Sławomir Łodziński - Instytut Socjologii UW

Podsumowanie wykładu
(WDS 2013/2014 nr 15)
Społeczeństwo „sieci” („sieciowe”) - Manuel Castells (1)
 Wiek Informacji - początek to lata 70-te XX wieku, jest to zmiana
skokowa, pojawienie się gospodarki informacyjnej, globalnej i
„usieciowionej”:
 czynnikami
zmian
jest
rozwój
nowoczesnych
technologii
telekomunikacyjnych;
 istotą tego społeczeństwa jest sieć relacji społecznych oraz swobodny
dostęp do uczestniczenia w różnych grupach/stowarzyszeniach przez
jednostki;
 jednostka („węzeł sieci”) organizuje swoje życie prawie wyłącznie dzięki
własnym wyborom interakcji z innymi (tworzy się sieć wzajemnych relacji);
 nowego znaczenia nabierają czas i przestrzeń (są one jednak pozbawione
wcześniejszego znaczenia strukturalnego).
 społeczeństwo sieciowe opiera się na rynkowych (kapitalistycznych)
relacjach społecznych i ekonomicznych – zmierzch „industrialnego
kapitalizmu” i systemu socjalistycznego, powstanie „kapitalizmu
informacyjnego”.
Społeczeństwo „sieci” („sieciowe”) - Manuel Castells) (2)







obecność zaawansowanych technologii (cyfrowych) komunikacji
sieciowej i zarządzania dystrybucją informacji:
tworzą one podstawową infrastrukturę szerokich układów społecznych,
politycznych i ekonomicznych praktyk;
reprodukcja i instytucjonalizacja w społeczeństwie różnych form
„sieci,” rozumianych jako główne formy społecznej organizacji;
elementy „sieci”:
punkty węzłowe (nodes) – węzły, jednostki w sieci (np.
przyjaciele, komputery, firmy);
powiązania (ties) – łączy jeden węzeł z drugim (np.
korespondencja, połączenia kablowe, kontrakty);
przepływy (flows) – to, co przechodzi pomiędzy węzłami wzdłuż
powiązań (np. plotka, dane, pieniądze).
Społeczeństwo „sieci” („sieciowe”) - Manuel Castells (3)
Płaszczyzny życia społecznego:
Właściwości
 gospodarka
 zglobalizowana, oparta na modelu sieci i
transferze
informacji,
„kapitalizm
informacyjny”;
 czas i przestrzeń
 ponadczasowość
przepływów”;
 kultura
 kultura „rzeczywistej wirtualności”;
 władza
 kontrola dostępu do znaczących sieci,
media jako uprzywilejowana przestrzeń
polityki;
 struktura społeczna
 wkluczanie i wykluczenie cyfrowe (brak
dostępu do ważnych sieci);
 główne konflikty
 napięcie
między
brakiem
umiejscowienia a przywiązaniem do
określonej przestrzeni.
i
„przestrzeń
Zygmunt Bauman – koncepcja „płynnej nowoczesności”
(„późnej nowoczesności”)
 społeczeństwo ponowoczesne – główne punkty:
 „płynna
nowoczesność”
jest kontynuacją
i
jednocześnie
przeciwstawieniem się nowoczesności (społeczeństwo jako proces):
 „ciężka” (hardware)i „lekka” (software) „nowoczesność;
 społeczeństwo przestaje być widziane jako „całość”.
 wzrost potęgi mediów i zmiana natury władzy (władza nie rządzi, lecz
„uwodzi” obywateli przy pomocy mediów);
 „płynna nowoczesność” przekształca nie tylko instytucje, ale i
tożsamość jednostki i życie codzienne:
 „nowoczesne
Ja” (tożsamość jednostki) jest mniej stabilne i
zakotwiczone,
bez
długotrwałych
zobowiązań
(poczucie
fragmentaryczności i epizodyczności);
 konsumpcja jako „nowe społeczne powołanie” - zamiast etyki pracy
imperatywem stało się indywidualne poszukiwanie wrażeń (nacisk na życie
„tu i teraz” (niechęć do planów i odłożonej gratyfikacji).
Historyczne warunki narodzin i rozwoju socjologii
 cztery „rewolucje” w rozwoju wiedzy społecznej:
 odróżnienie porządku ludzkiego od porządku natury;
 odróżnienie społeczeństwa od państwa;
 powstanie systematycznej refleksji nad społeczeństwem i wykrywaniem
praw nim rządzących;
 sformalizowanie („unaukowienie”) refleksji o społeczeństwie.
 nowoczesność i „powstanie socjologii” (przełom XVIII – XIX wieku):
 rewolucja francuska i amerykańska (obywatel, naród, państwo i
społeczeństwo);
 rewolucja przemysłowa (społeczeństwo przemysłowe i urbanizacja);
 poczucie zmiany porządku społecznego (chaos, czy pojawia się nowy
porządek? – jeżeli tak, to jaki?);
 pojawienie się „kwestii socjalnych” (nierówności, ubóstwo itp.), z którymi
należy sobie radzić (kto - państwo, społeczeństwo, ludzie)?
 obecnie: wyzwania „późnej nowoczesności” !
Rozwój i „odkrycia” socjologiczne


instytucjonalizacja socjologii:

etapy instytucjonalizacji (epoka „samotnego uczonego”, nauka
amatorska, początki nauki akademickiej, nauka ustabilizowana i
„wielka nauka”);

początki i rozwój socjologii w Europie i USA;

socjologia jako dyscyplina o światowym zasięgu.
tabela „odkryć” socjologicznych:

próba budowy ogólnej teorii socjologicznej (1951 – T. Parsons);

konfliktowy model społeczeństwa (1957 - Ralph Dahrendorf);

wykluczenie/ekskluzja (1963 - Michel Foucualt);

„system światowy” (1974 - Immanuel Wallerstein);

„społeczeństwo ryzyka” (1986 - Ulrich Beck);

„społeczeństwo sieciowe” (1996 - Manuel Castells).
Socjologia światowa a socjologia polska (zarys historii) (1)
 „prehistoria” (przed 1918 r.):
 dociera z Europy Zachodniej, rodzi się ona trochę „na uboczu”;
 Józef Supiński (1860), F. Krupiński (1869) i B. Limanowski (1875);
 Ludwik Gumplowicz, Ludwik Krzywicki, Edward Abramowski,
Kazimierz Kelles-Krauz, Florian Znaniecki, Bronisław Malinowski.
 okres międzywojenny 1918 – 1939 (początki socjologii akademickiej):
 instytucjonalizacja socjologii w Polsce:
 1919 r. – pierwsza katedra socjologii powstaje na Uniwersytecie
Warszawskim, na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych (L. Petrażycki),
1925-1930 Katedra Etnologii i Socjologii UJ w Krakowie (S. Bystroń),
Poznań – 1920 r. – F. Znaniecki.
 1930 r. – pierwszy zjazd socjologiczny (PTS), konkursy pamiętnikarskie,
badania narodowościowe, obywatelskie zaangażowanie, intensywne
kontakty międzynarodowe.
 F. Znaniecki, S. Czarnowski, Maria i S. Ossowscy, J. Obrębski.
Socjologia światowa a socjologia polska (zarys historii) (2)
 druga wojna światowa – destrukcyjne skutki:
 straty liczebne i emigracja (F. Znaniecki);
 „tajne nauczanie”;
 powstaje wiele prac dotyczących zapisu doświadczeń wojennych.
 lata 1945 – 1948 - odtwarzanie instytucji i instytucjonalizacji socjologii:
 odbudowa kadry i instytucjonalnych podstaw socjologii na uczelniach
wyższych – Łódź (badania S. Ossowskiego na Opolszczyźnie i Warmii).
 lata 1948 – 1956 – „stalinizm”, okres ideologicznego zamknięcia i
politycznych ingerencji, dyskryminacja wielu uczonych, brak kontaktów
zagranicznych;
 lata 1956 – 1958 – „rekonstrukcja” i „reaktywacja” socjologii:
 Józef Chałasiński, S. Ossowski, Julian Hochfeld, Jan Szczepański;
 instytucje (IFiS PAN - czytelnia, OBOP, Ośrodek Badań
Prasoznawczych, IRWiR).
Socjologia światowa a socjologia polska (zarys historii) (3)
 lata 1958 – 1975 – „złoty wiek” polskiej socjologii (stabilizacja
socjologii jako dyscypliny akademickiej w Polsce):
 młode pokolenie socjologów, duże badania empiryczne (S. Nowak);
 kontakty międzynarodowe i dobry poziom nauczania;
 czasopisma i seria „Biblioteka Socjologiczna”;
 socjologia staje się nauką „normalną”.
 rok 1968! – skutki istnieją do dnia dzisiejszego;
 lata 1975 – 1980 – okres kryzysu:
 podział na dwa „obiegi” (oficjalny i opozycyjny),;
 rola
Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i zjazdów
socjologicznych;
 lata 1980 – 1990 – zbliżanie dwóch obiegów.
 po 1990 r. – czy powrót do „normalności” w nauce?
Czynniki rozwoju socjologii w Polsce po 1945 r. i po 1989 r.
 po 1945 r. - rola cenzury i „gry z polityką”, kontakty międzynarodowe,
prestiż społeczny i pomyślna sytuacja kadrowa;
 po 1989 r. – socjologia „po Wielkiej Zmianie”?:
 rynek i demokracja;
 socjologia na uczelniach - szerokie upowszechnienia socjologii jako





kierunku akademickiego;
nowe ośrodki - rynek ośrodków badawczych i rynkowych;
nowe socjologiczne obszary badawcze (skutki transformacji, struktura
społeczna i ubóstwo, polityka, religijność, płeć, etniczność);
ogólnopolskie zjazdy socjologiczne w latach 1990-2013 (ostatni zjazd
odbył się w 2013 r. w Szczecinie);
obecność międzynarodowa;
czy socjolog (socjologia) jest jeszcze zawodem?
Socjologia jako nauka i jako „rzemiosło” naukowe

dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśnienia
(zrozumienia) zjawisk społecznych (socjologia to nie tylko
„opisówka”);
postępowanie według uznanych reguł warsztatu (socjolog jako
„rzemieślnik”?) – projekt badawczy:







określenie problemu badawczego (co decyduje o jego wyborze?);
zbieranie danych zgodnie z uznanymi metodami badawczymi (metody
badawcze decydują o przebiegu badania, a każda z metod ma swoje
ograniczenia, stosowanie różnych metod -„triangulacja”);
jawność warsztatu badawczego;
logiczne wnioskowanie;
odpowiedzialność za słowo.
odróżnianie twierdzeń opartych na faktach od hipotez.
Socjologia – terminologia, etyka i kumulacja wiedzy
 neutralność i powstrzymanie się od wartościowania:
 głębszy ogląd w terminach ogólnych – abstrakcyjnych i naukowych (nie -
indywidualnych), stąd znaczenie terminologii socjologicznej;
 podważenie tego, co „utrwalone” i zastane (uznawane za często „normalne”,
że tak „zawsze jest” itp.);
 wiedza „krytyczna” i „niewygodna” (szersze spojrzenie na całość,
pokazanie stosunków władzy i dominacji).
 dylematy etniczne badań socjologicznych:
 stosunek do badanych, ogłaszanie wyników i jawność warsztatu.
 problemy wiedzy socjologicznej:
 zmienność rzeczywistości społecznej;
 kulturowe wymiary rzeczywistości społecznej;
 znaczenie metodologii badań społecznych;
 brak kumulacji osiągnięć poznawczych („wieczna młodość” nauki?).