Makroekonomia

Makroekonomia
Makroekonomia - związki między podmiotami w gospodarce jako całości
Obszary zainteresowań:
1. Wzrost gospodarczy (wskaźniki, koniunktura)
2. Inflacja
3. Bezrobocie
4. Polityka gospodarcza
Systemy gospodarcze
Kierowane (Kuba, Korea Pół.)
-bezpośrednia ingerencja państwa
Samoregulujące się (wolny rynek)
-regulują niezależne wskaźniki gospodarcze
-środki finansowe “nisko” zgromadzone
W praktyce dzisiaj - systemy mieszane z aktywną rolą państwa ograniczoną głównie do przeciw działania rynek głównie
System gospodarczy:
1. Sfera realna - zasoby materialne kraju
2. Sfera regulacyjna - składniki niematerialne produkcji, podziału i konsumpcji (sfery - Jonasz Kornai)
3. Działalność materialna i niematerialna - inwestycje, oszczędności, konsumpcja, proces wytworzenia,
wielkość i struktura zatrudnienia
Systemy tworzy się po to aby zwiększać GNP, ich funkcjonowanie zależny od polityków należących do różnych
szkół.
Szkoła klasyczna (XVIII-XIX w.):
1. Gospodarka sama dochodzi do równowagi (w długim okresie czasu ceny i płace są bardzo elastyczne).
Produkcja w długim okresie czasu znajdzie się na etapie potencjalnym. Jeśli jest bezrobocie - spadek płac obniżenie kosztów - większe zatrudnienie - spadek cen - większy popyt - równowaga.
2. Istnieje tylko bezrobocie naturalne - rynek pracy w stanie równowagi.
3. Rząd nie powinien ingerować w gospodarkę - jest tylko “stróżem nocnym”.
4. Brak uwagi dla zjawisk mikroekonomicznych
Szkoła neoklasyczna (1871-1936):
1. Uwaga poświęcona mikroekonomii.
2. Teoria równowag cząstkowych.
3. Analiza konkurencji doskonałej i niedoskonałej
4. ‘29-’33 - Wielki kryzys - monopole i ich dyktando cenowe, szybki rozwój spółek, zmiana warunków
konkurencji, płace i ceny mniej elastyczne - wolne reakcje popytu, długie utrzymywanie się bezrobocia.
5. Brak ingerencji państwa w gospodarkę.
Szkoła Keynes’a (‘36-’70) dziś - post- i neokensizm:
1. Inna ocena makroekonomii - narzędzia oddziaływania.
2. Rozważa tylko czas krótki - odrzuca elastyczność cen i płac, permanentny stan równowagi, nie
konkurencyjna gospodarka, bezrobocie rzeczywiste, za mały popyt.
3. Produkcja jest określana przez globalny popyt, który ma charakter autonomiczny (niezależny od dochodu).
4. W gospodarce występują efekty mnożnikowe - odpowiedź na łączny popyt - produkcja zależy wyłącznie od
popytu.
5. Zmiany ilości pieniądza wpływają na kształtowanie się wielkości produkcji.
6. Występuje bezrobocie przymusowe (krótki okres czasu).
7. Istnieje możliwość wykorzystania polityki fiskalnej (dochodowej) i monetarnej uregulować popyt do
zwiększonej wielkości produkcji.
8. Wprowadzenie zasiłków dla bezrobotnych.
9. Załamanie się w 70’ - stagflacja (inflacja + stagnacja) i slumpflacja (inflacja i spadek). Krytyka: za mało o
teorii inflacji ograniczył się do nacisku na czynniki popytowe (do inflacji może dojść nie tylko przy
zwiększonym popycie), niedostatecznie uwzględnił politykę pieniężną (podporządkował ją budżetowej),
rozbudowa sektora publicznego (deficyt budżetowy). W połowie 80’-tych zaczęto wracać do Keynesa - post i neokensiści.
Szkoła monetarystów:
1. W połowie 70’ teoria ilościowa - w długim okresie czasu przy innych warunkach nie zmienionych zmiana ilości
pieniądza w gospodarce prowadzi wyłącznie do zmiany cen - pieniądz ma w gospodarce tylko znaczenie
neutralne tzn. dychotomia klasyczna = zmiana ilości pieniądza wywołują tylko zmiany nominalne.
2. Ceny i płace są w miarę elastyczne, gospodarka sama się reguluje.
3. Państwo nie powinno interweniować, jeśli już to od strony podaży - instrumenty monetarne.
4. Rozważają czas krótki, ale i długi - wówczas rynek pracy jest w równowadze (są jednostki nie chcące
pracować).
5. OK jeśli wiadomo ile będzie pieniądza, obecnie nie można utrzymać określonego poziomu podaży pieniądza
i nie jest możliwe określenie idealnej podaży pieniądza.
Szkoła podaży:
1. Należy wykorzystywać narzędzia polityki fiskalnej aby pobudzić podaż
2. Za niską produkcje odpowiadają zniechęcające podatki dochodowe - Laffer pokazał zależność między
podatkiem a wpływem do budżetu.
3. Tylko długi okres czasu.
Szkoła racjonalnych oczekiwań:
1. Dotyczy makroekonomii i przyjmuje, że uczestnicy rynku formułują swoje oczekiwania na podstawie
wielkości i w oparciu o politykę jaką lansuje dany kraj. Weryfikują poglądy w oparciu o wiedzę zyskaną na
rynku.
2. Należy przekazywać rzetelne informacje o sytuacji gospodarczej kraju - nie można zmieniać polityki w
krótkim okresie czasu.
Neokensiści:
1. W gospodarce występuje stan permanentnej nierównowagi.
2. W krótkim okresie czasu występuje mała elastyczność cen i płac, ale jeśli już to do góry.
3. Należy zwrócić uwagę na niestabilność sektora prywatnego.
4. Proces dochodzenia gospodarki do równowagi jest bardzo długi, w krótkim okresie czasu mogą występować
duże szoki np. bezrobocie.
5. Neutralność pieniądza w krótkim okresie czasu.
6. W krótkim okresie czasu jest możliwa wymienialność między bezrobociem a inflacją.
7. W krótkim okresie czasu państwo musi przeciwdziałać kryzysom poprzez politykę fiskalną (podatki i
wydatki).
8. Polityka pieniężna (fiskalna) oddziaływuje głównie na popyt.
Postkensiści:
1. Głównie opiera się na polityce fiskalnej.
2. Zachęcają do inwestycji.
3. Im wyższy udział sektora państwowego w gospodarce tym wyższa skuteczność polityki skali
makroekonomicznej.
4. Podkreślają rolę państwa w podziale dochodu narodowego.
5. Często nie podaż pieniądza determinuje popyt, ale odwrotnie.
6. Państwo ma nieograniczoną kontrolę podaży pieniądza.
7. Wprowadzanie ostrej polityki pieniężnej przez Bank Centralny ogranicza popyt, a jeśli ceny są lepkie
prowadzi to do recesji.
8. Główna rola banku sprowadza się do podtrzymywania stabilności rynków finansowych.
Nowa szkoła klasyczna w makroekonomii (R. Lucas - noblista):
1. Gospodarka natychmiast się równoważy - doskonała elastyczność ceni płac.
2. Oparta na racjonalnych założeniach polityka państwa - jasność w jakim okresie czasu jest prowadzona.
3. Ingerencja państwowa jest zbędna i niewłaściwa.
Dziś zgodność w dwóch rzeczach:
1. Obniżenie podatków pobudza inflację.
2. Ograniczanie cen i płac źle wpływa przy walce z inflacją.
Szkoły
Makroekon
o-miczne
Źródła
Oczekiwan
niestabilności
ia
w gospodarce Podmiotów
Gosp.
Ortodoksyj
ni kensiści
Zmiany
Adaptacyj
wydatków
ne
autonomiczny
ch
Ortodoksyj
ni
monetaryśc
i
Fluktuacje
(zakłócenia)
rynku
pieniądza
Nowi
klasycy
Fluktuacje
(zakłócenia)
rynku
pieniądza
Realny cykl Zmiana
koniunktura technologii
lny
(zwykle
wzrost
podaży)
Neokensiści Wstrząsy
popytowe
Austryjacka Zakłócenia
gospodarki
pieniężnej
Adaptacyj
ne
Dostosowania
ceny
Rynek
stałe Stałe
Elast
yczn
e
Racjonalne Supe
r
giętk
.
Racjonalne Supe
r
giętk
.
Do
równowa
gi
Mocno
reaguje
Mocne
działania
Racjonalne Stały Powoli
dochodzi
do
równowa
gi
Rozsądne Giętk Bardzo
i
mocny
Wydatki autonomiczne:
 są to wydatki nie związane z dochodem
 np. zakupy na święta
 inwestycje
 wielkość eksportu
Pojęcie
równowagi
Dominujące
normy
czasowe
Rola polityki
dochodowej
Gospodarka jest
zawsze poniżej
poziomu
potencjalnego
(monopole i
bezrobocie
przymusowe)
Krótki okres
Zwiększanie
dochodu
podmiotów
W długim (nawet w
krótkim)
opróżnianie rynku
po stałej cenie
ustalonej
Rynek sam
dochodzi przy
naturalnej stopie
bezrobocia
Rynek sam
dochodzi przy
naturalnej stopie
bezrobocia
Długi okres
(ale nie
odrzucają
krótkiego)
W długim
okresie zakłóca,
w krótkim - bez
znaczenia
Długi czas w
ekonomii
Bez znaczenia
lub przeszkadza
Czas długi
Bez znaczenia
lub przeszkadza
Równowaga może
być z niewielką
stopą bezrobocia
Przeważnie
krótki
Przeważnie
negatywna
Tendencja
gospodarki w
kierunku
równowagi
Czas krótki i
długi
Szkodliwa
 wydatki państwowe
Bezrobocie naturalne: - ci, którzy nie chcą pracować
Bezrobocie przymusowe: - ci, którzy nie mogą znaleźć pracy
Stan koniunkturalny gospodarki określają:
 produkt narodowy brutto, netto
 produkt krajowy brutto, netto
 dochód narodowy
 stopa bezrobocia i inflacji
Produkt narodowy brutto (GNP, PKB):
 jest to pieniężny wyraz wartości rynkowej (bieżącej) wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w danej
gospodarce w określonym czasie (zwykle rok)
 strumień (wartość rynkowa produkcji wymaga ciągłej obserwacji)
 mierzony jest za pomocą cen bieżących (łącznie z inflacją)
 przez obywateli danego państwa jest wytwarzany niezależnie, gdzie jest zainwestowany majątek
 liczą się dobra finalne - trafiające do ostatecznych użytkowników (liczy się tylko raz)
 jedna z lepszych miar
 wady GNP: brak inflacji (patrz deflator), należy uwzględnić zmiany ludności, nie oddaje rzeczywistego
majątku kraju
Trzy metody liczenia GNP:
1. Suma wydatków podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i państwa)
2. Suma całkowitych dochodów (płace i zyski)
3. Suma wielkości produkcji wytwarzanej w różnych gałęziach - poprzez wartość dodaną aby uniknąć
wielokrotnego liczenia tej samej wartości (przychody - koszty)
Wynik z tych metod jest tożsamy, ale nie musi być ten sam.
Deflator: - wyraża koszt nabycia dóbr i usług finalnych do kosztu nabycia w roku bazowym, mierzy stopę
inflacji
nominalny GNP
Deflator
=
realny GNP (wyrażony w cenach stałych
GNP per capita (na mieszkańca): - mierzy dochody mieszkańców.
W GNP jest zawarta amortyzacja - restytucja majątku.
Produkt narodowy netto (NNP, PNN):
 NNP=GNP - amortyzacja
 odzwierciedla rzeczywistą wartość produkcji
 względnie dobry wskaźnik, ale częściej stosuje się GDP
Produkt krajowy brutto (GDP, PKB):
 uwzględnia lokalizację czynników wytwórczych - mierzy produkcję na terenie danego kraju
 nie obejmuje wartości netto, które tworzą obywatele poza granicami
Popyt globalny:
 inwestycje
 wydatki gospodarstw domowych
 inne wydatki konsumpcyjne
Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (DEN, ang. NET) – próba włączenia do PNB działalności
nierynkowych efekty zewnętrzne, działalność nierynkowa gospodarstw domowych, czas wolny, “szara strefa” –
trudne do precyzyjnego oszacowania.
Od strony wydatków
Sposób liczenia PKB:
Od strony przychodów





eksport netto (eksport - import)
zmiana stanu zapasów na cele inwestycyjne
konsumpcja
inwestycje
wydatki państwa




czynsze
zyski - zyski niepodzielone spółek akcyjnych
dochodu z pracy na własny rachunek
wynagrodzenia i płace – transfery
PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych - Podatki pośrednie + Subsydia
PKB = PNB – dochody netto z tytułu własności za granicą
PNN = PKB – amortyzacja
DN = PNN – podatki pośrednie
Wydatki mieszkaniowe - jedyne inwestycje gospodarstw domowych
Determinanty:
-popytowa (Keynes) - popyt decyduje o podaży (produkcji)
-podażowa (Say) - podaż podaje popyt
Sp = (Y + V + F + N - T) - C
Sp = YD - C
długu państwowego
Sp - oszczędności prywatne Y - dochód
V - dochody z czynników produkcji i płatności transferowych z zagranicy
F - transfery z sektora państwowego do prywatnego
N - odsetki od
T - podatki
C - konsumpcja
YD - dochód rozporządzalny
NX - eksport netto
I - inwestycje
Sr - oszczędności reszty świata
Sg - oszczędności państwa
G - wydatki państwa na konsumpcje
Sr = -NX - V
Sg = T - F - N - G
I = S = S p + Sg + S r
Y (PKB) = C + I + G + X
Wydatki PKB = C + I = DN
DN = C + S
DN - dochód narodowy
z tego: I = S
Sg = -(
Sp = I +
M+
B) -zmiana ilości pieniądza (M) i zmiana ilości obligacji (B) są równe oszczędnościom rządowym
M+
B - jw. tylko obligacje w rękach prywatnych
Wartość dodana: przyrost wartości danego dobra w wyniku procesu produkcji
Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody po korekcie o podatki bezpośrednie i płatności transferowe
– od nich zależą wydatki i oszczędności gospodarstw domowych.
Y  C  S  B  Td
Y  C  I  G  Te
B – płatności transferowe, Td – podatki bezpośrednie, Te – podatki pośrednie
Produkcja potencjalna: produkcja jaką wytworzyła by gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji
zostały w pełni wykorzystane.
Krańcowa skłonność do konsumpcji wyraża jaką część dodatkowego dochodu rozporządzalnego
gospodarstwa domowe przeznaczyłyby na konsumpcję.
Popyt inwestycyjny: oznacza planowane przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego i
stanu zapasów.
Równowaga krótkookresowa występuje wtedy gdy produkcja rzeczywista jest równa popytowi globalnemu.
Mnożnik stosunek zmiany produkcji do powodującej ją zmiany wydatków autonomicznych.
Model krótkookresowy wg Keynesa:
wydatki
C+I
C
I
a
Y
I - inwestycje mają charakter autonomiczny
a - popyt autonomiczny
C = a + bY
gdzie b - krańcowa skłonność do konsumpcji (b = dC/dY) - tg kąta pomiędzy C a Y
b + s =1
gdzie s - krańcowa skłonność do oszczędzania (s = dS/dY)
wyd.
Y - równowaga
S
I
Y
W = C + I = a+ bY + I = Y
a + bY + I = Y
Y
to:
aI
1 b
wydatki
45o
C+I
C + I’
Y
- efekt mnożnikowy
Y 
1
I
1 b
Paradoks zapobiegliwości: - gdy gospodarstwa domowe chcą zaoszczędzić więcej, rosną inwestycje, rośnie
produkcja, rosną dochody gospodarstw domowych - gdy rosną dochody, rosną wydatki - gdy gospodarstwa
domowe chcą zaoszczędzić więcej, więcej wydają !
(zmiana oszczędności zmienia Y równowagi, ale w dalszym ciągu I = S)
Polityka fiskalna (budżetowa) – polityka w zakresie wydatków państwa i podatków.
Polityka stabilizacyjna – działania państwa zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu
zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełne zatrudnienie).
Deficyt budżetowy = G – NT (nadwyżka wydatków państwa nad dochodami).
Dług publiczny(narodowy) – suma pożyczek pozostałych do spłacenia państwu.
YD  Y  NT  Y  tY  Y (1  t )
b'  b(1  t ) - wprowadzenie lub zwiększenie podatku
dlatego
zmniejsza nachylenie AD
Mnożnik zrównoważonego budżetu – mechanizm polegający na tym, że wzrostowi wydatków państwa,
któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.
mnożnik =
1
1  b(1  t )
wydatki
państwa,
podatki netto
NT – podatki netto jako dochody państwa
G = const
dochód, produkcja
S + NT = G + I – z ruchu okrężnego, czyli S – I = G –NT - wzrost wydatków państwa (G) prowadzi do
zwiększenia produkcji zapewniającej równowagę, również wpływy podatkowe (NT) wzrastają; mimo tego
deficyt wzrasta (ew. nadwyżka maleje) ponieważ I jest niezależne od Y, wzrośnie tylko S przy wzroście I – lewa
strona równania wzrośnie czyli musi wzrosnąć również prawa – deficyt.
(przy danym poziomie G wzrost podatków prowadzi do zmniejszenia Y i deficytu budżetowego)
Automatyczny stabilizator – mechanizm zmniejszający podatność PNB na wstrząsy (podatek dochodowy,
podatek od wartości dodanej – VAT, zasiłki dla bezrobotnych, rolę automatycznego stabilizatora gospodarki
spełnia też import).
NX = X – Z - bilans handlowy (eksport netto) = eksport – import
Z – import zależy od dochodu
X, Z
X – eksport jest autonomiczny
Y
NX
Y
NX
mnożnik gospodarki otwartej =
1
1  b(1  t )  m
warunek równowagi dla gospodarki otwartej -
S  NT  Z  I  G  X
Odpływy (lewa strona) z ruchu okrężnego są równe dopływom (prawa strona).
Rynki finansowe i zagregowany (globalny) popyt - model IS - LM - stopy procentowe i produkcja w
krótkim okresie czasu
Inwestycje są endogeniczne i są ujemnie skorelowane ze stopą procentową.
I  e  dR , gdzie I - inwestycje, R - stopa procentowa, e i d stałe
I
d
I
R
- nachylenie prostej
d - wskazuje o ile zmniejszą się inwestycje gdy R wzrośnie o
1 punkt procentowy
R (%)
R - realna, uśredniona (z wielu stóp procentowych) stopa procentowa.
Stopa procentowa jest także ujemnie powiązana z eksportem netto:
X  g  mY  nR , gdzie n wskazuje o ile zmniejszy się eksport gdy R wzrośnie o 1 punkt procentowy, m krańcowa skłonność do importu, g - stała wielkość (eksport - autonomiczny?)
Zmienne
endogeniczne:
Y – dochód
C – konsumpcja
I – inwestycje
X – eksport netto
R – stopa procentowa
Y  C  I  G  X
C  a  b(1  t )Y

 I  e  dR
 X  g  mY  nR

 M  ( kY  hR ) P
Zmienne egzogeniczne:
G – zakupy rządowe
M – podaż pieniądza (ilość pieniądza w
obiegu)
Zmienna ustalona z
góry:
P - poziom cen
kolejno: tożsamość dochodu, funkcje konsumpcji, inwestycji, eksportu netto i popytu na
pieniądz
k i h określają jak zmiany Y i R wpływają na popyt na pieniądz
Krzywa IS przedstawia zależności między R a Y, gdy spełniony jest powyższy układ równań (bez popytu na
pieniądz) oznacza to zbilansowanie wydatków (I=S).
R (%)
krzywa (?) IS ma nachylenie ujemne ponieważ, gdy R rośnie spadają I i X (czyli
także Y)
IS’’
IS
IS’
PKB (Y)
Przesunięcie się w prawo IS - wzrost wydatków państwa, w lewo zmniejszenie się wydatków państwa.
Mnożnik:
Y 
1
G
1  b(1  t )  m
Działanie stóp procentowych na zmianę PKB:
wydatki
45o
- stara linia wydatków
- nowa linia wydatków
E NPV 
Wn Pn
 (1  r )
n 0
( d  n)
R
1  b(1  t )  m
n
PKB
Krzywa LM przedstawia wszystkie zależności R i Y przy spełnionym równaniu popytu na pieniądz (podaż jest
równa popytowi - M=L, gdzie L oznacza płynność więc i popyt) - równowaga na rynku pieniężnym.
R (%)
LM’’
LM
LM’
- krzywa (?) LM ma nachylenie dodatnie, wzrost podaży pieniądza
przesuwa LM w prawo -
LM’ (także wzrost Y) , a spadek podaży pieniądza w lewo - LM’’ (także
wzrost P lub R).
M
k
PKB (Y)
M  ( kY  nR) P
to
M
 kY  nR
P
pieniądz realny
Jeżeli jest stały poziom pieniądza nominalnego i stały poziom cen (brak inflacji) - to podaż pieniądza realnego
jest stała, czyli:
kY - nR = const co oznacza że jeżeli wzrośnie Y musi wzrosnąć R : kY  nR .
R (%)
D’
D
M
- D - popyt na pieniądz, M - podaż pieniądza (krótkim okresie czasu sztywna)
zasoby pieniądza
Nachylenie IS:
Ogólny wzór dochodu: Y  a  e  g  G  [b(1  t )  m]Y  (d  n) R
z tego: R 
a  e  g  G 1  b(1  t )  m

Y
d n
d n
współczynnik przy Y oznacza nachylenie krzywej IS
Nachylenie LM:
R
k
M
Y
h
hP
współczynnik przy Y oznacza nachylenie krzywej LM
1  b(1  t )  m
d n
k
h
nachylenie IS
R (%)
pieniężnym i
nachylenie LM
IS
LM
- w tym punkcie jest spełniony cały układ równań tzn. jest równowaga na rynku
zbilansowanie wydatków
PKB (Y)
Polityka fiskalna i pieniężna państwa:
Decydujące znaczenie ma wrażliwość inwestycji, eksportu netto i popytu na pieniądz na stopy procentowe.
Polityka fiskalna jest tym skuteczniejsza przy danych nachyleniach IS i LM, im mnożnik wydatków jest większy.
1. Polityka fiskalna jest skuteczna, gdy przy względnie dużym wzroście stóp procentowych następuje niewielka
zmiana inwestycji
i eksportu netto - IS jest stroma lub LM płaska. Polityka fiskalna jest natomiast
nieskuteczna, gdy nieduży wzrost stóp znaczenie zmniejsza popyt inwestycyjny i eksport netto (IS płaska lub
LM stroma).
2. Polityka pieniężna jest skuteczna, gdy przy względnie niedużej obniżce stóp procentowych następuje wzrost
inwestycji i eksportu netto - IS jest płaska lub LM stroma. Polityka fiskalna jest natomiast nieskuteczna, gdy
duża obniżka stóp nieznacznie zwiększa popyt inwestycyjny i eksport netto (IS stroma lub LM płaska).
Określoną wielkość dochodu osiąga się przy zastosowaniu:
 Łagodnej polityki fiskalnej (wysokie G) i restrykcyjnej polityki pieniężnej (wyższa R) - wyższa stopa
procentowa, niższy udział sektora prywatnego w dochodzie i wydatkach, większe podatki.
 Łagodnej polityki pieniężnej (niższa R) i restrykcyjnej polityki fiskalnej (niskie G) - niższa stopa procentowa,
wyższy udział sektora prywatnego w dochodzie i wydatkach., mniejsze podatki.
Zagregowany (globalny) popyt: - zapotrzebowanie na PKB przy różnych poziomach cen (przy
zbilansowanych wydatkach i równości popytu i podaży pieniądza).
Zarządzanie popytem polega na wykorzystaniu polityki pieniężnej i fiskalnej w celu stabilizacji dochodu na
przeciętnie wysokim poziomie.
P
AD  C  I  G
AD
AD’
PKB (Y)
Wzrost AD do AD’ może być wywołany: zwiększeniem podaży pieniądza przy stałym poziomie cen lub
zwiększeniem zakupów rządowych.
System bankowy i pieniądz:
Pieniądz - pewien powszechnie akceptowany towar, który jest środkiem wymiany (dokonywanie płatności lub
wywiązywanie się ze zobowiązań).
Barter (wymiana bezpieniężna) - jedne dobra wymieniane są na inne.
Funkcje pieniądza:
1. Środek wymiany.
2. Jednostka rozrachunkowa.
3. Środek tezauryzacji.
4. Miernik odroczonych płatności.
Rodzaje pieniądza:
1. Towarowy (np. złoto).
2. Symboliczny - prawny środek płatniczy.
3. Bezgotówkowy (żyrowy, wkładowy, ang. IOU).
Depozyt (wkład) - suma przechowywana.
Rezerwy - suma pozwalająca dokonać natychmiastowych wypłat wkładów na żądanie .
Stopa rezerw - stosunek rezerw do wkładów (im większa stopa rezerw tym mniejsze ryzyko, ale i mniejszy
zysk).
Panika finansowa - samospełniająca się prognoza w związku z utratą zaufania.
Podaż pieniądza - całkowita wartość zasobów pieniądza w obiegu, pełniącego rolę środka wymiany.
Banki komercyjne - pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji na działalność - udzielanie kredytów
i przyjmowanie depozytów (w tym wkłady, w których ciężar mogą być wystawiane czeki).
System clearingowy - ogół porozumień na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza
się przez zastawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązań
netto powstałych w rozliczeniach między bankowych.
Płynność - szybkość i pewność z jaką daną pozycje aktywów może być zamieniona na pieniądz w dowolnym
momencie. Najwyższą płynność ma zatem sam pieniądz (gotówka).
Baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) - łączna ilość pieniądz (bilonu i banknotów) w bankach
i obiegu pozabankowym.
Mnożnik kreacji pieniądza - mówi o zmianie zasobu pieniądza (podaży) wywołanej przez wzrost bazy
monetarnej o jednostkę. Jest tym wyższy wraz z podażą im niższa jest stopa rezerw banków.
Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna
Szeroka baza monetarna (M0) - gotówka w bankach i rezerwy banku centralnego = gotówka w obiegu
pozabankowym + hurtowe wkłady na żądanie = M1
M1+ wkłady terminowe i certyfikaty depozytowe sektora prywatnego = M3
M3 + wkłady i udziały sektora prywatnego w towarzystwach budowlanych - gotówka, wkłady i certyfikaty
depozytowe banków w posiadaniu towarzystw budowlanych = M4.
Gotówka w obiegu + detaliczne wkłady na żądanie + wkłady detaliczne i udziały w towarzystwach budowlanych
= M2.
Gotówka w obiegu - wkłady w bankach (detaliczne i hurtowe) - wkłady i udziały w towarzystwach budowlanych
= Podaż pieniądza
Quasi-pieniądz - aktywa, które są łatwo zbywalne i są środkiem przechowywania wartości.
R  cb D
C  cpD
H  C  R  (c b  c p ) D
M 1  C  D  (c p  1) D 
cp 1
c p  cb
H
gdzie R – rezerwy, cb – stopa rezerw, C – gotówka w obiegu, cp – gotówka do wkładów, D –wkłady, H – baza
monetarna
1 R
M - zwiększenie się skali kreacji przez system clearingowy (R – stopa rezerw, M – wkład)
R
(M
+ (1-R)M = wkłady)
(gotówka + kredyty = pasywa (wkłady))
Stopa rezerw obowiązkowych – minimalna stopa rezerw banku komercyjnego na mocy decyzji banku
centralnego.
Stopa dyskontowa – stopa procentowa pożyczek udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym.
Operacje otwartego rynku – operacje banku centralnego zmieniające wielkość bazy monetarnej (kupno /
sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku).
Ostatnia instancje kredytowa – instytucja zdolna udzielić pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym w
sytuacjach gdy panika zagraża całemu systemowi finansowemu (Bank Centralny).
Potrzeby kredytowe sektora publicznego (PPSP) = deficyt sektora publicznego = deficyt budżetu
centralnego + deficyt budżetów terenowych + deficyt gałęzi znacjonalizowanych.
Motywy trzymania pieniądza:
 Transakcyjny (środek transakcji - brak synchronizacji w czasie wpływów i wydatków)
 Niepewności (trzymanie pieniędzy na nieprzewidziane wypadki)
 Portfelowy (niższy zysk, ale bezpieczeństwo!)
Planowane zasoby pieniądza:
MC, MB
MB
MC
Realne zasoby pieniądza – popyt na pieniądz
MC – krańcowy koszt trzymanie pieniędzy w gotówce (suma odsetek); zależy od stopy procentowej.
MB – krańcowa korzyść z trzymanie pieniędzy w gotówce; zależy od realnych zasobów pieniądza (zależność
ujemna) i od dochodu realnego (w ujęciu nominalnym zależy od poziomu cen).
Równowaga na rynku pieniądza występuje wówczas, gdy wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza
jest równa wielkości zaoferowanej (popyt realny = podaży realnej; podaż realna =
pieniądza, P – poziom cen).
R
LL
Lo
M
M – podaż nominalna
P
Realne zasoby pieniądza
LL – popyt na pieniądz (zależy od dochodu, zależność dodatnia)
Lo – realna podaż pieniądza – regulowana przez Bank Centralny
Lo  Bo  W  LD  B D
LD – realny zasób pieniądza, BD – realny zasób obligacji, Bo – podaż obligacji, Lo – podaż pieniądza, W - wielkość
majątku
Bo  B D  LD  Lo - nadwyżka popytu na pieniądz (prawa strona) musi być zrównoważona przez nadwyżkę
podaży obligacji (lewa strona) – aby ludzie nie utrzymywali większego majątku od tego który sami posiadają.
Prawo Goodharta mówi o tym, że próba uregulowania przez Bank Centralny bądź opodatkowania jednego
kanału działalności bankowej powoduje przeniesienie interesów do innego kanały, który nie podlega regulacji
lub nie jest opodatkowany .
Bank centralny może:
 ustalić wielkość podaży pieniądza i zaakceptować stopę procentową w warunkach równowagi wynikającą z
równania popytu na pieniądz.
 ustalić wysokość stopy procentowej i zaakceptować wielkość podaży pieniądza w warunkach równowagi
wynikającą z równania popytu na pieniądz.
Efekt majątkowy (bogactwa) polega na przesunięciu funkcji konsumpcji w górę (w dół) pod wpływem
wzrostu (spadku) zasobów majątkowych gospodarstw domowych i zwiększenia (spadku) wydatków na każdym
poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych.
Efekt majątkowy i koszty kredytów konsumpcyjnych mają wpływ na autonomiczny popyt.
Teorie popytu konsumpcyjnego;
 dochodu permanentnego = dochód w długim czasie, i tylko w przypadku jego zmiany zmienia się
konsumpcja – krótkotrwałe zmiany dochodu nie zmieniają konsumpcji.
 cyklu życia – dochód zmienia się w cyklu życia (w młodości niski rośnie do emerytury, spada i utrzymuje się
na stałym poziomie), konsumpcja zależy od dochodu w długim okresie czasu.
Mechanizm transmisyjny – wzrost podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej pobudza popyt globalny.
Ricardiańska równowaga: większy deficyt państwa zostanie zrekompensowany przez wzrost oszczędności
sektora prywatnego (bo wydatki nie zmienią się, a obniżenie podatków zwiększy dochód rozporządzalny).
Z  X  (G  T )  ( S  I )
Popyt inwestycyjny:
R
II
Popyt inwestycyjny (dotyczy również inwestycji w zapasy)
Wypieranie: polega na ograniczeniu wielkości popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego pod wpływem wzrostu
wydatków państwa, które powodują wzrost AD i R.
AD
45o
AD’
AD’’
AD
Y
Y’’
Y’
Y
Zwiększenie G prowadzi do zmiany z AD do AD’, wyższy Y’ prowadzi do wzrostu LL, co powoduje wzrost R, a to
obniża C – AD’ spada do AD’’ (wzrost G wypiera C poprzez wzrost R).