Przedmiot: Systemy kancelaryjne w średniowieczu i epoce nowożytnej

Przedmiot: Rozwój form kancelaryjnych w średniowieczu i okresie nowożytnym
Kod ECTS: 08.3-xxxx-140
Punkty ECTS: 4
Rodzaj studiów: studia stacjonarne I stopnia - II rok, sem. 2, spec. archiwistyka
Liczba godzin: 12
Prowadzący: dr hab. prof. UP Zdzisław Noga
Rodzaj zajęć: wykład
Forma zaliczenia: egzamin
Wykaz tematów:
1. Personel, organizacja i wytwory kancelarii papieskiej w średniowieczu
2. Kancelarie Merowingów i Karolingów. Kancelarie cesarskie w średniowieczu –
organizacja i dokumentacja.
3. Początki kancelarii książęcej w Polsce
4. Kancelarie książęce w XIII wieku.
5. Polska kancelaria monarsza w XIV – XV wieku
6. Kancelarie kościelne w Polsce średniowiecznej
7. Kancelarie miejskie w Polsce średniowiecznej
8. Kancelarie sądów ziemskich i grodzkich w średniowieczu
DII2-15w
1
Temat zajęć: Personel, organizacja i wytwory kancelarii papieskiej w
Lp.1
średniowieczu
Zakres tematyczny:
Kształtowanie się kancelarii. Kanclerz i jego obowiązki. Notariusze. Personel niższy
kancelarii (scriptores, abbreviatores, bullatores, registratores, correectores, auditores
litterarum) i wewnętrzny podział pracy. Etapy powstawania dokumentu. Przepisy
kancelaryjne (quaternus albus). Etapy rozwoju kancelarii papieskiej (do XII w.). Rozwój
kancelarii papieskiej w XIII - XV wieku. Ewolucja dokumentów papieskich w XII – XV
wieku. Rodzaje dokumentów papieskich. Regestry i archiwum papieskie (Regesta Vaticana,
regesta Lateranensia, regesta supplicationum, Acta Camerae Apostolicae)
Literatura podstawowa:
K. Maleczyński, B. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa
1971.
Literatura pomocnicza:
H. Diener, Die grossen Registerserien im Vatikanischen Archiv (1378-1523), Tübingen
1972.
K. Bobowski, Średniowieczna dyplomatyka papieska. Przegląd edycji i opracowań, „Studia
Źródłoznawcze”, t. 16: 1971.
Lp.
Temat zajęć:
2
Kancelarie Merowingów i Karolingów. Kancelarie cesarskie w średniowieczu –
organizacja i dokumentacja.
Zakres tematyczny:
Organizacja kancelarii Merowingów. Rodzaje dokumentów (precepta, placita). Kancelaria
Karolingów i jej wytwory. Kancelaria niemiecka i jej organizacja. Kancelaria włoska,
burgundzka i sycylijska. Regesty cesarskie.
Literatura podstawowa:
K. Maleczyński, B. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa
1971.
Literatura pomocnicza:
F. Hausmann, Reichskanzelei und Hofkapelle unter Heinrich V. und Konrad III, Stutgart
1958.
DII2-15w
2
Lp.
Temat zajęć: Początki kancelarii książęcej w Polsce
3
Zakres tematyczny: Recepcja dokumentu w Polsce. Najstarsze polskie dokumenty książęce.
Kanclerz, kapela książęca, skryptorium, notariat. Personel kancelaryjny w XII w. Etapy
powstawania dokumentu (inicjatywa odbiorcy dokumentu, zgoda rady książęcej,
oświadczenie woli wystawcy, minuta, czystopis, opieczętowanie wręczenie). Moc prawna
dokumentu. Kancelaria odbiorcy.
Literatura podstawowa:
M. Bielińska, W kwestii początków kancelarii polskiej, „Studia Źródłoznawcze”, t. 13: 1968.
K. Maleczyński, Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, Wrocław 1951.
Literatura pomocnicza:
K. Maleczyński, O kanclerzach polskich XII wieku, ”Kwartalnik Historyczny”, t. 42: 1928
Lp.
Temat zajęć: Kancelarie książęce w XIII wieku.
4
Zakres tematyczny:
Kancelaria Henryka Brodatego. Kancelaria Henryka Pobożnego. Kancelarie książąt śląskich
w II połowie XIII w. Personel, organizacja, dokumentacja. Kancelarie książąt wielkopolskich
w średniowieczu: Władysława Laskonogiego, Władysława Odonica, Przemysła I, Bolesława
Pobożnego, Przemysła II. Kancelaria wielkopolska Władysława Łokietka. Personel i
przemiany w organizacji kancelarii książęcych w Wielkopolsce w XIII w. (od kancelarii
odbiorcy do kancelarii wystawcy). Kancelaria Leszka Białego, Bolesława Wstydliwego,
Leszka Czarnego - personel, organizacja, dokumentacja
Literatura podstawowa:
M. Bielińska, Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wrocław 1967.
K. Maleczyński, Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, Wrocław 1951.
K. Maleczyński, B. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa
1971.
Literatura pomocnicza:
S. Krzyżanowski, Dyplomy i kancelaria Przemysła II, Kraków 1890.
K. Mieszkowski, Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, „Studia
DII2-15w
3
Źródłoznawcze”, t. 22: 1977.
F. Sikora, Dokumenty i kancelaria Przemysła II oraz Bolesława Pobożnego 1239 – 1279 na
tle współczesnej dyplomatyki wielkopolskiej, Kaków 1969.
F. Sikora, Krytyka autentyczności dokumentów Przemysła I, „Studia Historyczne”, t. 11:
1968, z. 2.
W. Turoń, Zarys dziejów kancelarii Henryka Probusa (1270 – 1290), Sl. Kwart. Hist.
Sobótka, t. 19: 1964.
Lp.5
Temat zajęć: Polska kancelaria monarsza w XIV – XV wieku.
Zakres tematyczny:
Kierownicy kancelarii. Personel i organizacja pracy. Dokumentacja.
Literatura podstawowa:
J. Krzyżaniakowa, Kancelaria królewska Władysława Jagiełły. Studium z dziejów kultury
politycznej Polski w XV wieku, t. 1-2, Poznań 1972-1979.
Literatura pomocnicza:
R. Nowicki, Studia nad kancelarią koronną Kazimierza Jagiellończyka, Lwów 1912.
Lp. 6
Temat zajęć: Kancelarie kościelne w Polsce średniowiecznej
Zakres tematyczny:
Średniowieczny dokument kościelny. Kancelaria arcybiskupów i biskupów - personel,
organizacja, dokumentacja. Kancelarie kapituł katedralnych. Księgi wpisów kancelarii
kościelnej.
Literatura podstawowa:
R. Żerelik, Kancelaria biskupów wrocławskich do 1301 roku, Wrocław 1991.
Literatura pomocnicza:
F. Sikora, O małopolskim dokumencie kościelnym w XIII wieku, „Studia Historyczne”, t.
19: 1976.
DII2-15w
4
Temat zajęć: Kancelarie miejskie w Polsce średniowiecznej
Lp. 7
Zakres tematyczny:
Najstarsze dokumenty miejskie. Powstanie kancelarii miejskich. Personel i organizacja.
Najstarsze księgi i ich podział na serie. Przykłady brakowania akt (Świdnica).
Literatura podstawowa:
B. Wyrozumska, Kancelaria miasta Krakowa w średniowieczu, Kraków 1997.
Literatura pomocnicza:
M. Trojanowska, Dokument miejski lubelski od XIV do XVIII wieku. Studium
dyplomatyczne, Warszawa 1977.
Lp.
Temat zajęć: Kancelarie sądów ziemskich i grodzkich w średniowieczu
8
Zakres tematyczny:
Geneza sądów grodzkich i ziemskich oraz ich kompetencje. Powstanie i organizacja
kancelarii. Najstarsze dokumenty. Geneza księgi wpisów. Personel, organizacja,
dokumentacja.
Literatura podstawowa:
Z. Perzanowski, Dokument i kancelaria sądu ziemskiego krakowskiego do połowy XV
wieku, Kraków 1968.
Literatura pomocnicza:
J. Bielecka, Organizacja i działalność kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich XIVXVIII wieku, „Archeion”, t. 22: 1954.
DII2-15w
5
Literatura:
O. Balzer, Skarbiec i Archiwum Koronne w dobie przedjagiellońskiej, Lwów 1917.
J. Bielecka, Organizacja i działalność kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich XIVXVIII wieku, „Archeion”, t. 22: 1954.
M. Bielińska, W kwestii początków kancelarii polskiej, „ Studia Źródłoznawcze”, t. 13: 1968.
M. Bielińska, Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wrocław 1967.
K. Bobowski, Średniowieczna dyplomatyka papieska. Przegląd edycji i opracowań, „Studia
Źródłoznawcze”, t. 16: 1971.
K. Ciesielska, Zależność zespołowa akt miejskich i cechowych w okresie Polski
przedrozbiorowej.
H. Diener, Die grossen Registerserien im Vatikanischen Archiv (1378-1523), Tübingen 1972
P. Grimsted Kennedy, Układ i zawartość Metryki Litewskiej, „Archeion”, t. 80: 1986.
F. Hausmann, Reichskanzelei und Hofkapelle unter Heinrich V. und Konrad III, Stutgart
1958.
A. Kamiński, O kancelarii staropolskiej [w:] Nauki pomocnicze historii na XI Powszechnym
Zjeździe Historyków Polskich w Toruniu, Warszawa 1976.
St. Kętrzyński, Uwagi o początkach metryki koronnej i jej charakterze w XV wieku,
„Archeion”, t. 2: 1927.
St. Kętrzyński, Zarys nauki o dokumencie polskim wieków średnich, Warszawa 1934.
W. Krawczuk, Metryka koronna za Zygmunta II Wazy, Kraków 1995.
W. Krawczuk, Metrykanci koronni. Rozwój registratury centralnej od XVI do XVIII wieku,
Kraków 2003.
W. Krawczuk, Pisarze kancelarii koronnych Zygmunta III Wazy, „Studia Historyczne”, t. 36:
1993.
J. Krzyżaniakowa, Kancelaria królewska Władysława Jagiełły. Studium z dziejów kultury
politycznej Polski w XV wieku, t. 1-2, Poznań 1972-1979.
J. Krzyżaniakowa, K. Maleczyński, Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, Wrocław
1951.
J. Łosowski, Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego, Lublin 1997.
L. Łysiak, W sprawie genezy ksiąg sądowych wiejskich, „Czasopismo Prawno –
Historyczne”, t. 12: 1960; t. 14: 1962; t. 15: 1963.
K. Maleczyński, Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, Wrocław 1951.
K. Maleczyński, B. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa
1971.
DII2-15w
6
K. Mieszkowski, Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, „Studia
Źródłoznawcze”, t. 22: 1977.
St. Nawrocki, Rozwój form kancelaryjnych na ziemiach polskich od średniowiecza do końca
XX wieku, Poznań 1998.
Z. Perzanowski, Dokument i kancelaria sądu ziemskiego krakowskiego do połowy XV wieku,
Kraków 1968.
A. Rachuba, Księgi Sigillat Metryki Litewskiej, „Przegląd Historyczny”, t. 72: 1981.
B. Ryszewski, O niektórych podstawowych pojęciaqch archiwalnych (kancelaria, registratura,
zespół archiwalny, archiwum), „Zeszyty Naukowe UMK. Nauki Humanisatyczno –
Społeczne, z. 35: Historia, t. 5: 1989.
F. Sikora, O małopolskim dokumencie kościelnym w XIII wieku, „Studia Historyczne”, t. 19:
1976.
I. Sułkowska-Kurasiowa, Metryka Litewska – charakter i dzieje, „Archeion”, t. 65: 1977.
I. Sułkowska-Kurasiowa, Księgi polskiej kancelarii koronnej w drugiej połowie XV wieku, ,
„Studia Źródłoznawcze”, t. 6: 1961.
I. Sułkowska-Kurasiowa, Księgi wpisów Metryki Koronnej (1447-1794) w Archiwum
Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion”, t. 44: 1966.
I. Sułkowska-Kurasiowa, Księgi kanclerskie (księgi spraw publicznych Metryki Koronnej, ,
„Archeion”, t. 60: 1974
I. Sułkowska-Kurasiowa, Księgi sygillat Metryki Koronnej (1658- 1794), , „Archeion”, t. 54:
1970
I. Sułkowska-Kurasiowa, J. Wejchertowa, Księgi poselskie (libri legationum) Metryki
Koronnej, „Archeion”, t. 48: 1968.
M. Trojanowska, Dokument miejski lubelski od XIV do XVIII wieku. Studium
dyplomatyczne, Warszawa 1977.
Z. Wojas, Kancelaria grodzka krakowska za starosty Jan Firleja w latach 1572-1574,
„Archeion”, t. 27:1957.
A. Wolff, Metryka mazowiecka. Układ pierwotny, sposób rejestracji, Warszawa 1929.
H. E. Wyczawski, Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria
Zebrzydowska 1989.
B. Wyrozumska, Kancelaria miasta Krakowa w średniowieczu, Kraków 1997.
R. Żerelik, Kancelaria biskupów wrocławskich do 1301 roku, Wrocław 1991.
DII2-15w
7