Wykład 6

Wykład 6
Podmiotowość w
pedagogice
Kim jest człowiek? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo natura człowieka jest
bardzo złożona i jednoznaczny opis nie jest możliwy. Istnieje szereg koncepcji,
które postrzegały jednak człowieka jako opis jednostronny.
Dostrzegano jeden typ czynników wpływających na człowieka, ale człowiek
to nie tylko byt biologiczny ale i społeczny.
Współczesne teorie postrzegają człowieka jako byt trójczynnikowy:
-część zmysłowa (obserwacja, dotyk),
-inteligibilna (związana z rozumem, inteligencją, myśleniem, analizą, syntezą),
-część duchowa (przeżycia wewnętrzne).
Według koncepcji Freuda człowiek jest istotą złożoną
-it – popędy, instynkty pierwotne, nieprzewidywalne to cicha strona człowieka
nieuświadomiona
-ego – „ja” , moja świadomość, struktura rzeczywista i struktura świadomości,
-super ego – cenzor, jest strukturą wyższą wykształconą w odpowiedzi na
oczekiwania innych ludzi, to sumienie, zbliża do doskonałości,
-ego – „jest łącznikiem między tym, co łączy moją nieświadomość (it) z
superego (wyższe, doskonałe zasady moralne).
Tylko dlatego, że mamy tak złożoną naturę możemy toczyć ustawicznie
konflikty wewnętrzne i dążymy do ich rozwiązywania.
W rozwiązywaniu tych konfliktów pomagają nam cztery
mechanizmy obronne:




wyparcie (próba zapomnienia) - nie jest równe wyeliminowaniu, (to
tak jak szafa, ale szafa ma określoną pojemność),
projekcja – przeniesienia na drugą osobę (moje niezrealizowane
pomysły przenoszę na dziecko),
kompensacja – znalezienie innego obszaru aktywności (nie mam
rodziny – realizuję się w życiu zawodowym),
sublimacja – realizowanie swoich popędów na poziomie
fantazjowania (nie mogę w rzeczywistości, to zmyślam i buduję swój
własny świat. Jest to odreagowanie rzeczywistości i rekompensacja
braków.)
Należy pamiętać, że każdy człowiek jest niepowtarzalny,
samodzielny, jest tworem złożonym, zdeterminowanym, a
podstawowym czynnikiem rozwoju jest energia zwrotna w człowieku i
mechanizmy obronne.
Rozwój człowieka jest związany z realizacją potencjału zawartego w
jednostce lub nieograniczoną ekspresją własnego „ja”. Rozwój
człowieka dokonuje się przez fakt bycia wśród innych.
Podmiotowość jako wyznacznik edukacyjny w kontekście
rehabilitacji
Odpowiedzią na wyzwanie współczesności jest przyjęcie
aksjologicznej perspektywy ujmującej człowieka jako
podmiot, czyli byt, odznaczający się następującymi
właściwościami:








wolnością od zewnętrznych ograniczeń i wewnętrznego
przymusu,
samoświadomością,
samowiedzą,
sprawowaniem kontroli nad swoim życiem,
twórczością, pojmowaną jako sztuka życia,
współdziałaniem i współodczuwaniem aktywności,
posiadaniem praw i korzystaniem z nich,
ponoszeniem odpowiedzialności za dokonywane wybory.
Teza o pełni upodmiotowienia jest w praktyce założeniem
metodologicznym, bowiem większość ludzi w doświadczeniach
istnieją ograniczenia o różnym zakresie czasu trwania
pojawiające się w różnych płaszczyznach życia. Są to
ograniczenia mające genezę w cechach sytuacji życiowej jak i
niskim poziomie wykształcenia, poinformowania, ubóstwa,
przynależności do grup o nikim statusie, ogólnie złym stanie
zdrowia, deficytu sensorycznego, trudności komunikacyjnych
czy też ograniczeniach motorycznych.
W przezwyciężeniu ograniczeń egzystencji upodmiotowienia
w odniesieniu do ludzi niepełnosprawnych służy rehabilitacja.
Jest ona procesem wyrabiania lub przywracania zdolności
pełnienia ról społecznych przez osobę, która tego potrzebuje
dla włączenia się w życie rodzinne, edukację, zatrudnienie i
szeroko pojmowane życie społeczne.
Podejścia do podmiotowości.
Model tradycyjny i jego cechy (obecnie krytykowany).
1.Traktowanie niepełnosprawności jako cechy totalnej
ograniczającej całość ludzkiego funkcjonowania.
2.Instytucjonalizacja, stygmatyzacja, segregacja.
3.Traktowanie osób niepełnosprawnych jako grupy
mniejszościowej w kategorii zależnej z takimi wartościami jak:
bierność, słabość, niski poziom wykształcenia, brak umiejętności
sprawowania kontroli nad swoim życiem.
4.Traktowanie osób niepełnosprawnych jako narzędzi terapii
swoistych przedmiotów.
5.Izolacja, traktowanie nierównościowe, wyłączenie i kierowanie
niepełnosprawnymi.
Wskutek badań porównawczych, prowadzonych między różnymi grupami
osób niepełnosprawnych i porównawczo między nimi i pełnosprawnymi jak
również dzięki rozwojowi ruchu na rzecz praw człowieka i wzrostu świadomości
poczucia własnej wartości u osób niepełnosprawnych i ich opiekunów
stworzono nowoczesny model podejścia do podmiotowości. Cechuje się on
właściwościami:

oddzielenie podejścia niepełnosprawności od upośledzenia. Niepełnosprawność
jest pojmowana jako jedna z wielu cech określających człowieka. Jest to
właściwość organizmu na poziomie sensorycznym, motorycznym,
fizjologicznym lub psychicznym, wykazująca zależność zadaniową, obiektywne
mierzalna, zawsze o charakterze przejściowym. Upośledzenie jest kategorią
totalną, stanowiącą łączny rezultat cech dysfunkcji i niekorzystnych cech
społecznego usytuowania,

deistytucjonalizacja,

destygmatyzacja,

równość traktowania osób niepełnosprawnych,

jak najpełniejsze włączenie niepełnosprawnych do nurtu życia zbiorowości,

normalizacja życia niepełnosprawnych polegająca na udostępnieniu im
doświadczeń cyklu życia, miejsc, form aktywności i relacji społecznych
typowych, uznanych za ważne i wartościowe w danym kręgu kulturowym.
W normalizacji chodzi również o wykorzystanie
standardowych procedur pomocy technicznej jak również
stworzonych do tego celu instytucji. Normalizacja jest
podstawą społecznej integracji osób niepełnosprawnych.
Do zadań pedagoga i działań pedagogicznych zaliczamy trzy
aspekty aksjologiczne będące podstawą działań na rzecz
podmiotowości:

aspekt przedmiotowy, wizja społecznej obecności osób
niepełnosprawnych,

aspekt podmiotowy, koncepcja człowieka wyposażonego w
określone kompetencje,

aspekt społeczny, wynikający z konieczności realizacji zadań
społeczeństwa, związanych z kształtowaniem postaw
Aspekt podmiotowy wiąże się z kształtowaniem u
osoby niepełnosprawnej kompetencji pozwalającej jej
prowadzić życie zgodne z zakładanym obecnie modelem
edukacji, rehabilitacji. Działania - o których mowa – wiążą
się ze stwarzaniem niezależności w sferze ruchowej,
poznawczej, komunikacyjnej oraz w zakresie sprawowania
kontroli nad własnym życiem. Realizacja tych zadań ma
przebiegać na poziomie jednostki i służyć kompleksowo
dokonując się na płaszczyznach medycznej,
psychologicznej, społecznej, której składnikami są:
edukacja oraz rehabilitacja zawodowa związana z
kształtowaniem kompetencji mających być realizowanymi
na wszystkich etapach życia. Realizacja wymienionych
zadań powinna opierać się na zasadach indywidualizacji,
realizmu, normalizacji i kształtowaniu maksymalnej
niezależności.