ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE
Państwo oznacza złożoną, zróżnicowaną wewnętrznie, wieloszczeblową
strukturę administracyjną społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium,
dysponującą władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Na co dzień
posługujemy się bardziej potocznym określeniem państwa, mając na myśli
centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność
związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego.
Funkcje państwa:
 ekonomiczne;
 społeczne;
 polityczne.
Ważniejsze argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się zwykle z
takimi czynnikami jak:
 konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony
instytucjonalno-prawnej;
 niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce, związane z
monopolizacją gospodarki i innymi czynnikami, prowadzące do
nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych oraz obniżania
poziomu dobrobytu społeczeństwa;
 występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie
produkcji i konsumpcji;
 istnienie dóbr publicznych;
 istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie;
 występowanie takich zjawisk, jak duże wahania aktywności
gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych
oraz inflacja;
 istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, niedołężnych,
upośledzonych i chorych;
 powstanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic
dochodowych i majątkowych.
Argumenty przeciw ekonomicznej roli państwa
Ważniejsze argumenty przeciw aktywnej roli państwa w gospodarce
związane są m.in. z takimi czynnikami jak:
 pojawienie się stanów nierównowagi na rynku;
 zniekształcone informacje;
 zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego;
 wysokie koszty interwencjonizmu;
1
 osłabienie bodźców związanych z rynkiem;
 niereprezentatywność państwa (rządu).
Ekonomiczne funkcje państwa:
 funkcja alokacyjna;
 funkcja stabilizacyjna;
 funkcja redystrybucyjna.
Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań
sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Dominacja
własności prywatnej i rynkowego mechanizmu regulowania procesów
gospodarczych to dwa główne filary gospodarki rynkowej i zarazem
podstawowe warunki efektywnego gospodarowania. Dlatego też zasadniczym
zadaniem państwa w tej gospodarce jest raczej rozszerzanie prywatnej
przedsiębiorczości i rynku, niż ich ograniczanie przez np. zastępowanie
własności prywatnej własnością publiczną i stosowanie administracyjnych
(nierynkowych) metod regulowania gospodarki.
Do istotnych zadań państwa należy m.in.: określanie niezbędnego zakresu
własności publicznej, a w ramach tej formy własności poszukiwanie takich
rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne
rozgraniczenie praw własności do poszczególnych zasobów między różne
społeczności, instytucje itd. Do istotnych zadań państwa (zwłaszcza w
odniesieniu do własności prywatnej) należy też wprowadzanie rozwiązań
instytucjonalno-prawnych sprzyjających nieustannie wymianie praw własności,
która stwarza szansę na to, że zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy
potrafią je najlepiej wykorzystać.
W zakresie mechanizmu rynkowego najważniejszym zadaniem państwa
jest wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w
jakich funkcjonują podmioty gospodarcze, do warunków odpowiadających
założeniom konkurencji doskonałej.
Funkcja stabilizacyjna
Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo
działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów, jak:
osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu
gospodarczego, wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum
inflacji i bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności
gospodarczej oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników
produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomiczne polityki państwa.
Wyróżnia
się
zwykle
dwa
zasadnicze
rodzaje
polityki
makroekonomicznej państwa: politykę fiskalną (określaną niekiedy mianem
budżetowej) oraz politykę monetarną (pieniężną). Polityka fiskalna polega
2
głównie na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez
społeczeństwo i wydatków państwa, natomiast polityka monetarna – na
manipulowaniu przez bank centralny (w imieniu państwa) stopą wzrostu podaży
pieniądza. Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na
konsumpcję indywidualną, a ponadto wpływają na inwestycje, potencjalną
produkcję i zatrudnienie.
Zarówno fiskalna, jak i monetarna polityka państwa oddziałuje przede
wszystkim na popytową stronę gospodarki, przy czym oddziaływanie to ma
głównie charakter krótkookresowy.
Polityka ekonomiczna państwa wymaga stosowania różnorodnych
instrumentów. Instrumenty polityki ekonomicznej są to zmienne pozostające
pod kontrolą państwa (rządu), które mogą wpłynąć na realizację założonych
celów. Te instrumenty można podzielić na: bezpośrednie i pośrednie.
Instrumentami bezpośrednimi są: administracyjny nakaz ograniczania jakiejś
produkcji lub przeniesienia jej w inne miejsce, norma zanieczyszczenia
powietrza, zakaz odprowadzania ścieków do danego zbiornika wodnego lub
rzeki, minimalna (ale zarazem obowiązkowa) stawka płac, kontyngent importu
danego produktu itp. Instrumentami pośrednimi są: obniżenie lub podwyższenie
przez bank centralny stopy redyskontowej (stopy kredytu zaciąganego w banku
centralnym), zmiana kursu walutowego itp.
Funkcja redystrybucyjna
Redystrybucyjna funkcja państwa polega przede wszystkim na
działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych
społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym,
upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.
Głównymi instrumentami realizacji funkcji państwa są: system
podatkowy (w tym zwłaszcza tzw. podatek progresywny), wydatki budżetowe,
składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen.
Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu świadczenia
pieniężne (płatności transferowe), w tym świadczenia dofinansowywane przez
państwo (np. emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla
bezrobotnych) oraz świadczenia finansowane w całości przez państwo (np.
zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla osób niepełnosprawnych,
dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe) a także świadczenia w naturze, np.
świadczenia tego typu w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty.
Realny i regulacyjny aspekt roli państwa w gospodarce
Wyodrębnia się dwa aspekty ekonomicznej roli państwa: aspekt realny i
aspekt regulacyjny.
3
Aspekt realny ekonomicznej roli państwa wyraża się głównie w tym, że
różne agendy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe prowadzą określoną
działalność gospodarczą. Jest on zdeterminowany zwłaszcza zakresem
działalności publicznej w danym kraju.
Aspekt regulacyjny ekonomicznej roli państwa wyraża się przede
wszystkim we wpływie państwa na działalność innych podmiotów
gospodarczych.. Państwo oddziałuje na przebieg procesów gospodarczych
ustanawiając pewne instytucje i normy prawne wyznaczające stosunkowo trwałe
reguły prowadzenia działalności gospodarczej oraz dokonując różnego typu
bieżących interwencji w funkcjonowaniu innych podmiotów gospodarczych, w
szczególności przedsiębiorstw.
4