Epidemiologia - Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych
advertisement
EPIDEMIOLOGIA Autor: lek. med. Monika Nowalińska Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych w Gdańsku Określenie epidemiologia wywodzi się z języka greckiego (epi – na, demos – lud, logos – słowo, nauka) i w dosłownym znaczeniu to nauka, która bada czynniki wpływające na ludność. Epidemiologia jest definiowana jako nauka o rozpowszechnieniu i o czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach oraz jako dyscyplina służąca kontroli problemów zdrowotnych. Domeną zainteresowania epidemiologii są przede wszystkim choroby występujące na skalę masową i czynniki środowiskowe wpływające na stan zdrowia ludności. Informacje na potrzeby epidemiologii są gromadzone dzięki pomiarowi stanu zdrowia przy pomocy pozytywnych, ale przede wszystkim negatywnych mierników. Ponadto rolą epidemiologii jest rozpoznanie potrzeb zdrowotnych, rozumianych jako sytuacje, w których może dojść do utraty zdrowia lub życia, jeżeli nie podejmie się działań zapobiegawczych Do celów epidemiologii należy: określenie rozpowszechnienia i rozmiarów zjawisk chorobowych, dostarczenie danych niezbędnych do programowania i wprowadzania w życie oraz oceny programów zdrowotnych, a także identyfikacja czynników etiologicznych i określenie ich roli w patogenezie chorób. Początków epidemiologii należy poszukiwać w starożytności. Wiązane są one z postacią Hipokratesa (460-377 p.n.e.), który w swoich pismach wskazywał na to, że występowanie wielu chorób uwarunkowane jest bezpośrednio lub pośrednio przyczynami tkwiącymi w środowisku. Głosząc ten pogląd, Hipokrates stał się prekursorem epidemiologii środowiskowej. Ponadto, warto przywołać trzy nazwiska wybitnych lekarzy, pracujących w XIX wieku, którzy stworzyli podstawy współczesnej epidemiologii. John Snow (1813-1858), lekarz angielski, w czasie epidemii cholery w Londynie poczynił spostrzeżenia, które doprowadziły do wykrycia źródła zakażenia i opanowania szerzącej się choroby. Prześledził on dokładne rozmieszczenie zgonów w mieście i stwierdził, że nośnikiem zakażenia była zanieczyszczona fekaliami woda czerpana z Tamizy. Snow zachęcił do wprowadzenia usprawnień w dostarczaniu wody na długo przed odkryciem drobnoustroju wywołującego cholerę, a jego badania miały bezpośredni wpływ na politykę zdrowotną. Były to pierwsze dokładne badania epidemiologiczne, oparte na współczynnikach umieralności. Inny lekarz angielski, William Farr (1807-1883), opracował system statystyki zdrowotnej uwzględniającej przyczyny zgonów oraz ich rozmieszczenie w zależności od stanu cywilnego i zawodu. Stworzył system klasyfikacji chorób, będący pierwowzorem powszechnie stosowanej Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Z kolei Ignaz Semmelweiz (1818-1865), lekarz węgierki, jest trzecim z prekursorów nowoczesnej epidemiologii dzięki odkryciom przyczyn zakażeń wewnątrzszpitalnych. Przez dziesiątki lat epidemiologia zajmowała się chorobami zakaźnymi, gdyż stanowiły one (a w krajach rozwijających się nadal stanowią) najpoważniejszy problem zdrowotny. Należy podkreślić, że wraz ze zwiększeniem się chorobowości i umieralności z powodu chorób niezakaźnych, także one stały się przedmiotem zainteresowania epidemiologii, która próbuje wyjaśnić przyczyny, natężenie i rozprzestrzenienie szeregu tych schorzeń [1]. Do podstawowych celów epidemiologii zaliczamy: określenie przyczyn (determinant) występowania określonych chorób, opis historii naturalnej choroby, opis stanu zdrowia i ocena działań interwencyjnych. Przedmiotem badań w epidemiologii jest populacja ludzka. Populacja ta tworzy bazę, z której wyłaniane są podgrupy według takich kryteriów jak wiek, płeć, przynależność etniczna itd. Struktury populacji wyróżnionych zgodnie z tymi kryteriami różnią się między sobą, a ponadto zmieniają się w czasie. Zmienność tę musi uwzględniać analiza epidemiologiczna. Stan zdrowia jest badany i oceniany przez epidemiologię metodami właściwymi dla badań masowych. Znajomość czynników wpływających na częstość występowania chorób w populacjach jest podstawową informacją wykorzystywaną przez władze zajmujące się problemami ochrony zdrowia w celu właściwego użycia ograniczonych środków na identyfikację głównych zagrożeń i zastosowanie właściwych programów zapobiegania i opieki. Badania epidemiologiczne dzielą się na obserwacyjne i eksperymentalne. W przypadku badań obserwacyjnych nie zakłóca się naturalnego biegu rzeczy, a badacz dokonuje pomiarów, ale nie interweniuje. W grupie badań obserwacyjnych mieszczą się także badania opisowe i analityczne. Badanie opisowe ogranicza się do opisu występowania choroby w populacji i często jest pierwszym krokiem badania epidemiologicznego. Badanie analityczne idzie dalej, analizując związek między stanem zdrowia i innymi zmiennymi. Badania eksperymentalne lub interwencyjne wymagają aktywnego podejścia badacza do zmiany czynników determinujących chorobę, takich jak narażenie lub zachowania albo zmiany w rozwoju choroby, które przez leczenie i ich schemat podobne są do eksperymentów w innych naukach. Podejmowane są z zachowaniem szczególnych ograniczeń, gdyż stawką może być zdrowie ludzi wchodzących w skład badanej grupy. Zasadniczym schematem badania eksperymentalnego jest losowe badanie kontrolowane, którego jednostkami są pacjenci. Inne typy badań eksperymentalnych to próby terenowe i środowiskowe badania interwencyjne, w których jednostkami są ludzie zdrowi i określone środowisko [2]. 1. I. Maniecka-Bryła, J. Martini-Fiwek, Epidemiologia z elementami biostatystyki, Łódź 2005. 2. R. Beaglehole, R. Bonita, T. Kjellström, Podstawy epidemiologii, Łódź 2002.
