Epidemiologia - Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych

advertisement
EPIDEMIOLOGIA
Autor: lek. med. Monika Nowalińska
Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej, Gdański Uniwersytet
Medyczny, Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych w Gdańsku
Określenie epidemiologia wywodzi się z języka greckiego (epi – na, demos – lud, logos
– słowo, nauka) i w dosłownym znaczeniu to nauka, która bada czynniki wpływające
na ludność. Epidemiologia jest definiowana jako nauka o rozpowszechnieniu
i o czynnikach warunkujących występowanie związanych ze
zdrowiem stanów
lub zdarzeń w określonych populacjach oraz jako dyscyplina służąca kontroli
problemów zdrowotnych. Domeną zainteresowania epidemiologii są przede wszystkim
choroby występujące na skalę masową i czynniki środowiskowe wpływające na stan
zdrowia ludności. Informacje na potrzeby epidemiologii są gromadzone dzięki
pomiarowi stanu zdrowia przy pomocy pozytywnych, ale przede wszystkim
negatywnych mierników. Ponadto rolą epidemiologii jest rozpoznanie potrzeb
zdrowotnych, rozumianych jako sytuacje, w których może dojść do utraty zdrowia
lub życia, jeżeli nie podejmie się działań zapobiegawczych Do celów epidemiologii
należy: określenie rozpowszechnienia i rozmiarów zjawisk chorobowych, dostarczenie
danych niezbędnych do programowania i wprowadzania w życie oraz oceny
programów zdrowotnych, a także identyfikacja czynników etiologicznych i określenie
ich roli w patogenezie chorób.
Początków epidemiologii należy poszukiwać w starożytności. Wiązane są one
z postacią Hipokratesa (460-377 p.n.e.), który w swoich pismach wskazywał na to,
że występowanie wielu chorób uwarunkowane jest bezpośrednio lub pośrednio
przyczynami tkwiącymi w środowisku. Głosząc ten pogląd, Hipokrates stał
się prekursorem epidemiologii środowiskowej. Ponadto, warto przywołać trzy nazwiska
wybitnych lekarzy, pracujących w XIX wieku, którzy stworzyli podstawy współczesnej
epidemiologii. John Snow (1813-1858), lekarz angielski, w czasie epidemii cholery
w Londynie poczynił spostrzeżenia, które doprowadziły do wykrycia źródła zakażenia
i opanowania szerzącej się choroby. Prześledził on dokładne rozmieszczenie zgonów
w mieście i stwierdził, że nośnikiem zakażenia była zanieczyszczona fekaliami woda
czerpana z Tamizy. Snow zachęcił do wprowadzenia usprawnień w dostarczaniu wody
na długo przed odkryciem drobnoustroju wywołującego cholerę, a jego badania miały
bezpośredni wpływ na politykę zdrowotną. Były to pierwsze dokładne badania
epidemiologiczne, oparte na współczynnikach umieralności. Inny lekarz angielski,
William Farr (1807-1883), opracował system statystyki zdrowotnej uwzględniającej
przyczyny zgonów oraz ich rozmieszczenie w zależności od stanu cywilnego i zawodu.
Stworzył system klasyfikacji chorób, będący pierwowzorem powszechnie stosowanej
Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych.
Z kolei Ignaz Semmelweiz (1818-1865), lekarz węgierki, jest trzecim z prekursorów
nowoczesnej epidemiologii dzięki odkryciom przyczyn zakażeń wewnątrzszpitalnych.
Przez dziesiątki lat epidemiologia zajmowała się
chorobami zakaźnymi,
gdyż stanowiły one (a w krajach rozwijających się nadal stanowią) najpoważniejszy
problem zdrowotny. Należy podkreślić, że wraz ze zwiększeniem się chorobowości
i umieralności z powodu chorób niezakaźnych, także one stały się przedmiotem
zainteresowania
epidemiologii,
która
próbuje
wyjaśnić
przyczyny,
natężenie
i rozprzestrzenienie szeregu tych schorzeń [1].
Do podstawowych celów epidemiologii zaliczamy: określenie przyczyn
(determinant) występowania określonych chorób, opis historii naturalnej choroby, opis
stanu zdrowia i ocena działań interwencyjnych. Przedmiotem badań w epidemiologii
jest populacja ludzka. Populacja ta tworzy bazę, z której wyłaniane są podgrupy według
takich kryteriów jak wiek, płeć, przynależność etniczna itd. Struktury populacji
wyróżnionych zgodnie z tymi kryteriami różnią się między sobą, a ponadto zmieniają
się w czasie. Zmienność tę musi uwzględniać analiza epidemiologiczna. Stan zdrowia
jest badany i oceniany przez epidemiologię metodami właściwymi dla badań
masowych. Znajomość czynników wpływających na częstość występowania chorób
w populacjach jest podstawową informacją wykorzystywaną przez władze zajmujące
się problemami ochrony zdrowia w celu właściwego użycia ograniczonych środków
na identyfikację
głównych zagrożeń i zastosowanie właściwych programów
zapobiegania i opieki.
Badania epidemiologiczne dzielą się na obserwacyjne i eksperymentalne.
W przypadku badań obserwacyjnych nie zakłóca się naturalnego biegu rzeczy, a badacz
dokonuje pomiarów, ale nie interweniuje. W grupie badań obserwacyjnych mieszczą
się także badania opisowe i analityczne. Badanie opisowe ogranicza się do opisu
występowania choroby w populacji i często jest pierwszym krokiem badania
epidemiologicznego. Badanie analityczne idzie dalej, analizując związek między
stanem zdrowia i innymi zmiennymi. Badania eksperymentalne lub interwencyjne
wymagają aktywnego podejścia badacza do zmiany czynników determinujących
chorobę, takich jak narażenie lub zachowania albo zmiany w rozwoju choroby, które
przez
leczenie
i ich schemat podobne są do eksperymentów w innych naukach. Podejmowane
są z zachowaniem szczególnych ograniczeń, gdyż stawką może być zdrowie ludzi
wchodzących
w
skład
badanej
grupy.
Zasadniczym
schematem
badania
eksperymentalnego jest losowe badanie kontrolowane, którego jednostkami są pacjenci.
Inne typy badań eksperymentalnych to próby terenowe i środowiskowe badania
interwencyjne, w których jednostkami są ludzie zdrowi i określone środowisko [2].
1. I. Maniecka-Bryła, J. Martini-Fiwek, Epidemiologia z elementami biostatystyki, Łódź 2005.
2. R. Beaglehole, R. Bonita, T. Kjellström, Podstawy epidemiologii, Łódź 2002.
Download