid zestawiając elementy podstawowe i uzupełniające składające się na produkt turystyczny w turystyce kulturowej. 65 Tabela 4. Elementy podstawowe i uzupełniające składające się na produkt turystyczny turystyce kulturowej ELEMENTY PODSTAWOWE ELEMENTY UZUPEŁNIAJĄCE Obiekty zabytkowe Baza noclegowa Lokalne atrakcje turystyczne Baza gastronomiczna Obiekty kultu religijnego Dostępnośd komunikacyjna, drogi krajowe, połączenia kolejowe Wydarzenia historyczne, rocznice Parkingi Legendarne postacie, słynni ludzie System informacji turystycznej, kulturalnej i oznakowania Obiekty przemysłowe Imprezy kulturalne, festiwale, wydarzenia artystyczne System bezpieczeostwa Galerie sztuki, muzea, cmentarze Sprzyjający klimat społeczny Bieżąca oferta kulturalna (kino, teatr, opera, pokazy) Wizerunek miejsca, stan środowiska naturalnego, jego czystośd Kuchnia regionalna i folklor Okoliczne atrakcje atrakcji Źródło: T. Jędrysiak, Turystyka kulturowa, Warszawa 2008, s. 127. W Polsce występuje wyraźny brak nowych, dobrych jakościowo, sieciowych produktów turystycznych. Warto podjąd walkę konkurencyjną o klientów i wprowadzad na rynek markowe produkty turystyczne w turystyce kulturowej w postaci narodowych, regionalnych specjalności. Wdrażanie firmowych produktów przynosi liczne korzyści zarówno turystom (m. in. gwarancja jakości, zwiększenie wiarygodności, uzyskanie pełnej informacji, satysfakcja z posiadania, zwiększenie wskaźnika pozycji społecznej), jak i przedsiębiorstwom turystycznym, np. wyróżnienie spośród podobnych produktów, polepszenie wizerunku firmy, zmniejszenie wydatków na promocję, maksymalizacja wpływów jednostkowych i 66 całkowitych. Produkt turystyczny staje się markowy w momencie, gdy turyści łączą go z pewnymi cechami, obrazami, doświadczeniami i przeżyciami. Działania sprzyjające rozwojowi markowych produktów obejmuje następujące obszary: programy imprez turystycznych, kuchnie regionalne, sztukę i wytwórczośd ludową, różnorodnośd kulturową i etniczną. Produkty markowe mogą byd kreowane w kategoriach: pojedyncze dobro lub usługa, impreza, szlak, obiekt, wydarzenie. Zyski mogą się przejawiad poprzez komercjalizację produktów, czyli tworzenie kompleksowej oferty (atrakcje turystyczne, marketing, dystrybucja i sprzedaż). Inspiracją dla rozwoju turystyki mogą byd obiekty poprzemysłowe, o czym świadczą następujące przesłanki: autentycznośd i głębokie zakorzenienie w historii gospodarczej i społecznej regionu – ważny składnik konkurencyjności produktu turystycznego, adaptacja niewykorzystywanych obiektów poprzemysłowych do nowych funkcji – rozwój regionu, ochrona dziedzictwa kulturowego, aspekt edukacyjny, szeroki wachlarz możliwości aktywnego zaangażowania turystów, niezwykła różnorodnośd obiektów poprzemysłowych, szeroki wachlarz możliwości przedstawienia obiektów poprzemysłowych (tradycyjne muzeum, pokazy interaktywne, zwiedzanie pod ziemią, organizacja imprez okolicznościowych, warsztaty), harmonijne włączenie w ofertę turystyki miejskiej i jej wzbogacenie. 67 Turystyka kulturowa nieustannie się rozwija oraz kreuje coraz to nowsze i bardziej specjalistyczne formy, niejednokrotnie wchodząc w interakcje z innymi rodzajami turystyki oraz dziedzinami nauki. Poniżej przedstawiony jest podział turystyki kulturowej, przy czym należy pamiętad, że lista ta nie jest zamknięta – wciąż się wzbogaca: A. Turystyka dziedzictwa kulturowego: turystyka chronionego dziedzictwa (obejmująca zabytki nieruchome i ruchome), w tym: - turystyka archeologiczna/archeoturystyka - turystyka do obiektów i miejsc zabytkowych - turystyka muzealna/muzealnicza - tanatoturystyka i turystyka sepulkralna turystyka historyczna turystyka etnograficzna turystyka „małych ojczyzn” turystyka sentymentalna/nostalgiczna/powrotów „do źródeł lub korzeni”, w tym: turystyka diaspor: polonijna, żydowska itp. B. Turystyka kultury współczesnej: turystyka imprez i wydarzeo kulturalnych/turystyka eventowa turystyka związana ze współczesnymi sztukami plastycznymi: malarstwem, rzeźbą, rzemiosłem artystycznym, fotografią, grafiką itp. turystyka do obiektów architektury współczesnej turystyka do parków tematycznych 68 turystyka clubbingowa (pewnym zakresie) Turystyka dziedzictwa kulturowego i kultury współczesnej: miejska pielgrzymkowa/pątnicza oraz religijna etniczna/etnoturystyka regionalna i lokalna do wsi (turystyka kultury ludowej) oraz małych miast biograficzna literacka historyzująca/ożywionej historii kulinarna i winiarska kolekcjonerska/hobbystyczna olimpijska (w pewnym zakresie) śladami zjawisk paranormalnych szlakiem nowych 7 cudów świata podwodna (penetracja wraków statków) językowa podróże artystyczne Turystyka historyczna i archeoturystyka obejmuje nie tylko zwiedzanie interesujących historycznie miejsc i zabytków, lecz także zapoznawanie się ze sposobami życia na zwiedzanych obszarach. Jest to forma refleksji i komunikacji, której celem jest poznawanie przeszłości w odniesieniu 69 do teraźniejszości i przyszłości. Głównym motywem podróży w jej ramach jest chęd zwiedzania atrakcji historyczno – kulturowych, takich jak miejsca historyczne i archeologiczne, muzea i skanseny, parki i ogrody, obiekty sakralne, szlaki turystyczne związane z określoną tematyką, obiekty techniczne, a także uczestnictwo w tematycznych imprezach, np. rekonstrukcjach historycznych. Archeoturystyka jako produkt turystyczny obejmuje pikniki archeologiczne, pokazy obyczajów dawnych mieszkaoców, odtwarzanie scen z ich codziennego życia, prezentacja ciekawych odkryd i uczestnictwo w badaniach archeologicznych. Współczesny turysta nie zadowoli się jedynie zwiedzaniem stanowisk i oglądaniem eksponatów. Wokół głównej idei niezbędne jest wypracowanie ciekawej i zintegrowanej bazy. Na specjalnie oznakowanym . szlaku archeologicznym mogą znajdowad się, np. rekonstrukcje palenisk, osad i innych zabudowao Gotów. Do tego niezbędna jest odpowiednio przygotowana merytorycznie i organizacyjnie kadra obsługująca te miejsca, która dbałaby także o ich atrakcyjnośd organizując ciekawe wydarzenia, np. festyny z odtwarzaniem dawnych tradycji. Do wykorzystania jest wiele ciekawych miejsc na terenie Gotanii. Najbardziej charakterystyczna jest największa w Europie koncentracja grobów gockich i ślady po osadzie z II-IV wieku n.e. Pomysłem archeoturystyki powinny byd zainteresowane władze samorządowe gmin, przewodnicy, przedstawiciele instytucji kultury, właściciele gospodarstw agroturystycznych. Po odpowiednim przygotowaniu infrastruktury oraz ludzi produkt turystyczny GOTANIA może z powodzeniem zostad wdrożony. 2.2. Turystyka kulinarna Obyczaje kulinarne są ważnym elementem dziedzictwa kulturowego. Termin „turystyka kulinarna” wprowadziła do literatury przedmiotu L. Long w 1998 roku. Autorka uważa, że zainteresowanie potrawami może byd jednym ze sposobów zajmowania się innymi kulturami. Oprócz spożywania posiłków i delektowania się napojami, gastroturysta poznaje dziedzictwo, historię, tradycję danego miejsca. Ta forma turystyki polega głównie na odwiedzaniu przetwórni spożywczych oraz alkoholowych, browarów, plantacji, restauracji i miejscowych knajpek oraz prywatnych domów. Turyści mają okazję przyjrzed się procesowi produkcji i przygotowywania regionalnych produktów, często osobistego udziału w nich, rozmowy z wytwórcami, degustacji. Obecnie nie brakuje szlaków kulinarnych i imprez tematycznych o międzynarodowym 70 zasięgu. Dzięki tym przedsięwzięciom utrzymuje się w pamięci tradycyjne receptury, a wiele z zapomnianych przepisów zostało wskrzeszonych i docenionych. Tradycyjna kuchnia ma istotne znaczenie dla polskiej obyczajowości. Zjawisko to zostało spotęgowane po wejściu Polski do Unii Europejskiej oraz w aspekcie postępujących procesów globalizacji. Atrakcyjnośd kulinarna miejscowości czy regionu zależy głównie od odmienności i oryginalności, zróżnicowania kuchni oraz podtrzymywania tradycyjnych receptur. Polska turystyka kulinarna jest prawie nieznana. Ma jednak bardzo duże szanse rozwoju ze względu na ogromny potencjał uwarunkowany przyrodniczo, geograficznie, społecznie oraz gospodarczo. W tym celu powstała Lista Produktów Tradycyjnych, prowadzona przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Marszałków Województw. Spis cieszy się stale rosnącym zainteresowaniem zarówno producentów, jak i konsumentów. Lokalna żywnośd, przy pomocy działao marketingowych, przyczynia się do wzrostu atrakcyjności turystycznej dzięki unikalności i wyjątkowości wyrobów. Gotania nie posiada żadnych produktów regionalnych. Niewykorzystane do promocji obszaru są tradycyjne receptury. Produkt czy potrawa nieodłącznie kojarzona z Gotanią mogą podwyższyd atrakcyjnośd regionu i przyczynid się do wzrostu wielkości ruchu turystycznego. Stałe potrawy powinny byd elementem karty dao we wszystkich obiektach bazy gastronomicznej. Koszyk specyficznych „gockich” dao powinien opierad się na promocji potraw z okresu starożytnej Polski oraz straw wiejskich. Oryginalne przepisy można uzyskad z gminnych kół gospodyo wiejskich, np. smalec z warzywami z Wiśniowa. 2.3. Turystyka rozrywkowa Możliwośd uczestnictwa w imprezach kulturalnych, rozrywkowych i sportowych jest współcześnie ważną, wręcz pożądaną atrakcją turystyczną. Mianem turystyki eventowej określane są podróże w celu udziału w specjalnych inscenizacjach o ograniczonym czasie trwania i przyciągających turystów. Ich tematyka oscyluje wokół wydarzeo sportowych, muzyki klasycznej i nowoczesnej, taoca, występów teatralnych, pokazów filmowych, rękodzieła artystycznego, fotografii, plenerów malarskich i rzeźbiarskich. Cechują się powtarzalnością w miejscach odbywania się, 71 regularnością w częstotliwości oraz sukcesywnością w rozwoju. Aby zwiększyd zainteresowanie i udział w imprezach należy poszerzyd wachlarz ofert kulturalnych. Wskazane są inwestycje w modernizację i budowę obiektów kultury, widowiskowych, sportowych (najlepiej o ponadregionalnym znaczeniu), m. in. amfiteatrów, muzeów, filharmonii, stadionów. Ciekawym pomysłem jest uruchomienie sezonowych kin letnich na wolnym powietrzu. Mogą byd także tworzone tzw. sztuczne atrakcje, np. parki tematyczne czy rozrywki. Przy organizowaniu atrakcji, imprez i wydarzeo kulturalnych warto uwzględniad zróżnicowanie narodowe, kulturowe i religijne miasta i okolic. Wspomniane przedsięwzięcia podejmowane są zarówno w ramach kultury wysokiej, jak i popularnej. Kalendarz imprez w Gotanii jest dośd rozbudowany, odbywają się nawet wydarzenia na krajową czy międzynarodową skalę. Brakuje jednak przynajmniej jednej lub dwóch imprez, które stały by się wizytówką regionu oraz nieodłącznie były by z nim kojarzone. Aby produkt turystyczny GOTANIA był atrakcyjny i przyciągający powinien integrowad różne środowiska. W przypadku wydarzeo kulturalnych czy sportowych pole do popisu jest duże. Połączone ideą gockiego dziedzictwa mogą jednoczyd środowisko pasjonatów aktywnego wypoczynku, miłośników polskiej wsi i folkloru oraz przypadkowych turystów. Ważną cechą turystyki kulturowej jest to, że pozwala poznawad zjawiska i przedmioty, które dotychczas uchodziły za tajemnicze, niejasne, niedostępne. Uczestnikom udostępnia się informacje o obiektach, wyjaśnia się pewne kwestie, pokazuje miejsca niedostępne innym. Turyści z powodzeniem konfrontują zastaną rzeczywistośd ze zdobytymi wcześniej informacjami na dany temat. Turystyka kulturowa wymusza czynne intelektualne zaangażowanie ze strony turysty, a także nieustanną koncentrację, posiadanie pewnej wiedzy, dobrą kondycje psychofizyczną, doświadczenie. Poza tym wiąże się z formą kwalifikowaną, gdyż podróżowanie niejednokrotnie odbywa się na rowerze, motocyklu, żaglówce czy w kajaku. 72 2.4. Turystyka kwalifikowana Określenie „turystyka kwalifikowana” pojawiło się w połowie XX wieku i oznacza najwyższą formę specjalizacji w wybranej dyscyplinie. Celem jej uprawiania jest utrzymanie dobrej kondycji zdrowia, sprawności oraz odporności psychicznej. Turystą kwalifikowanym jest osoba trwale zainteresowana turystyką, uprawiająca z przygotowaniem, znawstwem i zamiłowaniem wybrane jej dyscypliny, przestrzegająca społecznych norm zachowania się na szlaku i w obiektach turystycznych, doskonaląca swoją sprawnośd fizyczną oraz łącząca turystyczną aktywnośd fizyczną z wszechstronnym poznaniem własnego rejonu, kraju. Jest to jedna z najważniejszych i najbardziej dostępnych form aktywnego wypoczynku i stanowi najważniejszą dziedzinę działalności Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (od 1950 r.). Obecnie także podmioty komercyjne wprowadzają tę formę spędzania czasu do swojej oferty. Przy tym rozwój technologiczny pozwala na coraz łatwiejszy dostęp do specjalistycznego sprzętu oraz zwiększenie jego bezpieczeostwa. Czynniki te nie tylko zwiększają popularnośd turystyki kwalifikowanej, ale również wpływają na powstawanie nowych form turystyki aktywnej, często na pograniczu rekreacji. Turystykę kwalifikowaną uprawiad można indywidualnie i zespołowo, w grupach nieformalnych i zorganizowanych, niekiedy w połączeniu z elementami współzawodnictwa. Najbardziej popularnymi dyscyplinami turystyki kwalifikowanej są: turystyka górska, piesza, kajakowa, żeglarska, kolarska, motorowa i narciarska. Na obszarze Gotanii szanse rozwoju ma turystyka piesza nizinna, rowerowa, kajakowa, jeździecka, łowiecka, wędkarska oraz birdwatching. To ostatnie, określane inaczej ptasiarstwem lub obserwacją ptaków, jest coraz bardziej popularnym rodzajem hobby, głownie w Europie zachodniej oraz w Stanach Zjednoczonych. Jak podaje Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków w kraju liczbę ptasiarzy szacuje się na kilka tysięcy. Do funkcjonowania różnych form turystyki aktywnej niezbędna jest przede wszystkim infrastruktura, której budowa i rozszerzenie powinno byd działaniem priorytetowym. Oprócz bazy podstawowej (noclegowej, gastronomicznej) konieczne jest zorganizowanie obszaru w „czytelny”, łatwy do odbioru i ciekawy produkt turystyczny. Umożliwid to mogą kompleksowe szlaki turystyki kwalifikowanej prowadzące przez najciekawsze miejsca obszaru, przy czym stale powinny byd zintegrowane z wiodącym tematem obszaru – Gotami. Nieważne, że plemię 73 wschodniogermaoskie nie znało dzisiejszych dyscyplin sportu i rekreacji. Istotny jest fakt, że współczesny turysta pożąda nietypowych atrakcji i wyprawa gocką trasą rowerową, konną czy kajakową wystarczy by poczuł klimat miejsca i zainteresował się archeologicznym dziedzictwem Gotanii. 2.5. Agroturystyka Agroturystyka jest rodzajem masowej turystyki wiejskiej. Charakteryzuje się powiązaniem usług turystycznych z gospodarstwem rolnym. Unikalnośd tej formy odnosi się do rytmu życia gospodarstwa, który jest wyznaczany terminami prac polowych i porami obrządku przy zwierzętach gospodarskich i przejawia się specyficznymi zapachami, dźwiękami, barwami. Dodatkowo bliskie kontakty z rodziną rolniczą, u której spędza się czas, możliwośd poznania jej historii i zwyczajów, serdeczna i gościnna atmosfera domu pozostają w pamięci dłużej niż anonimowe pobyty w najbardziej luksusowych hotelach w najpopularniejszych kurortach turystycznych. Celem agroturystyki jest przeciwdziałanie wyludnieniu wsi, wzrost dochodów ludności miejscowej, wytwarzanie wyrobów pamiątkarskich, podniesienie atrakcyjności obszarów wiejskich, rozwój infrastruktury wspierającej ekologiczne wzory turystyki. Agroturystyka jest coraz popularniejsza forma wypoczynku, szczególnie dla rodzin z dziedmi, ludzi zapracowanych, zmęczonych hałasem miast i chcących wypocząd w ciszy, spokoju, na łonie natury. Wszystko to powoduje, że gospodarstw agroturystycznych przybywa. Dla klientów/turystów coraz ważniejszy staje się wysoki standard bazy noclegowej, wysoka jakośd oraz różnorodnośd oferowanego pakietu usług. Agroturystyka rozwija się w różnych regionach Polski w różnym tempie. Zjawisko to można obserwowad od początku lat 90-tych XX wieku. Można zauważyd, że największym zainteresowaniem cieszą się obszary charakteryzujące się szczególną atrakcyjnością turystyczną, gdzie panują wyśmienite warunki do wypoczynku, a przyroda jest w niewielkim stopniu, dotknięta ręką człowieka. Do regionów atrakcyjnych turystycznie w 74 Polsce można niewątpliwie zaliczyd: pobrzeża (Szczecioskie, Koszalioskie i Gdaoskie), pojezierza (Pomorskie, Mazurskie, Suwalskie, Lubuskie), Przedgórze Sudeckie i Sudety, Wyżynę Krakowsko – Częstochowską, Roztocze, Podkarpacie i Karpaty. Obecnie wypoczynek na wsi przeżywa swój renesans. Jedną z przyczyn jest pogarszanie się od pewnego czasu sytuacji ekonomicznej rolników w związku z przemianami całej gałęzi przemysłu, w którym pracowali. Zjawisko to objęło zdecydowaną większośd krajów Europy. Przełożyło się to na spadek poziomu życia rodzin utrzymujących się z rolnictwa. Agroturystyka stała się rozwiązaniem. Urzędy Statystyczne podają, że nawet połowa rolników czerpie w Europie Zachodniej ponad 50% swoich zysków z działalności pozarolniczej, do której zalicza się oczywiście działalnośd turystyczna. Ten trend powoli przekłada się na polskie realia. Ze względu na wzrastającą częstotliwośd odwiedzin terenów wiejskich można stwierdzid, że nastała moda na agroturystykę. Pomimo dużego potencjału w postaci obszarów wiejskich, w Gotanii brakuje gospodarstw rolnych prowadzących działalnośd turystyczną. Gdyby powstały nowe i wspólnie tworzyły klaster agroturystyczny, który z czasem mógłby przerodzid się we współpracę transgraniczną (na wzór bieszczadzkiego). Inicjatywy klastrowe na poziomie agroturystyki stanowią jeden z czynników podnoszenia konkurencyjności wypoczynku na wsi mogą zaoferowad ciekawsze usługi, aniżeli to może uczynid pojedyncze gospodarstwo agroturystyczne. W tym celu potrzebne są większe nakłady inwestycyjne na modernizację i rozszerzenie bazy noclegowej, transportowej, gastronomicznej, informacyjnej oraz sportoworekreacyjnej na wsiach Gotanii. Wciąż częśd środków można pozyskad z funduszy unijnych. Innym przedsięwzięciem na terenach wiejskich może byd stworzenie wsi tematycznych. Taki produkt turystyczny rozwija się w obrębie danego, wypracowanego pomysłu. Funkcjonowanie wsi tematycznych to jeden ze sposobów ożywiania gospodarki na terenach pozamiejskich. Zaletą tej idei jest to, że nie wymaga dużych nakładów finansowych (przynajmniej na początku) i angażuje wielu mieszkaoców. Duży potencjał ma wieś Ameryka (gmina Mircze). Jest to dobry pomysł na wioskę tematyczną oferującą niestandardowe produkty turystyczne. Wieś Ameryka może na przykład odnosid się do dziedzictwa Ameryki Łacioskiej lub Południowej. W Polsce nie powstała do tej pory wioska Inków, Azteków czy wioska 75 amazooska. Pomysł na wioskę tematycznej we wsi powinien byd jednak spójny z założeniami przyjętymi dla obszaru, a więc inne kultury powinny byd ukazane w formie ciekawostki, odwołania do innych tradycji i wierzeo. Niepodlegający wątpliwości powinien byd jednak fakt powiązania oferty obszaru z kulturą Gotów, która stanowi kierunek wiodący. Inicjatywa powołania wsi tematycznej leży w gestii mieszkaoców, którzy byliby odpowiedzialni za jej funkcjonowanie. 3. SZCZEGÓŁOWA KONCEPCJA W ZAKRESIE MARKOWYCH PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH OBSZARU GOTANIA 3.1. Istota i elementy produktu turystycznego Produkt turystyczny można pojmowad w różnoraki sposób. Literatura przedmiotu prezentuje całe spektrum podejśd do sposobu rozumienia i definiowania jego istoty. Cytowani wcześniej J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk przytaczają szereg podejśd do definiowania produktu turystycznego proponowanego w ostatnich latach przez wielu autorów zajmujących się problematyką marketingu turystycznego czy gospodarki turystycznej. Analiza różnorakich propozycji przywiodła rzeczonych autorów do przyjęcia założenia, że produkt turystyczny to zbiór użyteczności związanych z podróżami turystycznymi, czyli dostępne na rynku dobra i usługi turystyczne umożliwiające ich planowanie, odbywanie, przeżywanie oraz gromadzenie doświadczeo. Tak zdefiniowany produkt turystyczny jest więc nie tylko sumą pewnych obiektywnych, materialnych (produktów) i niematerialnych (usług), lecz również obejmuje elementy wiążące się z wywoływaniem u odbiorców (konsumentów produktu turystycznego) określonych wrażeo, emocji oraz gromadzenie i przeżywanie doświadczeo. 76 Wychodząc z tak rozumianego pojęcia produktu turystycznego należy wskazad na jego złożonośd oraz różnorodnośd. Składa się na to zwykle całego spektrum elementów o różnym charakterze: materialnym czy niematerialnym, wynikającym z dziedzictwa czy będących efektem działalności ludzkiej. Obok „zwyczajnych” produktów i usług skierowanych zarówno do turystów, jak i rezydentów, na które wskazuje G. Gołembski1, produkt turystyczny może zawierad cały szereg innych elementów. Będzie to spojrzenie na produkt turystyczny w szerokim ujęciu, w którym przy jego tworzeniu należy uwzględniad: 1. walory turystyczne – są one swoistą „rentą położenia”, na których istnienie organy zarządzające nie mają zasadniczo wpływu, co najwyżej mogą decydowad o ich stanie; 2. udogodnienia – obiekty infrastruktury turystycznej i paraturystycznej; ważny jest też tutaj sam pomysł produktu turystycznego ułatwiający odbiorcom podjęcie decyzji o wyjeździe, a później właściwy odbiór miejsca/obszaru. 3. wizerunek miejsca wypoczynku (produktu turystycznego) – duża tutaj rola świadomych działao promocyjnych; 4. organizacja – sposób przygotowania i prowadzenia konsumpcji produktu turystycznego.2 J. Kaczmarek, A. Stasiak i B. Włodarczyk zwracają zatem uwagę nie tylko na koniecznośd istnienia pewnej bazy składającej się z walorów turystycznych czy infrastruktury turystycznej (w tym usług), ale podkreślają znaczenie samej idei produktu turystycznego oraz właściwego nim zarządzania. Ten ostatni czynnik ma znaczenie o tyle, że produkt turystyczny, jak każdy inny, przeżywa określone cykle życia. Po fazie wzrostu może, a nawet z pewnością, wystąpi faza stagnacji czy wręcz regresji. Zajdzie wówczas koniecznośd podjęcia odpowiednich działao (rozwoju produktu czy zwiększenia intensywności działao promocyjnych). 1 2 G. Gołembski, 1979, Rynek turystyczny w Polsce, Biblioteka Instytutu Rynku Wewnętrznego i Usług, Warszawa J. Kaczmarek, A. Stasiak. B. Włodarczyk, , 2010, Produkt turystyczny, PWE, Warszawa, str. 75 77 Złożonośd produktu turystycznego pomoże lepiej zrozumied przedstawiony poniżej schemat opracowany przez wspomnianych autorów książki Produkt turystyczny, wspominanych zresztą nie po raz ostatni w niniejszym opracowaniu. Konsumpcja produktu nie jest bowiem zwykłym kupowaniem usług w obiektach noclegowych czy żywieniowych, usług przewodnickich czy wypożyczania sprzętu sportowego. Konsumpcja produktu przyjmuje postad swoistego łaocucha czynności, doświadczeo i wrażeo rozpoczynających się jeszcze przed podróżą, a kooczących się nawet długo po powrocie do domu (tzw. echo konsumpcji). Schematyczne ujęcie łaocucha wartości prezentuje rys. 2. Jak widad składa się na niego szereg odczud, potrzeb czy doświadczeo, z których każde implikuje koniecznośd zapewnienia turystom odpowiednich kategorii usług i produktów czy podjęcia określonych działao, niezależnie właściwie od specyfiki produktu. Przyjrzyjmy się poszczególnym elementom w kontekście owych implikacji usługowoproduktowych: wyobrażenie o regionie przed wyjazdem oraz informacja przed wyjazdem – ważne tutaj są właściwie podejmowane działania promocyjne, w tym zawartośd przekazów informacyjnych; oczywiście nie można wykluczyd zasięgania opinii znajomych czy rodziny, wpływ na ich zawartośd jest jednak praktycznie niemożliwy, wynika bowiem z wcześniejszych kontaktów z danym miejscem; 78 Rys. 2 Turystyczny łaocuch wartości Źródło: Na podstawie J. Kaczmarek, A. Stasiak. B. Włodarczyk, 2010, Produkt turystyczny, PWE, Warszawa, str. 82 dokonywanie rezerwacji – można oczywiście w wąskim podejściu rozumied to formułowanie jako koniecznośd wprowadzenia systemów rezerwacyjnych; w praktyce jednak chodzi o umożliwienie potencjalnym turystom dokonywanie zamówieo określonych usług np. za 79 pośrednictwem punktu informacji turystycznej; wymaga to jednak skoordynowania działalności całego szeregu podmiotów świadczących usługi turystyczna na danym obszarze; podróż do regionu turystycznego – element łaocucha w pewnym tylko stopniu (często niewielkim) zależny od władz poszczególnych miejsc czy obszarów; dostępnośd komunikacyjną warunkuje bowiem m.in. jakośd dróg dojazdowych leżących poza regionem czy ilośd i jakośd połączeo z obszarów generujących ruch turystyczny; powitanie, pierwsze wrażenie – tutaj ma znaczenie zarówno zachowanie poszczególnych usługodawców (zapewne w dużej mierze noclegodawców), którzy w największym stopniu wpływają na to czy turysta dobrze się poczuje; nie bez znaczenia jest również ogólna jakośd tzw. megaproduktu terytorialnego miejsca czy obszaru (np. estetyka zabudowy, jakośd dróg lokalnych, poziom czystości na ulicach); częśd z warunków do spełnienia wykracza, czasem daleko, poza najszersze nawet rozumienie produktu turystycznego; informacje ogólne o regonie – dostęp do informacji jest kluczowym czynnikiem wpływającym na samopoczucie i swobodę funkcjonowania turystów na danym obszarze; wyczerpujące informacje pozwolą turystom poznad dany obszar i w konsekwencji wyrobid sobie właściwą jego ocenę; rolę tę mogą spełniad punkty informacji turystycznej, systemy informacji krajoznawczej (tablice, oznaczenia zabytków etc.) czy dostępne w różnych punktach danego obszaru wydawnictwa promocyjno-informacyjne; miejsca zakwaterowania i punkty wyżywienia – obiekty noclegowe i żywieniowe pozwalają na zaspokojenie jednych z podstawowych potrzeb człowieka, bez których realizacja różnego rodzaju aktywności turystycznej (lub bierności – w zależności od upodobao) właściwie nie zaistnieje; atrakcyjnośd turystyczna – odpowiednie „opracowanie” na potrzeby turystów istniejących zasobów i walorów turystycznych może po pierwsze zachęcid turystów podjęcia podróży, po drugie zaś, już na miejscu, uprzyjemnid spędzenie czasu; oczywiście ważne jest aby podporządkowad owo „opracowanie” zasobów i walorów pewnej idei, którą ma nieśd produkt turystyczny; 80 infrastruktura i środowisko – znaczenie tych elementów zostało już opisane w punkcie ‘powitanie, pierwsze wrażenie’; pożegnanie i powrót do domu/kontakty po wizycie i wspomnienia – obydwa „ogniwa” łaocucha wartości, a właściwie emocje, jakie im towarzyszą są pochodną wszystkich wcześniej opisanych punktów. 3.2. Określenie podstawowej i uzupełniającej koncepcji rozwoju produktów turystycznych obszaru GOTANIA Produkty turystyczne dzielone są na dwie zasadnicze grupy: produkty (proste) i produkty złożone. Najpełniejszy i jednocześnie najbardziej czytelny obraz planowanego kierunku rozwoju oferty turystycznej obszaru Gotania umożliwia omówienie produktów turystycznych obszaru poprzez zasadnicze jego kategorie. Takie podejście zapewnia kompleksowe ujęcie zagadnienia oraz ukazanie różnych podejśd do kwestii budowania produktu turystycznego obszaru. Samorządy planujące wdrażanie nowych rozwiązao mogą odnieśd się do niniejszego opracowania, którego celem jest przejrzyste przedstawienie potrzeb związanych z tworzeniem produktów turystycznych Gotanii, jak i możliwości zaangażowania się w rozwój i promocję projektu Gotania. 81 Rysunek 1. Piramida kategorii produktów turystycznych Produkty proste + Organizacja + Lokalizacja II poziom integracji (obiekt, szlak, obszar) Produkty proste + Organizacja I poziom integracji (wydarzenie, impreza) Produkty proste (podstawowe) (rzecz, usługa) Typologia produktów turystycznych obejmuje całe spektrum ich rodzajów, począwszy od produktów prostych ( np. pamiątki, przewodniki, obiekty noclegowe czy specyficzne usługi), po złożone, jak różnej rangi wydarzenia (kulturalne, sportowe) czy pakiety turystyczne (sprzedawane przesz touroperatorów czy inne podmioty turystyczne). W dalszej części opracowania omówione zostaną kolejne kategorie produktów turystycznych w odniesieniu do obszaru Gotania poprzez wskazanie konkretnych propozycji, jak również poprzez przedstawienie właściwego sposobu rozumienia zasad tworzenia atrakcyjnej i spójnej z konceptem wiodącym oferty turystycznej . 82 PRODUKT TURYSTYCZNY - RZECZ Decyzja o wyborze miejsca pobytu w celach turystycznych jest ściśle powiązana z charakterem oczekiwanych korzyści. Produkty turystyczne mają zaspokajad różnorodne potrzeby turystów, wzbudzad ich zainteresowanie oraz przywiązanie do danego miejsca. W związku z tym często są kombinacją elementów materialnych (rzecz) oraz niematerialnych (usługa), przejawiają różny poziom wymaganego zaangażowania organizatorów oraz zależności względem miejsca pochodzenia. Produkt turystyczny – rzecz odnosi się do podstawowych korzyści materialnych takich jak zestawy gadżetów i pamiątek, specjały lokalnej kuchni czy też materiały promocyjne związane z obszarem. Do tej kategorii zaliczane są wszelkie dobra materialne będące zazwyczaj uzupełnieniem innych produktów turystycznych lub mogące funkcjonowad samodzielnie w stosunku do pozostałych kategorii. Produkty turystyczne z tej kategorii stanowią istotny element wszystkich etapów związanych z odbywaniem podróży. Przed wyjazdem są to różnego rodzaju materiały promocyjne dotyczące Gotanii, które nabywane są z myślą o planowaniu pobytu oraz zebraniu niezbędnych informacji o ofercie noclegowo-gastronomicznej i dostępnych atrakcjach miejsca. Coraz większe znaczenie odgrywa również wirtualny produkt turystyczny, czyli różnego rodzaju multimedialne plany miast, przewodniki po muzeach i zabytkowych obiektach, prezentacje walorów miast/gmin/regionu na płytach CD/DVD lub stronie internetowej itp. Z drugiej strony, do tej grupy należą również wszelkie upominki związane z projektem Gotania, które turysta może nabyd na miejscu i zabrad ze sobą, aby przypominały mu spędzone tu chwile lub pełniły rolę prezentu, którym turysta może obdarowad rodzinę lub przyjaciół. 83 Produkt turystyczny – rzecz w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Gotania: Materiały promocyjne ukazujące potencjał turystyczny regionu/obszaru – ulotki, foldery, przewodniki po regionie, mapy itp. Wirtualne wędrówki po obszarze Gotanii Filmy promocyjne E-booki dla dzieci i dorosłych Opowiadania o przygodach Gotka Gadżety: o Elementy ubioru nawiązujące do strojów gockich o Ozdoby/biżuteria o Stylizowane produkty codziennego użytku (przybory kuchenne, elementy wyposażenia wnętrz) o Zabawki (pluszowy Gotek) o Gockie kosmetyki o Alkohole (nalewki, likiery w unikalnych opakowaniach) o Drobne produkty spożywcze (w tym słodycze dla dzieci) Wewnętrzna jednostka płatnicza – Talar Gocki 84 PRODUKT TURYSTYCZNY „MASKOTKA” PROJEKTU - GOTEK KONCEPCJA Projekt Gotania zakłada rozwijanie funkcji edukacyjnej, pogłębianie wiedzy o historii i kulturze Gotów. Zrealizowanie tych celów oraz zbudowanie atrakcyjnego wizerunku miejsca wymaga odpowiedniego dostosowania przekazu do odbiorcy. W tym przypadku wzbudzenie zainteresowania i ciekawości młodszych turystów zapewniad ma postad przyjaznej "maskotki" projektu, która nie tylko będzie bawid, ale również opowiadad o ciekawych miejscach i zagadnieniach związanych z historią Gotów. Możliwośd wykorzystania Gotka jest ogromna - bajkowe opowieści w przewodnikach drukowanych i materiałach promocyjnych oraz audioprzewodnikach, postad w edukacyjnych grach komputerowych, pluszowy gadżet itd. W przyszłości można pokusid się również o współpracę z lokalnym/regionalnym pisarzem, który napisze "Opowieści o przygodach Gotka" przekazując w ten sposób elementy kultury Gotów, a dzięki temu że akcja książki będzie działa się na obszarze projektu Gotania to znajdą się tam również informacje o ważnych miejscach, jak np. Zamek w Kryłowie. Ubiór Gotka budowad będzie skojarzenia z Gotami dzięki czemu będzie popularyzował kulturę oraz elementy ich stroju (w przypadku Wikingów, rycerzy wszyscy mają jakieś skojarzenia, ale Goci są całkiem nieznani dla przeciętnego odbiorcy). Turyści rodzinni i dzieci (funkcja edukacyjno-rekreacyjna). GRUPA CELOWA POŻĄDANY WIZERUNEK ZALECENIE DO REALIZACJI KONCEPCJI PRODUKTU Postad Gotka ma uatrakcyjniad pobyt na obszarze Gotanii oraz wzmacniad działania związane z promowaniem kultury Gotów oraz potencjału turystycznego regionu. Gotek jest pierwszym tego rodzaju „ambasadorem” marki obszaru turystycznego. Postad ma budowad przyjazną atmosferę oraz symbolizowad atrakcyjną i ciekawą przygodę. Postad Gotka nie może ograniczad się wyłącznie do gadżetu w formie zabawki, ale stanowid ma kluczowe narzędzie komunikacji. Szczególnie istotną rolę ma pełnid w obszarze promocji oraz informacji o dostępnych atrakcjach, walorach obszaru oraz kulturze Gotów. Szeroki wachlarz możliwości wykorzystania Gotka zapewniad powinien możliwośd zaangażowania różnych środowisk w popularyzowanie postaci. 85 Maskotka – gadżet” „Maskotka- przewodnik” Sposób na łamanie stereotypów o „nudnej historii” Gotek jako stały element działao promocyjnych skierowanych do dzieci Nieograniczone możliwości wykorzystania postaci w działaniach budujących rozpoznawalnośd projektu „Opowieści o przygodach Gotka” umiejscowione na obszarze Gotanii Inspiracją do stworzenia maskotki projektu – Gotka była postad Bibendum, czyli Ludzik Michelin. Postad pierwszy raz pojawiła się już ponad sto lat temu w dużej kampanii reklamowej w 1989r., odnoszącej się do wysokiego komfortu jazdy w związku z opatentowanym i wdrożonym przez Michelin ogumieniem pneumatycznym. Wraz z upływem czasu Ludzik nabrał charakteru przyjaciela i opiekuna w podróży, nie tylko dla użytkowników opon Michelin, dzieląc się chętnie swoją wiedzą i doświadczeniem. Ludzik Michelin wprowadził do dyskusji pojęcia takie jak: zrównoważona mobilnośd, ochrona środowiska, oszczędnośd energii i zasobów naturalnych. Do dzisiaj patronuje większości prospołecznych i proekologicznych działao Grupy Michelin, będąc twarzą i użyczając swojego imienia np. Challenge Bibendum. Badania potwierdzają, iż co siódmy człowiek na świecie zna i bez problemu rozpoznaje najważniejszy symbol Michelin. W 2000 r. Ludzik Michelin został uznany przez Financial Times oraz Report on Business za najlepiej identyfikowalny z marką logotyp świata w XX w. Opracowywane materiały promocyjne powinny byd zachowane w spójnej wizualizacji graficznej oraz ukazywad najważniejsze informacje praktyczne z punktu widzenia turystów. Obecnie dostępne są materiały promocyjne dotyczące gminy i miasta Hrubieszów oraz gminy Tomaszów Lubelski, jednak sytuacja przedstawia się nieco gorzej pod tym względem w gminach Mircze i Komarów Osada. Brakuje jednak przewodników, folderów, mapek dotyczących całego obszaru Gotanii, przedstawiających kluczowe miejsca, zabytki oraz atrakcje, przebiegające 86 szlaki oraz informacje dotyczące dostępności bazy turystycznej oraz okołoturystycznej. Istnieją pewne plany związane z opracowaniem szeregu materiałów promocyjno-informacyjnych dotyczących szlaków pieszych, rowerowych i konnych. PRODUKT TURYSTYCZNY - USŁUGA Świadczone usługi spełniają ważną rolę związaną z poczuciem komfortu związanego z odbywaniem podróży. Same w sobie mogą stanowid atrakcję lub byd tłem, które umożliwia pełne korzystanie z dostępnej oferty turystycznej obszaru. Brak zapewnionych podstawowych usług sprzyjających udanemu oraz wygodnemu wypoczynkowi może stanowid bodziec zniechęcający turystę do przyjazdu pomimo atrakcyjnej oferty kulturalno-rozrywkowej. Produkt turystyczny – USŁUGA jest pojedynczą czynnością niematerialną lub zbiorem czynności wykonywanych w celu zaspokojenia potrzeb osób podróżujących. W tym przypadku idea produktu turystycznego odnosi się do usług związanych z organizacją ruchu turystycznego (organizatorzy atrakcji, przewodnicy, punkty informacji turystycznej), jak również z wykorzystaniem infrastruktury turystycznej oraz okołoturystycznej. Zarządzanie zintegrowanym produktem turystycznym ukierunkowanym na kilkudniowy/tygodniowy pobyt wymaga sprawnie zorganizowanej i kierowanej bazy noclegowej, gastronomicznej/ żywieniowej, transportowej/komunikacyjnej, informacyjnej (w tym usługi przewodnickie i pilotaż wycieczek), wypoczynkowe, handlowe itp. 87 Produkt turystyczny – usługa w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Gotania: Baza gastronomiczna • Karczma Gocka • Gockie potrawy- stały element w karcie menu obiektów na obszarze projektu • Stylizowane budki na szlaku – stylizowany obiekt z przekąskami i potrawami typu fast-food • Archeokawiarnie – miejsca wypoczynku dla dorosłych i zabawy dla najmłodszych Baza noclegowa • Hotel wyposażony w ofertę związaną z organizacją konferencji, szkoleo • ArcheoCamping – w pełni wyposażone pole namiotowe (namioty, kuchnia i łazienki polowe)- atrakcja na kilkudniowy pobyt dla całej rodziny Baza transportowa • Archeobusy • Dłubanki do spływów kajakowych • Usprawnienie komunikacji wewnątrz obszaru oraz związanej z dojazdem do Gotanii Baza przewodnicka • Odpowiednio wyszkolona kadra – przewodnicy (dla rodzin, historyków, hobbistów) • Oferta związana z wykupieniem wycieczek z przewodnikiem, (zintegrowana oferta, rezerwacja) 88 Transgraniczne Centrum Informacji Turystycznej PRODUKT TURYSTYCZNY KARCZMA GOCKA KONCEPCJA Karczma Gocka ma byd miejscem, którego wyposażenie wnętrza i stylistyka będzie silnie odwoływad się do kultury oraz stylu życia Gotów. Wszelkie elementy począwszy os wystroju sal, stolików, strojów obsługi, jak i wyglądu karty dao ma przypominad turyście o tym, że znajduje się w miejscu wyjątkowym i niecodziennym. Muzyka będąca dopełnieniem atmosfery panującej w Karczmie będzie grana na żywo w sezonie turystycznym. Potrawy zaś będą inspirowane kuchnią regionalną oraz wyjątkowymi przyprawami oraz recepturami zgodnymi z dawną kuchnią Gotów. Turyści odwiedzający obszar Gotanii oraz mieszkaocy. GRUPA CELOWA POŻĄDANY WIZERUNEK Karczma ma ukazywad niezwykły charakter miejsca, jego dziedzictwo oraz wzmacniad ma przekaz związany z ofertą turystyczną obszaru oraz dostępnymi atrakcjami. ZALECENIE DO REALIZACJI KONCEPCJI Niezwykle ważne jest wykorzystanie elementów odnoszących się do kultury Gotów, ich kulinariów oraz ubioru. W tym celu należy zasięgnąd opinii ekspertów. PRODUKTU 89 PRODUKT TURYSTYCZNY ARCHEOKAWIARNIA KONCEPCJA Archeokawiarnia jest miejscem tworzonym z myślą o rodzinach odwiedzających obszar Gotanii. Wyjątkowe miejsca, w których dorośli mogą odpocząd po całym dniu pełnym atrakcji oraz różnego rodzaju aktywności ma zapewniad im chwilę wytchnienia, relaksu oraz możliwości skosztowania wyjątkowych dao oraz trunków. W odrębnej Sali przeznaczonej dla dzieci znajdowad się ma natomiast mini plac zabaw, gdzie znajdowad się będą nietypowe zabawki związane z kulturą Gotów oraz ich tradycjami i kulturą. Kameralna atmosfera Archeokawiarnii jest również idealnym miejscem spotkao osób interesujących się historią, archeologią, kulturą Gotów itp. Tutaj mogą odbywad się debaty, konferencje oraz spotkania z autorami książek podejmujących wskazany temat. Turyści rodzinni; turyści historyczni GRUPA CELOWA POŻĄDANY WIZERUNEK ZALECENIE DO REALIZACJI KONCEPCJI PRODUKTU Archeokawiarnia ma byd miejscem, które tworzone będzie z myślą o turystach Gotanii oraz ich potrzebach. Zapewniad im będzie możliwośd relaksu oraz przebywania w wyjątkowym, klimatycznym miejscu. Archeokawiarnie powinny byd tworzone w miejscach, które posiadają ubogą bazę gastronomiczną (gmina Mircze, gmina Komarów Osada). Miejsca te mają na celu podniesienie atrakcyjności oferty obszaru oraz wpisania się w istniejące założenia projektu, dzięki czemu ryzyko niepowodzenia nowej działalności jest minimalizowane, a zakres inicjatyw promocyjnych szeroki. 90 PRODUKT TURYSTYCZNY ARCHEOCAMPING KONCEPCJA Archeocamping to specjalnie wydzielony obszar, gdzie znajdowad się będą namioty, kuchnia polowa oraz wszelka infrastruktura zapewniająca wypoczynek „pod gołym niebem”, zaś stylizowane elementy otaczające turystę mają sprawiad poczucie niecodziennej przygody. Wieczorem organizowane mogą tu byd natomiast liczne biesiady, spotkania, kino letnie itp. Turyści odwiedzający obszar Gotanii GRUPA CELOWA POŻĄDANY WIZERUNEK ZALECENIE DO REALIZACJI KONCEPCJI PRODUKTU Miejsce ma stanowid nietypową ofertę noclegową połączoną z licznymi atrakcjami kulturowo-rozrywkowymi oraz inicjatywami sportowymi. Camping powinien powstad na obszarze, który posiada atrakcyjną ofertę krajobrazową oraz potencjał związany z organizacją wydarzeo kulturalnych, sportowych itp. Rekomendowany jest w tym przypadku obszar gminy Mircze oraz Tomaszów Lubelski. 91 PRODUKT TURYSTYCZNY - WYDARZENIE Utrzymanie wysokiego poziomu atrakcyjności oferty turystycznej obszaru wymaga działao związanych z organizacją wydarzeo obejmujących różne zagadnienia oraz zaspokajających potrzeby wyznaczonych grup docelowych. Projekt Gotania skierowany jest w głównej mierze do turystów rodzinnych, turystów historycznych oraz dzieci (turystyka edukacyjno-rekreacyjno-aktywna). Charakter oraz formuła planowanych działao powinna wykorzystywad zasoby oraz potencjał poszczególnych gmin oraz byd przemyślana w sposób zapewniający zaangażowanie wskazanych grup. Produkt turystyczny – wydarzenie charakteryzuje się dużą spójnością tematyczną, organizacyjną oraz konkretnym umiejscowieniem w czasie i przestrzeni. Typowa dla tego produktu jest niecodziennośd, wyjątkowośd oraz cyklicznośd. Produkt turystyczny – wydarzenie może egzystowad oddzielnie, może też byd częścią składową produktu turystycznego Z punktu widzenia projektu Gotania duże znaczenie odgrywają wydarzenia kulturalne, historyczne/archeologiczne, sportowe oraz rozrywkowe związane z tematyką Gotów oraz wykorzystaniem dostępnych form turystyki aktywnej. Produkt turystyczny – wydarzenie w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Gotania: Turystyka wydarzeo kulturalnych • Festiwale • Koncerty 92 Turystyka kulturowa • Targi • Jarmarki • Pikniki • Inscenizacje, rekonstrukcje walk, turnieje Produkt turystyczny – wydarzenie w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Gotania: Warsztaty terapii zajęciowej dla osób niepełnosprawnych Warsztaty gockie – rzemieślnicze, rękodzielnicze Średniowieczny festiwal kunsztu kowalskiego Targi gockich ozdób Międzynarodowy Festiwal Kultury Antycznej Spływy kajakowe Inscenizacje walk i bitew Festyn Archeologiczny (Historyczny) Wydarzenia sportowe Wydarzenia kulinarne 93 Nie zawsze wymagane jest, aby planowane wydarzenia miały bardzo bogaty program i szeroki zasięg. Powodzenie przedsięwzięcia zależy przede wszystkim od pomysłowości organizatorów. Dlatego nawet miejsca, które nie dysponują zabytkowymi obiektami czy szczególnie ciekawą historią, nie są bez szans na rynku turystycznych. PRODUKT TURYSTYCZNY - PAKIET Planując rozwój oferty turystycznej obszaru objętego projektem Gotania należy mied na uwzględnid również potrzebę budowania produktu turystycznego – pakiet lub określanego inaczej produktu turystycznego-impreza. Produkt turystyczny – impreza składa się z zestawu kilku usług lub usług dób materialnych (rzeczy), oferowanych przez organizatorów turystyki (np. wycieczki, wczasy, rajdy itp.). Jest to najbardziej popularna kategoria produktów turystycznych znajdujących się na rynku; Na tym etapie budowanie produktu turystycznego odnosi się do kompleksowego ujęcia oferty turystycznej, jako zorganizowanej formy wypoczynku, rekreacji oraz edukacji w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych. Pakiety powinny byd prezentowane w specjalnych wydawnictwach promocyjnych lub innych środkach przekazu odpowiednich dla wybranej grupy odbiorców. Produkt turystyczny – pakiet w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Gotania: Zielone szkoły Gockie wczasy dla rodzin Weekendy tematyczne 94 Pakiety turystyki aktywnej Oferty kolonijne Aktywne lekcje historii dla młodzieży szkolnej i gimnazjalnej Imprezy integracyjne dla biznesu Pobyt w gospodarstwach agroturystycznych połączony ze zwiedzaniem regionu, wędrówkami po szlakach tematycznych, wieczornym biesiadowaniem itp. PRODUKT TURYSTYCZNY GOCKIE WCZASY DLA RODZIN KONCEPCJA Gockie wczasy dla rodzin odnoszą się do stworzenia zorganizowanych form krótkiego pobytu rodzin na obszarze Gotanii. Turyści rodzinni w tym czasie mogą liczyd na wiele atrakcji oraz wydarzeo, które zagospodarują im czas w sposób ciekawy i niezapomniany. Turyści rodzinni GRUPA CELOWA POŻĄDANY WIZERUNEK ZALECENIE DO REALIZACJI KONCEPCJI PRODUKTU Tego typu inicjatywa ma na celu budowanie wizerunku obszaru w oparciu o jego dziedzictwo, kulturę, tradycje oraz zasoby, które podczas wyjątkowych pakietów tematycznych będą podkreślane oraz uwydatnienie. Powodzenie przedsięwzięcie uzależnione jest w dużym stopniu od scenariusza wczasów, który powinien byd starannie przemyślano oraz integrowad na ten czas wszelkie środowiska, nie tylko z obszaru wybranej gminy, ale również okolic. W tym przypadku wskazana jest również współpraca pomiędzy gminami, które mogą wspólnie organizowad pakiety tematyczne wzmacniając posiadane kompetencje. 95 PRODUKT TURYSTYCZNY PAKIETY TURYSTYKI AKTYWNEJ KONCEPCJA Pakiety turystyki aktywnej związane z opracowaniem zintegrowanej oferty uwzględniającej takie formy spędzania wolnego czasu, jak: turystyka rowerowa, kajakowa, piesza, konna, wędkarstwo, birdwatching oraz wszelkie inne możliwości aktywnego spędzania czasu na wolnym powietrzu. W tym celu należy opracowad odpowiednie materiały promocyjne ukazujące kluczowe informacje, dane teleadresowe do przewodników, pilotów wycieczek., miejsc noclegowych i gastronomicznych itp., tak aby najpełniej powiązad wszelkie aktywności dostępne na obszarze. Turyści rodzinni, historyczni, hobbyści GRUPA CELOWA POŻĄDANY WIZERUNEK ZALECENIE DO REALIZACJI KONCEPCJI PRODUKTU Stworzenie takich pakietów wiąże się z niezwykle istotną rolą związaną z ukazywaniem uzupełniających kierunków rozwoju turystyki na obszarze. Budowanie wizerunku miejsca atrakcyjnego nie tylko z racji powiązao z kulturą Gotów, ale również poprzez walory przyrodnicze i krajobrazowe stanowi ważne zadanie rozwoju turystyki w regionie. Stworzenie spakietyzowanej oferty wymaga integracji różnych środowisk zaangażowanych w obsługę ruchu turystycznego zarówno w zakresie przewodnictwa po szlakach turystycznych, jak również w obszarze historii i kultury regionu. Osoby przyjeżdżające do gmin uczestniczących w projekcie powinni liczyd na profesjonalną informację o dostępnych formach spędzania wolnego czasu, atrakcjach oraz mied możliwośd skorzystania z usług odpowiedniej kadry. 96 PRODUKT TURYSTYCZNY - OBIEKT Produkt turystyczny – obiekt jest szczególnym rodzajem produktu turystycznego – miejsce. Charakteryzuje się występowaniem jednej wiodącej (usługi) i dodatkowo kilku usług towarzyszących skupionych w jednym miejscu (obiekcie), mającym charakter punktowy (muzeum, zabytek, centrum rekreacyjne, hotel). Przykładem tego typu produktu mogą byd zabytki architektury i techniki, unikatowe budowle, galerie, muzea, miejsca wydarzeo historycznych (np. pola bitew) itp. Middleton wyróżnia dwa rodzaje atrakcji turystycznych tego typu: Obiekty archeologiczne, budowle zabytkowe, muzea, galerie, strefy wydzielone i atrakcje przyrodnicze Nowe atrakcje turystyczne: parki tematyczne, zabytki techniki, parki rozrywki i wypoczynku Pierwszą grupę stanowią obiekty, które od dawna przyciągają turystów oraz należą one do szeroko rozumianego dziedzictwa obszaru. Druga grupa to przede wszystkim obiekty, które powstały z myślą o turystach, Zostały zaprojektowane i zbudowane w taki sposób, aby zaspokajad ich potrzeby, oczekiwania, zapewnid oryginalną rozrywkę, rekreację i wypoczynek. Produkty turystyczne typu obiekt oferują szeroki i zróżnicowany wachlarz usług rekreacyjno-wypoczynkowych dla całych rodzin, wyróżniając się oryginalną, nietypową architekturą, a także profesjonalnym zarządzaniem i konkurencyjnym podejściem. 97 Produkt turystyczny – obiekt w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Gotania: Audiowizualne muzeum Wystawy eksponatów, prezentacje multimedialne Rodzinny ArcheoPark Mały ArcheoPark dla dzieci Miejsca wypoczynku w pobliżu szlaku i dodatkowe atrakcje (leśna pijalnia wody, miejsca wyznaczone do birdwatchingu itp.) PRODUKT TURYSTYCZNY - SZLAK Pomimo długiej i bogatej historii budowania szlaków w Polsce dopiero w ostatnim czasie szczególnego znaczenia nabrało ich wyznaczenie, odpowiednie oznakowanie oraz zarządzanie daną trasą pieszą, rowerową, kajakową lub konną. Szlaki stanowią ważny składnik zagospodarowania turystycznego (element dostępności komunikacyjnej wewnętrznej). Szlak turystyczny to oczywiście nie tylko oznakowana ścieżka, ale przede wszystkim dodatkowa infrastruktura rozmieszczona wzdłuż trasy i umożliwiająca penetrację obszaru przez turystów. Produkt turystyczny – szlak to szczególny przypadek p. t. – miejsce. Składa się z wielu miejsc/obiektów zespolonych pewną nadrzędną ideą i połączonych ze sobą, zwykle oznakowaną, trasą (pieszą, wodną czy samochodową) oraz z różnej infrastruktury turystycznej zlokalizowanej wzdłuż szlaku. 98 Oczywiście nie każdy szlak jest produktem turystycznym. Konieczna jest jego komercjalizacja, czyli opracowanie gotowej do sprzedaży oferty (zestawu dóbr i usług powiązanych), skierowanej do określonego segmentu odbiorców, która zaspokoi określone potrzeby tej grupy turystów ( dostarczy im określonych korzyści, przeżyd, emocji itp.). Produkt turystyczny szlak jest to więc połączenie pojedynczych dóbr i usług, z jakich korzystają turyści podczas wędrówki. Nowoczesna organizacja oraz zarządzanie szlakiem wymaga spełnienie następujących zasad: Wytyczenie szlaku wykorzystującego i uwydatniające realnie występujące zasoby i walory terenu Sprawnie funkcjonująca Informacja i promocja turystyczna szlaku Koordynacja działao różnych podmiotów będących organizatorami produktów cząstkowych Organizacja wydarzeo w pobliżu szlaku (pokazy, wydarzenia kulturalne, imprezy sportowe, rekreacja) Rozwój infrastruktury szlaku oraz zagospodarowania turystycznego wokół szlaku Dbanie o stały rozwój szlaku (nowe obiekty, nowe odcinki, połączenie z innymi szlakami oraz atrakcjami regionu) 99 Rysunek 2. Szlak turystyczny – ujęcie produktowe Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak. B. Włodarczyk, 2010, Produkt turystyczny, PWE, Warszawa, str. 145 100 PRODUKT TURYSTYCZNY - MIEJSCE Obszar objęty projektem tworzy szereg gmin położonych na terenie trzech powiatów: hrubieszowsko-tomaszowsko-zamojskiego. Są to miejsca, które posiadają swój indywidualny potencjał turystyczny oraz tożsamośd, która powinna byd wyodrębniona i podkreślana poprzez ofertę turystyczną miejsca. Spójnośd działao z planowanymi realizacjami w ramach projektu Gotania nie wyklucza podejmowania inicjatyw związanych z rozwojem turystyczno-gospodarczym miejsca. Produkt turystyczny – miejsce (region, powiat, miejscowośd, park narodowy itd.) jest szczególnym, zdeterminowanym geograficznie, rodzajem produktu turystycznego. Oznacza on wewnętrznie złożony zbiór elementów wyróżnionych ze względu na swoją konkretną lokalizację w przestrzeni, charakteryzującą się walorami turystycznymi. Sprzedając nabywcy określone miejsce (wypoczynku, do zwiedzania, uprawiania hobby itd.), oferujemy nie tylko walory przyrodnicze i antropogeniczne, ale także usługi świadczone przez różne podmioty gospodarcze przy istniejącym zagospodarowaniu turystycznym i para turystycznym dziedzictwie historycznym i kulturowym, gościnności i przychylności mieszkaoców, a nawet wizerunku obszaru (powszechne stereotypy o nim) czy w ogóle zdarzeo, które dopiero zajdą podczas pobytu turysty. 101 3.3. Zasady monitorowania sposobu i efektów wdrażania markowych produktów turystycznych obszaru KATEGORIA PRODUKTU WSKAŹNIK Liczba nowych wydawnictw promocyjno-informacyjnych Liczba nowych gadżetów i pamiątek dotyczących obszaru Produkt turystyczny – rzecz Liczba nowych, lokalnych/regionalnych potraw kulinarnych/produktów spożywczych Liczba artykułów oraz informacji dotyczących oferty Gotanii, która została opublikowania w Internecie w przeciągu roku Liczba nowych obiektów bazy noclegowej Liczba nowych obiektów bazy gastronomicznej Produkt turystyczny - usługa Liczba zatrudnionych na obszarze Gotanii przewodników, pilotów wycieczek oraz innych osób obsługujących ruch turystyczny Liczba osób odwiedzających punkt informacji turystycznej Liczba wydarzeo kulturalnych, archeologicznych, historycznych zorganizowanych na obszarze Gotanii Liczba nowych inicjatyw związanych z organizacją warsztatów, plenerów itp. Produkt turystyczny - wydarzenie Liczba i zasięg cyklicznych wydarzeo obejmujących cały obszar Gotanii Liczba instytucji/osób prywatnych/przedsiębiorstw zaangażowanych w organizację wydarzeo 102 Liczba zorganizowanych ofert krótkiego pobytu na obszarze Gotanii Liczba zorganizowanych ofert tygodniowego pobytu na obszarze Gotanii Produkt turystyczny - pakiet Liczba oraz rodzaj inicjatyw związanych z komunikacją wewnętrzną organizatorów wydarzeo i atrakcji turystycznych na obszarze Liczba dostępnych ofert (firm organizujących) imprez integracyjnych skierowanych do biznesu Liczba nowopowstałych obiektów turystycznych Produkt turystyczny - obiekt Liczba odrestaurowanych obiektów turystycznych Liczba materiałów promocyjnych/ofert inwestycyjnych dotyczących konkretnych obiektów, architektury itp. Liczba zorganizowanych wydarzeo mających na celu promowanie szlaków na obszarze Gotanii Produkt turystyczny - szlak Liczba osób/instytucji/przedsiębiorstw zaangażowanych w działania związane z rozwojem szlaków Liczba oraz rodzaj informacji na temat przebiegu szlaków Liczba imprez sportowych (rajdy, wyścigi, maratony) mających na celu promowanie wszystkich szlaków oraz form turystyki aktywnej Produkt turystyczny - miejsce Liczba materiałów promocyjnych ukazujących walory, atrakcje oraz opisujących wydarzenia planowane na obszarze Gotanii Liczba wspólnych inicjatyw podejmowanych przez gminy z obszaru Gotanii 103
