Kredyt bankowy jako źródło finansowana działalności
advertisement
NARODOWY BANK POLSKI Kredyt bankowy jako źródło finansowana działalności Materiał opracowany przez NBP w ramach projektu „Przedsiębiorczość w praktyce” Rzeszów, 31 października 2015 Spis treści 1. Źródła finansowania i instytucje wspierające działalność gospodarczą .................................. 4 1.1. Pojęcie kapitału własnego i kapitału obcego ......................................................................... 4 1.2. Kryteria wyboru i podział źródeł pozyskiwania kapitału .................................................. 4 1.3. Gdzie szukać środków finansowych na założenie lub finansowanie działalności ............... 5 1.3.1. Pożyczki.................................................................................................................................. 6 1.3.2. Kredyty kupieckie ................................................................................................................. 7 1.3.3. Pożyczki z sektora pozabankowego – fundusze pożyczkowe ....................................... 7 1.3.4. Pożyczki z sektora pozabankowego – parabanki ............................................................. 7 1.3.5. Fundusze Unijne ................................................................................................................... 9 1.3.6. Dotacje .................................................................................................................................... 9 1.3.7. Emisja dłużnych papierów wartościowych .................................................................... 10 1.3.8. Leasing .................................................................................................................................. 10 1.4. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła finansowania działalności firmy ............... 12 1.4.1. Faktoring .............................................................................................................................. 13 1.4.2. Forfaiting .............................................................................................................................. 14 1.4.3. Franczyza ............................................................................................................................. 15 1.4.4. Inkubatory przedsiębiorczości .......................................................................................... 16 1.4.5. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości .................................................................. 16 1.4.6. Aniołowie Biznesu .............................................................................................................. 19 1.4.7. Private equity, venture capital i fundusze kapitału zalążkowego (seed capital)....... 20 2. 2.1. Kredyt bankowy – podstawowe definicje ............................................................................. 22 Rodzaje kredytów bankowych .............................................................................................. 23 2.2. Przykładowe kredyty w ofercie banków komercyjnych ........................................................ 26 3. Wybrane aspekty oceny zdolności kredytowej .................................................................... 29 3.1. Pojęcie zdolności kredytowej ................................................................................................ 29 3.2. Przykładowe czynniki uwzględniane w procesie oceny zdolności kredytowej ............ 29 3.3. Czynniki, które mogą wpłynąć na zdolność kredytową ................................................... 30 1 3.4. Ustalanie zdolności kredytowej przez bank........................................................................ 31 3.5. Źródła informacji wykorzystywane przez bank przy ocenie zdolności kredytowej .... 31 3.5.1. Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - źródło informacji o kredytobiorcach ................ 32 3.5.2. Scoring – narzędzie wykorzystywane przez BIK do oceny zdolności kredytowej ... 33 3.5.3. Biuro informacji gospodarczej (BIG) – baza informacji o zaległym zadłużeniu osób i firm............................................................................................................................................. 34 3.6. 4. Bankowe metody oceny zdolności kredytowej – scoring bankowy ............................... 35 Dokumenty wymagane w procesie ubiegania się o kredyt ............................................... 37 4.1. Wniosek kredytowy ................................................................................................................ 37 4.1.1. 4.2. Biznesplan – jeden z podstawowych załączników do wniosku kredytowego .............. 42 4.2.1. 5. Prezentacja wypełnionego wniosku kredytowego ........................................................ 42 Narzędzia wykorzystywane w biznesplanie – Analiza SWOT .................................... 43 Całkowity koszt kredytu a rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu ............ 45 5.1. RRSO – definicja ustawowa i wynikające z niej najważniejsze kwestie.......................... 45 5.2. RRSO – definicje i komentarze ekspertów oraz pracowników banków ......................... 50 5.3. Ćwiczenie na obliczanie RRSO ............................................................................................. 53 6. Podsumowanie ........................................................................................................................... 54 6.1. Ścieżka kredytowa .................................................................................................................. 54 6.2. Program pn. Sprawdź Zanim Podpiszesz ........................................................................... 55 Bibliografia.......................................................................................................................................... 56 Spis tabel i rycin ................................................................................................................................. 57 Spis załączników ................................................................................................................................ 58 2 3 1. Źródła finansowania i instytucje wspierające działalność gospodarczą 1.1. Pojęcie kapitału własnego i kapitału obcego Przedsiębiorcy finansują swoją działalność pozyskując kapitał z różnorodnych źródeł. Kapitał, jakim dysponuje przedsiębiorca na finansowanie majątku i rozwój firmy dzielimy na kapitał własny i obcy. Kapitał własny może być pozyskiwany zarówno ze źródeł wewnętrznych, do których zalicza się np. zatrzymanie w całości wypracowanego zysku przez przedsiębiorstwo lub jego część oraz ze źródeł zewnętrznych takich jak wpływy z emisji akcji, czy powiększenie udziałów. Kapitał obcy pozyskiwany jest jedynie ze źródeł zewnętrznych. Podstawowymi źródłami kapitału obcego są zaciągane przez przedsiębiorstwo pożyczki i kredyty bankowe, a także wpływy z emisji papierów dłużnych oraz leasing finansowy. 1.2. Kryteria wyboru i podział źródeł pozyskiwania kapitału Wybór źródła finansowania zależy m.in. od następujących kryteriów: Formy działania i wielkości przedsiębiorstwa (dostępność do różnorodnych źródeł finansowania rośnie wraz ze wzrostem wielkości przedsiębiorstwa, dużemu podmiotowi znacznie łatwiej jest pozyskać kapitał niż średniemu, małemu czy mikroprzedsiębiorstwu). Stopnia jego rozwoju (inne potrzeby posiada przedsiębiorstwo w fazie powstawania i początkowego rozwoju, wzrostu czy dojrzałości i schyłku). Kosztu pozyskania środków (dążenie do minimalizowania kosztów działalności). Elastyczności danego źródła finansowania, która oznacza szybkość pozyskania i wielkość dostępnych środków, czas spłaty, łatwość zmniejszania i zwiększania wartości zadłużenia, możliwość renegocjacji terminu spłaty. Niezależności finansowej przedsiębiorcy i minimalizacji ryzyka. Pożądanej struktury i kosztu kapitału (dążenie do optymalizacji struktury kapitału w celu osiągnięcia maksymalizacji korzyści finansowych, co sprowadza się do podejmowania wyborów między podwyższaniem kapitału własnego 1 a wzrostem zadłużenia . Przedsiębiorcy wykorzystują głównie źródła łatwiej dostępne (np. pożyczki od rodziny i znajomych, kredyty od dostawców, pożyczki z sektora pozabankowego). A. Szyguła, Finansowanie działalności przedsiębiorstw ze źródeł bankowych. Zastosowanie sytemu wczesnego ostrzegania ZH w ocenie zdolności kredytowej, Difin, Warszawa 2012, s. 18. 1 4 W początkowym okresie działalności przedsiębiorstwa finansowane są najczęściej ze środków własnych założycieli oraz z wypracowanych zysków. W miarę rosnących potrzeb inwestycyjnych źródła te okazują się niewystarczające, dlatego przedsiębiorcy podejmują decyzję o pozyskaniu alternatywnych form finansowania2. Źródła pozyskiwania kapitału można zaliczyć do jednej z dwóch grup3: A. Finansowania wewnętrznego. B. Finansowania zewnętrznego. 1.3. Gdzie szukać środków finansowych na założenie lub finansowanie działalności Tabela 1. Źródła pozyskiwania kapitału kapitał własny kapitał obcy wkłady właścicieli przedsiębiorstwa, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy źródła wewnętrzne źródła zewnętrzne zysk zatrzymany amortyzacja emisja akcji pożyczki od rodziny i znajomych zwiększanie udziałów kredyty bankowe kredyty kupieckie pożyczki z sektora pozabankowego fundusze unijne dotacje emisja dłużnych papierów wartościowych leasing finansowy Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Czajkowska, op. cit., s. 50; R. Rębilas, op. cit., s. 142; J. Duda, Działalność finansowa i inwestycyjna polskich MSP w kontekście międzynarodowym [w]: Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 29; Strona internetowa [dalej: SI], Portalu Infor.pl, ksiegowosc.infor.pl, 22.10.2015r. A. Czajkowska, Kredytowanie przedsiębiorców indywidualnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s. 49. R. Rębilas, Koszt i struktura kapitału a wartość przedsiębiorstwa, [w:] Kreacja wartości przedsiębiorstw – nowe trendy i kierunki rozwoju, red. M. Jabłoński i K. Zamasz, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2012, s. 142. 2 3 5 1.3.1. Pożyczki Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem4. Pożyczka gotówkowa (ang. loan agreement) to umowa, na podstawie, której pożyczkodawca udostępnia na określony czas pożyczkobiorcy określoną sumę środków pieniężnych, zaś pożyczkobiorca zobowiązuje się w umówionym terminie zwrócić pożyczoną sumę środków pieniężnych, oraz (zazwyczaj) wynagrodzenie (opłatę, odsetki) dla pożyczkodawcy z tytułu ich udostępnienia5. Pożyczki mogą udzielić wszystkie podmioty mające zdolność do czynności prawnych, zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Jeśli pożyczkodawcą jest podmiot gospodarczy świadczący usługę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (np. bank, inna instytucja finansowa, czyli tzw. firma pożyczkowa, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa), należy zwrócić uwagę na szersze znaczenie pojęcia pożyczka. Zgodnie z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim – stosuje się do niej takie same zasady jak przy kredycie konsumenckim. Przed zawarciem umowy instytucja pożyczająca środki ma obowiązek dokonania oceny ryzyka kredytowego. Konsument chcąc uzyskać pożyczkę musi, zatem udzielić informacji na temat swojej sytuacji finansowej i przedstawić dokumenty, zaś pożyczkodawca może korzystać także z informacji o konsumencie zawartych w bazie danych lub zbiorze danych. Jeśli pożyczkodawcą jest bank, ocena ryzyka kredytowego dokonywana jest także przy uwzględnieniu przepisów ustawy Prawo bankowe. Główne zalety pożyczki: Jest łatwa i szybka do otrzymania. Może jej udzielić każda osoba fizyczna lub prawna. Nie ma jasno określonego celu. Może być udzielona jako pożyczka pieniężna lub rzeczowa. Może być nieodpłatna (bez oprocentowania), Uregulowana jest przez postanowienia prawa cywilnego6. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93, art. 720, par. 1 i 2. SI Narodowego Banku Polskiego, https://www.nbportal.pl, 11.10.2015r. 6 SI Encyklopedii Zarządzania, http://mfiles.pl, 12.10.2015r. 4 5 6 1.3.2. Kredyty kupieckie Kredyty kupieckie dają możliwość zakupu niezbędnych produktów przy odroczeniu płatności na późniejszy termin, ustalony z dostawcą. Dla dostawców sprzedaż na kredyt jest jednym z instrumentów zwiększenia sprzedaży i zysku. Umożliwia zjednanie klientów, którzy nie dysponują odpowiednimi środkami na gotówkowe zakupy. Kredyt kupiecki wykorzystywany jest przez przedsiębiorstwa, które nie mają możliwości skorzystania z kredytu bankowego. Stanowi on dla nich źródło pozyskiwania środków na finansowanie bieżącej działalności, zwłaszcza, gdy dysponują zbyt małym kapitałem własnym. Dostawcy niejednokrotnie wydłużają okres kredytowania w stosunku do oferowanego przez innych dostawców, aby w ten sposób pozyskać nowych klientów. Udział kredytów kupieckich w finansowaniu działalności polskich przedsiębiorstw przekracza znacznie udział kredytu bankowego. W małych i średnich przedsiębiorstwach stanowi on podstawowe źródło finansowania majątku obrotowego7. 1.3.3. Pożyczki z sektora pozabankowego – fundusze pożyczkowe Są to głównie pożyczki z funduszu pożyczkowego - instytucji, która nie jest bankiem, a której działalność koncentruje się na zapewnieniu dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału przez udzielanie pożyczek. Wśród organizacji i instytucji pozabankowych działających w Polsce są powiatowe urzędy pracy, regionalne agencje rozwoju, fundacje, instytucje mikropożyczkowe. Przykładowe fundusze pożyczkowe na podkarpaciu to Regionalna Izba Gospodarcza Stalowa Wola, Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A., Małopolski Instytut Gospodarczy Rzeszów. 1.3.4. Pożyczki z sektora pozabankowego – parabanki Są to popularne pożyczki bez sprawdzania historii kredytowej, oferowane wyłącznie w firmach pożyczkowych tzw. parabankach, definiowanych jako podmiot prowadzący działalność charakterystyczną dla banków w oparciu o inne przepisy niż Prawo bankowe. Instytucje te mogą prowadzić bardziej liberalną politykę udzielania pożyczek, ponieważ ich działalność nie jest objęta nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Ceną za bardziej liberalne podejście do klienta jest wysokość oprocentowania, wysokie prowizje, ryzyko wpadnięcia w zamknięte koło zadłużenia. 7 SI Encyklopedii Zarządzania, http://mfiles.pl, 12.10.2015r. 7 Tabela 1.Przykłady pożyczek z instytucji parabankowych – tzw. Chwilówkach Rodzaj pożyczki Chwilówka I Pierwsza Chwilówka II Kolejna pożyczka pożyczka Pierwsza Kolejna pożyczka pożyczka Kwota pożyczki 1000 zł 1050 zł 750 zł 750 zł Czas spłaty 30 dni 30 dni 30 dni 30 dni Prowizja 0 zł 295,13 zł 10 zł 218,32 zł RRSO* 0,00% 1936,31% 33,50% 2045,31% Kwota do spłaty 1000 zł 1345,13 zł 760 zł 968,32 zł Koszty: 0 zł 295,13 zł 10 zł 218,32 zł 7 dni 150 zł 157,5 zł - - 14 dni 200 zł 210 zł - - 30 dni 300 zł 315 zł - - Przedłużenie terminu spłaty: Odsetki ustawowe wg prawa za każdy Monity i wezwania wysyłane od 1 do 31 dzień zwłoki. dnia przeterminowanej spłaty pożyczki. Koszt powiadomień: 5 zł za każdy Maksymalny koszt opłat za wysłane wysłany SMS (max 4 upomnienia = 20 zł) powiadomienia (łącznie 170 zł) oraz 10 zł za upomnienie pisemne. od 1 do 3 dnia po terminie spłaty – 40 zł; od 4 do 31 dnia po terminie spłaty - 130 Koszty zł. dodatkowe: Pamiętaj, że przedłużenie pożyczki nie odbywa się automatycznie. W celu Koszt upomnienia w formie: przedłużenia należy złożyć stosowny SMS - 3 zł wniosek i wnieść opłatę za konkretny okres. e-mail - 2 zł telefonicznego upomnienia - 35 zł listu - 10 zł. Dodatkowe informacje W przypadku braku spłaty pożyczki firma może podjąć działania windykacyjne, których koszty uzależnione są od czasu trwania opóźnienia, naliczonych odsetek oraz rodzaju podjętych czynności. Źródło: opracowanie na podstawie SI Chwilowo.pl, https://chwilowo.pl, 9.10.2015r. Uwagi: RRSO – Rzeczywista roczna stopa oprocentowania, definicja RRSO i sposób obliczania omówione zostały szczegółowo w cz. 5 opracowania. 8 1.3.5. Fundusze Unijne Unia Europejska wydaje pieniądze za pośrednictwem różnych funduszy, programów i instrumentów finansowych. Pięć głównych funduszy wspiera rozwój gospodarczy wszystkich krajów Unii zgodnie z celami strategii Europa 2020. Są to8: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - jego celem jest zmniejszanie różnic w poziomie rozwoju regionów w Unii i wzmacnianie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE jako całości. Z funduszu pochodzi m.in. wsparcie inwestycji produkcyjnych i infrastrukturalnych oraz wsparcie udzielane małym i średnim przedsiębiorcom. Europejski Fundusz Społeczny - głównym celem funduszu jest walka z bezrobociem w krajach członkowskich. Fundusz Spójności - jest to fundusz przeznaczony dla państw członkowskich, których dochód narodowy brutto (DNB) na mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniej w UE. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich - fundusz ten zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Europejski Fundusz Morski i Rybacki - fundusz wspiera restrukturyzację rybołówstwa państw członkowskich. Polska jest największym beneficjentem pomocy unijnej. W latach 2014-2020 Unia Europejska przeznaczyła dla naszego kraju 82,5 mld euro. Największe kwoty Polska zainwestuje w infrastrukturę transportową (drogową i kolejową), ale największy wzrost wydatków nastąpi w sferze innowacyjności i wsparcia przedsiębiorców. Obok bezzwrotnych dotacji Unia Europejska udostępnia także tzw. instrumenty zwrotne, czyli pożyczki i kredyty. Korzystać z nich mogą zarówno przedsiębiorcy, jak i samorządy. 1.3.6. Dotacje Dotacje definiowane są, jako podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie ustawy o finansach publicznych, odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych. Środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych stanowią dotacje przedmiotowe. Dotacje przedmiotowe mogą być udzielane na podstawie odrębnych 8 SI Fundusze Europejskie, http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl, 27.09.2015r. 9 ustaw lub przepisów Unii Europejskiej, z uwzględnieniem równoprawności, dla przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług oraz dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa. Stawki dotacji przedmiotowych, szczegółowy sposób i tryb udzielania i rozliczania tych dotacji, w tym formę składania wniosków, informowania o ich przyjęciu lub odrzuceniu, warunki przekazywania i rozliczenia dotacji, a także termin zwrotu dotacji określają przepisy wykonawcze. Należą do nich m.in. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie stawek, szczegółowego sposobu i trybu udzielania i rozliczania dotacji przedmiotowych do posiłków sprzedawanych w barach mlecznych (Dz.U. Nr 254, poz. 1705); rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 września 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu i trybu udzielania i rozliczania dotacji przedmiotowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1123), które odnosi się do dotacji udzielanych dla przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług9. 1.3.7. Emisja dłużnych papierów wartościowych Emisja dłużnych papierów wartościowych stanowi źródło finansowania działalności bieżącej lub/i inwestycyjnej stanowiące alternatywę lub uzupełnienie dla kredytu bankowego. Emitentami są znane firmy o niskim ryzyku kredytowym. Wykup papierów dłużnych może być także gwarantowany przez spółkę o wysokiej wiarygodności kredytowej. Emitenci papierów dłużnych pozyskują środki finansowe z rynku kapitałowego w ramach jednej emisji papierów dłużnych lub wielokrotnych emisji w ramach tzw. programów emisji papierów dłużnych. 1.3.8. Leasing Leasing podobnie jak kredyt to forma finansowania inwestycji, ale korzystniejsza dla przedsiębiorcy ze względów podatkowych. Leasing opiera się na umowie cywilnoprawnej dwóch stron, w której strona finansująca, czyli leasingodawca przekazuje stronie drugiej zwanej leasingobiorcą prawo do korzystania z rzeczy stanowiącej przedmiot finansowania na ustalony okres. W ramach umowy leasingodawca pobiera w zamian ustaloną opłatę zwaną ratą leasingową10. 9 SI Leksykonu Budżetowego, http://www.sejm.gov.pl, 29.09.2015r. SI Pekao Leasing, http://www.pekaoleasing.com.pl, 20.10.2015r. 10 10 W leasing można wziąć jedynie środki trwałe, w szczególności: nieruchomości: np. budynki, grunty, lokale spółdzielcze będące odrębną własnością, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego; maszyny i urządzenia; środki transportu. W przypadku leasingu operacyjnego firma leasingowa ujawnia przedmiot w swoich aktywach i to ona jest odpowiedzialna za dokonanie odpisów amortyzacyjnych. Wymiernymi korzyściami dla przedsiębiorcy są: możliwość wliczenia w koszty uzyskania przychodu całej opłaty wstępnej, wszystkich rat leasingowych (w części kapitałowej i odsetkowej), a także opłat związanych z bieżącą eksploatacją przedmiotu leasingu. Warunkiem jest zawarcie umowy zgodnej z wytycznymi przewidzianymi w prawie podatkowym: umowa leasingu musi być zawarta na czas określony i trwać minimalnie 40% czasu amortyzacji środka trwałego, co np. w przypadku samochodu osobowego daje dwa lata11. W leasingu operacyjnym po upływie terminu umowy, własność przedmiotu leasingu może, ale nie musi, zostać przeniesiona na leasingobiorcę. W zdecydowanej większości przypadków mamy jednak do czynienia z przeniesieniem praw własności po zapłacie przez klienta wcześniej ustalonej kwoty (kwoty wykupu), ale wszystko zależy od zapisów w umowie. Leasing operacyjny w ramach podatku VAT traktowany jest jako usługa. W związku z tym, podstawę opodatkowania w tym przypadku stanowi wartość netto raty leasingowej, płaconej przez leasingobiorcę. Podatek VAT jest naliczany wraz z każdą opłatą leasingową, co powoduje, że zapłata VAT-u - w porównaniu z zakupem przedmiotu - jest także rozłożona dla przedsiębiorcy w czasie. Czynsze leasingowe podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT w wysokości 23%, niezależnie od stawki jaką opodatkowany jest leasingowany przedmiot. Jeśli przedsiębiorca wybierze leasing finansowy, to przedmiot zostanie zaliczony do jego majątku, co daje możliwość samodzielnego dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Kosztem uzyskania przychodu dla przedsiębiorstwa w tym przypadku są właśnie odpisy amortyzacyjne, część odsetkowa raty leasingowej oraz codzienne koszty użytkowania. Zaletą leasingu finansowego jest brak ograniczeń dotyczących minimalnej wartości końcowej oraz minimalnego okresu trwania umowy. 11 SI Bankier.pl, http://www.bankier.pl, 21.10.2015r. 11 Warunkiem jest, aby umowa została podpisana na czas określony, ustalony między stronami. Po zakończeniu okresu leasingu dany przedmiot przechodzi na własność korzystającego i można go wykorzystywać dalej w firmie lub odsprzedać. W przypadku tego rodzaju leasingu mamy do czynienia z dostawą towaru, stąd podatek VAT od sumy płatności leasingowych należy zapłacić w całości wraz z pierwszą ratą leasingową. Dla wielu firm, szczególnie tych rozpoczynających działalność, może okazać się to sporym obciążeniem. Obie formy leasingu, zarówno finansowy, jak i operacyjny, mają inne zalety, stąd porównując korzyści wynikające z wyboru danego rodzaju finansowania, przedsiębiorca powinien wziąć pod uwagę specyfikę prowadzonej przez siebie działalności oraz to, jaki środek trwały jest przedmiotem inwestycji. Zaleca się np. wybór leasingu operacyjnego, jeżeli przewidywany okres użytkowania przedmiotu jest stosunkowo krótki. Dzięki temu możliwe jest zwiększenie bieżących kosztów działalności, a co za tym idzie zmniejszenie podstawy opodatkowania12. Poza korzyściami natury podatkowej zarówno leasing operacyjny jak i finansowy, to dla przedsiębiorców maksymalnie uproszczone procedury oraz wyższa dostępność uzyskania finansowania. 1.4. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła finansowania działalności firmy Tabela 2. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła pozyskiwania kapitału kapitał własny źródła zewnętrzne kapitał obcy fundusze typu private equity, faktoring venture capital, fundusze forfaiting kapitału zalążkowego (seed franczyza capital) inkubatory przedsiębiorczości Aniołowie Biznesu Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Czajkowska, op. cit., s. 50; R. Rębilas, op. cit., s. 142; J. Duda, Działalność finansowa i inwestycyjna polskich MSP w kontekście międzynarodowym [w]: Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 29; Strona internetowa [dalej: SI], Portalu Infor.pl, ksiegowosc.infor.pl, 22.10.2015r. 12 SI Cena Biznesu, http://cenabiznesu.pl, 21.10.2015r. 12 1.4.1. Faktoring Faktoring to rodzaj działalności finansowej polegającej na wykupie nieprzeterminowanych wierzytelności przedsiębiorstw, należnych im od odbiorców z tytułu dostaw towarów lub usług, połączony z finansowaniem klientów oraz świadczeniem na ich rzecz dodatkowych usług13. Strony, uczestnicy tej usługi to faktor i faktorant. Faktorem nazywa się wyspecjalizowaną instytucję faktoringową np. bank lub przedsiębiorstwo faktoringowe, na rzecz, którego dokonuje się cesji należności handlowych. Faktorant to klient faktoringowy, czyli przedsiębiorstwo, jednostka samorządu terytorialnego lub osoba fizyczna wykonująca wolny zawód, bądź inna instytucja, która cechuje na rzecz faktora swoje należności14. Faktorant (dostawca) otrzymuje zapłatę bezpośrednio po zrealizowaniu sprzedaży i przesłaniu do Faktora kopii faktur wraz z dokumentami potwierdzającymi odbiór towaru. Na początku Faktorant (dostawca) otrzymuje zaliczkę (jej wysokość uzależniona jest od warunków umowy faktoringowej i może wynieść 90% kwoty faktury brutto) a pozostałą część - fundusz gwarancyjny w momencie, kiedy odbiorca ureguluje płatność na rachunek bankowy Faktora. Faktoring oferowany jest w obrocie krajowym i zagranicznym, z przejęciem i bez przejęcia ryzyka niewypłacalności odbiorcy15. Ze względu na kryterium umiejscowienia ryzyka wypłacalności dłużnika faktoringowego wskazać można faktoring pełny, niepełny i mieszany. W przypadku faktoringu pełnego, faktor przejmuje na siebie całe ryzyko związane z wypłacalnością dłużnika. W faktoringu niepełnym ryzyko to spoczywa na faktorancie, który w przypadku nieuregulowania wierzytelności przez dłużnika faktoringowego, musi dokonać zwrotu odpowiedniej kwoty faktorowi. Faktoring mieszany charakteryzuje się tym, że ryzyko związane z przelewaną wierzytelnością obarcza zarówno faktora jak i faktoranta16. Faktoring przeznaczony jest dla: Firm stosujących odroczone terminy płatności (kredyt kupiecki). Firm poszukujących alternatywnych źródeł finansowania bieżącej działalności. Przedsiębiorstw chcących zabezpieczyć się przed niewypłacalnością odbiorców. SI Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl, 5.10.2015r. M. Sosnowski, Analiza płynności w procesie oceny zdolności kredytowej, [w:] Kreacja…, red. M. Jabłoński i K. Zamasz, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2012, s. 212. 15 SI BZWBK, http://www.bzwbk.pl, 13.10.2015r. 16 M. Sosnowski, Analiza płynności w procesie oceny zdolności kredytowej, [w:] Kreacja…, red. M. Jabłoński i K. Zamasz, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2012, s. 213. 13 14 13 Firm szukających sposobów na zdyscyplinowanie swoich kontrahentów do terminowego regulowania zobowiązań. Podmiotów gospodarczych poszukujących elastycznych i kompleksowych usług finansowych17. Zalety faktoringu: Zapewnia szybki dostęp do środków finansowych do tej pory zamrożonych w fakturach z odroczonym terminem płatności. Bezpieczna współpraca z kontrahentem - faktoring poprawia bezpieczeństwo obrotu handlowego i współpracy z kontrahentami, zdecydowanie wzrasta terminowość regulowania zobowiązań przez odbiorców niż ma to miejsce poza usługą. Mniejsze koszty administrowania należnościami - Faktor przejmuje na siebie obowiązki związane z zarządzaniem należnościami Faktoranta. Faktor przyjmuje zapłatę od odbiorcy, monitoruje go w przypadku opóźnień lub braku zapłaty, w porozumieniu z Faktorantem podejmuje niezbędne działania mające na celu odzyskanie należności od odbiorcy. Zakres usług, które faktor świadczy swoim klientom jest uregulowany międzynarodowym porozumieniem w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. W Polsce nie ma odrębnych regulacji prawnych odnoszących się do faktoringu. Wykorzystywane są przepisy "Kodeksu prawa cywilnego" i "Kodeksu prawa handlowego"18. 1.4.2. Forfaiting Forfaiting jest prostym technicznie, akceptowanym na całym świecie instrumentem finansowania handlu zagranicznego, polegającym na dyskontowaniu lub redyskontowaniu przez bank wierzytelności z tytułu transakcji handlowych19. Etapy forfaitingu: Pierwszym krokiem jest sprzedaż towarów za granicę. Importer następnie płaci za towary wekslem, zachowując tym samym możliwość korzystania z nich. Eksporter sprzedaje następnie otrzymany weksel bankowi, za co otrzymuje zdyskontowaną wartość wierzytelności. W dniu płatności weksla bank w kraju eksportera sprzedaje weksel, następnie bank importera przelewa należne środki. Ryzyko SI BZWBK, http://www.bzwbk.pl, 13.10.2015r. SI Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl, 10.10.2015r. 19 SI Bankier.pl, http://www.bankier.pl, 9.10.2015r. 17 18 14 w tego typu transakcjach jest niewielkie gdyż weksel najczęściej musi być poręczony przez bank importera20. Korzyści forfaitingu: Transakcje forfaitingowe niosą wiele korzyści zarówno dla eksportera, jak i dla importera. W wypadku eksportera przed wszystkim pozwalają na natychmiastowe uzyskanie gotówki za zrealizowany kontrakt, i to w pełnej wartości kontraktu, co pozwala na wyliczenie jego wartości netto. Dzięki transakcji forfaitingowej eliminuje się ryzyka związane z rozliczeniem kontraktu, tj. ryzyko transakcyjne, ryzyko transferu, ryzyko polityczne oraz ryzyko walutowe. Importer, dostarczając instrumenty dłużne podlegające zdyskontowaniu, zyskuje szansę otrzymania kredytu o stałej stopie procentowej w pełnej wartości kontraktu z możliwością dopasowania spłat rat kredytowych do własnych potrzeb. Koszty forfaitingu: Koszty forfaitingu składają się z dyskonta naliczanego od dnia wykupu do dnia płatności, oraz prowizji, płatnej z góry. Wysokość prowizji waha się do 3% kwoty wierzytelności. Instytucja finansowa wykupująca wierzytelności osiąga zysk dzięki marży, oraz zamianie weksli w papiery wartościowe i sprzedaży ich na rynku wtórnym21. Z forfaitingu mogą korzystać: osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. 1.4.3. Franczyza Franczyza (Franchising - franchise - przywilej, koncesja) – sposób współpracy podmiotów gospodarczych, z których jeden posiada kapitał (franczyzobiorca), drugi zaś dysponuje sprawdzonymi metodami działania (franczyzodawca). Inaczej mówiąc, określone przedsiębiorstwo udostępnia swoją wiedzę, technologię, znak firmowy i pomoc w zastosowaniach innemu przedsiębiorstwu, które otrzymując od franczyzodawcy „sposób na przedsiębiorczość" zobowiązuje się do działania zgodnie z wynegocjowanymi i zapisanymi w umowie zasadami. Przedmiotem franczyzy może być procedura działalności usługowej, receptura i organizacja produkcji (know-how), marka firmy oraz inne elementy22 SI Encyklopedii Zarządzania, http://mfiles.pl, 10.10.2015r. Ibidem. 22 SI Portalu Wiedzy, http://portalwiedzy.onet.pl, 14.10.2015r. 20 21 15 Sam angielski termin „to franchise” oznacza udzielenie przez jedną firmę innej firmie zezwolenia na sprzedaż dóbr lub świadczenie usług na określonym terytorium. W Europie i w Polsce stosuje się węższe rozumienie pojęcia franczyzy. Franczyzą nazywa się długookresową, stałą umowną współpracę między niezależnymi przedsiębiorcami, franczyzodawcą a franczyzobiorcą, podczas której franczyzodawca przekazuje franczyzobiorcy wiedzę na temat prowadzenia firmy i użycza swojej marki23. Dla celów odróżnienia prowadzonej działalności w oparciu o franczyzę od innych systemów dystrybucji oraz rozróżnienia franczyzodawców od innych przedsiębiorców przyjmuje się, że cechami wyróżniającymi franczyzę, są m.in.: 1.4.4. Trwały, kontraktowy stosunek umowny łączący franczyzodawcę i franczyzobiorcę, z którego wynika obowiązek franczyzodawcy przekazywania franczyzobiorcy „know-how” w sposób ciągły, przez cały okres obowiązywania umowy i który nakłada na franczyzobiorcę obowiązek uiszczania na rzecz franczyzodawcy opłat franczyzowych, lub innych świadczeń, w sposób uzgodniony pomiędzy stronami, Niezależność gospodarcza, prawna oraz organizacyjna franczyzobiorcy względem franczyzodawcy (czego odzwierciedleniem na gruncie polskiego systemu prawnego jest m.in. w przypadku działalności w ramach franczyzy adresowanej do konsumentów - posiadanie własnych kas rejestrujących). Inkubatory przedsiębiorczości Inkubator przedsiębiorczości to instytucja, której celem jest wspieranie przedsiębiorczości. W zależności od grupy docelowej wyróżnia się kilka rodzajów inkubatorów przedsiębiorczości, których oferta jest skierowana do: Początkujących przedsiębiorców z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Rozpoczynających lub dopiero zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą. Młodzieży i studentów (akademickie inkubatory przedsiębiorczości). Podmiotów ekonomii społecznej (inkubatory przedsiębiorczości społecznej). 1.4.5. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości Główną ideą AIP jest budowanie sprzyjających warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. Dzięki współpracy z AIP każda osoba może założyć firmę mniejszym kosztem, w łatwy sposób oraz przy minimalnym ryzyku. Dzięki pomocy specjalistów z inkubatora można skupić się na promocji swoich produktów, ich 23 SI Franchising.pl, http://franchising.pl, 13.10.2015r. 16 sprzedaży oraz na rozwijaniu firmy. To bardzo ważne, bo prowadzenie biznesu od strony prawnej czy księgowej dla młodych przedsiębiorców jest dosyć skomplikowane. Co zyskuje się działając w Akademickich Inkubatorach Przedsiębiorczości? Można się nauczyć dobrych wzorców w biznesie. Założenie biznesu nie wymaga większego wkładu własnego. Biznes może założyć każda osoba, również taka, która już pracuje i ma etat. Nie trzeba wpisywać swojej firmy do KRS. Korzysta się z osobowości prawnej Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości. Firma otrzymuje prawo do posługiwania się danymi AIP podczas wystawiania faktur i umów, dzięki czemu może prowadzić rozliczenia ze swoimi klientami budując własną markę. Wszystkie zarobione pieniądze trafiają na indywidualne konto firmowe. AIP nie rości sobie żadnych praw do udziałów oraz żadnego procentu z zysków czy praw do marki tworzonej przez firmę24. Dostaje się prawne wsparcie. Jest zapewniona księgowość i administracja. Nie płaci się miesięcznych obowiązkowych składek na ZUS. Dostęp do biura i sprzętu biurowego. Możliwość korzystania z sali konferencyjnej. Możliwość uczestniczenia w szkoleniach. Specjalistyczne doradztwo. Możliwość pokazania się na targach, sympozjach, konferencjach czy konkursach startupów. Kontakty z innymi firmami. W AIP można spotkać różne firmy, które początkowo świadczą usługi sobie nawzajem. Umożliwia to zdobycie doświadczenia przy realizacji projektów, oraz uzyskanie wielu towarów czy usług, na przykład firmowej strony internetowej poniżej ceny rynkowej, co przyczynia się do ograniczenia początkowych kosztów działalności firmy. Kto działa w Akademickich Inkubatorach Przedsiębiorczości? Wśród firm działających w inkubatorach możemy znaleźć przedsiębiorców z różnych branż ale najwięcej jest tych z branży informatycznej. Oprócz tego są np. firmy dekoratorskie, zajmujące się organizacją eventów i wesel, budowlane, czy SI Strefy Biznesu, http://www.strefabiznesu.nowiny24.pl, M. Motor, „Inkubatory w Rzeszowie przyciągają coraz więcej młodych przedsiębiorców”, 11.10.2015r. 24 17 szeroko pojętym doradztwem, mediami, „pijarem", a nawet tradycyjnymi kulinariami. Ważne jest też prawne wsparcie: na początku działalności nie każdy umie dobrać właściwych kontrahentów. W razie pojawienia się problemów z płatnościami za wykonane usługi, początkujący przedsiębiorcy liczyć mogą na wsparcie Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości. Jedną z największych barier przy zakładaniu firmy jest obawa czy przedsiębiorca będzie w stanie opłacić wszystkie wymagane składki. Listę działających inkubatorów znajdziemy w serwisie inkubatory.pl Można wybrać inkubator, który znajduje się blisko naszego miejsca zamieszkania, ale nie ma takiego obowiązku. Wystarczy wypełnić formularz zgłoszeniowy, lub umówić się na spotkanie, na którym dopełni się wszystkich formalności. Działalność w ramach inkubatorów to najbezpieczniejszy model biznesowy dla początkujących firm. Z takiej możliwości skorzystało już w Polsce kilka tysięcy osób. Dodatkowa pomoc z Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości Niektóre inkubatory pomagają młodemu przedsiębiorcy w zdobyciu środków na rozwinięcie biznesu, nawet do 100 tysięcy złotych na atrakcyjnych warunkach25. Minusy AIP Duży stopień sformalizowania, dokumenty prawne muszą być zatwierdzone przez dyrektora oddziału. Każdą umowę podpisywaną z klientem trzeba wysłać do działu prawnego, który ją weryfikuje i następnie ewidencjonuje. Należy dostarczać prawidłowo opisane faktury, co na początku może stanowić problem. Brak możliwości rozliczania kosztów: użytkowania samochodu, zużycia paliwa, telefonu czy delegacji26. SI Regio Praca, http://www.regiopraca.pl, K. Piojda, „Akademickie inkubatory przedsiębiorczości nie tylko dla studentów”, 12.10.2015r. 26SI Bankier.pl, http://www.bankier.pl, 13.10.2015r. 25 18 Tabela 3.Porównanie kosztów prowadzenia firmy samemu i w AIP WARIANT Usługa OPTYMISTYCZNY WARIANT REALISTYCZNY Księgowość online Biuro rachunkowe 45,00 zł 1042,46 zł ZUS preferencyjny ZUS (styczeń 2014) 431,18 zł 200,00 zł 200,00 zł 200,00 zł Biuro coworkingowe 100,00 zł 400,00 zł (bez limitu w miesiącu) Biuro Warszawa Biuro Kraków Dostęp do Sali 10 zł/ godzinę 35 zł/ godzinę konferencyjnej Biuro Warszawa Biuro Kraków Księgowość ZUS Porada prawna 2,5 godziny AIP fakultatywnie w pakiecie w pakiecie w pakiecie w pakiecie Kontakty nie do kupienia nie do kupienia w pakiecie Szkolenia W zależności od szkolenia W zależności od szkolenia w pakiecie 776,18 zł 1842,46 zł bez Sali konferencyjnej bez Sali konferencyjnej Raz na 1 miesiąc 250,00 zł Źródło: SI Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości, http://aiprzeszow.pl, 12.10.2015r. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości w Rzeszowie 1. Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania pokój nr 41, ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów, mail: [email protected], tel. (17) 860 57 61. 2. Al. Rejtana 16C, 35-959 Rzeszów, pok. 014 podziemia, mail: [email protected], tel./fax. +48 17 872 10 61. Dodatkowe informacje można uzyskać http://aiprzeszow.pl oraz http://inkubatory.pl. 1.4.6. na stronach internetowych: Aniołowie Biznesu Anioł Biznesu jest to prywatny inwestor wspierający wybrane pomysły biznesowe, zazwyczaj w początkowej fazie ich działalności (start-up). Angażuje on nie tylko środki finansowe, ale również swoją wiedzę, kontakty i doświadczenie biznesowe, które posiada. Dla wielu przedsiębiorców wsparcie merytoryczne i zwiększenie wiarygodności przedsięwzięcia, dzięki obecności inwestora o dobrej reputacji, jest równie wartościowe, jak otrzymane środki finansowe. Na tle innych form finansowania (np. bank, fundusz venture capital, giełda) jedynie Anioł Biznesu oferuje indywidualne zaangażowanie w przedsięwzięcie oraz współpracę z pomysłodawcą w bieżącej działalności czy rozwoju firmy. Najczęściej zaangażowanie Anioła w projekt trwa od 19 3 do 6 lat, natomiast zysk otrzymuje on „wychodząc z inwestycji”, czyli odsprzedając swoje udziały. Anioł Biznesu: Jest gotowy podejmować ryzyko związane z inwestowaniem w małe, startujące firmy. Oczekuje wysokich zysków. Ma doświadczenie zdobyte jako przedsiębiorca lub manager. Wspiera merytorycznie rozwój dofinansowywanej firmy. 1.4.7. Private equity, venture capital i fundusze kapitału zalążkowego (seed capital) Private equity - to pojęcie obejmuje wszelkie inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym, w celu osiągnięcia średnio- i długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału27. Kapitał private equity inwestowany jest w przedsiębiorstwa będące na wczesnych etapach rozwoju łącznie z fazą ekspansji bądź wręcz rozpoczynające działalność biznesową. W pojęciu tym mieści się również finansowanie inwestycji w pomysł „pod zasiew”, czyli w koncept, z myślą o testowaniu go pod kątem utworzenia firmy. Private equity jest terminem pojemniejszym od venture capital. Dotyczy zarówno venture capital (faza zasiewu – seed, faza rozruchu – start-up, faza ekspansji – expansion stages), jak i wykupów menedżerskich oraz zastąpienia kapitału lub wtórnego nabycia28. Dla młodej lub dopiero, co zakładanej spółki fundusze kapitału zalążkowego są właściwym źródłem kapitału, ponieważ na początku działalności firma nie zawsze jest w stanie pozyskać kredyt bankowy ze względu na brak zabezpieczeń i brak historii kredytowej. Kapitał oferowany przez fundusze to kapitał długoterminowy, z którego korzystanie nie jest obciążone bieżącą spłatą odsetek, dzięki czemu młode, szybko rozwijające się, ale kapitałochłonne spółki mają możliwość utrzymania płynności finansowej (szczególnie te, które działają w obszarach nowych technologii)29. Fundusze mogą dokonywać inwestycji zarówno w mikro, małych jak i średnich przedsiębiorców znajdujących się we wczesnej fazie rozwoju prowadzonej działalności. SI Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych, http://www.psik.org.pl, 17.10.2015r. L. Lewandowska, Wybrane koncepcje finansowania innowacyjności, [w:] Zeszyty Naukowe nr 9, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Uniwersytet Łódzki, Kraków 2011, s.93. 29 SI Podkarpackiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl, 16.10.2015r. 27 28 20 Fundusze venture capital, zwane także funduszami podwyższonego ryzyka są przykładem kapitału własnego pochodzącego spoza przedsiębiorstwa, wykorzystywanego przez małe i średnie jednostki gospodarcze borykające się z brakiem kapitału. Fundusz, poprzez objęcie nowych akcji bądź udziałów, staje się udziałowcem lub akcjonariuszem przedsiębiorstwa. Inwestowanie w niesprawdzony produkt stwarza wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji, ale jednocześnie w przypadku sukcesu przedsięwzięcia, zapewnia wysoki przyrost zainwestowanego kapitału, który jest realizowany poprzez sprzedaż udziałów. Fundusze venture capital inwestują w przedsiębiorstwa, które według ich oceny mają dobre perspektywy rynkowe, sprecyzowaną wizję rozwoju, a przede wszystkim są świetnie zarządzane. Wspieranie rozwoju firmy następuje nie tylko przez dopływ środków pieniężnych, lecz również poprzez know-how w zakresie zarządzania. Dawca venture capital aktywnie uczestniczy w zarządzaniu firmą, aby pomóc jej w takim wejściu na rynek z określonym produktem, które pozwoli na realizację spodziewanego dochodu. Kapitał założycielski venture capital może pochodzić z różnych źródeł, np. od instytucji finansowych, towarzystw ubezpieczeniowych, firm konsultingowych, agend rządowych, dużych firm prowadzących działalność gospodarczą oraz prywatnych inwestorów krajowych i zagranicznych30. Istotnymi cechami funduszy venture capital są: Inwestowanie w przedsięwzięcia wysoce innowacyjne, a zatem również bardzo ryzykowne. Oczekiwanie relatywnie wysokich stóp zwrotu z zaangażowanego kapitału. Aktywne uczestnictwo w zarządzaniu inwestowanym przedsiębiorstwem. Wpływanie na poprawę szans pomyślnego rozwoju przedsięwzięcia poprzez wnoszenie know-how. Selekcja projektów inwestycyjnych według kryterium wiarygodności dobrego pomysłu, udokumentowanej analizą rynku, wysokimi kwalifikacjami wykonawców i przedsiębiorców, a ostatecznie spodziewaną stopą zysku. Finansowanie inwestycji w przedziale 5–10 lat, a następnie dezinwestycje. Zwracanie uwagi na poziom rozwoju przedsięwzięć potencjalnych nabywców kapitału (VC interesują wczesne fazy rozwoju, i to głównie MŚP)31. B. Granosik, Wybrane Formy Finansowania Przedsiębiorstwa, Katedra Mikroekonomii i Ekonomii Stosowanej, Politechnika Koszalińska, http://www.konferencja.edu.pl, s. 2. 31 L. Lewandowska, op. cit., s. 93. 30 21 Po kilku latach, gdy firma rozwinie się zgodnie z oczekiwaniami, fundusz przystępuje do wyjścia ze spółki, tj. dezinwestycji, która może się odbywać m.in. poprzez 2. Sprzedaż udziałów inwestorowi zagranicznemu. Sprzedaż udziałów pozostałym właścicielom przedsiębiorstwa lub jego kierownictwu (dotyczy zwłaszcza firm małych i średnich). Sprzedaż udziałów innemu funduszowi venture capital lub inwestycyjnemu. Wprowadzenie przedsiębiorstwa na giełdę i sprzedaż jego akcji w obrocie publicznym. Likwidację firmy, którą stosuje się wtedy, kiedy suma wartości jej aktywów sprzedawanych oddzielnie jest większa niż przedsiębiorstwo jako całość. Kredyt bankowy – podstawowe definicje Definicja umowy kredytowej i okresu kredytowania Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu32. Okres kredytowania to określony w umowie kredytowej okres od chwili wypłaty pieniędzy do dnia spłaty ostatniej raty kredytu. Maksymalny okres kredytowania zależy z reguły od rodzaju kredytu. Pożyczki gotówkowe udzielane są najczęściej na maksymalnie pięć-sześć lat, samochodowe na osiem-dziewięć, a kredyty hipoteczne nawet na 50 lat33. Wydłużając okres kredytowania, można obniżyć wysokość miesięcznych rat, ale automatycznie rośnie koszt odsetkowy, bo dłużej korzystamy z bankowego kredytu. Załóżmy, że pożyczamy 1 tys. zł, które będziemy spłacać w 12 ratach. Jeżeli oprocentowanie kredytu wynosiłoby 10 proc., w ciągu roku musielibyśmy oddać blisko 55 zł samych odsetek. Jeżeli spłatę rozbilibyśmy nie na 12, ale na 24 raty, wówczas kredyt kosztowałby nas już blisko 107,50 zł (odsetki). Pożyczamy tyle samo, ale oddać musimy prawie dwa razy więcej. Dlatego kredyt warto spłacać jak najszybciej. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939, art. 69. SI Gazety Wyborczej – Biznes, Ludzie, Pieniądze, http://wyborcza.biz, 8.10.2015r. 32 33 22 2.1. Rodzaje kredytów bankowych Decydując się na zaciągnięcie kredytu bankowego na potrzeby rozpoczęcia działalności gospodarczej lub jej finansowania warto wiedzieć, jakie rodzaje kredytów dla firm oferują banki. W krajowym systemie bankowym nie istnieje kompleksowy, jednolity podział czy nazewnictwo kredytów udzielanych przez banki. Podmioty będące stronami umowy, mogą same wpływać na kształt umowy i formę kredytu a każdy bank może w dowolny sposób nazywać zawierane umowy. Ze względu jednak na istotne elementy, które zawierają umowy kredytowe, można wyodrębnić kilka ich typów i dokonać klasyfikacji kredytów według określonych kryteriów. Wybrane rodzaje kredytów34: I. Ze względu na przedmiot (przeznaczenie) kredytu wyróżniamy: 1) kredyty dla przedsiębiorstw przeznaczone na finansowanie działalności gospodarczej: a. obrotowe – np. w rachunku bieżącym i w rachunku kredytowym, złotowe i walutowe, dyskontowy, akceptacyjny, lombardowy, komercyjne i preferencyjne, b. inwestycyjne – w tym komercyjne i preferencyjne na finansowanie projektów inwestycyjnych, budowlano-mieszkaniowe, samochodowe, na zakup papierów wartościowych, sezonowe, eksportowe. 2) kredyty udzielane na cel nieokreślony, do swobodnego wykorzystania przez kredytobiorcę. II. Ze względu na okres kredytowania wyróżniamy kredyty: 1) krótkoterminowe, udzielane z reguły do 1 roku, 2) średnioterminowe, udzielane od 1 roku do 3 lub 5 lat, 3) długoterminowe, udzielane powyżej 3-5 lat. III. Ze względu na formę kredytu wyróżniamy kredyty: 1) w rachunku bieżącym, 2) w rachunku kredytowym, 3) dyskontowy – w formie doraźnych transakcji dyskonta weksla lub w formie linii odnawialnej lub nieodnawialnej kredytu dyskontowego, 4) akceptacyjny – jednorazowy – w formie doraźnych transakcji akceptowania weksla bądź w formie linii kredytu akceptacyjnego (odnawialnej lub nieodnawialnej), 34 Opracowano na podstawie A. Czajkowska, op. cit., s. 59-62. 23 5) 6) 7) 8) IV. V. tzw. kredyty kartowe, związane ze skupem faktur, w formie linii kredytowej nieodnawialnej i odnawialnej, rolowane, jeżeli bank wielokrotnie przedłuża termin jego spłaty, terminy te mogą być ustalane z góry, oprocentowanie jest zmienne, ustalane w terminach kolejnych rolowań, 9) pomostowe – poprzedzające udzielenie kredytu zasadniczego (inwestycyjnego, hipotecznego, na realizację inwestycji z funduszy strukturalnych) i spłacane z tych kredytów; kredyt pomostowy udzielany jest przed udzieleniem kredytu zasadniczego w wysokości pełnej sumy docelowej lub jej części; spłacany z kredytu zasadniczego lub z wpływów funduszy strukturalnych do przedsiębiorstwa po zakończeniu inwestycji. Ze względu na stawkę procentową: 1) o stałym oprocentowaniu, tzn. kredyt zachowuje jednakową stopę procentową przez cały okres obowiązywania umowy, najczęściej dotyczy to kredytów krótkoterminowych oraz gdy odsetki są naliczane z góry, 2) o zmiennym oprocentowaniu, tj. stawka rosnąca lub malejąca w zależności od zmian, jakim ulega oprocentowanie kredytu, przy czym bank musi z góry określić warunki zmiany stopy procentowej w umowie, 3) o stało-zmiennej stopie procentowej, tzn. stała stopa stosowana jest w określonych podokresach (ustalana arbitralnie przez bank). Ze względu na preferencyjność: 1) komercyjne, przy których koszt ponoszony przez klienta wynika z rachunku ekonomicznego banku, uwzględniającego m.in. koszt pozyskiwania pieniędzy, ryzyko oraz konkurencję innych banków, 2) preferencyjne, udzielane na warunkach korzystniejszych niż wynikałoby to z rachunku opłacalności – klient płaci w tym wypadku tylko część odsetek, reszta odsetek jest pokrywana przez różne instytucje np. budżet państwa, Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Bank Gospodarstwa Krajowego, międzynarodowe organizacje finansowe, np. Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Rozwoju Rady Europy, rządy i instytucje rządowe innych krajów, fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Kredyty preferencyjne mogą przewidywać: ulgi podmiotowe, np. dla absolwentów szkół średnich czy wyższych lub osób niepełnosprawnych rozpoczynających działalność gospodarczą, dla wybranych grup zawodowych, np. na wyposażenie gabinetu osób mających wolne zawody, dla przedsiębiorców realizujących inwestycje zapewniające nowe miejsca pracy 24 VI. VII. VIII. w szczególności zatrudniających bezrobotnych absolwentów, osoby niepełnosprawne, osoby w dojrzałym wieku (50 +), ulgi przedmiotowe np. dla sektora MMSP, na inwestycje proekologiczne, energooszczędne, na innowacje, badania i rozwój, agroturystykę, stworzenie nowych miejsc pracy dla wybranych grup społecznych lub w regionach zagrożonych bezrobociem strukturalnym, na popieranie rozwoju przedsiębiorczości na wsi i przemysłu rolno-spożywczego, dla zakładów pracy chronionej. Ze względu na walutę kredytu: 1) złotowe - udzielane i spłacane w walucie krajowej, 2) dewizowe (walutowe) wyrażone w określonych walutach obcych, zwykle EUR, CHR, USD, w tym: a) kredyty nominowane w złotych - są wypłacane przez bank w złotych, po kursie z dnia wypłaty i spłaty (tzn. koszt kredytu dewizowego równa się kosztowi oprocentowania i prowizji powiększonemu o stratę na deprecjacji złotego, b) kredyty denominowane lub indeksowane – udzielane w walucie zagranicznej, natomiast wypłata jest w walucie krajowej jako równowartość kwoty kredytu wg kursu obowiązującego w dniu wypłaty, najczęściej kursu danego banku, c) wpłacane i spłacane w dewizach - głównie kredyty na import towarów i usług z zagranicy mogą być spłacane w innej walucie niż waluta kredytu, jeżeli przedsiębiorca prowadzi działalność importowo-eksportową, d) mieszane, np. dwuwalutowe. Ze względu na sposób przekazywania środków pieniężnych: 1) gotówkowe – kredytobiorca otrzymuje kwotę kredytu bezpośrednio z kasy banku lub zostaje ona przelana na jego rachunek, 2) bezgotówkowe – kwota kredytu zostaje przelana przez bank na rachunek kontrahenta kredytobiorcy lub dostawcy dóbr i usług, których zakup został sfinansowany. Ze względu na sposób spłaty kredytu (kapitału i odsetek): 1) w stałych bądź zmiennych ratach kapitałowych, 2) o stałej lub zmiennej stopie procentowej, 3) annuitetowe, w których łączne spłaty kapitału i odsetek są jednakowe, przy czym początkowo kredytobiorca płaci większe odsetki i mniejsze raty kapitałowe, następnie wraz z upływem czasu na skutek zmniejszenia się zadłużenia część odsetkowa zmniejsza się a zwiększa się udział raty kapitałowej w okresowej spłacie, 4) kredyty, w których odsetki są płacone „z góry” bądź „z dołu”, o ustalonych ratach w trakcie trwania umowy kredytowej. 25 IX. Ze względu na sposób wykorzystania sumy kredytowej 1) jednorazowo, kredyty w całości wykorzystywane są w określonym w umowie terminie, 2) w transzach – środki finansowe stawiane są do dyspozycji w ratach, w określonych w umowie kwotach i terminach, 3) w ciągnieniach, gdy kwota kredytu wykorzystywana jest w dowolnych kwotach i terminach, zależnie od potrzeb kredytobiorcy. W praktyce banki coraz częściej oferują przedsiębiorcom różnego rodzaju pakiety, w ramach, których mogą zaciągać kredyty lub korzystać z innych form pomocy finansowej. Najważniejszą zaletą tych pakietów są różnorodne możliwości kredytowania, od prostego zadłużenia na rachunku bieżącym, poprzez kredyt obrotowy, na specjalistycznych formach finansowania, jak leasing i faktoring kończąc. 2.2. Przykładowe kredyty w ofercie banków komercyjnych Tabela 4. Przykładowy kredyt obrotowy dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego Kredyt obrotowy dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą albo rolniczą Dla kogo przeznaczony posiadających rachunek bieżący w Banku lub osób, które założą taki rachunek. Kredyt można przeznaczyć na pokrycie bieżących zobowiązań, w szczególności Przeznaczenie kredytu związanych z: 1) procesem rozliczeń pieniężnych wynikających z prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej albo rolniczej; 2) zaopatrzeniem, produkcją, sprzedażą i świadczeniem usług; 3) pokryciem składek ZUS, US; 4) spłatą zadłużenia wobec innego Banku; 5) wypłatą wynagrodzeń. Kredyt obrotowy może być postawiony do dyspozycji w formie: Forma postawienia do dyspozycji 1) kredytu o charakterze odnawialnym /kredyt w rachunku bieżącym, kredyt obrotowy odnawialny/, 2) kredytu o charakterze nieodnawialnym - kredyt obrotowy nieodnawialny. Forma i sposób uruchomienia kredytu Kredyt jest wypłacany jednorazowo albo w transzach w formie bezgotówkowej lub gotówkowej. Forma i sposób spłaty kredytu uzależniona jest od rodzaju kredytu: Forma i sposób spłaty kredytu 1) odnawialny - jednorazowo na koniec okresu kredytowania 2) nieodnawialny - w ratach miesięcznych albo kwartalnych. Okres kredytowania dla kredytów o charakterze odnawialnym wynosi do 12 Okres kredytowania miesięcy. Dla kredytu obrotowego nieodnawialnego okres kredytowania wynosi max. do 36 miesięcy. Oprocentowanie Na wniosek Klienta Bank może udzielić kredytu oprocentowanego według stałej albo zmiennej stopy procentowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych banków. 26 Tabela 5. Przykładowy kredyt inwestycyjny dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego Kredyt inwestycyjny dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Dla wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą Dla kogo przeznaczony albo rolniczą. Na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z prowadzoną Przeznaczenie kredytu działalnością, w szczególności na: 1) finansowanie nowych, odtworzenie zużytych bądź modernizację istniejących środków trwałych oraz pierwszego wyposażenia w środki obrotowe; 2) finansowanie innych zobowiązań inwestycyjnych klienta, np. powstałych z tytułu działalności leasingowej, na spłatę zadłużenia wobec innego banku z tytułu kredytu inwestycyjnego, na spłatę pożyczek zaciągniętych od osób fizycznych i osób prawnych; refinansowanie wydatków związanych z realizacją 3) przedsięwzięć inwestycyjnych poniesionych ze środków własnych klienta. Forma i sposób uruchomienia Kredyt jest wypłacany jednorazowo albo w transzach. kredytu Forma wypłaty bezgotówkowo: 1) na pokrycie płatności kredytobiorcy - w formie przelewu środków na rachunek wskazany w dokumencie płatności; 2) w formie przelewu środków na rachunek bieżący kredytobiorcy - w uzasadnionych przypadkach wynikających np. z charakteru i celu kredytu, 3) w formie przelewu środków na rachunek wierzyciela - w przypadku spłaty zadłużenia z tytułu kredytu lub pożyczki. Forma i sposób spłaty Kredyt inwestycyjny jest spłacany w walucie polskiej albo w walucie kredytu. Kredyt spłacany w ratach miesięcznych lub kwartalnych w drodze obciążenia kredytu przez Bank rachunku bieżącego kredytobiorcy albo rachunku prowadzonego w walucie kredytu (rachunku pomocniczego). Okres kredytowania Maksymalny okres kredytowania nie może przekroczyć 25 lat. Oprocentowanie Na wniosek Klienta Bank może udzielić kredytu oprocentowanego według stałej albo zmiennej stopy procentowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych banków. 27 Tabela 6. Przykładowy kredyt pomostowy w ofercie banku komercyjnego Kredyt pomostowy Dla Klientów, którzy realizują lub zamierzają realizować inwestycje Dla kogo przeznaczony współfinansowane ze środków pomocowych UE, w tym: jednostki rządowe i samorządowe, przedsiębiorstwa - klienci korporacyjni oraz należący do sektora MSP, rolnicy, instytucje i organizacje niekomercyjne. Kredyt przeznaczony na finansowanie inwestycji współfinansowanych ze Przeznaczenie kredytu środków pomocowych UE. Kredyt pomostowy zapewnia beneficjentowi dostęp do środków pieniężnych od momentu poniesienia pierwszych wydatków związanych z realizacją projektu aż do chwili otrzymania refundacji. Jest skierowany do wszystkich grup beneficjentów pomocy unijnej. Forma i sposób uruchomienia Kredyt może być wypłacony jednorazowo lub w transzach. kredytu Wykorzystanie kredytu następuje w formie bezgotówkowej w drodze realizacji dyspozycji pokrycia płatności wynikających z umowy dotacji. Wypłata kredytu następuje po ustanowieniu zabezpieczeń spłaty kredytu. Forma i sposób spłaty Jednorazowa spłata kapitału z otrzymanej dotacji lub kredytu spłata ze środków własnych. Odsetki płatne miesięcznie lub kwartalnie. Okres kredytowania Kredyt krótkoterminowy, spłacany z dotacji lub ze środków własnych kredytobiorcy. Zmienna lub stała stopa procentowa (suma stawki referencyjnej i marży Oprocentowanie banku). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych banków. 28 3. Wybrane aspekty oceny zdolności kredytowej 3.1. Pojęcie zdolności kredytowej Zdolność kredytowa oznacza zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie35. W odniesieniu do podmiotów gospodarczych zdolność kredytową posiadają te firmy, których stan majątkowy oraz poziom efektywności finansowej prowadzonej działalności gospodarczej stwarzają pełne zabezpieczenie wykonania zobowiązań nie tylko wobec banku, ale wobec wszystkich wierzycieli. Kredyty dla podmiotów nieposiadających zdolności kredytowej Prawo bankowe przewiduje także możliwość udzielenia kredytów klientom nieposiadającym zdolności kredytowej: „Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem: 1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu; 2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni – według oceny banku – uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie36”. 3.2. Przykładowe czynniki uwzględniane w procesie oceny zdolności kredytowej W procesie analizy zdolności kredytowej brane są pod uwagę m.in. następujące czynniki: w przypadku osoby fizycznej: wiek, stan cywilny, liczba osób będących na utrzymaniu, majątek, dochody, zatrudnienie, informacje o innych kredytach, w przypadku podmiotów gospodarczych: analiza wyników finansowych (rentowność, wypłacalność), ocena płynności finansowej, ocena sprawności działania, historia współpracy z bankami. Liczbę i rodzaje dokumentów oraz informacji dołączanych do wniosku kredytowego przedsiębiorcy indywidualnego określają banki w zależności od charakteru jego gospodarstwa domowego, formy ewidencyjno-rozliczeniowej działalności gospodarczej, rodzaju przedsięwzięcia finansowanego kredytem, wysokości i okresu kredytu. 35 36 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939, art. 70, ust. 1. Ibidem, art. 70, ust. 2. 29 Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny zdolności kredytowej. Komplet dokumentów obejmuje m.in. rachunek zysków i strat, przepływy pieniężne, bilans, informacje uzupełniające (np. wybrane elementy biznesplanu), lub wybrane elementy tych sprawozdań sporządzone na podstawie księgi przychodów i rozchodów, ewidencji środków trwałych i innych. Wybór obszarów uwzględnianych przez banki w procesie analizy zdolności kredytowej wynika z zapisów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. 3.3. Czynniki, które mogą wpłynąć na zdolność kredytową Długość okresu spłaty kredytu – dłuższy okres kredytowania, wiąże się z niższą comiesięczną ratą kredytu. W związku z tym oznacza to dla kredytobiorcy niższe comiesięczne obciążenie finansowe, natomiast dla banku wyższą zdolność kredytową wnioskodawcy. Rodzaj rat - zdolność kredytową wylicza się na podstawie pierwszej raty. W przypadku wyboru rat malejących całkowite koszty kredytu są niższe, jednak pierwsza rata do spłaty ma wyższą wartość niż ta w wariancie kredytu zakładającym stałe raty. W związku z tym obciążenie kredytobiorcy w pierwszych miesiącach spłaty kredytu jest wyższe, co wiąże się z wyższym ryzykiem kredytowym z perspektywy banku. Z kolei raty stałe, z perspektywy banku cechuje niższe ryzyko kredytowe. Wybór waluty kredytu – kredyty w walucie obcej zwiększają ryzyko spłaty zobowiązania, ze względu na niestabilność notowań kursów walut. Zapytania o kredyt do banków - duża liczba zapytań może obniżyć nasz scoring punktowy w BIK i zmniejszyć szansę na uzyskanie kredytu. Najlepiej nie składać więcej niż trzy wnioski do trzech różnych banków. Wysokość comiesięcznych wydatków - banki przy określaniu kosztów utrzymania gospodarstwa domowego kierują się z góry ustalonym minimum. Zaniżenie kosztów do akceptowalnego poziomu zmniejszy nasze comiesięczne koszty brane pod uwagę przy wyliczaniu zdolności kredytowej. Banki biorą pod uwagę również inne koszty związane z naszym utrzymaniem. Regularne dokonywanie płatności kartą lub przelewem informuje bank o naszych średnich comiesięcznych wydatkach. Ciągłość dochodów - osoby osiągające dochody z tytułu umowy o pracę są postrzegane lepiej niż klienci z grupy podwyższonego ryzyka, tj. pracujący na umowę o dzieło czy samozatrudnienia. Jednak taka forma zatrudnienia nie 30 dyskwalifikuje ich. Bank weźmie pod uwagę niezmienny stosunek pracy oraz dokumenty świadczące o stabilność dochodów37. 3.4. Ustalanie zdolności kredytowej przez bank Bank ustala Twoją zdolność kredytową na podstawie: Raportu z Biura Informacji Kredytowej - w trakcie rozpatrywania wniosku kredytowego wszystkie banki zgłaszają się z zapytaniem o historię kredytową potencjalnego kredytobiorcy do Biura Informacji Kredytowej. „To ile mamy, a ile potrzebujemy” - na wstępie warto się zastanowić nad tym, jaka kwota kredytu jest niezbędna, ile wynoszą koszty utrzymania gospodarstwa domowego, jakim zabezpieczeniem i oszczędnościami się dysponuje, ile wynoszą posiadane zobowiązania itp. Dokładne planowanie to klucz do sukcesu. Biznesplanu i Twoich kalkulacji – im bardziej innowacyjny i unikatowy pomysł na biznes lub wróżący spory sukces rynkowy tym przychylniejszym okiem Bank spojrzy na wnioskodawcę. Twoich poręczycieli – dołączenie dodatkowego kredytobiorcy posiadającego zdolność kredytową może pomóc w uzyskaniu pozytywnej decyzji kredytowej. Innym rozwiązaniem może być również znalezienie poręczyciela, który przejmie na siebie odpowiedzialność prawną. Twoich zobowiązań oraz możliwości ich zwiększenia – wyższa wartość zaciągniętych zobowiązań to wyższe ryzyko nie spłacenia ich. Karty kredytowe, kredyty odnawialne na rachunku bieżącym pozwalają w szybki sposób pozyskać środki pieniężne, dlatego warto z nich zrezygnować decydując się na kredyt. Banki, bowiem przy wyliczaniu zdolności kredytowej dodają 3-5% wartości dostępnego limitu do miesięcznych zobowiązań. Pozbycie się tych produktów również może okazać się pomocne. 3.5. Źródła informacji wykorzystywane przez bank przy ocenie zdolności kredytowej Przykładowe źródła informacji, z których korzysta bank przy ocenie zdolności (wiarygodności) kredytowej: Informacje innych banków na temat: solidności kredytobiorcy, przebiegu spłaty dotychczas zaciągniętych kredytów, rozmiarów i rozwoju działalności gospodarczej. 37 W. Boczoń, „Jak poprawić swoją zdolność kredytową?”, http://www.bik.pl, 19.10.2015r. 31 Informacje dostarczane przez wywiadownie gospodarcze, czyli wyspecjalizowane przedsiębiorstwa zajmujące się zbieraniem informacji z oficjalnie dostępnych, legalnych źródeł, ich oceną i przygotowaniem na ich podstawie raportów handlowych o badanych przedsiębiorstwach. Informacje (dotyczące kredytów udzielonych przez banki i SKOK-i) pozyskane z Biura Informacji Kredytowej: www.bik.pl. Informacje pozyskane z Biura Informacji Gospodarczej (BIG), w tym bezpośrednio przez poniższe strony internetowe: - Europejski Rejestr Informacji Finansowej, https://erif.pl, - Krajowy Rejestr Długów, http://krd.pl, - Biuro Informacji kredytowej, https://www.bik.pl, - InfoMonitor (mający dostęp do listy dłużników Związku Banków Polskich), http://www.infomonitor.pl. 3.5.1. Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - źródło informacji o kredytobiorcach BIK to instytucja powołana w 1997 r. przez Związek Banków Polskich i banki w celu gromadzenia, udostępniania i przechowywania informacji o aktualnych zobowiązaniach oraz historii kredytowej klientów banków. Kredyty, karty kredytowe, oferty „na raty", poręczane kredyty, debet na koncie – te wszystkie zobowiązania składają się na historię kredytową. Jeśli spłaca się je w terminie informacje są pozytywne i ułatwiają uzyskanie kolejnego kredytu. Tworzy się w ten sposób indywidualny finansowy autoportret, który jest potwierdzeniem rzetelności i wiarygodności. Jak działa BIK? 1. Składasz wniosek o przyznanie kredytu. 2. Bank rozpatrując wniosek, wysyła zapytanie do BIK o Twoją historię kredytową. 3. BIK dostarcza bankowi raport kredytowy dotyczący Twojej historii kredytowej. 4. Jeśli masz pozytywną historię kredytową bank może udzielić Ci kredytu. 5. Spłacasz raty swojego kredytu. 6. Bank odnotuje wszystkie Twoje wpłaty i prześle do BIK informacje, że terminowo spłacasz kredyt. 7. BIK przechowuje informacje o Twojej pozytywnej historii kredytowej. BIK ocenia wnioskodawcę za pomocą metody punktowej, w której zwraca uwagę na: Jakość kredytów, czyli przede wszystkim terminowość ich spłacania to kategoria mająca największy wpływ na ostateczną ocenę. 32 Aktywność kredytową - czyli liczbę spłaconych do tej pory czy posiadanych aktualnie kredytów. Im dłuższa historia poprawnie spłacanych kredytów, tym lepiej, nie można jednak mylić jej z liczbą kredytów. Należy jednak pamiętać, że: Dużo zaciągniętych zobowiązań w krótkim czasie może zadziałać w drugą stronę, a więc obniżyć ocenę. Jeżeli limity kredytowe w rachunkach osobistych wykorzystywane są często i prawie w całości, dla BIK takie zachowanie oznacza wyższe ryzyko kredytowe38. 3.5.2. Scoring – narzędzie wykorzystywane przez BIK do oceny zdolności kredytowej „Scoring jest metodą punktowej oceny ryzyka kredytowego. Polega ona na określeniu wiarygodności kredytowej klienta na podstawie porównania jego profilu z profilem klientów, którzy już otrzymali kredyty. Im bardziej profil danego klienta jest podobny do profilu klientów terminowo spłacających swoje kredyty w przeszłości, tym wyższą ocenę punktową otrzyma ten klient”39. Ocena punktowa (score) to suma wszystkich zdobytych punktów uzyskanych przez klienta w wyniku zastosowania metody punktowej oceny ryzyka kredytowego. Wyliczana jest na podstawie danych o kliencie. Scoring oferowany przez biura kredytowe (takie jak BIK) oblicza się na podstawie danych przekazywanych przez banki. Wyliczenie oceny punktowej następuje za pomocą starannie opracowanej formuły matematycznej. Na wynik oceny składają się wszystkie punkty uzyskane przez klienta, przyznane za każdy z elementów jego profilu (charakterystyki). Przykładem takiego elementu może być np. największe opóźnienie w spłatach kredytów posiadanych przez klienta. Osoba, który nigdy nie miała żadnych opóźnień w spłatach, dostanie za tę charakterystykę więcej punktów niż np. ktoś, komu zdarzyło się nie płacić przez dwa lub trzy kolejne miesiące40. SI Biura Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl, 19.10.2015r. Ibidem. 40 SI Biura Informacji Kredytowej, „Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o ocenie punktowej”, http://www.bik.pl, 19.10.2015r. 38 39 33 3.5.3. Biuro informacji gospodarczej (BIG) – baza informacji o zaległym zadłużeniu osób i firm Biuro informacji gospodarczej – to najogólniej mówiąc instytucja gromadząca dane o nierzetelnych dłużnikach. Działa na podstawie Ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych z dnia 9 kwietnia 2010 r. Obsługuje wszystkie podmioty gospodarcze41. BIG prowadzi bazę różnego rodzaju zadłużeń niebankowych. Z baz biur informacji gospodarczej może korzystać właściwie każdy. Do takiej bazy można wpisać zarówno firmę, jak i osobę fizyczną. Jeśli dług jest potwierdzony umową lub wyrokiem sądu, konsument może trafić do rejestru, za co najmniej 200 zł zaległości, a przedsiębiorca - za 500 zł. Od terminu płatności musi jednak upłynąć, co najmniej 60 dni. Do rejestru prowadzonego przez BIG można trafić m.in. za niezapłacone: alimenty, czynsz, kredyt, abonamenty telefoniczne, telewizyjne, mandaty (od policji, straży miejskiej/gminnej itp. a nawet za brak biletu w autobusie), itp. Najbardziej znanym BIG-iem jest Krajowy Rejestr Długów (KRD). Figurowanie w bazie danych KRD znacząco obniża wiarygodność finansową i może być przyczyną odmowy udzielenia kredytu. Podejmując działania zmierzające do zaciągnięcia kredytu, najlepiej sprawdzić czy nie ma się niespłaconych zaległości. Biura informacji gospodarczej w Polsce mogą zamieniać się danymi dotyczącymi wiarygodności płatniczej z innymi instytucjami dysponującymi takimi danymi, m.in. z jednostkami mającymi siedzibę w państwach członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), Konfederacji Szwajcarskiej lub państwach członkowskich Unii Europejskiej. Oznacza to, że każda osoba pracująca za granicami kraju lub prowadząca działalność gospodarczą może zostać sprawdzona w bazach danych BIG-ów. Informacje w bazie BIG są przechowywane przez 10 lat. Celem istnienia biur informacji gospodarczej w Polsce jest: Stworzenie ogólnodostępnych rejestrów nierzetelnych klientów, przedsiębiorców. Zarządzanie danymi, tzn. pośredniczenie pomiędzy osobami zgłaszającymi osoby nierzetelne oraz składającymi zapytania o wiarygodność podmiotów. dyscyplinowanie konsumentów i podmiotów gospodarczych do regulowania zobowiązań. M. Bekas, Windykacja należności w praktyce. Jak weryfikować zdolność kredytową klientów i odzyskiwać pieniądze od dłużników, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013, s. 130-131. 41 34 Aby sprawdzić i pozbyć się negatywnych informacji z KRD należy: 1. Zarejestrować się na www.krd.pl. 2. Pobrać raport. 3. W przypadku, gdy widnieje się, jako dłużnik, należy: udać się do instytucji/osoby, która zgłosiła osobę zalegającą z płatnościami, uregulować zadłużenie i złożyć wniosek – w takiej sytuacji wierzyciel ma obowiązek złożyć do KRD wniosek o usunięciu informacji o zadłużeniu (ma na to 14 dni od daty otrzymania pieniędzy. Usunięcie informacji w KRD może zająć maksymalnie 7 dni42. 3.6. Bankowe metody oceny zdolności kredytowej – scoring bankowy Podstawowym narzędziem wykorzystywanym w bankowych modelach oceny ryzyka kredytowego jest system scoringowy. Scoring bankowy – ocena zdolności kredytowej ze względu na klasyfikację jakościową i klasyfikację ilościową. Metoda ta zakłada, że wybranym kryteriom zostają przydzielone ustalone wagi. Wielkościom poszczególnych wskaźników charakteryzujących działalność podmiotów gospodarczych oraz czynnikom subiektywnym przypisuje się określoną liczbę punktów43. Dla poszczególnych wyników oraz dla wyszczególnionych obszarów przyjmowane są odpowiednie wagi. W wyniku obliczeń punktów za poszczególne czynniki obiektywne i subiektywne po pomnożeniu przez wagę badanego obszaru uzyskuję się ocenę, która powinna w sposób syntetyczny i wymierny obrazować potencjał ryzyka kredytowego. Skala możliwych wyników dzieli się na kilka przedziałów podporządkowanych klasom zdolności kredytowej44. Klasyfikacja jakościowa – ocena czynników subiektywnych, które można wyrazić opisowo, jakościowo, np. jakość zarządzania, pozycja badanego podmiotu na rynku (np. nowe kontrakty lub nowe rynki zbytu). Pozycja przedsiębiorcy na rynku [waga 3pkt] 1. Możliwości zbytu. 2. Produkt/usługa a konkurencja. 3. Uzależnienie firmy od dostawców i odbiorców w tym powiązania organizacyjne i kapitałowe. Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych Dz.U. 2010 Nr 81 poz. 530, art. 30-31. 42 43 44 A. Czajkowska, op. cit., s. 129. Ibidem, s. 147. 35 4. Nowoczesność wyposażenia technicznego i technologii. 5. Charakter branży. Zarządzanie i wiarygodność przedsiębiorcy [waga 2 pkt] 1. Styl zarządzania i kwalifikacje zarządzania. 2. Historia funkcjonowania przedsiębiorstwa. 3. Stosunki (współpraca) z bankami. Klasyfikacja ilościowa – ocena czynników obiektywnych, są one wymierne, można je wyrazić liczbowo na podstawie tabeli określającej pożądane wartości wskaźników, np. stopień zadłużenia kredytobiorcy, wskaźnik płynności, rentowność sprzedaży. Bank ocenia sytuację finansową za pomocą ściśle ustalonej i przyjętej metody na podstawie informacji o przedsiębiorstwie oraz jego sprawozdań finansowych ze względu na wskaźniki: 1. Płynności – oceniają realną zdolność badanej firmy do spłaty zobowiązań krótkoterminowych. 2. Aktywności – informują o poziomie efektywności wykorzystania majątku firmy oraz o zdolności zamiany zapasów i należności na środki pieniężne. 3. Zadłużenia – mówią o poziomie zadłużenia majątku oraz o realnej zdolności do spłaty zaciągniętych zobowiązań. 4. Rentowności – informują o opłacalności prowadzenia działalności45. Warto zapamiętać 1. Zdolność kredytowa jest nie tylko niezbędnym warunkiem uzyskania kredytu, ale również głównym czynnikiem decydującym o wysokości, cenie i żądanych formach zabezpieczenia kredytu, wpływając tym samym na warunki umowy kredytowej. Im większa zdolność kredytowa tym bank może udzielić wyższego kredytu. 2. Na wniosek ubiegającego się o kredyt przedsiębiorcy, bank przekazuje, w formie pisemnej, wyjaśnienie dotyczące dokonanej przez siebie oceny zdolności kredytowej. Opłata za sporządzenie takiego wyjaśnienia powinna być odpowiednia do wysokości kredytu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedsiębiorcy ubiegającego się o pożyczkę pieniężną. J. Kitowski, Analiza finansowa, Wydawnictwo Małopolskiego Instytutu Gospodarczego, Rzeszów 2001, s. 77-107. 45 36 4. Dokumenty wymagane w procesie ubiegania się o kredyt 4.1. Wniosek kredytowy Wnioski kredytowe różnią się od siebie szczegółowością wymaganych informacji. W załączeniu przykładowe wnioski kredytowe z dwóch różnych banków (załącznik nr 1 i załącznik nr 2). Podstawowe elementy łączące przedstawione przykładowe wnioski: 1) Informacje o firmie: Status prawny W świetle ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (DZ.U. z 2015 r, poz 584 z późn.zm.): Art. 4. 1. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. 2. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. UWAGA! Warto zaznajomić się z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, jeśli myślimy o rozpoczęciu działalności gospodarczej. W polskim prawie istnieją również inne definicje przedsiębiorcy (m.in. są one zawarte w ustawie Kodeks cywilny czy ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów). Status przedsiębiorcy może przysługiwać zarówno osobom fizycznym, jak i osobom prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, ale mającym zdolność prawną. Osoba fizyczna Firma jednoosobowa lub indywidualna działalność gospodarcza to przedsiębiorstwo, którego właścicielem jest jedna osoba – osoba fizyczna. Każda osoba może prowadzić swoją własną działalność gospodarczą pod warunkiem, że: jest pełnoletnia, ma pełne zdolności prawne, czyli nie zostały one ograniczone, na przykład przez sąd. 37 Inne formy działalności: Spółki prawa handlowego – działają na podstawie Kodeksu spółek handlowych i mają osobowość prawną. Zaliczamy do nich dwie grupy: spółki osobowe oraz spółki kapitałowe. Spółki osobowe to: spółka jawna, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka partnerska, Spółki kapitałowe to: spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Są to bardziej skomplikowane formy działalności gospodarczej, najczęściej istnieje tu więcej niż jeden właściciel, a założenie niektórych z nich wymaga znacznie większych nakładów finansowych. Istnieje jeszcze jedna forma spółki - spółka cywilna. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej oraz działa na podstawie Kodeksu cywilnego46. Numer Identyfikacji Podatkowej Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP) to numer nadawany każdemu polskiemu obywatelowi z mocy ustawy z dnia 13 października 1995 r. „O zasadach ewidencji i identyfikacji podatników oraz płatników podatków i składek ubezpieczeniowych”. Numer Identyfikacji Podatkowej: Składa się z 10 cyfr (trzy pierwsze to kod danego US, zaś ostatnia to cyfra kontrolna). Służy do ewidencji płatników i podatników. Nadawany przez naczelnika Urzędu Skarbowego (aby go uzyskać, należy złożyć odpowiedne zgłoszenie identyfikacyjne na formularzu dostępnym w każdym US). Nadanie numeru dla danego podmiotu jest bezpłatne i dokonuje się go jednorazowo. SI eGospodarka.pl, http://www.firma.egospodarka.pl, 21.10.2015r. 46 38 W przypadku jakichkolwiek zmian dotyczących danego podatnika np. nazwiska, nazwy firmy, adresu zamieszkania czy też miejsca wykonywania działalności – należy dokonać zgłoszenia aktualizacyjnego. Ustawowy obowiązek podawania NIP obejmuje zarówno wszystkie dokumenty podatkowe jak i niepodatkowe, które są związane z poborem należności przez organy podatkowe lub celne, a także w przypadku tego rodzaju żądania – dokumenty składane w organach administracji samorządowej i rządowej, bankach, organach kontroli skarbowej oraz u przedstawicieli Najwyższej Izby Kontroli. Od września 2011 r. osoby fizyczne, które nie prowadzą własnej działalności gospodarczej bądź nie są zarejestrowane jako podatnicy podatku VAT od towarów i usług mogą zastąpić NIP numerem PESEL. Osoby fizyczne będące przedsiębiorcami są zobowiązane do dołączenia do wniosku o nadanie im NIP wniosku CEIDG-1. Natomiast osoby nie będące przedsiębiorcami, które prowadzą samodzielnie działalność gospodarczą są zobowiązane dokonać zgłoszenia identyfikacyjnego za pomocą formularza NIP-3, który jest składany na ręce naczelnika właściwego Urzędu Skarbowego. Podatnicy, którzy nie stanowią osób fizycznych są zobowiązani do zastosowania formularza NIP-2. Podmioty podlegające wpisowi do KRS, do formularza NIP-2 dołączają wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców w najbliższym sądzie rejestrowym47. REGON REGON (krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej) jest to niepowtarzalny numer identyfikacyjny. Wszelkie czynności związane z uzyskaniem numeru REGON - prowadzone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego - są BEZPŁATNE. Jest to bieżąco aktualizowany zbiór informacji o podmiotach gospodarki narodowej prowadzony w systemie informatycznym w postaci centralnej bazy danych. REGON składający się z 9 cyfr jest przypisany: osobie prawnej, jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, lub osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. SI Firmy 24, http://www.firmy-24.pl/nip/, 14.10.2015r. 47 39 Osiem pierwszych cyfr numeru stanowi liczbę porządkową, a dziewiąta cyfrę kontrolną. REGON składający się z 14 cyfr jest przypisany: jednostce lokalnej – przy czym 9 pierwszych cyfr stanowi numer identyfikacyjny osoby prawnej, jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej lub osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, która utworzyła jednostkę lokalną, cztery kolejne są liczbą porządkową przypisaną utworzonej jednostce lokalnej, a czternasta jest cyfrą kontrolną całego numeru identyfikacyjnego jednostki lokalnej. Wpisowi do rejestru podlegają wszystkie: osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w tym prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne), jednostki lokalne wyżej wymienionych podmiotów48. Zgodnie z art. 42 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr z 2012 r. poz. 591, z póżn. zm.) podmiot gospodarki narodowej ma obowiązek rejestracji w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON) prowadzonej działalności. Wpis lub zmiana wpisu w rejestrze REGON a) Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi: Wpis lub zmiana wpisu w rejestrze REGON następuje na podstawie danych z wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Wniosek do CEIDG przedsiębiorca może złożyć: za pośrednictwem formularza elektronicznego dostępnego na stronie internetowej CEIDG, w Biuletynie Informacji Publicznej ministra właściwego do spraw gospodarki, za pośrednictwem elektronicznej platformy usług administracji publicznej ePUAP, w wybranym urzędzie gminy osobiście lub wysłany listem poleconym. CEIDG przesyła do GUS odpowiednie dane zawarte we wniosku o wpis do CEIDG niezbędne dla uzyskania, zmiany albo skreślenia wpisu w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON). 48 SI BIP GUS, http://bip.stat.gov.pl, 11.10.2015r. 40 b) Podmioty wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego: Wpis lub skreślenie z rejestru REGON, z wyłączeniem rejestru dłużników niewypłacalnych i podmiotów, o których mowa w art. 49a ust. 1 o Krajowym Rejestrze Sądowym, następuje na podstawie danych przekazywanych do rejestru REGON drogą elektroniczną z KRS (Krajowy Rejestr Sądowy), a w zakresie danych uzupełniających wymienionych w art. 42, ust. 3a, pkt 2 ustawy o statystyce publicznej - z CRP KEP (Centralny Rejestr Podmiotów – Krajowa Ewidencja Podatników)49. 2) Podstawowe informacje o prowadzonej działalności: Udziałowcy. Rodzaj działalności. Informacje o posiadanym majątku. Posiadane rachunki bankowe. Kredyty bankowe. Zobowiązania. 3) Informacje na temat kredytu: Rodzaj kredytu. Kwota kredytu. Okres kredytowania. Na co zostanie przeznaczony. 4) Zabezpieczenie spłaty kredytu 5) Oświadczenia Przykład dodatkowych informacji, które mogą być wymagane przez bank /wniosek 2/: Struktura działalności. Rodzaj prowadzonej księgowości. Majątek trwały posiadany przez kredytobiorcę. Stałe kontakty handlowe. Struktura należności i zobowiązań. Ubezpieczenie. 49 Ibidem. 41 4.1.1. Prezentacja wypełnionego wniosku kredytowego W załączniku nr 3 został przedstawiony przykład uzupełnionego wniosku kredytowego. Do wniosku zostały dołączone biznesplan (załącznik nr 4) oraz zestawienie przychodów i kosztów (załącznik nr 5). 4.2. Biznesplan – jeden z podstawowych załączników do wniosku kredytowego Biznesplan jest wymagany jako załącznik do wniosku kredytowego, zwłaszcza w przypadku wniosku o kredyt inwestycyjny, w celu uzyskania przez bank informacji czy planowane przedsięwzięcie będzie rentowne. Biznesplan pozwala również oszacować ryzyko udzielenia kredytu przedsiębiorstwu. W biznesplanie jest zawarty spis celów oraz zadań przedsiębiorstwa, który pozwala na ocenę opłacalności przedsięwzięcia. O potrzebie tworzenia biznesplanu mówi prawo Shapero, które brzmi następująco: „Przedsiębiorstwa, które planują, pracują lepiej niż przedsiębiorstwa, które tego nie robią, nawet, gdy nigdy nie działają zgodnie z planem”50. W ten sposób w tym planie powinny znajdować się aktualne, oparte na rzeczywistych wskaźnikach informacje na temat profilu przedsiębiorstwa i planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności następujące dane: branża przedsiębiorstwa (trendy, ocena konkurencji), określenie zasobów materialnych, określenie działań i sposobów realizacji: produkcji, sprzedaży, dystrybucji oraz logistyki, informacja o kosztach w zestawieniu porównawczym z przychodami, informacja o polityce marketingowej, w tym polityce cenowej danego segmentu. W ten sposób biznesplan możemy określić jako szczegółowy projekt przedsięwzięcia, którego realizację przedsiębiorca chce dofinansować ze środków kredytowych. Na elementy tak pojmowanego biznesplanu składają się: a) Streszczenie – zawiera przejrzyście sformułowany cel napisania biznesplanu, charakterystykę przedsięwzięcia i określenie potrzeb finansowych. b) Charakterystyka przedsiębiorstwa – misja i cele oraz plan organizacyjny. Zob. Publikacja dostępna na SI pn. ATW Doradztwo Biznesowe, http://atwdb.pl, „Biznesplan dla rozpoczynających działalność gospodarczą”, 17.10.2015r. 50 42 c) Dokładny opis produktu – charakterystyka składowych produktu, a także funkcje jakie spełnia i oferowane korzyści (innowacyjność na tle konkurencji). d) Otoczenie przedsiębiorstwa – informacja o wielkości rynku i możliwościach rozwoju, a także segmentacja rynku, ocena konkurencji, opis dostawców i analiza SWOT. e) Plan Marketingowy – pozycjonowanie produktu, sposoby jego dystrybucji i promocji, a także polityka cenowa. f) Plan Finansowy – źródła i możliwości finansowania wraz z prognozą wyników działalności. g) Harmonogram realizacji przedsięwzięcia – ustalenie etapów przedsięwzięcia i terminów ich realizacji ukierunkowanych na osiągnięcie celu. h) Analiza ryzyka – ustalenie możliwości wystąpienia czynników ryzyka, np. niekorzystnych trendów lub spadku potencjału i kwalifikacji siły roboczej. 4.2.1. Narzędzia wykorzystywane w biznesplanie – Analiza SWOT Analizę SWOT to elastyczne narzędzie wykorzystywane w celu oceny słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń przedsięwzięcia, będące częścią biznesplanu lub też odrębną analizą obszarów działalności człowieka. Analiza SWOT to zarazem podstawowe narzędzie oceny sytuacji firmy – na jej podstawie w sposób przekrojowy można dokonać analizy wszystkich obszarów działalności przedsiębiorstwa oraz jego otoczenia. Prowadzona w formie uproszczonej Analiza SWOT zestawia ze sobą: mocne i słabe strony (czynniki wewnętrzne), szanse i zagrożenia (czynniki zewnętrzne). Można ją stosować w poszczególnych sferach funkcjonowania firmy. Przykładowe obszary wykorzystywania Analizy SWOT to: Kapitał ludzki (właściciel, rodzina, pracownicy). Zasoby firmowe (usytuowanie, aktywa trwałe, prawa autorskie i patenty, dostęp do mediów, baza surowców, produktów). Jakość produktu, jego innowacyjność i dostęp do nowych technologii. Udział w rynku, nasycenie rynku oraz struktura popytu i podaży. Trendy, cykl życia produktu i zjawisko sezonowości. Uzależnienie od dostawców. Konkurencja. Public Relations, Marketing. Otoczenie ekonomiczne, demograficzne, polityczne, prawne i fiskalne. 43 Tabela 7. Przykładowa analiza SWOT Mocne Strony Słabe strony - produkt/usługa najwyższej jakości, - słabo rozwinięte działania marketingowe, - posiadanie nowoczesnych technologii produkcji, - wewnętrzne problemy organizacyjne, - doświadczona kadra zarządzająca, - niewielka baza stałych klientów, - wyłączność na najlepsze surowce, - wysokie koszty produkcji. - zdywersyfikowana baza dostawców. Zagrożenia Szanse - pojawienie się nowych konkurentów na rynku, - rozszerzenie działalności na nowe rynki - recesja gospodarcza, zmniejszenie popytu, lub segmenty, - podwyższenie stóp procentowych i wzrost cen surowców, - wzrost gospodarczy, - nieprzychylna polityka rządu - spadek stóp procentowych i cen surowców, - niekorzystne zmiany na rynku dóbr komplementarnych. - obniżenie podatku VAT, - rozszerzenie oferty o nowe produkty i usługi. Źródło: Opracowanie na podstawie Zob. Publikacja dostępna na SI pn. ATW Doradztwo Biznesowe, http://atwdb.pl, „Biznesplan dla rozpoczynających działalność gospodarczą”, 17.10.2015r . Uzupełnieniem Analizy SWOT jest rozszerzona analiza, która zajmuje się odwrotnymi współzależnościami od wymienionych, m.in. dostarcza danych w następujących obszarach zagadnień: Czy dana mocna strona pozwoli nam wykorzystać szanse lub też czy nasza słaba strona nie zniweczy owych szans? Czy zagrożenia mogą mieć negatywny wpływ na nasze słabe strony lub też czy nasze mocne strony pomogą uchronić nas przed zagrożeniami? Warto więc, opierając się na badaniach naukowych Tadeusza Napierały, powtórzyć, że Analiza SWOT stanowi cenne narzędzie w procesie ustawicznego monitorowania rozwoju organizacji. To właśnie dzięki stosowaniu tego narzędzia strategiczne zarządzanie przedsiębiorstwem przebiega w sposób systematyczny, uporządkowany i przy uwzględnieniu wszystkich czynników związanych z zagrożeniami oraz szansami leżącymi u podstaw rozwoju organizacji51. W załączniku nr 6 przedstawiono szczegółowy przykład Analizy SWOT odnoszącej się do analizowanego przykładu firmy „Koszenie i Odśnieżanie”. T. Napierała, Analiza SWOT w małym przedsiębiorstwie turystycznym. Nowe spojrzenie na starą metodę, [w:] „Turystyka i Hotelarstwo”, nr 4, 2008, s. 33-51. 51 44 5. Całkowity koszt kredytu oprocentowania kredytu a rzeczywista roczna stopa Wbrew pozorom koszt kredytu nie jest sprawą oczywistą i jego obliczenie może nastręczać różne wątpliwości. Szczególnie ważne miejsce pod tym względem zajmuje problematyka związana ze wskaźnikiem RRSO, czyli rzeczywistą roczną stopą oprocentowania kredytu. Jednak omówienie tego wskaźnika warto poprzedzić scharakteryzowaniem elementów, które składają się na całkowity koszt kredytu. Zatem są nimi następujące zmienne: prowizje i opłaty, odsetki, koszty zabezpieczeń, dodatkowe koszty. Przy czym na koszty podstawowe składają się trzy pierwsze wymienione zmienne. Tak oto w katalogu prowizji i opłat można wymienić opłatę za rozpatrzenie wniosku (opłatę przygotowawczą), w katalogu odsetek – koszt naliczany za używanie pożyczonego kapitału (mierzony stopą procentową), zaś w katalogu kosztów zabezpieczeń – koszty ubezpieczenia kredytu i ustanowienia zabezpieczeń. Ponadto na koszty kredytu składają się także dodatkowe koszty, tj. opłaty za aneksy do umowy, zaświadczenia, zestawienia, monity i/lub prowizje od wcześniejszej spłaty kredytu, zmiany kwoty kredytu, waluty kredytu lub okresu kredytowania. W ten sposób, mając na uwadze tyle zmiennych, RRSO często pozostaje najlepszym wskaźnikiem do ustalenia całkowitego kosztu kredytu. W dwóch kolejnych częściach rozdziału zostały omówione definicje tego wskaźnika w różnych perspektywach, a w trzeciej przedstawione ćwiczenia na obliczenie i zastosowanie RRSO w odniesieniu do problematyki kredytów bankowych. 5.1. RRSO – definicja ustawowa i wynikające z niej najważniejsze kwestie Według ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim rzeczywista roczna stopa oprocentowania została określona jako: „Całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym”52. 52 Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715, zał. 4. 45 Sposób obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania określa załącznik nr 4 do ustawy, w którym został wyznaczony odpowiedni wzór. Tak oto rzeczywistą roczną stopę oprocentowania kredytodawca lub pośrednik kredytowy oblicza zgodnie z następującym, ustawowo przyjętym, wzorem matematycznym: Rycina 1. Wzór matematyczny na obliczenie RRS zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim Źródło: Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715, zał. 4. Tabela 8. Wyjaśnienie liter i symboli wzoru zaprezentowanego w równaniu 1 Litera / symbol Oznaczenie X rzeczywista roczna stopa oprocentowania m numer kolejny ostatniej wypłaty raty kredytu k numer kolejny wypłaty (zatem 1 ≤ k ≤ m) CK tK kwota wypłaty k okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między dniem pierwszej wypłaty a dniem każdej kolejnej wypłaty (zatem t1 = 0) m' numer kolejny ostatniej spłaty lub wnoszonych opłat l numer kolejny spłaty lub wnoszonych opłat; Dl kwota spłaty lub wnoszonych opłat Sl okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między dniem pierwszej wypłaty a dniem każdej spłaty lub wniesienia opłat Źródło: Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715. W każdym razie w celu obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania należy przyjąć następujące założenia: Umowa o kredyt będzie obowiązywać przez czas, na który została zawarta oraz że kredytodawca i konsument wypełnią zobowiązania wynikające z umowy o kredyt w terminach określonych w tej umowie. Kwoty wypłacane i spłacane przez strony umowy o kredyt konsumencki nie muszą być równe ani nie muszą być płacone w równych odstępach czasu, Datą początkową będzie data pierwszej wypłaty raty kredytu. 46 Odstępy czasu między datami używanymi w obliczeniach wyrażone będą w latach lub w ułamkach roku, przy czym rok liczy 365 dni, a w przypadku lat przestępnych 366 dni, 52 tygodnie lub dwanaście równych miesięcy. Przyjmuje się, że równy miesiąc ma 30,41666 dni. Wynik obliczeń podaje się z dokładnością do co najmniej jednego miejsca po przecinku, przy czym jeżeli cyfra występująca po wybranym przez obliczającego miejscu po przecinku jest mniejsza niż 5, cyfrę tę pomija się, gdy zaś jest większa albo równa 5, cyfrę poprzedzającą zwiększa się o 1. Równanie to może być zapisane w postaci jednej sumy z wykorzystaniem koncepcji przepływów (AK), które mogą być dodatnie lub ujemne– zapłacone lub otrzymane w okresach 1 do k, wyrażonych w latach53. Ponadto, jeżeli jest to niezbędne w celu obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, przyjmuje się następujące założenia dodatkowe: Jeżeli umowa o kredyt przyznaje konsumentowi swobodę dokonywania wypłat, przyjmuje się, że całkowita kwota kredytu została wypłacona od razu i w całości. Jeżeli umowa o kredyt przewiduje różne sposoby dokonywania wypłat z zastosowaniem różnych opłat lub różnych stóp oprocentowania kredytu, przyjmuje się, że całkowita kwota kredytu jest wypłacana z zastosowaniem najwyższej możliwej opłaty i stopy oprocentowania mającej zastosowanie do najbardziej rozpowszechnionych mechanizmów dokonywania wypłat w danym rodzaju umowy o kredyt. Jeżeli umowa o kredyt daje konsumentowi ogólnie swobodę dokonywania wypłat, ale przewidując różne sposoby dokonywania tych wypłat a umowa ta wprowadza ograniczenie w odniesieniu do kwoty i czasu, przyjmuje się, że kwota kredytu została wypłacona w najwcześniejszym przewidzianym w umowie terminie i zgodnie z tymi limitami wypłat. Jeżeli nie został ustalony harmonogram spłat, przyjmuje się, że: - kredyt jest udzielany na okres jednego roku, oraz - kredyt będzie spłacany w dwunastu równych miesięcznych ratach począwszy od miesiąca następującego po wskazanej dacie. Jeżeli został ustalony harmonogram spłat, ale kwota takich spłat jest elastyczna, przyjmuje się, że kwota każdej spłaty jest najniższą kwotą przewidzianą w umowie. 53 Ibidem, zał. 4. 47 Jeżeli nie określono inaczej, w przypadku gdy umowa o kredyt przewiduje więcej niż jeden termin spłaty, należy przyjąć najwcześniejsze przewidziane w umowie terminy udostępnienia kredytu i dokonywania spłat. Jeżeli maksymalny pułap kredytu nie został ustalony, przyjmuje się, że wynosi on w walucie polskiej równowartość 1 500 euro, ustaloną przy zastosowaniu średniego kursu tej waluty ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski, z dnia obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. W przypadku kredytu w rachunku bieżącym przyjmuje się, że całkowita kwota kredytu została wypłacona w całości i na cały okres obowiązywania umowy o kredyt. Jeżeli okres obowiązywania umowy o kredyt nie jest znany, obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania dokonuje się przy założeniu, że czas obowiązywania kredytu wynosi 3 miesiące. Jeżeli dla danego okresu lub kwoty oferuje się różne stopy oprocentowania i różną wielkość opłat, za stopę oprocentowania i opłaty w całym czasie obowiązywania umowy o kredyt przyjmuje się stopę najwyższą i najwyższe opłaty. W przypadku umów o kredyt konsumencki, w których ustalono stałą stopę oprocentowania kredytu w odniesieniu do początkowego okresu, na koniec którego ustala się nową stopę oprocentowania, zmienianą następnie okresowo zgodnie z uzgodnionym w umowie wskaźnikiem, obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania dokonuje się w oparciu o założenie, że po zakończeniu okresu, w którym obowiązuje stała stopa oprocentowania kredytu, stopa oprocentowania jest taka sama jak w chwili obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania i opiera się na wartości uzgodnionego wskaźnika obowiązującego w tym czasie54. Warto równocześnie zauważyć, że na mocy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715) wprowadzone zostały następujące przepisy odnoszące się bezpośrednio do RRSO: Kredytodawca lub pośrednik kredytowy w reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego podaje konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny m.in. rzeczywistą roczną stopę oprocentowania (art. 7, ust. 1, pkt 3). Ponadto jeżeli do zawarcia umowy o kredyt konsumencki, na warunkach określonych w reklamie, niezbędne jest zawarcie umowy dodatkowej, w szczególności umowy ubezpieczenia, to kredytodawca lub pośrednik kredytowy podaje konsumentowi 54 Ibidem. 48 w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny informację o tym obowiązku wraz z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania (art. 7, ust. 3)55. Kredytodawca lub pośrednik kredytowy przekazuje konsumentowi na trwałym nośniku m.in. informację o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki (art. 13, ust. 1, pkt 7), a także przekazuje m.in. informację o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania wraz z założeniami przyjętymi do jej obliczenia przed zawarciem umowy: - o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do jednego miesiąca (art. 17, ust. 4, pkt 2), - o kredyt w umowie przewidującej odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty w przypadku gdy konsument jest w zwłoce ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt (art. 18, ust. 1, pkt 4)56. W przypadku przekazywania konsumentowi informacji w formie głosowych komunikatów telefonicznych, kredytodawca lub pośrednik kredytowy, jest zobowiązany przekazać konsumentowi m.in. informację o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania w formie reprezentatywnego przykładu (art. 15, ust. 2, pkt 2)57. Jeżeli informacja przekazywana jest konsumentowi w formie głosowych komunikatów telefonicznych to kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany przekazać konsumentowi, co najmniej rzeczywistą roczną stopę oprocentowania przedstawioną w formie reprezentatywnego przykładu wraz z założeniami przyjętymi do jej obliczenia w przypadku, gdy: - konsument wnosi o niezwłoczne udostępnienie kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, (art. 20, ust. 2, pkt 2), - umowa dotyczy odroczenia płatności lub zmiany sposobu spłaty, a konsument jest w zwłoce ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt (art. 21, ust. 2, pkt 3)58. Istotny jest także art. 24 cytowanej ustawy o kredycie konsumenckim, który mówi, że kredytodawca lub pośrednik kredytowy ustala rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta na podstawie informacji uzyskanych od konsumenta dotyczących składników preferowanego przez konsumenta kredytu, w szczególności, co najmniej co do czasu obowiązywania umowy o kredyt konsumencki i całkowitej kwoty kredytu. Natomiast jeżeli konsument nie udzieli takich informacji to kredytodawca lub pośrednik kredytowy ustala rzeczywistą Ibidem, art. 7. Ibidem, art. 7, art. 17, art. 18. 57 Ibidem, art. 15. 58 Ibidem, art. 20, art. 21. 55 56 49 roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsument na podstawie reprezentatywnego przykładu. Według art. 25 cytowanej ustawy o kredycie konsumenckim kredytodawca lub pośrednik kredytowy przy ustalaniu rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uwzględnia: całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, z wyłączeniem opłat z tytułu niewykonania swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt oraz opłat innych niż cena nabycia towaru lub usługi, które konsument jest zobowiązany ponieść bez względu na sposób finansowania tego nabycia, koszty prowadzenia rachunku, z którego realizowane są spłaty, koszty przelewów i wpłat na ten rachunek, oraz inne koszty związane z tymi transakcjami, chyba że otwarcie rachunku nie jest obowiązkowe, a koszty rachunku zostały w sposób jasny, zrozumiały i widoczny podane w umowie o kredyt lub w innej umowie zawartej z konsumentem59. Jeżeli z postanowień umowy o kredyt wynika możliwość zmiany stopy oprocentowania kredytu i opłat uwzględnianych przy ustalaniu rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, których nie można określić w chwili jej ustalenia – rzeczywistą roczną stopę oprocentowania ustala się w oparciu o założenie, że stopa oprocentowania kredytu i opłaty te pozostaną niezmienione przez cały czas obowiązywania umowy o kredyt. Warto pamiętać, że umowa o kredyt konsumencki powinna zawsze określać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredyt konsumencki wraz 60 z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia (art. 30, ust. 1, pkt 7) . 5.2. RRSO – definicje i komentarze ekspertów oraz pracowników banków Definicja RRSO w bardziej przystępnej formie jest prezentowana przez ekspertów finansowych, a także pracowników urzędów i banków. Tak oto w opracowaniu autorstwa Joanny Mielczarek, przygotowanego dla biura Rzecznika Praw Obywatelskich, pt. „Usługi Finansowe. Poradnik dla osób starszych” RRSO zostało zdefiniowane jako: „wyrażony w procentach koszt kredytu po uwzględnieniu wszystkich […] kosztów kredytu, które zapłaci kredytobiorca, decydując się na zawarcie umowy o kredyt. RRSO (rzeczywista roczna stopa oprocentowania) jest wyliczana indywidualnie dla każdego kredytu i zależy m.in. od kwoty kredytu i czasu, w jakim 59 60 Ibidem, art. 25. Ibidem, art. 30. 50 będzie spłacony. Znajomość wartości RRSO pomaga klientom w porównywaniu ofert kredytów poszczególnych banków”61. Natomiast według jednego z wiodących liderów bankowości elektronicznej: „Rzeczywista roczna stopa procentowa (RRSO) jest to stopa procentowa wyliczona zgodnie ze wzorem określonym w ustawie z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim. RRSO pozwala klientowi na łatwiejsze porównanie ofert banków, ponieważ oprócz oprocentowania uwzględnia ona także pozostałe koszty kredytu (np. prowizje, odsetki i ubezpieczenia). Banki udzielające kredytów konsumenckich zobowiązane są do podania tej stopy, dotyczy to kredytów i pożyczek przeznaczonych dla klientów indywidualnych, których kwota nie przekracza 80 tys. zł lub równowartości tej kwoty w obcych walutach”62. Tymczasem definicja RRSO według portalu pn. „Czas na Finanse” brzmi następująco: „To rzeczywista roczna stopa oprocentowania ukazująca całkowity koszt pożyczki w skali roku. Przy wyznaczaniu RRSO uwzględnia się: okres trwania pożyczki, wysokość odsetek, prowizje, opłaty oraz inne koszty ponoszone z tytułu zaciągniętego zobowiązania. Do podania oprocentowania rzeczywistego zobowiązane są nie tylko banki, ale także firmy pożyczkowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-pożyczkowe oraz sklepy oferujące kredyty ratalne”63. Wokół problematyki RRSO wypowiedział się także ekspert portalu Wirtualna Polska – Finanse Sebastian Ogórek. Warto w tym miejscu przytoczyć fragment jego wypowiedzi szczególnie w kontekście znaczenia RRSO. Ekspert mówi: „Dlaczego tak ważna jest wysokość RRSO? Bo to najlepszy wskaźnik tego, ile kosztuje nas pieniądz. Pożyczka to, bowiem nic innego jak pójście na zakupy. Dzięki niej kupujemy sobie gotówkę odłożoną w czasie. Za taką usługę musimy zapłacić. Banki, ale i firmy pożyczkowe, kuszą nas głównie informacją o oprocentowaniu kredytu. To jednak czysty marketing. Do sumy, którą pożyczamy doliczana jest bowiem najczęściej prowizja czy ubezpieczenie. […] Dlatego właśnie przy porównywaniu kosztów pożyczki dużo ważniejsza od oprocentowania nominalnego jest rzeczywista roczna stopa procentowa. To najlepsza prezentacja <<ceny>> pieniądza. Dzięki niej możemy sprawdzić, ile naprawdę kosztuje nas pożyczka. I porównać oferty wielu banków czy instytucji finansowych”64. J. Mielczarek, Usługi Finansowe. Poradnik dla osób starszych, Warszawa 2012, s. 33-34. SI mBanku, http://www.mbank.pl, „Słownik pojęć- kredyt gotówkowy", 16.10.2015r. 63 SI portalu Czas Na Finanse, http://czasnafinanse.pl, 14.10.2015r. 64 SI Finanse WP, http://finanse.wp.pl, S. Ogórek „RRSO prawdę powie. Szczególnie o chwilówkach”, 15.10.2015r. 61 62 51 Cytowany ekspert równocześnie dodaje: „Warto pamiętać, że zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim oferujący pożyczki powinien w swoich reklamach i ofertach prezentować kwotę kredytu, oprocentowanie oraz dodatkowe opłaty i właśnie RRSO. Mało która z firm pożyczkowych to robi”65. Ważną opinię w dyskusji na temat RRSO przedstawiła również Marzena Kazbieruk, ekspert portalu Comperia.pl, która w artykule zatytułowanym „Różnice między oprocentowaniem nominalnym a RRSO” odniosła się do problematyki stosunku oprocentowania nominalnego wobec RRSO. Ekspert stwierdziła, że: „Konsument, który chce zaciągnąć kredyt, powinien już na starcie dokładnie wiedzieć, na czym polega różnica między RRSO a oprocentowaniem nominalnym. […] Oprocentowanie nominalne to wartość, która ukazuje tylko oprocentowanie kredytowanego kapitału. Ten wskaźnik zgodnie z polskimi przepisami nie może być wyższy niż czterokrotność wartości aktualnej stopy kredytu lombardowego NBP. Tę kwestie reguluje ustawa antylichwiarska. Jej celem jest zapobieganie sytuacji, w której banki narzucają swoim klientom zbyt wysokie odsetki. Każdy bank jest zobowiązany respektować tę zasadę pod groźbą kary. Drugim wskaźnikiem jest RRSO. Pod tym skrótem kryje się określenie rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. Krótko mówiąc, to właśnie RRSO jest sumą wszystkich kosztów kredytu. W nim zawiera się również oprocentowanie nominalne. Co istotne, RRSO jest podawane w ujęciu procentowym”66. Następnie cytowana ekspert dokonała porównania obu wskaźników: „Jeśli chcemy porównać oba wskaźniki, to po pierwsze – RRSO jest wskaźnikiem bardziej pojemnym. Po drugie, jest to wskaźnik zawierający więcej i bardziej istotnych dla klienta informacji. Załóżmy, że porównujemy dwa kredyty. Jeżeli skupimy się tylko na oprocentowaniu nominalnym, to nie będziemy tak naprawdę wiedzieć, ile na końcu będzie nas kosztować dana pożyczka. Ten wskaźnik nie uwzględnia przecież opłat dodatkowych, prowizji, ani kosztu składki ubezpieczeniowej. Te wymienione elementy są zawarte w RRSO. Podsumowując, dla osób zainteresowanych kredytami wiedza na temat relacji między RRSO a oprocentowaniem nominalnym jest wiedzą podstawową. Bez niej nie zrozumiemy tak naprawdę, ile będzie nas kosztować skorzystanie z usług kredytowych danego banku. W procesie wyboru kredytu należy przy tym sugerować się przede wszystkim wysokością RRSO”67. Równocześnie warto pamiętać, że na podstawie ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz.275, z późn. zm.) w art. Ibidem. SI Comperia.pl, http://www.comperia.pl, M. Kazbieruk, „Różnice między oprocentowaniem nominalnym a RRSO”, 16.10.2015r. 67 Ibidem. 65 66 52 138c § 2 został zawarty zapis o następującej treści: „Kto w reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego, nie podaje: 1) stopy oprocentowania kredytu wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu; 2) całkowitej kwoty kredytu oraz 3) rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, podlega karze grzywny”68. 5.3. Ćwiczenie na obliczanie RRSO Sens i znaczenie RRSO dobrze pozwalają poznać ćwiczenia, na podstawie których możemy prześledzić zmieniające się wartości wymienionego wskaźnika w zależności od wprowadzonych zmiennych, tj. kwoty kredytu, okresu kredytowania, oprocentowania nominalnego, typu rat, prowizji za udzielenie kredytu, a także ubezpieczenia kredytu. Zaprezentowana na następnej stronie Tabela X, będąca przykładem porównania czterech różnych ofert kredytowych, dobrze odzwierciedla owe zmiany. Warto prześledzić i porównać zmienne we wszystkich czterech propozycjach kredytowych (A, B, C i D), aby uświadomić sobie, jakie zmiany pociąga to w odniesieniu do wysokości wskaźnika RRSO, a także innych kosztów kredytu, tj. kosztów dodatkowych. To ćwiczenie uświadomi nam ile w istocie wynosi całkowita kwota spłaty kredytu przy uwzględnieniu różnych zmiennych, a także wskaże dodatkowe koszty kredytu (związane np. z prowizją od udzielonej kwoty). Tymczasem inne ćwiczenie w wyżej wymienionym zakresie polega na samodzielnym zaproponowaniu zmiennych dla dowolnego kredytu w specjalnie przygotowanym kalkulatorze kredytowym. Tymi zmiennymi są kwota kredytu, okres kredytowania, oprocentowanie nominalne, prowizja od kredytu i opłata manipulacyjna. Pozwala to nam na obliczenie rzeczywistych kosztów zaciągniętego kredytu – zarówno na poziomie wskaźnika RRSO, jak również w wartości PLN. Wynik naszego ćwiczenia stanowi również obliczenie przykładowej raty kredytu (raty stałej), a także wartości odsetek. Spróbujmy więc uruchomić interaktywny program zawarty w prezentacji do naszego skryptu, a następnie obliczyć koszty kredytu dla kwoty 30 000 złotych, pożyczonej na 12 miesięcy i oprocentowanej na 12% w skali roku z dodatkową prowizją 1% za udzielnie kredytu oraz opłatą manipulacyjną w wysokości 200zł . Wprowadźmy też inne dowolnie zaproponowane przykłady. 68 Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715), art. 60. 53 Tabela 9. Przykład porównywania ofert kredytowych Źródło: opracowanie własne na podstawie na podstawie kalkulatora kredytowego udostępnionego na SI serwisu Total Money, http://www.totalmoney.pl/kalkulatory/kredyt-gotowkowy-kalkulator-rrso, 10.10.2015r. 6. Podsumowanie 6.1. Ścieżka kredytowa Typowa ścieżka kredytowa potencjalnego kredytobiorcy obejmuje: porównanie ofert banków, wybór banku, złożenie wniosku, złożenie załączników, podpisanie umowy. Na co zwracać i wniosek kredytowy uwagę na ścieżce kredytowej – wybór banku Wybór banku Porównaj oferty kilku banków. Sprawdź czy zasady uzyskania kredytu przedstawiane w reklamach w rzeczywistości nie są zależne od spełnienia określonych warunków - stosuj zasadę ograniczonego zaufania do ofert przedstawianych w reklamach. Dowiedz się, jakie dokumenty będą wymagane. Spróbuj porównać całkowite koszty kredytu. 54 Złożenie wniosku Zwróć uwagę na podstawowe elementy i informacje zawarte we wniosku. Pamiętaj o zasadach wypełnienia wniosku, tj. nie spiesz się, przeanalizuj wniosek samodzielnie, pytaj o niejasności; wypełnij wniosek rzetelnie i kompletnie. Na co zwracać uwagę na ścieżce kredytowej – załączniki do wniosku o kredyt 6.2. Załączniki to podstawowe wymagane dokumenty przy wniosku o kredyt, pamiętaj aby: zapytać doradcę, jakie dokumenty będą potrzebne, dowiedzieć się o sposobie ich uzyskania, ustalić koszty ich otrzymania. Skompletuj je w miarę możliwości wcześniej – przyspieszy to proces rozpatrzenia wniosku o kredyt. Program pn. Sprawdź Zanim Podpiszesz Kampania społeczna zrealizowana pod patronatem siedmiu instytucji: Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Komisji Nadzoru Finansowego, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Sprawiedliwości, Narodowego Banku Polskiego, Policji, Urzędu Ochrony Konsumentów. Cztery podstawowe zasady kampanii: a) Sprawdź wiarygodność firmy – przed podpisaniem umowy zweryfikuj dokładnie pożyczkodawcę i oferowane przez niego usługi, chociażby w sieci internetowej. b) Dokładnie przeczytaj umowę – czytając umowę, zwróć przede wszystkim uwagę na oprocentowanie pożyczki, dodatkowe opłaty, zabezpieczenia i koszty związane z jej obsługą, oraz inne zapisy, zwłaszcza te pisane „drobnym druczkiem”. c) Policz całkowity koszt pożyczki – masz prawo wiedzieć, ile wynosi całkowita kwota do zapłaty od pożyczki, którą zamierzasz wziąć. d) Nie podpisuj, jeśli nie rozumiesz – jeśli firma, od której pożyczasz pieniądze nie potrafi lub nie chce wyjaśnić ci usług, które oferuje, nie powierzaj jej swojego zaufania. To Ty podejmujesz decyzję! 55 Bibliografia A. Źródła Akty prawne: Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93) Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz.U. 2010 nr 81) Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140) Strony internetowe: ATW Doradztwo Biznesowe, http://atwdb.pl Bankier.pl, http://www.bankier.pl Bank Zachodni WBK, http://www.bzwbk.pl Biuro Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl Cena Biznesu, http://cenabiznesu.pl Comperia, http://www.comperia.pl Encyklopedia Zarządzania, http://mfiles.pl Finanse WP, http://finanse.wp.pl Firma 24, http://www.firmy-24.pl Franchising, http://franchising.pl Fundusze Europejskie, http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl Gazeta Wyborcza – Biznes, Ludzie, Pieniądze, http://wyborcza.biz Leksykon Budżetowy, http://www.sejm.gov.pl mBank, http://www.mbank.pl Narodowy Bank Polski, https://www.nbportal.pl Pekao Leasing, http://www.pekaoleasing.com.pl Podkarpacka Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych, http://www.psik.org.pl Portal Czas Na Finanse, http://czasnafinanse.pl Portal Wiedzy, http://portalwiedzy.onet.pl Regio Praca, http://www.regiopraca.pl Strefa Biznesu, http://www.strefabiznesu.nowiny24.pl Total Money, http://www.totalmoney.pl Związek Faktorów Polskich, http://www.faktoring.pl 56 B. Literatura Bekas M., Windykacja należności w praktyce. Jak weryfikować zdolność kredytową klientów i odzyskiwać pieniądze od dłużników, Warszawa 2013 Czajkowska A., Kredytowanie przedsiębiorców indywidualnych, Łódź 2013 Granosik B., Wybrane Formy Finansowania Przedsiębiorstwa, Koszalin 2007 Kitowski J., Analiza finansowa, Wydawnictwo Małopolskiego Instytutu Gospodarczego, Rzeszów 2001 Lewandowska L., Wybrane koncepcje finansowania innowacyjności, [w:] Zeszyty Naukowe nr 9, Kraków 2011 Mielczarek J., Usługi Finansowe. Poradnik dla osób starszych, Warszawa 2012 Rębilas R., Koszt i struktura kapitału a wartość przedsiębiorstwa, [w:] Kreacja wartości przedsiębiorstw – nowe trendy i kierunki rozwoju, red. M. Jabłoński i K. Zamasz, Dąbrowa Górnicza 2012 Sosnowski M., Analiza płynności w procesie oceny zdolności kredytowej, [w:] Kreacja wartości przedsiębiorstw – nowe trendy i kierunki rozwoju, red. M. Jabłoński i K. Zamasz, Dąbrowa Górnicza 2012 Szyguła A., Finansowanie działalności przedsiębiorstw ze źródeł bankowych. Zastosowanie sytemu wczesnego ostrzegania ZH w ocenie zdolności kredytowej, Warszawa 2012 Spis tabel i rycin Tabela 1. Źródła pozyskiwania kapitału ......................................................................................... 5 Tabela 2. Przykłady pożyczek z instytucji parabankowych – tzw. Chwilówkach .......................... 8 Tabela 3. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła pozyskiwania kapitału ............................. 12 Tabela 4. Porównanie kosztów prowadzenia firmy samemu i w AIP ........................................... 19 Tabela 5. Przykładowy kredyt obrotowy dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego ...... 26 Tabela 6. Przykładowy kredyt inwestycyjny dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego 27 Tabela 7. Przykładowy kredyt pomostowy w ofercie banku komercyjnego................................... 28 Tabela 8. Przykładowa analiza SWOT ......................................................................................... 44 Tabela 9. Wyjaśnienie liter i symboli wzoru zaprezentowanego w równaniu 1 .......................... 46 Tabela 10. Przykład porównywania ofert kredytowych ................................................................ 54 Rycina 1. Wzór matematyczny na obliczenie RRS zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim.46 57 Spis załączników Załącznik nr 1. Wniosek kredytowy Załącznik nr 2. Wniosek kredytowy (2) Załącznik nr 3. Wniosek kredytowy uzupełniony Załącznik nr 4. Biznesplan Załącznik nr 5. Zestawienie kosztów i przychodów Załącznik nr 6. Analiza SWOT odnosząca się do analizowanego przykładu firmy „Koszenie i Odśnieżanie” 58
