ekspansywna polityka fiskalna
advertisement
1 MODEL IS/LM A POLITYKA GOSPODARCZA Najpierw opiszemy dwie specyficzne sytuacje w gospodarce: pułapkę płynności (ang. liquidity trap) i przypadek klasyczny (ang. classical case). Następnie zbadamy skuteczność polityki pieniężnej i polityki fiskalnej w tych sytuacjach. Potem za pomocą modelu IS-LM opiszemy różne warianty polityki gospodarczej (różne rodzaje „policy mix”). Na zakończenie użyjemy modelu IS-LM w celu wyjaśnienia, dlaczego niekiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza w gospodarce, niekiedy zaś – bezpośrednio poziom stopy procentowej. 2 1. MODEL IS/LM: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. 1.1. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI. Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM (zob. rysunek). Co oznacza jej nietypowe położenie? i Mała zmiana stopy procentowej, i, (CD). Pozioma linia LM LM’ LM C D 0 A B Y=AEPL Bardzo duża zmiana wielkości produkcji, Y (AB). Aby to zrozumieć, pomyśl o linii LM, która jest prawie pozioma (LM’). Aby stopa procentowa, i, zmieniła się zauważalnie (np. o CD na rysunku), produkcja, Y, musi zmienić się bardzo znacznie (o AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji. 3 i Pozioma linia LM LM 0 Y= AEPL LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Otóż z poziomą linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞) (w porównaniu z parametrem k). Przecież skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→∞, to dla spowodowa- nia choćby małej zmiany stopy procentowej, i, niezbędna jest bardzo duża zmiana produkcji, Y. 4 i Pułapka płynności LM 0 Y= AEPL A zatem w opisywanej sytuacji (h→∞) wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo duża... Bardzo małe zmiany stopy procentowej, i, kompensują wtedy zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane wielkimi zmianami produkcji, Y. Taka sytuacja nosi nazwę PUŁAPKI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap). W PRZYPADKU PUŁAPKI PŁYNNOŚCI BARDZO MAŁE ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ POWODUJĄ, ŻE LUDZIE SĄ SKŁONNI TRZYMAĆ PRAKTYCZNIE DOWOLNĄ ILOŚĆ PIENIĄDZA. POPYT NA PIENIĄDZ JEST BARDZO WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ. 5 1.2. PRZYPADEK KLASYCZNY. A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja? i Pionowa linia LM LM LM’ C Duża zmiana stopy procentowej, i, (CD). D 0 A B Y= AEPL Bardzo mała zmiana wielkości produkcji, Y (AB). Pomyśl o linii LM, która jest prawie pionowa (LM’). Już bardzo małe zmiany wielkości produkcji, Y, (np. o AB na rysunku) powodują duże zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji. 6 i Pionowa linia LM LM 0 Y= AEPL LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Otóż z pionową linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest bardzo mały (w porównaniu z parametrem k) (h→0). Przecież skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→0, to już małe zmiany produkcji, Y, skutkują dużą zmianą stopy procentowej, i. Tylko taka zmiana oprocentowania pozwala wtedy skompensować skutki wywołanej zmianą produkcji zmiany popytu na pieniądz. 7 i Przypadek klasyczny LM 0 Y= AEPL A zatem w opisywanej sytuacji (h→0) wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo mała. Aby skompensować zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane bardzo małymi wahaniami produkcji, Y, niezbędne są wielkie zmiany stopy procentowej, i. Taka sytuacja nosi nazwę PRZYPADKU KLASYCZNEGO (ang. classical case). PRZYPADEK KLASYCZNY OZNACZA, ŻE NIEZALEŻNIE OD POZIOMU STOPY PROCENTOWEJ LUDZIE CHCĄ TRZYMAĆ PRAKTYCZNIE TAKĄ SAMĄ ILOŚĆ PIENIĄDZA. 8 2. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. Oto linia LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P). Jak widać, wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa linię LM w prawo (w dół). Przy danym położeniu ujemnie nachylonej linii IS powoduje to wzrost produkcji, Y, i spadek stopy procentowej, i. i LM LM’ IS 0 Y=AEPL Rozpatrzymy dwa – skrajne - warianty takiej sytuacji: 1. Pułapkę płynności. 2. Przypadek klasyczny. 9 2.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI. Gdy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zwiększenie realnej podaży pieniądza nie powoduje spadku stopy procentowej i wzrostu produkcji. Najmniejsza choćby obniżka stopy procentowej skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz (h→∞), że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza stopa procentowa prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ PRODUKCJI, Y. i Pułapka płynności LM 0 Y= AEPL W efekcie, kiedy linia LM jest pozioma i występuje pułapka płynności, przy danym położeniu linii IS (zakładam, że nie jest ona prawie pozioma), polityka pieniężna traci skuteczność. Zmiany podaży pieniądza nie wpływają na popyt na rynku dóbr, ponieważ nie powodują zmian stopy procentowej. 10 Kiedy linia LM jest pozioma, przy danym położeniu linii IS (o której zakładam, że nie jest prawie pozioma) polityka pieniężna traci skuteczność. i IS A • LM B • LM’ 0 Odcinek CD Y= AEPL Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy h→∞ i prawie poziomej linii LM nawet znaczny wzrost realnej podaży pieniądza, M/P (zob. odcinek AB na rysunku), skutkuje tylko bardzo małą zmianą stopy procentowej, i, a więc praktycznie nie ma wpływu na wielkość zagregowanych wydatków i produkcję, Y (zob. odcinek CD na rysunku). 11 W praktyce sytuacja podobna do pułapki płynności występuje skrajnie rzadko, więc polityka pieniężna okazuje się - mniej lub bardziej - skuteczna... Zauważ jednak, że jeśliby realna stopa procentowa w gospodarce spadła do zera, wzrost podaży pieniądza nie byłby w stanie obniżyć jej jeszcze bardziej. Przecież np. przy realnej stopie procentowej równej –3% pożyczający 100 zwraca tylko 97, więc opłaca się pożyczyć jak najwięcej. Oznacza to, że kiedy stopa procentowa spada poniżej zera, wrażliwość popytu na pieniądz na takie zmiany stopy procentowej okazuje się nieskończenie duża i stopa procentowa nie obniża się pod wpływem wzrostu podazy pieniądza. Wystarczy już obniżenie się stopy procentowej w okolice 0%, aby popyt na pieniądz stał się bardzo wrażliwy. Alternatywny koszt trzymania środka płatniczego zmniejsza się wtedy gwałtownie; rośnie liczba projektów inwestycyjnych, zapewniających minimalny akceptowalny (przewyższający stopę procentową) poziom stopy zysku. To dlatego, kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna stopa procentowa w Japonii spadła w okolice zera, niektórzy ekonomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce płynności, w którą wpadła Japonia. 12 To dlatego, kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna stopa procentowa w Japonii spadła w okolice zera, niektórzy ekonomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce płynności, w którą wpadła Japonia. 13 2.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZYPADEK KLASYCZNY W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza powoduje znaczny spadek stopy procentowej i wzrost produkcji. Obniżka stopy procentowej skutkuje na tyle małym wzrostem popytu na pieniądz (h→0), że dopiero duży spadek stopy procentowej sprawia, że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje skompensowany. i Przypadek klasyczny LM 0 Y= AEPL W efekcie, kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Zmiana realnej podaży pieniądza, MS, wymusza znaczną zmianę stopy procentowej, i, bo dopiero wtedy popyt na pieniądz, MD, zmienia się wystarczająco, aby rynek pieniądza odzyskał równowagę! (Wszak h→0, więc MD słabo reaguje na zmiany i!). 14 Kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. i LM LM’ A i B LM IS LM’ IS 0 Y= AEPL 0 Y= AEPL Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, i (lub) wielkości zagregowanych wydatków i produkcji, Y (por. rysunki A i B). 15 3. POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. Oto linia IS: Y = M”•A–M”•b•i. Jak widać, wzrost autonomicznych wydatków, A, w tym wydatków kontrolowanych przez państwo, G, przesuwa linię IS o M”•ΔA. Jednocześnie jednak wyparte zostaje M”•b•Δi wydatków prywatnych, bo stopa procentowa, i, wzrasta na skutek zwiększenia się produkcji. Znowu rozpatrzymy dwa – skrajne - warianty takiej sytuacji: 1. Pułapkę płynności. 2. Przypadek klasyczny. 3.1. POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI. 16 W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Y = M”•A–M”•b•i. Na przykład, przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków państwa, który przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą stopy procentowej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego nie zmniejsza bardzo słaby efekt wypierania). i IS IS’ LM 0 Y= AEPL Już mała zmiana stopy procentowej, i, powoduje tak dużą zmianę popytu na pieniądz, ΔMD, że zmiana popytu na pieniądz, ΔMD, wywołana przez zmianę wielkości produkcji, Y, zostaje skompensowana. W takiej sytuacji produkcja, Y, może wzrosnąć aż o M”•ΔA (prawie nie dochodzi do wypierania; M”•b•i ≈ 0). 17 Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje... i IS IS’ LM 0 Y= AEPL Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. Monetyzacja deficytu budżetowego polega na finansowaniu deficytu budżetu przez bank centralny za pomocą emisji pieniądza. 18 Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. i IS IS’ A i B IS’ IS LM LM’ LM i* 0 Y=AEPL 0 YA YB Y= AEPL W obu przypadkach przyczyną dużej zmiany produkcji, Y, jest mała zmiana stopy procentowej, i. Jednak za każdym razem przyczyny tej słabej reakcji stopy procentowej na zmiany wielkości produkcji są inne. Za pierwszym razem jest chodzi o bardzo silną wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (por. rysunek A). Za drugim razem mała zmiana stopy procentowej jest spowodowana zwiększeniem realnej podaży pieniądza (por. rysunek A). 19 3.2. POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY W przypadku klasycznym polityka fiskalna traci skuteczność. Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji w gospodarce. Przyczyną jest bardzo silny efekt wypierania. Już małe zmiany wielkości produkcji, Y, powodują bardzo dużą zmianę stopy procentowej, i. i LM IS’ IS 0 Y=AEPL 20 W przypadku klasycznym potrzebna jest bardzo duża zmiana stopy procentowej, i, aby - przy h→0 - MD zmienił się wystarczająco dla skompensowania zmiany MD spowodowanej choćby niewielką zmianą Y. Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce. i LM IS’ IS 0 Y=AEPL Ekspansywna polityka fiskalna i wzrost zagregowanych wydatków, AEPL, powoduje wtedy jedynie wzrost cen, P. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pieniądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem wydatków prywatnych [C i(lub) I]. W takiej sytuacji wypieranie okazuje się „pełne” [G=C + I]. Przecież jakakolwiek nadwyżka AEPL>YP powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen... Jednak w rozpatrywanym tu przypadku klasycznym przyczyną silnej reakcji stopy procentowej, i, na zmianę wielkości produkcji jest niewrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (h→0). W gospodarce „klasycznej” przyczyną podobnego zjawiska było pełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych i „giętkość” cen, P. 21 PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zawodzi polityka pienięzna, a skuteczna jest polityka fiskalna. W przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka pieniężna okazuje się skuteczna, nieskuteczna jest polityka fiskalna. Jednak skrajności pułapki płynności i przypadku klasycznego bardzo rzadko odpowiadają gospodarczej rzeczywistości. Naszym wnioskom wygodnie jest zatem nadać taką oto formę: IM BARDZIEJ PŁASKA JEST LINIA LM (CZYLI IM BARDZIEJ WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ JEST POPYT NA PIENIĄDZ), TYM MNIEJ SKUTECZNA JEST POLITYKA PIENIĘŻNA I TYM BARDZIEJ SKUTECZNA JEST POLITYKA FISKALNA. lub ekwiwalentnie: IM BARDZIEJ STROMA JEST LINIA LM (CZYLI IM MNIEJ WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ JEST POPYT NA PIENIĄDZ), TYM BARDZIEJ SKUTECZNA JEST POLITYKA PIENIĘŻNA I TYM MNIEJ SKUTECZNA JEST POLITYKA FISKALNA. 22 4. MODEL IS-LM: WARIANTY „POLICY MIX”. 4.1. LINIE IS I LM A ODMIANY POLITYKI PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ. Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian polityki stabilizacyjnej państwa, czyli różnych kombinacji ekspansywnej, neutralnej i restrykcyjnej polityki pieniężnej i polityki fiskalnej (ang. policy mix). 23 EKSPANSYWNA jest polityka gospodarcza, której celem jest zwiększenie zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce. RESTRYKCYJNA jest polityka gospodarcza, której celem jest zmniejszenie zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce. NEUTRALNA jest polityka gospodarcza, kiedy państwo nie próbuje zmienić wielkości zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce. 24 EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W PRAWO (LM→LM’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza jest w równowadze). RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W LEWO (LM→LM’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej maleje wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza jest w równowadze). W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ LINIA LM NIE ZMIENIA POŁOŻENIA. LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) i LM’’ LM 0 LM’ Y=AEPL 25 EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W PRAWO (IS→IS’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek dóbr jest w równowadze). RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W LEWO (IS→IS’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej maleje wielkość produkcji, przy której rynek dóbr pozostaje w równowadze). W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI FISKALNEJ LINIA IS NIE ZMIENIA POŁOŻENIA. IS: Y=A•M”- M”•b•i IS’ i IS’’ 0 IS Y=AEPL 26 4.2. WARIANTY „POLICY MIX”. Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian polityki stabilizacyjnej państwa. Początkowo gospodarka znajduje się w stanie krótkookresowej równowagi w punkcie E (Y=AEPL). Przyczyną zmian produkcji, Y, oraz stopy procentowej, i, jest ekspansywna i (lub) neutralna i (lub) restrykcyjna polityka fiskalna i (lub) pieniężna. W gospodarce powstają wtedy sytuacje E1, ..., E8... i LM’’ E1 E8 i1 E2 E E7 E3 i* i2 LM LM’ IS’ E4 E6 E5 IS’’ 0 YE YP IS AEPL=Y 27 i LM’’ E1 E8 i1 E2 E E7 E3 i* i2 LM LM’ IS’ E4 E6 E5 IS’’ Na przykład: 0 YE YP IS AEPL=Y E1 – ekspansywna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka pieniężna. (Może, obawiając się inflacji, bank centralny „studzi” koniunkturę „rozgrzaną” przez rząd). E3 – ekspansywna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka pieniężna. (Może - z powodu recesji - rząd i bank centralny agresywnie „nakręcają” koniunkturę). E5 – restrykcyjna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka pieniężna. (Może, ostrożna polityka rządu umożliwiła bankowi centralnemu obniżenie stopy procentowej). E7 – restrykcyjna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka pieniężna. (Może rząd i bank uznały, że gospodarce grozi „przegrzanie” koniunktury. Niektóre z tych sytuacji przeanalizujemy bardziej szczegółowo. 4.3. WYBRANE WARIANTY „POLICY MIX”; ANALIZA SZCZEGÓŁOWA. 28 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Powiedzmy, że prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo chce zwiększyć rzeczywistą produkcję i doprowadzić do jej zrównania się z produkcją potencjalną. Zależnie od tego, czy przyczyną wzrostu produkcji, Y, jest ekspansywna polityka fiskalna czy też ekspansywna polityka pieniężna, powstaje sytuacja E2 lub sytuacja E4. Rozpatrzymy je po kolei. 29 EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA (SYTUACJA E2) Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Przy stałej realnej podaży pieniądza skutkiem ekspansji budżetowej jest zawsze wzrost produkcji i stopy procentowej. 30 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Nakręcanie koniunktury (lub hamowanie ekspansji) za pomocą polityki fiskalnej oznacza obniżki (lub podwyżki) podatków i zwiększanie (lub zmniejszanie) wydatków państwa. Ekonomiści rożnią się poglądami na pożądany kształt tej policy mix... 31 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Na przykład, prowadząc politykę fiskalną można zmniejszyć lub zwiększyć udział państwa w tworzeniu PKB... Chcąc ograniczać rolę państwa w gospodarce, KONSERWATYŚCI (inaczej niż POSTKEYNESIŚCI) preferują obniżki podatków i zmniejszanie wydatków państwa) jako metodę, odpowiednio, nakręcania i studzenia koniunktury. 32 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Zauważmy, że – poza różnicą poglądów na rolę państwa w gospodarce w grę wchodzą tu również różnice materialnych interesów... Rozkład korzyści z ekspansywnej polityki budżetowej zależy od tego, CO państwo kupuje oraz KOMU podwyższa zasiłki i (lub) obniża) podatki. 33 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Na przykład: a) Obniżka podatku dochodowego bezpośrednio zwiększa konsumpcję, C. b) Ulgi inwestycyjne zwiększają wydatki na inwestycje, I, i – pośrednio – konsumpcję, C. c) Zwiększenie przez państwo wydatków podnosi udział zakupów państwa, G i konsumpcji, C, w PKB. W każdym z tych przypadków korzystają inne grupy producentów... 34 EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA (SYTUACJA E4) Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Przy niezmienionej polityce fiskalnej skutkiem ekspansywnej polityki pieniężnej jest zawsze wzrost produkcji i spadek stopy procentowej. 35 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. i i1 LM E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS 0 YE Yp Y Skoro ekspansywna polityka pieniężna powoduje spadek stopy procentowej, to jej efektem jest wzrost inwestycji. Ekspansywną politykę pieniężną popierają zatem zwolennicy wspierania wzrostu. Zwykle ekspansję przeżywa budownictwo mieszkaniowe. (Jak pamiętamy, koniunktura w tym sektorze gospodarki jest bardzo wrażliwa na zmiany stopy procentowej...). Zatem, w wyniku ekspansywnej polityki pieniężnej zyskuje zwłaszcza „lobby budowlane”. 36 5. ANEKS: MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO Jak pamiętamy ze standardowego wykładu podstaw ekonomii, prowadząc politykę pieniężną, bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku, stopy redyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje nominalną podażą pieniądza, MS. Jednak w praktyce bywa i tak, że bank centralny kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, MS, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, wykorzystując w tym celu operacje otwartego rynku. Model IS/LM ułatwia odpowiedź na pytanie, dlaczego bank centralny niekiedy decyduje się na sterowanie podażą pieniądza, MS, niekiedy zaś na kontrolowanie stopy procentowej, i. 37 Kiedy bank centralny bezpośrednio kontroluje stopę procentową, w grę wchodzą dwa sposoby działania: 1. Jeśli rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i>i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Powoduje to, że rynkowa stopa procentowa, i, spada do poziomu i*. 2. Jeśli zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, podniosła się do poziomu i*. 38 Powiedzmy, że zmieniając podaż pieniądza, za pomocą operacji otwartego rynku bank centralny nie dopuszcza do odchylenia się rynkowej stopy procentowej, i, od pożądanego poziomu i*.* W efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest pozioma [zob. linia LM(i) na rysunku poniżej]. i Oznaczenia: i* 0 LM(i) i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. Y Kiedy popyt na pieniądz, MD, się zmienia, co może spowodować zmianę stopy procentowej, „i”, bank centralny zmienia „MS”, uniemożliwiając zmianę „i”; więc „i” się nie zmienia. -----* Krytycy wskazują, że w długim okresie takie działania banku centralnego grożą utratą kontroli nad podażą pieniądza i przyśpieszeniem inflacji. 39 PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE... Sytuacja 1. Kształt polityki fiskalnej jest zmienny i niepewny, a bank centralny chce mimo wszystko - prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną, czyli minimalizować odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*. 40 ZMIENNA POLITYKA FISKALNA i LM(M) Oznaczenia: LM(i) i* LM(M) – linia LM, odpowiadająca danej podaży pieniądza, M, określonej przez bank centralny. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. IS2 A B IS1 D C Y’1 Y1 Y*Y2 Y’2 IS1 i IS2 – możliwe skrajne pozycje linii IS. Y Wniosek: przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola nominalnej podaży pieniądza jest LEPSZYM narzędziem polityki stabilizacyjnej (CD < AB na rysunku). (Zauważ: kiedy kontrolowana jest podaż pieniądza, zmiany stopy procentowej tłumią skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej). Zmiany „i” zmniejszają skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej. 41 Sytuacja 2. Popyt na pieniądz jest bardzo zmienny, a bank centralny – znowu - chce prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną. ZMIENNY POPYT NA PIENIĄDZ i Oznaczenia: LM1 LM2 LM(i) i* 42 IS LM1 i LM2 – skrajne położenia linii LM, odpowiadającej danej podaży pieniądza, M, i przesuwającej się na skutek nieprzewidywalnych zmian popytu na pieniądz. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. IS – linia IS w tej gospodarce. Y1 Y* Y2 Y Wniosek: przy zmiennym popycie na pieniądz kontrola stopy procentowej, a nie podaży pieniądza, jest lepszym narzędziem polityki stabilizacyjnej. ZRÓB TO SAM! 43 Tak czy nie? 1. Kiedy realna stopa procentowa spada poniżej zera, opłaca się zaciągać możliwie najwięcej kredytu, więc w gospodarce pojawia się pułapka płynności. 2. Monetyzacja deficytu budżetowego jest możliwa tylko w gospodarce „klasycznej”. 3. W zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”, która tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest podobnie skuteczna jak w gospodarce „klasycznej”. 4. Im bardziej stroma jest linia LM, tym bardziej skuteczna jest polityka pieniężna i tym mniej skuteczna jest polityka fiskalna. 5. Kiedy konserwatyści decydują się na prowadzenie polityki stabilizacyjnej, „nakręcając” koniunkturę, chcą obniżać podatki, a „studząc” koniunkturę, chcą zmniejszać wydatki państwa. 6. Kiedy bank centralny kontroluje poziom stopy procentowej, powstaje sytuacja analogiczna do pułapki płynności. 44 7. Kiedy bank centralny kontroluje stopę procentową, zmiana popytu na pieniądz względnie silnie wpływa na wielkość produkcji w gospodarce. 8. Kiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza (a nie bezpośrednio stopę procentową) w gospodarce, zmiany zagregowanych wydatków względnie słabo wpływają na wielkość produkcji. 45 Zadania 1. Analizując odmiany policy mix przedstawione na rysunkach a, b, c, d ,spróbuj wyjaśnić konkretną sytuacją gospodarczą. W tym celu opisz możliwe motywy działania odpowiedzial-nych za politykę fiskalną i pieniężną podmiotów gospodarczych. a) b) i i E2 E1 E2 E E Y 0 c) E1 i Y 0 d) i E2 E E1 E E1 E2 0 Y 0 Y 46 2. Jakich zmian struktury PKB w gospodarce zamkniętej spodziewasz się jako wyniku tych zdarzeń? Dlaczego? a) Bank centralny na masową skalę sprzedaje krótkoterminowe papiery wartościowe, natomiast polityka fiskalna rządu się nie zmieniła. b) Rada Ministrów prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu keynesowskim, czemu towarzyszy neutralna polityka pieniężna NBP. c) Na skutek działań Fed stopa procentowa na rynku międzybankowym ostro poszła w górę. Natomiast rząd konsekwentnie prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu konserwatywnym. d) Wzrosły podatki, zmniejszyły się wydatki państwa na zakup dóbr, a bank centralny na masową skalę skupuje krótkoterminowe papiery wartościowe. 47 3. a) Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sytuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny podaży pieniądza w gospodarce, czy też kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego? b) A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj polityki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego? 48 3. a) Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sytuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny podaży pieniądza w gospodarce, czy też kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego? b) A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj polityki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego? Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) 1. Kiedy linia LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) jest prawie pozioma: A. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany produkcji. B. W gospodarce na pewno występuje pułapka płynności. C. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany produkcji jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Przy danej stopie procentowej ludzie są skłonni trzymać praktycznie dowolną ilość pieniądza. 2. Kiedy dana linia LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) jest prawie pionowa: A. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany produkcji. B. W gospodarce na pewno występuje przypadek klasyczny. C. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany produkcji jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Przy danej stopie procentowej ludzie są skłonni trzymać praktycznie dowolną ilość pieniądza. 3. W krótkim okresie w zamkniętej gospodarce: A. Polityka pieniężna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. B. Polityka fiskalna jest skuteczna w przypadku klasycznym.. C. Polityka pieniężna jest skuteczna w przypadku klasycznym. D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. 49 50 4. Ekspansywna polityka fiskalna: A. Zwykle powoduje jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej. B. Jest rodzajem polityki gospodarczej. C. Bywa rodzajem polityki stabilizacyjnej. D. Powoduje jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej. 5. Skutkiem restrykcyjnej polityki fiskalnej połączonej z neutralną polityką pieniężną jest: A. Jednoczesny spadek produkcji i spadek stopy procentowej. B. Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej. C. Jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej. D. Jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej. 6. Przyczyną skoncentrowania się przez Fed w latach 90-tych XX w. raczej na kontroli stopy procentowej niż podaży pieniądza mogły być: A. Rozprzestrzenienie się „innowacji finansowych”. B. Zmienna polityka fiskalna rządu. C. Pułapka płynności. D. Wahania poziomu popytu na pieniądz.
