Narodowy Bank Polski
advertisement
Narodowy Bank Polski Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego NBP Jakość aktywów Wprowadzenie Podręcznik inspekcji na miejscu Warszawa, kwiecień 2007 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu WPROWADZENIE Posiadane przez bank aktywa decydują o poziomie ponoszonego ryzyka kredytowego, a portfel kredytowy, z uwagi na swój charakter, stanowi zwykle główne źródło jego pochodzenia. Kierownictwo banku, poprzez strategię działania, powinno określić poziom ryzyka, który jest w stanie zaakceptować, a także zysk, który będzie chciał w wyniku prowadzonej działalności uzyskać. Angażując się w akcję kredytową bank zapewnia sobie większy zwrot z aktywów, pod warunkiem prawidłowego zarządzania ryzykiem. Celem funkcjonowania banku nie jest dążenie do maksymalizacji wartości banku jedynie przez zmniejszanie ryzyka, ale także poprzez zagwarantowanie odpowiedniego poziomu zysków w przyszłości. Dlatego też bank określając profil swojej działalności powinien dążyć do zachowania równowagi pomiędzy ponoszonym ryzykiem a zyskiem, który osiąga z prowadzonej działalności. Ryzyko kredytowe rozumiane jest przede wszystkim jako niebezpieczeństwo niespłacenia, w terminie, przez dłużnika banku zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami i innymi opłatami, ale również jako spadek wartości innych pozycji aktywów. Pojęcie to obejmuje niespłacenie przez dłużnika wierzytelności z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń. Bank ponosi ryzyko kredytowe w przypadku całkowitej lub częściowej utraty udziałów w innych podmiotach lub utraty wartości zakupionych papierów wartościowych, z powodu pogorszenia się sytuacji finansowej ich emitentów. O ryzyku kredytowym można mówić również w przypadku transakcji instrumentami pochodnymi. Nie ma tu, co prawda utraty całości lub części wartości transakcji, ale przy niewywiązaniu się partnera transakcji ze swoich zobowiązań i negatywnym kształtowaniu się cen określonych instrumentów pochodnych na rynku, bank może ponieść straty lub nie uzyskać planowanych korzyści. Z prowadzoną przez bank działalnością kredytową nierozerwalnie związane są również inne rodzaje ryzyka: − ryzyko stopy procentowej wynikające z mniejszych niż oczekiwano wpływów z odsetek na skutek zmiany stóp procentowych, − ryzyko negatywnego kształtowania się kursu walutowego w przypadku kredytów udzielonych w walutach obcych lub indeksowanych do walut obcych, − ryzyko płynności w przypadku opóźnień w spłacie należności, − ryzyko operacyjne związane np. z czynnikiem ludzkim, − ryzyko prawne wynikające z zawieraniem umów z naruszeniem przepisów prawa, co powodować może ich nieskuteczność, − utrata wartości pieniądza w czasie, zwłaszcza w przypadku wysokiej inflacji, − pogorszenie się możliwości refinansowania. Przy analizie ryzyka kredytowego istotne jest odróżnienie ryzyka pojedynczej transakcji od łącznego ryzyka z tytułu działalności kredytowej. Pojedyncze ryzyko transakcji zależy od wielkości możliwej do poniesienia straty oraz od prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Łączne ryzyko kredytowe jest uzależnione od wielkości i ilości pojedynczych zaangażowań, prawdopodobieństwa ich niespłacenia oraz współzależności między nimi. 1 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu Analizując poziom ponoszonego przez bank ryzyka kredytowego inspektorzy uwzględniać powinni te składniki aktywów, które mogą generować ryzyko kredytowe. Zakres inspekcji powinien koncentrować się na istotnych rodzajach ryzyka danego banku, co oznacza, że cele, zakres i procedury inspekcji powinny być dostosowane do profilu ryzyka banku. Oceniając poziom ryzyka należy przeanalizować posiadaną przez bank strukturę aktywów i ustalić, która z grup aktywów ma największy udział w bilansie oraz która z grup generuje najwyższy poziom ryzyka. Wstępna ocena w tym zakresie może zostać wykonana na podstawie danych sprawozdawczych. Należy ocenić stopień dywersyfikacji aktywów, dokonać analizy wielkości i jakości poszczególnych pozycji aktywów oraz ocenić zmiany zachodzące pomiędzy nimi i skalę tych zmian. We wszystkich grupach posiadanych aktywów istotna jest również ich wewnętrzna dywersyfikacja. Jeśli bank posiada duże zaangażowania w portfelu kredytowym wówczas ryzyko poniesienia strat w przypadku pogorszenia sytuacji finansowej kredytobiorcy znacząco rośnie. Banki, aby minimalizować ryzyko w prowadzonej działalności, powinny identyfikować ryzyko dużych zaangażowań oraz właściwie nim zarządzać. Zasady polityki kredytowej banku powinny wskazywać metody kontroli nadmiernych zaangażowań. Powinny również zostać określone wewnętrzne limity, które zapobiegałyby ich powstawaniu, a jeśli bank decyduje się na posiadanie znacznych zaangażowań w aktywach - powinien je monitorować i kontrolować. Dokonując oceny portfela kredytowego banku należy dokonać analizy jego wielkości, struktury, jakości oraz trendu zachodzących w nim zmian. Na poziom ryzyka wpływ mają ponadto warunki udzielania kredytów oraz metody badania zdolności kredytowej klientów. Podstawowym czynnikiem ograniczającym ryzyko portfela kredytowego jest dobra sytuacja ekonomiczno-finansowa kredytowanych podmiotów, a źródłem spłaty zadłużenia generowane przez nich przepływy finansowe. Dlatego też należy zwracać szczególną uwagę na prawidłową ocenę zdolności kredytowej klientów oraz późniejsze monitorowanie ich sytuacji finansowej. O poziomie ryzyka związanego z portfelem kredytowym decydować będzie przede wszystkim wielkość ekspozycji zagrożonych, bądź w których nastąpiła utrata wartości oraz zmiany tych wielkości w czasie. Niezwykle istotne jest, aby dokonywana przez bank wycena ekspozycji kredytowych była prawidłowa. Warunkiem tego jest posiadanie właściwych i szczegółowych procedur wewnętrznych banku, określających zasady wyceny aktywów, które muszą być zgodne z przepisami prawa w tym zakresie oraz ich przestrzeganie w bieżącej działalności. Poziom ponoszonego ryzyka określa również wielkość kredytów przeterminowanych, która obrazuje, jaka część portfela już jest nieobsługiwana, a na podstawie analizy trendu tych wielkości można wnioskować o przyszłej jakości portfela. Poziom ryzyka w portfelu kredytowym może być ograniczany poprzez przyjmowanie zabezpieczeń dobrej jakości, które w razie pogorszenia sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy, będą mogły stanowić wtórne źródło spłaty kredytu. Ryzyko poniesienia przez bank strat w przyszłości, z uwagi na niespłacanie kredytów przez klientów, powinno być przez bank ograniczane poprzez tworzenie rezerw celowych, bądź odpisów z tytułu utraty ich wartości. 2 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu Kolejnymi pozycjami bilansu, z którymi najczęściej związane jest ryzyko kredytowe, są posiadane papiery wartościowe oraz inwestycje kapitałowe. Dokonując analizy portfela papierów wartościowych należy skupić się przede wszystkim na emitentach posiadanych przez bank papierów oraz ocenić ich sytuację ekonomicznofinansową. Najniższy poziom ryzyka związany jest z inwestowaniem w obligacje, w szczególności emitentów posiadających wysokie oceny wiarygodności kredytowej (skarb państwa i banki centralne), nadawane przez niezależne jednostki oceniające (rating) – zgodnie z zasadą im wyższa ocena, tym mniej ryzykowna inwestycja. Papiery te mogą podlegać wahaniom cen rynkowych, wynikającym np. ze zmian poziomu stóp procentowych, jednak zmiany te będą wpływać na poziom ponoszonego przez bank ryzyka stopy procentowej, a nie ryzyka kredytowego. Jeśli w portfelu posiadanych papierów wartościowych bank posiada głównie obligacje Skarbu Pastwa, bądź bony skarbowe NBP wówczas ryzyko kredytowe związane z takim portfelem jest niskie. Badanie tego typu transakcji podczas inspekcji na miejscu powinno odbywać się jedynie pod kątem prawidłowości procesu zarządzania, a nie poziomu ponoszonego ryzyka. Wyższym ryzykiem obciążone są papiery wartościowe, których emitentami są przedsiębiorstwa. Najczęściej instrumenty te mają charakter „parakredytowy” i są dodatkowym źródłem finansowania działalności tych przedsiębiorstw. Wówczas istotna jest z punktu ponoszonego ryzyka - prawidłowa ocena sytuacji finansowej danego emitenta oraz jego wiarygodność kredytowa. W tych przypadkach niezbędna jest również prawidłowa wycena posiadanych papierów. Dlatego też oceniając ponoszone przez bank ryzyko związane z posiadanym portfelem papierów wartościowych, należy przede wszystkim przeanalizować jego strukturę pod kątem emitentów oraz zweryfikować prawidłowość ich ewidencji i wycen. Inwestycje kapitałowe banku stanowią kolejną grupę aktywów, w której może być zlokalizowane podwyższone ryzyko kredytowe. Tak jak w przypadku pozostałych aktywów należy przeanalizować na ile znaczący jest ich udział w aktywach ogółem oraz jak wielkości te zmieniały się w analizowanym okresie. Należy dokonać analizy sytuacji finansowej podmiotów, w których udziały bank posiada. Im sytuacja finansowa danego podmiotu jest lepsza, tym ryzyko związane z taką inwestycją będzie niższe. Należy jednak w tym przypadku rozgraniczyć inwestycje kapitałowe, które bank podejmuje w celu uzupełnienia prowadzonej przez siebie działalności - i niejednokrotnie podmioty te w procesie zarządzania ryzykiem traktowane są jak wewnętrzne departamenty banku - od inwestycji kapitałowych podejmowanych w celu uzyskania przez bank korzyści finansowych, bądź to poprzez wzrost wartości danej firmy, badź poprzez wypłacane dywidendy. W przypadku podmiotów zależnych od banku podmioty te podlegają konsolidacji i wchodzą do bilansu skonsolidowanego grupy kapitałowej banku. Poza tym bank najczęściej praktycznie zarządza taką jednostką, więc ryzyko z nią związane jest przez bank na bieżąco monitorowane. Inaczej sprawa wygląda w przypadku podmiotów w których bank nie posiada żadnych wpływów lub są one zminimalizowane. W takim przypadku niezbędna jest systematyczna ocena sytuacji ekonomczno-finansowej takich spółek, aby na odpowiednio wczesnym etapie zidentyfikować mogące wystąpić zagrożenie. 3 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu Aktywami, z którymi najczęściej związany jest najniższy poziom ryzyka, a jednocześnie ich udział w aktywach banku może być znaczący, są należności od innych banków tj. udzielone im kredyty, jak i złożone lokaty. W takim przypadku istotne jest, aby nie występowały nadmierne zaangażowania w jeden podmiot. W chwili obecnej banki najczęściej dywersyfikują ryzyko zawierając transakcje z różnymi bankami, których sytuacja finansowa jest dobra. W przypadku banków, które działają w ramach międzynarodowych grup kapitałowych, zdarzają się sytuacje, że lokaty składane są głównie w bankach grupy, jednak sytuacja ta wynika najczęściej z przyjętej przez daną grupę strategii działania. Banki, jeśli angażują środki w bankach o słabszej sytuacji finansowej, żądają wówczas zabezpieczeń o wysokim stopniu płynności, jednak sytuacje takie mają miejsce sporadycznie. Pozostałe pozycje aktywów, takie jak „aktywa do zbycia” czy „dłużnicy różni” najczęściej stanowią znikomą ich część. Nawet jeśli poziom ryzyka związany z pojedynczymi zaangażowaniami jest wysoki, to poprzez niewielki ich udział w aktywach ogółem ich wypływ na ponoszone ryzyko kredytowe w ogólnej działalności banku jest nieznaczący. Na poziom ponoszonego ryzyka kredytowego wpływ mają również zobowiązania pozabilansowe posiadane przez bank. Dlatego inspektorzy powinni ocenić skalę działalności pozabilansowej oraz jej wielkość w stosunku do aktywów banku. Uwzględnić należy zobowiązania pozabilansowe o charakterze finansowym i gwarancyjnym, a także transakcje instrumentami finansowymi, jeśli bank takie transakcje przeprowadza. Struktura rodzajowa aktywów, wielkość poszczególnych elementów aktywów oraz ich jakość decydują o poziomie ryzyka kredytowego związanego z prowadzoną przez bank działalnością. Ryzyko to powinno być w odpowiedni sposób zabezpieczane. Na straty, których wielkość bank jest w stanie oszacować, tworzone są rezerwy celowe lub odpisy z tytułu utraty ich wartości. Wszelkie straty nieoczekiwane powinny być zabezpieczane poprzez utrzymywanie odpowiedniego poziomu funduszy własnych. W praktyce, jak do tej pory, to właśnie ryzyko kredytowe tworzy największy wymóg kapitałowy dla banku. Dlatego też, aby mówić o odpowiednim zabezpieczeniu działalności kredytowej banku, przeanalizować należy stopień obciążenia funduszy własnych wymogami z tytułu ryzyka kredytowego. Jeśli bank posiada wysokie fundusze własne, wówczas są one w stanie zaabsorbować nawet wysoki poziom ponoszonego ryzyka kredytowego, który nie będzie stanowił poważnego zagrożenia dla prowadzonej działalności. Jeśli dodatkowo bank dobrze zarządza tym ryzykiem tzn. właściwie je identyfikuje, mierzy, monitoruje i kontroluje, to wówczas ryzyko poniesienia strat lub nie osiągnięcia zamierzonych zysków może być ograniczone. Nadzór bankowy oczekuje, że banki będą utrzymywały kapitały na poziomie odpowiednim do poziomu ryzyka, które podejmują. Określając właściwy poziom kapitału, kierownictwo banku powinno wziąć pod uwagę poziom aktualnego i potencjalnego ryzyka, które wynika z prowadzonej działalności oraz proces zarządzania ryzykiem w banku. Metody i sposób wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego zostały określone w Uchwale nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym zakresu i warunków stosowania metod statystycznych oraz zakresu informacji załączanych do wniosków o wydanie zgody na ich stosowanie, zasad i warunków uwzględniania umów przelewu wierzytelności, umów o subpartycypację, umów o 4 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu kredytowy instrument pochodny oraz innych umów niż umowy przelewu wierzytelności i umowy o subpartycypację, na potrzeby wyznaczania wymogów kapitałowych, warunków, zakresu i sposobu korzystania z ocen, nadawanych przez zewnętrzne instytucje oceny wiarygodności kredytowej oraz agencje kredytów eksportowych, sposobu i szczegółowych zasad obliczania współczynnika wypłacalności banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach w obliczaniu wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu, sposobu i warunków ich wyznaczania. Łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego stanowi 8% sumy ekspozycji ważonych ryzykiem. Przez ekspozycje rozumiane są aktywa oraz ekwiwalenty bilansowe poszczególnych zobowiązań pozabilansowych, wyliczone z uwzględnieniem współczynnika konwersji kredytowej. Ekspozycje ważone ryzykiem bank może wyliczać stosując jedną z poniższych metod: 1. metodę standardową, 2. metodę wewnętrznych ratingów, 3. kombinację metod wskazanych wyżej. W metodzie standardowej przypisywane ekspozycjom wagi ryzyka bazują na klasach aktywów oraz przypisanych im stopniach jakości kredytowej. W metodzie tej bank ma możliwość zastosowania instrumentów redukcji ryzyka kredytowego poprzez: 1 zabezpieczenia kredytowe • metoda uproszczona - waga ryzyka ekspozycji zastępowana jest wagą ryzyka instrumentu zabezpieczającego, w części ekspozycji objętej zabezpieczeniem. W metodzie tej nie są dopuszczalne niedopasowania terminów rozliczenia i waluty ekspozycji i zabezpieczenia, • metoda kompleksowa – bank stosuje współczynniki korekty wartości zabezpieczeń. Korekty dokonywane są z tytułu niedopasowania terminów zapadalności instrumentu zabezpieczającego i ekspozycji, z tytułu wahań wartości ekspozycji i zabezpieczenia spowodowanego zmianami rynkowymi oraz z tytułu wahań kursów walut. Aby móc stosować tę metodę bank musi spełnić szereg wymagań jakościowych i ilościowych, 2 saldowanie bilansowe – w ramach umowy ramowej zawartej z klientem, który w banku posiada zarówno rachunki kredytowe, jak i lokacyjne, możliwe jest ustalanie ekspozycji w ujęciu netto, 3 gwarancje i kredytowe transakcje pochodne – uwzględnia gwarancje udzielone przez określonych wystawców. Umowa udzielenia gwarancji spełniać powinna określone przepisami prawa warunki. W metodzie wewnętrznych ratingów występują 2 podejścia: 5 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu 1 podejście podstawowe (IRB-F) - wagi ryzyka określane są przez bank na podstawie własnych szacunków parametru PD1 i nadzorczych wartości parametrów M2, EAD3, LGD4. 2 podejście zaawansowane (IRB-A) - wagi ryzyka określane są przez bank na podstawie własnych szacunków parametrów PD, M, EAD, LGD. Aby stosować metody IRB do szacowania kapitału regulacyjnego na ryzyko kredytowe, bank musi uzyskać zezwolenie właściwych instytucji nadzorczych. W tym celu powinien wykazać, że posiada system ratingu ryzyka, który umożliwia mu przeprowadzenie pomiaru ryzyka w sposób spójny, wiarygodny i sprawdzony. Poprzez system ratingu ryzyka rozumiane są: metody, procesy, mechanizmy kontrolne, systemy gromadzenia danych, systemy informatyczne wspomagające ocenę ryzyka kredytowego i nadawanie wewnętrznych ratingów ryzyka, ocenę niewypłacalności klientów i szacowanie strat. Poza kapitałem regulacyjnym, którego sposób wyliczania ustalony został w Uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r., bank ma obowiązek wyliczania kapitału wewnętrznego. Kapitał wewnętrzny jest to określana jest na podstawie wewnętrznych oszacowań banku kwota, niezbędna do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów ryzyka oraz zmian otoczenia gospodarczego, uwzględniająca przewidywany poziom ryzyka. Aby kapitał wewnętrzny banku ustalony był na odpowiednim poziomie, proces jego ustalania (ICAAP) powinien być kompleksowy i dostosowany do skali, charakteru i stopnia złożoności działalności prowadzonej przez bank. Za opracowanie, wprowadzenie i realizację ICAAP odpowiedzialny jest bank. Powinien on stworzyć wewnętrzne procesy oceny kapitału wewnętrznego oraz ustalić docelową jego wielkość, odpowiednią do poziomu ponoszonego ryzyka. Proces ten, oprócz dostosowania do profilu ryzyka banku, powinien również: − mieć charakter formalny – bank powinien zdefiniować i formalnie wprowadzić swoją politykę kapitałową, − być regularnie monitorowany, − być procesem progresywnym, tj. uwzględniać długoterminową strategię rozwoju banku i mogące wystąpić niekorzystne zmiany, − stanowić integralną część procesu zarządzania. Ustalając zakres inspekcji w obszarze jakości aktywów uwzględnić należy charakter prowadzonej przez bank działalności oraz związany z nią poziom ryzyka kredytowego. W bankach komercyjnych, które posiadają rozbudowaną strukturę aktywów, a określony jako akceptowalny poziom ryzyka jest wysoki, sposób zarządzania nim powinien zapewnić właściwą identyfikację, pomiar, monitorowanie i kontrolę tego ryzyka. Oczekuje się, że stosowane przez te banki metody zarządzania będą rozbudowane tak, aby obejmowały swoim zakresem wszystkie obszary działalności kredytowej. 1 PD – prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania (ang. probability of default). M – termin zapadalności (ang. maturity). 3 EAD – ekspozycja w momencie niewykonania zobowiązania (ang. exposure at default). 4 LGD – strata z tytułu niewykonania zobowiązania (ang. loss given default). 2 6 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu W przypadku banków spółdzielczych, których zakres prowadzonej działalności jest ograniczony, metody zarządzania ryzykiem będą uproszone, jednak zapewniać muszą identyfikację, pomiar, monitorowanie i kontrolę ryzyka odpowiadającą profilowi działalności banku. Punktem wyjścia dla analizy banku i podjęcia decyzji, które obszary należy objąć badaniem jest składana przez niego sprawozdawczość. Zgodnie z projektem bilansu w nowej sprawozdawczości FINREP, opartej na MSR, stosowany dotychczas podział produktowy aktywów zostanie zastąpiony przez podział portfelowy. W praktyce oznacza to, że dotychczasowe grupy jednorodnych produktów takich jak np. kredyty czy papiery wartościowe zostaną rozdzielone do odrębnych portfeli. Głównymi portfelami, w których występować będzie ryzyko kredytowe, są: − kredyty i inne należności (łącznie z leasingiem finansowym), − inwestycje utrzymywane do terminu wymagalności, − aktywa finansowe wyceniane według wartości godziwej (ze skutkiem wyceny odnoszonym do rachunku zysków i strat), − inwestycje w jednostkach zależnych, stowarzyszonych i współkontrolowanych, − aktywa finansowe przeznaczone do obrotu, − aktywa finansowe dostępne do sprzedaży. Określając obszary, które należy objąć badaniem, kierujący inspekcją powinien wziąć pod uwagę ustalenia poprzedniej inspekcji. Przede wszystkim należy przeanalizować proces kredytowania, w tym proces oceny zdolności kredytowej, jakość prowadzonej polityki inwestycyjnej banku oraz stwierdzone w tych obszarach nieprawidłowości. Ustalić należy czy podczas ostatniej inspekcji stwierdzono występowanie nieprawidłowości w zakresie wyceny ekspozycji kredytowych oraz papierów wartościowych i inwestycji kapitałowych banku, jak również w procesie monitorowania i informacji zarządczej w tych obszarach. Im lepsza jakość procesów zarządzania poszczególnymi rodzajami aktywów, tym mniejsza może być próba wybranych do zbadania zaangażowań zarówno kredytowych, jak i kapitałowych. Badając aktywa banku należy również zwrócić uwagę na system kontroli wewnętrznej oraz jakość audytu wewnętrznego i zewnętrznego. Jeśli jakość systemu kontroli wewnętrznej i audytu jest niedostosowana do poziomu ryzyka banku, to wskazane jest zwiększenie próby badanych zaangażowań. Badaniami objąć należy te obszary, w których poziom ryzyka jest najwyższy, a jednocześnie ich udział w aktywach ogółem może przełożyć się na poziom ponoszonego ryzyka kredytowego w skali całego banku. Dlatego też, jeśli nawet istnieje prawdopodobieństwo, że poziom ryzyka obciążający daną grupę aktywów (np. transakcje zaewidencjonowane na kontach „dłużnicy różni”, „aktywa do zbycia”) jest wysoki, ale ich udział w aktywach ogółem jest niski (poniżej 2%), wówczas transakcji tych nie należy badać, gdyż ich wpływ na ogólny poziom ryzyka jest znikomy. Decyzję o objęciu tych pozycji badaniem może podjąć kierujący inspekcją w przypadku, gdyby ustalenia poprzedniej inspekcji wskazywały na występowanie nieprawidłowości w tym obszarze lub gdyby istniały inne istotnie przesłanki wskazujące na konieczność objęcia tych zagadnień badaniem. 7 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu Aktywa ewidencjonowane przez bank jako „majątek trwały” nie generują bezpośrednio ryzyka kredytowego i powinny być objęte badaniem jedynie pod kątem ich wpływu na rentowność prowadzonej przez bank działalności. Wybierając jednostki banku do badania należy przede wszystkim wziąć pod uwagę, gdzie przechowywane są akta kredytowe, gdzie podejmowane są decyzje kredytowe oraz gdzie odbywa się proces monitorowania sytuacji finansowej klienta i całych ekspozycji. Jeśli procesy te umiejscowione są poza oddziałami banku – w tzw. „centrach decyzyjnych”, wówczas należy rozważyć, czy zasadne jest badanie poszczególnych oddziałów, czy też badaniami objąć centralę banku oraz wybrane centra. Sytuacja taka ma miejsce przede wszystkim w przypadku banków z bardzo rozbudowaną siecią oddziałów. Jeśli natomiast dokumentacja kredytowa znajduje się w oddziałach banku wówczas należy przeprowadzić badania w wybranych oddziałach, zgodnie z wewnętrzną metodyką inspekcji. Oddziały banku mają w swoich aktywach najczęściej jedynie portfel kredytowy, tak więc będzie on przede wszystkim przedmiotem badań inspekcyjnych. Kontrola ekspozycji kredytowych w oddziałach banku, które są badane po raz kolejny, powinna polegać przede wszystkim na ocenie kredytów nie badanych wcześniej oraz tych, których klasyfikacja budziła zastrzeżenia podczas poprzedniej inspekcji. Jednostki organizacyjne badane podczas poprzednich inspekcji powinny być zastępowane innymi, aby nie ograniczać badania systemu zarządzania ryzykiem za każdym razem do tych samych jednostek. Jednak w przypadku, kiedy stwierdzono podczas poprzedniej inspekcji istotne nieprawidłowości lub został zbadany jedynie niewielki procent ekspozycji kredytowych, należy powtórzyć badania tych jednostek podczas kolejnej inspekcji. 8 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu WYMOGI PRAWNE Ustawy Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, − Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej/Międzynarodowe Standardy Rachunkowości, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Rozporządzenia Ministra Finansów Rozporządzenie z dnia 10 grudnia 2003 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, Rozporządzenie z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków, Rozporządzenie z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie określenia wzorcowego planu kont dla banków, Rozporządzenie z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie zasad sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych banków oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych holdingu finansowego. Uchwały KNB Uchwała nr 4/2002 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego, Uchwała nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym zakresu i warunków stosowania metod statystycznych oraz zakresu informacji załączanych do wniosków o wydanie zgody na ich stosowanie, zasad i warunków uwzględniania umów przelewu wierzytelności, umów o subpartycypację, umów o kredytowy instrument pochodny oraz innych umów niż umowy przelewu wierzytelności i umowy o subpartycypację, na potrzeby wyznaczania wymogów kapitałowych, warunków, zakresu i sposobu korzystania z ocen, nadawanych przez zewnętrzne instytucje oceny wiarygodności kredytowej oraz agencje kredytów eksportowych, sposobu i szczegółowych zasad obliczania współczynnika wypłacalności banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach w obliczaniu wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu, sposobu i warunków ich wyznaczania, Uchwała nr 3/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków uwzględniania zaangażowań przy ustalaniu przestrzegania limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań, określenia zaangażowań, 9 WPROWADZENIE DO BADANIA JAKOŚCI AKTYWÓW Narodowy Bank Polski Podręcznik inspekcji na miejscu wobec których nie stosuje się przepisów dotyczących limitów koncentracji zaangażowań i dużych zaangażowań oraz warunków, jakie muszą one spełniać, określenia zaangażowań, wobec których wymagane jest uzyskanie zgody Komisji Nadzoru Bankowego na niestosowanie przepisów dotyczących limitów koncentracji zaangażowań i dużych zaangażowań oraz zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach, w obliczaniu limitów koncentracji zaangażowań, Uchwała nr 4/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego, Uchwała nr 5/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących identyfikacji, monitorowania i kontroli koncentracji zaangażowań, w tym dużych zaangażowań, Uchwała nr 6/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających ogłaszaniu. Rekomendacje KNB Rekomendacja B dotycząca ograniczania ryzyka inwestycji finansowych banków, Rekomendacja C dotycząca zarządzania ryzykiem koncentracji zaangażowań, Rekomendacja F dotycząca podstawowych kryteriów stosowanych przez Komisję Nadzoru Bankowego przy zatwierdzaniu regulaminów ustalania bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości wydawanych przez banki hipoteczne, Rekomendacja H dotycząca kontroli wewnętrznej w banku, Rekomendacja J dotycząca tworzenia przez banki baz danych odnoszących się do rynku nieruchomości, Rekomendacja K dotycząca zasad prowadzenia przez banki hipoteczne rachunku zabezpieczenia listów zastawnych i jego projekcji, Rekomendacja M dotycząca zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach, Rekomendacja R dotycząca zasad identyfikacji bilansowych ekspozycji kredytowych, które utraciły wartość, wyznaczania: odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości bilansowych ekspozycji kredytowych oraz rezerw na pozabilansowe ekspozycje kredytowe, Rekomendacja S dotycząca dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 10
