Makroekonomia - zagadnienia (40 stron)
advertisement
1.Pojęcie ekonomii: Ekonomia we współczesnym rozumieniu, nauka która bada, w jaki sposób ludzie pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji do zaspokojenia swoich potrzeb; inaczej nauka zajmująca się badaniem zachowania się podmiotów ekonomicznych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, jakimi dysponują, a które znajdują rozmaite zastosowanie i wykorzystanie w sferze produkcji, podziału, konsumpcji i wymiany. Przedmiot ekonomii: Przedmiotem zainteresowania ekonomii jest proces gospodarowania, w którym z jednej strony zderzają się ograniczoność zasobów czy też zasobów oraz możliwość ich nieograniczonego zastosowania, z drugiej- nieograniczoność potrzeb do zaspokojenia których dążą różne jednostki i grupy społeczne (podmioty ekonomiczne). Z tych rozbieżności wynika pojęcie procesu gospodarowania, jako procesu w którym poszczególne podmioty dokonują stałych wyborów ekonomicznych w zakresie przeznaczenia ograniczonych zasobów i najefektywniejszego zaspokojenia różnorodnych potrzeb. W tym ujęciu ekonomię ujmuje się jako teorię obejmującą różne aspekty procesu gospodarowania, a w szczególności zagadnienia dotyczące tego: co, ile i jak produkować oraz komu, ile i jak udostępniać uzyskane w produkcji zasoby. W tym też aspekcie celem ekonomii jest sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania, a więc takiej, która by pozwoliła na podejmowanie możliwie najlepszych w danych warunkach decyzji ekonomicznych w zakresie wykorzystania posiadanych zasobów i zaspokojenia potrzeb. 2.Zdefiniować i scharakteryzować następujące pojęcia: dobra, zasoby, czynniki produkcji, technologia: Dobra-są to produkty i usługi uzyskane w trakcie przekształcania zasobów w procesie produkcyjnym. Produkty (samochód) są w pełni własnością osoby je wykorzystującej Z usług ludzie korzystają natomiast czasowo (nie wchodząc w posiadanie osoby je wykonującej). Zapotrzebowanie na dobra jest ogromne , przy czym nie jest ono równoważne z popytem na produkty i usługi. Zapotrzebowanie na dobra jest wielkością potencjalną, wyraża się ono w wielkości dóbr które chcieli by ludzie posiadać gdyby nie istniało ograniczenie w postaci siły nabywczej. Zasoby-są przekształcane w procesie produkcyjnym w celu zaspokojenia potrzeb lub częściowej ich realizacji. Można wyróżnić trzy grupy zasobów: -zasoby ludzkie-najważniejszy składnik procesów produkcyjnych, każdy człowiek posiada mniejsze lub większe doświadczenie w wykonywaniu czynności pracy (w posługiwaniu się swoją wiedzą i narzędziami pracy). Istotną cechą kapitału ludzkiego jest zdolność człowieka do ciągłego rozwijania swojej wiedzy. Rozwój wiedzy człowieka stanowi główny czynnik postępu technicznego i organizacyjnego. Człowiek jest innowatorem procesów wytwórczych. -zasoby naturalne-zasoby te są darem natury nie są one wytworzone przez człowieka, aczkolwiek wszedł on w ich posiadanie , zasoby te dzielą się na odnawialne i na nieodnawialne. Niektóre zasoby można zastąpić procesach produkcyjnych surowcami sztucznymi (włókna naturalne > syntetyczne, metale > plastik ). -zasoby kapitałowe-rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka, zaliczymy do nich środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszystkie maszyny, narzędzia, instalacje, urządzenia itp.Przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmioty pracy to natomiast surowce, półfabrykaty (naturalne lub syntetyczne ), Które służą do wyprodukowania danego dobra. Do kapitału finansowego zaliczymy również środki pieniężne występujące w różnych postaciach(gotówka kredyt, papiery wartościowe) Czynniki-zasoby które służą do produkcji dóbr nazywane są często czynnikami produkcji, do najważniejszych należą; siła robocza, ziemia, surowce naturalne, oraz kapitał rzeczowy (maszyny, budynki itp.) Technologia-wytworzenie produktów lub usług wymaga zastosowania wielu zasobów jednocześnie przy czym każdy produkt potrzebuje odmiennych zasobów. Zasoby konieczne do wyprodukowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą odpowiednio połączone tzn. musimy znać technologię wytwarzania danego dobra. Technologia produkcji wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego produktu, wyznacza też proporcje w jakich powinny być połączone. 3.Pojęcie rzadkości: Gospoda-rowanie , które odbywa się w określonym momencie czasu zawsze napotyka na ograniczoność zasobów i technologii. Dana jest ilość zasobów i dana jest technologia, w każdym momencie istnieje pewna ilość ludzi zdolnych i chcących podjąć pracę , istnieją określone zasoby surowców .Podobnie jest z technologiami produkcji dostępnymi do wykorzystania procesach wytwórczych. Znane i możliwe do zastosowania technologie są ograniczone (nie jest ich nieskończenie wiele )Także ogólnie przy zastosowaniu nawet najlepszych technologii i wszystkich zasobów jednocześnie nie możliwe będzie wytworzenie maksymalnej ilości dóbr choćby z takiej przyczyny jak bariera biologiczna uniemożliwiająca pracę człowieka 24 h na dobę .Konsekwencją tych zjawisk jest problem rzadkości w ekonomii. Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwość wyprodukowania tych dóbr. Zapotrzebowanie = ilość dóbr które ludzie chcieliby posiadać w ciągu roku Zdolności = ilość dóbr które ludzie są zdolni wytworzyć w ciągu roku > Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji zwiększają się również zasoby . W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi rosną również potrzeby które każdy chciałby zaspokoić .Tak więc lewa strona nierówności zwiększa się także, sprawiając że problem rzadkości nie zanika. W związku z tym problem rzadkości łączy się z koniecznością dokonywania wyborów , co i jak produkować. Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty- korzyści i koszty. Jednak każdej korzyści towarzyszy powstanie kosztu alternatywnego.(kosztu utraconych korzyści ). 4. Modelowe ujmowanie zagadnień ekonomicznych w teorii ekonomii: Rzeczywistość gospodarcza jest niezwykle złożona. Produkcja odbywa się w setkach tysięcy przedsiębiorstw wytwarzających określone ilości różnorodnych dóbr. W gospodarowaniu udział biorąrozliczne podmioty gospodarcze między którymi powstaje ogrom i skomplikowana sieć powiązań i współzależności. Niezwykła złożoność rzeczywistości gospodarczej sprawia, że badając zachodzące w niej zjawiska musimy uciekać się do znacznych uproszczeń. Opisanie rzeczywistości gospodarczej i stworzenie jej syntetycznego obrazu polega na wyodrębnieniu najistotniejszych elementów procesu gospodarczego oraz pominięciu zbędnych szczegółów. Postępowanie takie nosi nazwę abstrakcji teoretycznej. Narzędziem które umożliwia tworzenie syntetycznego obrazu zjawisk gospodarczych jest model ekonomiczny. Po przyjęciu niezbędnych założeń upraszczających rzeczywistość gospodarczą można zbudować uproszczony model gospodarki i analizować zachodzące w niej powiązania między gospodarującymi podmiotami. Z charakteru tych powiązań oraz z występujących między nimi prawidłowości można następnie wnioskować o zachowaniu się podmiotów w rzeczywistości gospodarczej. Posługiwanie się modelami ekonomicznymi daje wiele korzyści. Jedną z ważniejszych korzyści jest możliwość eksperymentowania gospodarczego bez ponoszenia poważnych kosztów. Na makiecie lub planie domu możemy dokonywać wielu eksperymentów, koszty takich zmian są bardzo małe w porównaniu do kosztów podobnych eksperymentów np. dokonywanych na obiekcie rzeczywistym jak dom. Podobnie jest w przypadku rzeczywiście funkcjonującej gospodarki koszty eksperymentowania na żywym organizmie gospodarczym mogą okazać się ogromne. Badanie przy pomocy modelu reakcji podmiotów gospodarczych na zmiany warunków gospodarowania(np. zmiany polityki gospodarczej, które rząd zamierza wprowadzić do praktyki) pozwala na znaczne ograniczenie kosztów tych zmian. 5. Wyjaśnij podstawowe różnice między mikro- i makro-ekonomią: Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie zasadnicze części -mikro i makro ekonomię. tak jak sugeruje przedrostek „mikro”(podobnie jak w słowie mikroskop), mikroekonomia jest badaniem pojedynczych rynków- zboża ,książek itp., które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. gdy ekonomiści mierzą, wyjaśniają, przewidują popyt na poszczególne produktynp. Kalkulatory, rowery itd. , mają do czynienia z mikroekonomią. Znaczna część pracy ekonomistów związana jest z analizą mikroekonomiczną, to znaczy, z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku i związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach towarów. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania mikroekonomistów mogą wyglądać następująco: Co określa cenę poszczególnych dóbr i usług? Co określa wielkość produkcji poszczególnych firm czy gałęzi przemysłu? Co określa wysokość płac , które otrzymują pracownicy?, stopę procentową, którą otrzymują pożyczkodawcy?, zyski uzyskiwane przez przedsiębiorstwa?, w jaki sposób poszczególne narzędzia polityki rządu, jak ustawy dotyczące poziomu płac minimalnych, reglamentacja cen, cła i podatki wpływają na cenę i poziom produkcji na poszczególnych rynkach? Ekonomiści interesują się ponadto mierzeniem, wyjaśnianiem i przewidywaniem działania całego systemu gospodarczego. Aby to osiągnąć studiują szeroko pojęte działy gospodarki, w tym np. całkowitą produkcję wszystkich firm produkujących dobra i usługi. Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczącej części Odnosi się do „ogólnego obrazu”, a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju. Zamiast skupiać swoją uwagę na tym, ile rowerów i telewizorów zostało sprzedanych w danym okresie, makroekonomiści obserwują jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, albo też, ile środków finansowych wydają wszyscy producenci na budowę nowych zakładów i wyposażenie do nich. Zamiast śledzenia ceny dobra na danym rynku, makroekonomia śledzi ogólny poziom cen lub ich średnią. Zamiast skupiać się na stawce płacy, liczbie zatrudnionych hydraulików lub listonoszy, makroekonomiści badają dochody wszystkich zatrudnionych i globalną liczbę wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce. Krótko mówiąc, makroekonomia zajmuje się badaniem krajowej produkcji bezrobocia i inflacji. Typowe zagadnienia znajdujące się w kręgu zainteresowania makroekonomii obejmują: co określa ogólny poziom cen?, co określa poziom produkcji krajowej i dochodu narodowego?, jakie skutki wywiera polityka monetarna i budżetowa rządu na ogólny poziom cen, dochodu, zatrudnienia, bezrobocia?, co może, jeżeli w ogóle może, dla zwalczenia bezrobocia, inflacji, recesji? 6. Pojęcie i podstawowe typy podmiot. ekonom.: Podmiot ekonomiczny- jednostka ludzka lub zorganizowana grupa ludzi posiadająca określony zakres uprawnień w zakresie prowadzenia działalności gosp. lub określony zakres własności w zakresie posiada nia dóbr czy zasobów. Podmioty ekonom. w ramach zakresu swobody gosp. wyznaczonej przez dany ustrój gosp. -reguły prawne mówiące o tym kto i jakie posiada uprawnienia własnościowe oraz regulujące uprawnienia podmiotu do wykonywania czynności gosp. Podstawowe to: prawo do użytkowania dobra (zasobu) w ramach jego fizycznych możliwości; prawo do osiągania dzięki prowadzeniu działalności gosp. nadwyżki nad kosztami; prawo do rozporządzania własnością w formie kupna, najmu, darowizny itd. Najstarszy podmiot ekonom. to gospodarstwo domowe - jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania w ramach zaspokajania swoich potrzeb. We współczesnej gosp. istnieją trzy źródła uzyskiwania dochodu przez (GD): z pracy (płaca) własności (ziemi -renta lub kapitału -zysk, procent) różne formy świadczeń od państwa (zasiłki, stypendia) oraz od instytucji finansowych (renty, emerytury) Jeśli od strumieni dochodów odejmiemy strumienie odpływające na różne opłaty związane z wpłatami na rzecz instytucji ubezpieczeniowych , emerytalnych itp. ,a także podatków na rzecz państwa to do dyspozycji gosp. dom. dochód dyspozycyjny , który dzieli się na wydatki konsumpcyjne (dobra i usługi) oraz oszczędności, stanowiące źródło różnego rodzaju lokat typu inwestycyjnego lub różnych form zabezpieczenia w postaci oszczędności pieniężnych, które bezpośrednio łączą się z koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego przez gosp. dom Przedsiębiorstwo -(zorganizowana grupa ludzi) -jednostka gospodarcza , która w oparciu o czynniki wytwórcze wytwarza i sprzedaje dobra w celu uzyskania nadwyżki korzyściprzychodów nad kosztami, czyli dąży do maksymalizacji zysku. Z punktu widzenia celu istnienie przedsiębiorstwa uzależnione jest od istnienia rynku. Pojawienie się przedsiębiorstwa stanowiło pewną innowacje społeczną a oznaczało to bowiem: oddzielenie procesu konsumpcji i produkcji, specjalizację wytwórców i wzrost wydajności dostosowaniem produkcji dóbr i usług do potrzeb nabywców We współczesnej gosp. rynkowej formy własności są wysoce zorganizowane i pozwalają na wyróżnienie przedsiębiorstw będących indywidualna własnością osób fizycznych przy najmowaniu pracy najemnej. Na wyróżnienie zasługuje przedsiębiorstwo będące własnością wielu osób, np. typu niepracowniczej spółki akcyjnej , ważnym rodzajem są tez przedsiębiorstwa własnościowo związane z państwem lub społecznością lokalną (komunalne) . Państwo- to różne instytucje i organy władzy gospodarczej występujące także w roli właściciela dóbr i zasobów a także czynnika kształtującego samo prawo gospodarcze , a więc określony typ ustroju gosp. W ramach państwa wyróżnić można takie podmioty jak: instytucje finansowe podmioty demokracji gosp. Instytucje finansowe charakteryzują się tym, że prowadzą transakcje, których przedmiotem jest sprzedaż kapitału lub jego użyczenie, a który posiada postać papiery wart., gotówki .Do tego typu instytucji nalezą : banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy itd. Spełniają one istotną rolę na rynku, gdyż mogą przyczyniać się do jego rozkwitu. Natomiast wspólną cechą podmiotową demokracji gosp. jest fakt że przyjmują one formę organizacji społecznych i zawodowych, wyrażają interesy rożnych grup i dążą do realizacji związanych z nimi zamierzeń .Wywierają więc na inne podmioty ekonomiczne wpływ, który przyjąć może różne formy( rokowania, strajk, blokady). 7. Rynek: miejsce na , którym kupuje się i sprzedaje towary, a bliżej- miejsce gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży, proces przy pomocy którego kupujący lub sprzedający co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach. Na rynku występuje nieprzerwany proces przepływu informacji między sprzedającym a kupującym. Przedmiotem transakcji mogą być zatem takie towary jak: praca , waluta , papiery wartościowe itp. Jest to również miejsce gdzie podaż spotyka się popytem i gdzie kształtuje się cena. Infrastruktura rynkowa: specjalnie przystosowane do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych miejsca, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzkie, a służące wygodzie kupujących i sprzedających. Jest to też miejsce - w sensie dosłownym- do przeprowadzenia transakcji między sprzedającym a kupującym. Mechanizm rynkowy: ogół sprzężeń popytowo- podażowych, występujących na rynkach różnego rodzaju dóbr gospodarczych, a zajmujących się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami gospodarczymi, dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonomicznych przez dokonanie dobrowolnych akt kupna i sprzedaży towarów. 8. Walka negocjacyjna: to walka o podział korzyści ekonomicznych związanych z uczestnictwem w wymianie , a toczoną pomiędzy różnymi podmiotami. Jej przedmiotem są najkorzystniejsze dla obu stron warunki transakcji. Jej źródłem jest przeciwstawność interesów, a głównym następstwem- z jednej str. weryfikacja i akceptacja oferty podażowej, a z drugiej str.- możliwości efektywnego zaspokojenia potrzeb odbiorców. Dla dostawcy weryfikacja i akceptacja jego oferty podażowej to potwierdzenie jego racji bytu na rynku. Tak więc producent musi się liczyć z preferencjami odbiorców, czyli z istnieniem bariery popytu. Występowanie tej bariery w toku walki negocjacyjnej to sytuacja , w której sprzedawca nie może zbyć więcej towarów przy istniejącej cenie bądź nie jest w stanie podnieść ceny i utrzymać dotychczasowego poziomu ich sprzedaży. Dostawca powinien również liczyć się z efektem substytucji - czyli odbiorca może dokonać zakupu u innego sprzedawcy. Gdy w walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż 1 dostawca , to między dostawcami toczy się walka konkurencyjna. Rywalizują oni o wydatki odbiorcy określone przez jego siłę nabywczą. Przedmiotem walki konkurencyjnej jest oferowanie warunków dostaw korzystniejszych od warunków innych dostawców. Podstawowe cele tej walki wiążą się ze strategią ofensywną ( poprawa pozycji na rynku ) lub defensywną ( zachowanie dotychczasowej pozycji na rynku ). W walce konkurencyjnej wśród dostawców ujawniają się dwa motywy : „ nie stracić do konkurenta „ i „wygrać z nim " Dla odbiorcy istnieje lepsza sytuacja gdy jest 2 lub więcej dostawców- posiada większy wybór. Walka przetargowa: polega na oferowaniu dostawcom korzystniejszych warunków zawierania transakcji w porównaniu do innych odbiorców . Jest to wariant walki konkurencyjnej prowadzonej wśród odbiorców. Decydującą rolę odgrywa tu siła nabywcza samych odbiorców. Dzięki niej są oni w stanie kupić więcej przy danej cenie lub ( i ) zapłacić wyższą cenę przy danej ilości. Bezpośrednim przejawem i wynikiem toczonej na rynku walki są ceny odzwierciedlające układ sił na danym rynku. Ceny te eliminują z gry nieefektywnych dostawców i niewypłacalnych odbiorców oraz pozostawiają i nagradzają pozostałych graczy na rynku.. 9. Rodzaje, cechy i infrastruktura wyników: Ze względu na przedmiot transakcji odróżnia się zwłaszcza tak podstawowe odmiany wyników jak: rynki towarowe, rynki usług , rynki kapitałowe . Przyjmując za podstawę podziału przestrzenne wymiary rynku , wyróżnia się rynki o znaczeniu lokalnym, regionalnym, krajowym, międzynarodowym, i światowym. Przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z samym przedmiotem transakcji. Tak na przykład rynek usług bytowych ma zazwyczaj charakter lokalny podczas gdy rynek podstawowych surowców czy walut są zwykle rynkami światowymi lub przynajmniej międzynarodowymi. Tworzenie się i rozwój rynków związane jest także z czasem jako czynnikem wpływającym na ich trwałość, a także i zakres przemienny. Rynki pierwotne powstają i funkcjonują zazwyczaj w regionach lub krajach o szczególnie dużej podaży określonych towarów. Rynki centralne kształtujące się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych to z reguły rynki o skali międzynarodowej i występujące w krajach wysoko rozwiniętych pod względem gospodarczym. Z kolei uwzględniając kryterium stopnia zorganizowania działalności służącej wymianie rynki dzielone są na sformalizowane i nieformalne. Na pierwszych zawarcie transakcji regulowane jest przez stosowane przepisy określające zasady i formy uczestnictwa w wymianie. Warunki prowadzenia działalności handlowej to także podstawa odróżniania rynku handlu hurtowego od detalicznego szczególną rolę we współczesnym świecie odgrywają rynki kapitałowe. Rynki pieniężne to przede wszystkim rynek pieniądza krajowego oraz rynek walutowy. Kształtują się na nim stopy oprocentowania pieniądza jako prawnego i obiegowego środka płatniczego a także kursy różnych walut oraz dewiz,. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest również samo złoto. Głównym przedmiotem transakcji na rynku papierów wartościowych są akcje i obligacje. Instytucjonalny aspekt prowadzenia działalności umożliwiającej i ułatwiającej kupującym i sprzedającym uczestnictwo w wymianie znajduje swój wyraz w istnieniu szeroko rozumianej infrastruktury rynkowej. Tworzą je przede wszystkim zorganizowane formy działalności handlowej w postaci sklepów detalicznych, hurtownie i półhurtownie oraz inne punkty skupu i sprzedaży. Klasyczne instytucjonalne formy rynków światowych i międzynarodowych to m.in. targi i wystawy gosp., aukcje, wolne obszary celne i giełdy. Targi to periodycznie odbywane imprezy handlowe skupiające wielu wystawców i kupujących, a prezentujących zazwyczaj nowości oferty producentów z wielu branż, bądź jednej wyspecjalizowanej. Aukcje jako miejsca spotkań handlowych odbywanych najczęściej w regularnych odstępach czasu mają na celu sprzedaż w formie publicznego przetargu prezentowanych towarów o charakterze zarówno masowym jak i jednostkowym. Wolne obszary celne spełniają swoje funkcje handlowo dystrybucyjne wobec określonych i dostarczonych do nich towarów nie obciążonych opłatą celną. Giełdy to miejsca szczególnego rodzaju stałych spotkań nabywców i sprzedawców zainteresowanych w transakcjach ściśle wyznaczonych towarów lub wartości. Miejsca te są specjalnie przystosowane organizowane i obsługiwane. Sposoby i warunki zawierania transakcji cechuje tu najwyższy stopień sformalizowania rynku. Rejestracja potencjalnych transakcji przeprowadzana jest przez maklerów giełdowych, którzy ustalają jednocześnie ceny i prezentują je w codziennych notowaniach. Odróżnia się giełdy towarowe i pieniężne. 10. Model dwupodmiotowej struktury gospodarki rynkowej: Zbudowany jest w oparciu o: gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa, a takie strumienie finansowe i rzeczowe jakie między nimi przepływają. W tym modelu mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą, ponieważ nie uwzględniono tutaj żadnych powiązań przedsiębiorstw i gospodarstw domowych z zagranicą. Model ten prezentuje pewne uproszczenia co do rzeczywiście funkcjonujących przepływów finansowych. Nie ma tutaj przepływów między przedsiębiorstwami , ani towarowo-usługowych, ani też finansowych. Na rynku czynników wytwórczych przedsiębiorstwa otrzymują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, jednocześnie dokonują opłat za czynniki wytwórcze, a gospodarstwa domowe uzyskują z tego powodu dochody. Na rynku produktów gospodarstwa domowe otrzymują produkty finalne oraz świadczone usługi od przedsiębiorstw ,a z kolei przedsiębiorstwa otrzymują dochody ze sprzedaży produktów oraz ze świadczonych przez siebie usług. Z drugiej strony gospodarstwa domowe ponoszą wydatki związane z konsumpcją dóbr pochodzących od przedsiębiorstw. Z tego modelu jasno wynika , że przedsiębiorstwa wynajmują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, a nie od przedsiębiorstw . Można więc łatwo wywnioskować , że tak jak przedsiębiorstwa są jedynym producentem i dostawcą dóbr i usług, tak jak gospodarstwa domowe są jedynym właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych. W modelu tym rynek stanowi to , co zachodzi między przedsiębiorstwami , a gospodarstwami domowymi . Nie uwzględniono w tym ujęciu relacji jakie zachodzą między samymi przedsiębiorstwami , a które to relacje stanowią również rynek. Popyt i podaż jakie prezentują oba podmioty występuje na różnych rynkach. Analizowany schemat w rzeczywistości odbiega od współczesnych gospodarek rynkowych ,a przypomina bardziej te które występowały w XIX w., to jednak należy zauważyć, że występują tutaj zarówno strumienie towarowo-usługowe jak i finansowe, które można zauważyć w obecnych gospodarkach. 11. Model trójpodmiotowej gospodarki rynkowej: Zbudowany jest podobnie jak model dwupodmiotowej, z tym jednak zastrzeżeniem , że występuje tutaj również państwo , które reprezentują władze gospodarcze. Tak więc model ten jest zbudowany w oparciu o: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i wcześniej już wymienione władze gospodarcze Państwo jest tutaj podmiotem jednorodnym , który obejmuje swym zasięgiem różne instytucje władzy państwowej np. władze lokalne , rząd, administracje państwową , bank centralny. Jednak nie obejmuje przedsiębiorstw państwowych , ponieważ zaliczane one są w tym modelu do samych przedsiębiorstw. Państwo staje się drugim obok gospodarstw domowych właścicielem czynników wytwórczych i samo może je odnajmować przedsiębiorstwom prywatnym, albo uposażać nimi własne przedsiębiorstwa. Transakcje zasobowe z udziałem państwa (np. państwo sprzedaje lub wynajmuje kapitał, względnie ziemię) nie zawsze należy do rynku czynników wytwórczych , niekiedy bowiem realizowane są poniżej cen rynkowych . Transakcje takie zaliczamy do sektora nierynkowego . Różnica między sektorem rynkowym, nierynkowym , a rynkowym polega na tym , że czynniki wytwórcze , dobra i usługi są w nim sprzedawane , a czynniki wytwórcze także wynajmowane poniżej ceny rynkowej , lub że świadczy się usługi co do których nie ma możliwości ustalenia takiej ceny. Takie usługi to np.: obrona porządku publicznego , czy obrona narodowa. Pokrycie kosztów tych usług państwo realizuje na podstawie świadczeń finansowych ze strony gospodarstw domowych i przedsiębiorstw (opłaty skarbowe podatki). Na rynku czynników wytwórczych : gospodarstwa domowe i państwo mogą sprzedawać te czynniki (z pominięciem siły roboczej) między sobą i jednocześnie ponoszą koszty związane z ich zakupem. Mogą je również sprzedawać przedsiębiorstwom , z czego czerpią dochody, a przedsiębiorstwa dokonują za nie opłat. Na rynku produktów: przedsiębiorstwa sprzedają swoje produkty finalne i usługi państwu oraz gospodarstwom domowym i jednocześnie otrzymują dochody ze sprzedaży swoich produktów i świadczenia usług. Państwo jako podmiot ekonomiczny oddziaływuje na zachowanie występujących podmiotów poprzez działalność prawodawczą. W taki oto sposób od strony prawnej określona zostaje szczegółowo pozycja jaką różne podmioty ( w tym również władze gospodarcze) zajmują w gospodarce . Działalność prawodawcza państwa tworzy ustrój gospodarczy danego kraju, określający komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać czynności gospodarcze. 12. Gospodarstwo domowe jako podmiot ekonomiczny-pojęcie i podstawowe cechy: Jednym z podstawowych podmiotów współczesnej gospodarki rynkowej jest gospodarstwo domowe. W porównaniu z przedsiębiorstwem jest to podmiot bardziej uniwersalny i o nieco dłuższej historii. W prostej linii wywodzi się z tzw. grupy domowej występujących w społecznościach pierwotnych, bodaj najstarszego typu podmiotu ekonomicznego w ludzkich dziejach. Gospodarstwo domowe jest to jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do sposobów uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania do zaspokojenia potrzeb swoich członków. Na samym końcu definicji znajduje się cel funkcjonowania gospodarstwa domowego tzn. zaspokojenie potrzeb tworzących go ludzi. Jest to cel podobnie ogólnie ujęty, jak wcześniej cel działalności przedsiębiorstwa i możliwa jest jego interpretacja taka jak w mikroekonomii - jako maksymalizacji zadowolenia. Zaspokojenie potrzeb jest bezpośrednim następstwem wykorzystania dochodów, które jednak wcześniej trzeba osiągnąć. Oto dwoistość gospodarstwa domowego: konieczne współwystępowanie działalności zarobkowej i konsumpcyjnej. Pierwsza dotyczy sposobów uzyskiwania środków zaspokajających potrzeby tzn. Albo bezpośrednio stosowanych do tego dóbr, albo pieniędzy. Jeśli się zastanowić, istnieje tutaj wiele różnych możliwości, które w różnych okresach historycznych, w różnych ustrojach gospodarczych, w różnym zakresie były wykorzystywane np. praca, własność, świadczenia a nawet grabież. Posiadając już dochód należy wykorzystać go, tzn. albo zużyć na aktualne potrzeby, albo odłożyć na później. To odłożenie na później może mieć formę zapasów, jeśli odkładamy dobra, lub formę oszczędności, jeśli dotyczy to pieniędzy. To ostatnie jest szczególnie ważne w gospodarce rynkowej, o czym za chwilę będzie jeszcze mowa. Gospodarstwo domowe można powiedzieć niezależnie od proporcji takiego ewentualnego podziału w swoim aspekcie konsumpcyjnym napotyka na stary problem ekonomiczny tzn. realizacji swoich celów w warunkach ograniczonych środków Te ograniczone środki stymulują starania o zwiększenie dochodów tzn. Płac, zysków itd. a więc ma to ogromne znaczenie motywacyjne dla ludzkiej aktywności w gospodarce. Kończąc te rozważania dotyczące dwu stron gospodarstwa domowego należy zwrócić uwagę na różnicę w poziomie racjonalności zachowań dochodowych i konsumpcyjnych. Z tych dwu stron bardziej konserwatywny( tradycyjny, zwyczajowy ) charakter ma strona konsumpcyjna. Preferencje indywidualne, wymogi prestiżowe i nacisk otoczenia, tradycja, efekt naśladowczy to czynniki nie dające się racjonalnie wytłumaczyć. Na tym tle zachowania dochodowe są znacznie bardziej zracjonalizowane, zwłaszcza, jeśli dochód przybiera formę pieniężną. Konsument jest mniej racjonalny niż zarabiający, nawet jeśli to są dwie role ekonomiczne jednej osoby. 13. Pojęcie przedsiębiorstwa - jego cechy, typy i znaczenie dla gospodarki: Najbardziej charakterystycznym podmiotem gospodarki rynkowej jest przedsiębiorstwo. Jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra (względnie usługi ) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami czyli zysku. Najistotniejszym elementem przedsiębiorstwa jest jego cel - osiąganie zysku. Zwrócić należy uwagę na to, że uwzględnienie tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk w rezultacie grabieży. Dlatego też w definicji znalazła się cecha dodatkowa podkreślająca, iż sposobem dochodzenia do zysku, tak charakterystycznym dla interesującego nas tu podmiotu, jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla produkowania i sprzedaży dóbr i usług. Z kolei, gdyby wziąć pod uwagę tylko tę cechę i pomijając zysk, to nie można by odróżnić przedsiębiorstwa od tzw. instytucji niedochodowej. Wydaje się więc, iż konieczne jest umieszczenie w definicji obu tych cech naraz. Kończąc rozważania wstępne dotyczące przedsiębiorstwa należy podkreślić związek tego podmiotu z rynkiem. W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych, przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość, czyli przestaje nim być. Zauważyć należy, że cel działania tego podmiotu, jakkolwiek by go ująć, zawsze osiągany jest przez sprzedaż, a więc zaoferowanie „czegoś” na rynku i uzyskani dla tego „czegoś” akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą. Natomiast to czy to „coś” jest świadczoną usługą czy produktem - samodzielnie wytworzonym lub kupionym od innego podmiotu, jest sprawą drugorzędną. Co więcej, przedsiębiorstwo wytwarza produkt lub przygotowuje usługę tylko dla rynku, tzn. w jego działalności nie ma zasadniczo produkcji samozaopatrzeniowej. Krótko mówiąc: występowanie przedsiębiorstw, w podanym tu znaczeniu, oznacza, że istnieje rynek. Mówiąc o przedsiębiorstwie nie należy zapomnieć o innowacyjności przedsiębiorstw będących już w starożytności. Ta innowacyjność polegała na : oddzieleniu jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego ; czyli oddzieleniu procesu wytwarzania od konsumpcji. specjalizacji producentów, a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności . bliższemu dostosowaniu producentów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawie jakości. 14. Pojęcie państwa jako podmiotu ekonomicznego i jego rola w gosp. : Państwo jako podmiot ekonomiczny to obecnie już jeden z klasycznych elementów struktury podmiotowej współczesnej gosp. rynkowej. Nie jest to jednak podmiot równie jak np. przedsiębiorstwo , obejmuje bowiem różne instytucje i organy władzy gosp. a także przedsiębiorstwa i instytucje prowadzące działalność gosp. Skupia w sobie instytucje ,a więc należące do struktury władzy państwowej , takie jak: parlament , rząd, bank centralny, agendy typu np. urząd podatkowy, administrację. Przedsiębiorstwa państwowe, którym państwo oddało do dyspozycji majątek to podmiot któremu państwo może chociaż nie w bezpośredni sposób dyktować jego zachowanie się na rynku (wpływ na menadżerów ). Państwo pełnić może jako podmiot ekonomiczny następujące role: 1 Podmiot kształtujący ustrój gospodarczy 2 Podmiot własności , a więc prowadzący samodzielną działalność na zasadach w pełni rynkowych lub pozarynkowych 3 Podmiot ekonom. prowadzący politykę gosp. , a wiec wpływający na zachowanie się innych podmiotów w celu realizacji określonych intencji i za pomocą określonych środków (instrumentów polityki gosp. szczególnie traktowanych w analizach instytucji finansowych). Należą zaś do nich takie jak : bank centralny, banki komercyjne; spółdzielcze, towarzystwa ubezpieczeniowe; inwestycyjne, fundusze powiernicze, giełdy pieniężne itd. Cechą wspólną podmiotów demokracji gospodarczej jest to że jako różnorodne organizacje polityczne, społeczne, wyznaniowe itp., reprezentują interesy ekonomiczne różnych środowisk i dążą do ich realizacji poprzez wywieranie swego wpływu na zachowanie się innych podmiotów i w związku z tym na prowadzenie przez nie działalności Uwzględnienie państwa jako podmiotu własności umożliwia też przedstawienie trójpodmiotowej struktury gosp. rynkowej w sposób następujący rysunek 3 Uwzględnienie roli państwa w analizie ekonom. czyni tę analizę z zasady makroekonomiczną, gdy zaś analiza zachowań gosp. domowego oraz przedsiębiorstw to tradycyjny i główny przedmiot zainteresowań mikroekonomii. Pojawienie się państwa w analizie ekonom. to również konieczność uwzględnienia istnienia i działalności sektora nierynkowego. Różni się on od rynkowego tym, że czynniki wytwórcze oraz produkty i usługi sprzedawane są na nim poniżej ceny kształtowanej przez rynek , albo nawet bez uwzględnienia tych cen. Można też zauważyć, że zasilanie przez państwo własnych podmiotów może się odbywać w sposób odbiegający od reguł rynkowych. 15. Pojęcie i czynniki kształtujące popyt: .Dla przeciętnego człowieka popyt to po prostu to co ludzie chcą. Ale dla ekonomisty pojęcie popytu ma dużo bardziej techniczne znaczenie.Popyt jest to odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi a ich ilością którą konsumenci są skłonni,są w stanie nabyć w danym odcinku czasu,przy założeniu,iż wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany.Przy założeniu że w normalnych warunkach zachodzi ujemna relacja między ceną ,a ilością towaru.Inaczej mówiąc jeśli cena danego dobra podnosi się,ilość sprzedana,ceteris paribus spadnie.I odwrotnie ,jeśli cena dobra spada ilość sprzedana rośnie.Popyt nie jest ilością ale relacją.Do określenia konkretnej ilości towaru ,która jest sprzedana przy konkretnej cenie używa się pojęcia „wielkości popytu”. Zakłada się że cena i wielkość popytu pozostają w ujemnej relacji względem siebie z dwóch powodów.Po pierwsze,gdy cena danego dobra obniża się to przy ceteris paribus siła nabywcza konsumentów rośnie .Więcej klijentów jest w stanie kupić dane dobra,a wielu nabędzie więcej rodzajów dóbr.Ponadto gdy cena dobra obniża się dobro to staje się względnie tańsze i konsumenci zastępują nim inne dobra.Chociaż cena jest ważną częścią definicji popytu,nie jest ona jedynym czynnikiem określającym ile danego dobra ludzie będą chcieli kupić.Może ona nie być nawet najważniejszym czynnikiem.Główne czynniki które wpływają na popyt określane są mianem determinant popytu.Zaliczamy do nich następujące: -gusty lub preferencje konsumentów, -ceny innych dóbr, -dochody konsumentów, -liczba konsumentów, oczekiwania dotyczące przyszłych cen i dochodów 16. Pojęcie i czynniki kształtujące podaż: Przeciętny człowiek myśli o podaży jako o pewnej ilości dobra, którą producenci są skłonni sprzedać. Ale dla ekonomistów podaż oznacza zupełnie coś innego. Podaż to złożona relacja między ilością dobra jaką producenci są skłonni oferować w danym odcinku czasu, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku są niezmienne. Ogólnie rzecz biorąc , w związku z tym, że koszty wytwarzania wykazują tendencję do wzrostu przy zwiększeniu produkcji założyć należy , że relacja ta ma charakter dodatni . Podobnie jak popyt, podaż nie jest określoną wielkością- określa się ją mianem wielkości podaży. Podaż jest bowiem relacją między ceną a ilością. Gdy cena danego dobra rośnie, producenci są skłonni oferować większą ilość towaru. Twierdzenie odwrotne jest również prawdziwa: gdy cena spada , spada również wielkość podaży. Ilość towaru, którą producenci będą oferować na rynku będą zależeć od ponoszonych przez nich kosztów produkcji. Oczywiście całkowity koszt produkcji wzrośnie gdy produkcja zostanie zwiększona, ponieważ dla zwiększonej produkcji zużyta będzie większa ilość zasobów. ale dodatkowy albo końcowy koszt wyprodukowania każdego dodatkowego wyrobu gotowego wskazuje również tendencję do powiększania się w miarę wzrostu produkcji. inaczej mówiąc wytworzenie kolejnych wyrobów gotowych jest droższe od poprzedniego. firmy nie zwiększą swojej produkcji o ile nie będą mogły pokryć zwiększonych kosztów jednostkowych wyższą ceną To jest przyczyną , dla której zakłada się , ze krzywa podaży będzie krzywą wznoszącą się w górę. Cokolwiek co oddziaływuje na koszty produkcji wpłynie na podaż i na krzywa podaży Takimi czynnikami określonymi determinantami podaży są: zmiany produktywności wywołane zmianą technologii produkcji zmiany opłacalności produkcji innych dóbr zmiany rzadkości różnych zasobów produkcji. 17. Instytucje finansowe: działają na rynku kapitału finansowego. Prowadzą rozmaite transakcje rynkowe. Znaczenie tego typu rynku dla funkcjonowania mechanizmu rynkowego gospodarki jako całości jest na tyle istotne że staje się powodem szczególnego traktowania w analizach technicznych instytucji finansowych. Wśród instytucji finansowych wyróżniamy takie jak centralny bank emisyjny , banki komercyjne , banki inwestycyjne kasy oszczędnościowo-pożyczkowe towarzystwa ubezpieczeniowe fundusze emerytalne towarzystwa inwestycyjne giełdy pieniężne firmy brokerskie i dealerskie. Przedmiotem transakcji tych instytucji jest wypożyczenie lub sprzedaż kapitału występującego w postaci finansowej. Instytucje finansowe odgrywają ogromną rolę we współczesnej gospodarce rynkowej , bowiem obsługują one większość transakcji zarówno na rynku czynników wytwórczych jak i na rynku produktów i usług. np. wypłacanie wynagrodzeń pracownikom , czy zakup towarów konsumpcyjnych dokonuje się w dużej części bezgotówkowo, czyli poprzez jedna z tych instytucji .Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo to pełnią one swoistą rolę ich kontrolerów finansowych poprzez ocenę ich kondycji ekonom. Lub wspomaganie ich rozwoju, ewentualnie doprowadzając do ich upadku (zaprzestanie udzielania kredytu ). W wielo podmiotowej strukturze gosp. Przepływy jakie dokonywały się pomiędzy instytucjami finansowymi a innymi podmiotami ograniczałyby się prawie całkowicie do strumieni finansowych. Strumienie odnoszące się do siły roboczej ,ziemi oraz produktów i usług byłby znikome .Duża część wszystkich przepływów w gosp. dokonuje się między różnymi instytucjami finansowymi np. zakup rozprowadzonych przez banki inwestycyjne oraz firmy dealerskie i brokerskie papierów wartościowych przez tak zwanych instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne oraz fundusze emerytalne) Instytucje finansowe (poza bankiem centralnym) można by traktować jako przedsiębiorstwa ze względu na cel do jakiego dążą. Działają one jednak na rynku finansowym i tym nie różnią się od owych przedsiębiorstw które w dużej mierze działają na rynku produktów i usług Jeżeli natomiast chodzi o bank centralny to zaliczany jest on do instytucji władzy gosp. Tak więc jest on przypadkiem wspólnym dla instytucji finansowych i władzy gosp. (państwo). 18. Podmioty demokracji gospodarczej - ich cechy, rodzaje i znaczenie w gospodarce rynkowej: Podmioty demokracji gospodarczej - to różnorodne organizacje społeczno - polityczne, wyznaniowe itp. reprezentujące interesy ekonomiczne różnych środowisk i dążą do ich realizacji przez wywieranie swego wpływu na zachowanie się innych podmiotów ekonomicznych i w związku z prowadzoną przez te podmioty działalnością gospodarczą. Należą tutaj: partie polityczne, związki zawodowe i związki pracowników, związki konsumentów, ekologiczne i wyznaniowe, izby przemysłowe, izby handlowe. Główną cechą podmiotów demokracji gospodarczej jest wywieranie nacisku na inne podmioty w celu podjęcia względnie zaprzestania pewnych czynności gospodarczych lub prawodawczych ( w zakresie dotyczącym gospodarki ). Wyrażają one interesy pewnych środowisk społecznych w kwestiach ekonomicznych i dążą do lepszej ich realizacji. Formy nacisku mogą być różne, w zależności od tego czyje interesy dany podmiot reprezentuje i na kogo wywierany jest wpływ. Wyróżniamy gwałtowne formy nacisku: strajk, demonstracja, bojkot oraz formy pokojowe: petycje, negocjacje, inicjatywy ustawodawcze i inne. W wielopodmiotowej strukturze gospodarki rynkowej mogą występować właśnie podmioty demokracji gospodarczej, które ze względu na swoją specyfikę nie odgrywają tutaj znaczącej roli. Praktycznie jednak podmiotów demokracji gospodarczej nie można przedstawić w związkach z pozostałymi typami ( przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, władze gospodarcze, instytucje finansowe ) posługując się strumieniami finansowymi i rzeczowymi. Podmioty demokracji gospodarczej nie działają właściwie, ani na rynku czynników wytwórczych, ani też na rynku produktów, natomiast w sektorze nierynkowym działają one jedynie wyjątkowo i w wąskim zakresie. Tak więc podmioty demokracji gospodarczej mają ograniczony zakres działania w wielopodmiotowej strukturze gospodarki rynkowej. Mogą jedynie wywierać pewien wpływ na inne podmioty i za ich pośrednictwem może dojść do zmiany relacji gospodarczych występujących między różnymi podmiotami ekonomicznymi (zarówno w sferze strumieni finansowych jak i rzeczowych). 19. Pojęcie równowagi i nierównowagi gospodarczej w ujęciu mikro i makro ekonomicznym: Równowaga na rynku danego dobra istnieje gdy popyt na dane dobro, przy określonym poziomie ceny równy jest podaży danego dobra .Istnienie równowagi często w danym czasie i danym terytorium kraju warunkuje też występowanie równowagi globalnej. Z globalną równowaga mamy do czynienia, gdy wielkość globalnego popytu efektywnego równa się podaży globalnej, przy uwzględnieniu przeciętnego poziomu cen .Przez przeciętny poziom cen mamy na uwadze średnią ważoną cen tych dóbr i usług. Równowaga w takim ujęciu traktowana jest jako stan idealny . Pojęcie równowagi globalnej w sensie operacyjnym (bardziej zbliżonym do rzeczywistości), zakłada natomiast istnienie równowagi cząstkowej przynajmniej na części rynków i to na rynkach o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania gospodarki jako całości. Równowaga gosp. Rozumiana jako proces wzajemnych dostosować między popytem a podażą może być pojmowana i analizowana jako stan zaistniały i odnoszący się do pewnego okresu czasu w przeszłości (równowaga expose) lub do okresu w przyszłości tj. przed rozpoczęciem określonego procesu gosp. , który dopiero nastąpi (exante).Przeciwieństwem równowagi w gospodarce jest stan jej niezrównoważenia, którą możemy określić mianem nierównowagi popytowej lub podażowej Stan globalnego zrównoważenia i nierównowagi w gosp. Można przedstawić następująco (RYSUNEK) Każdemu poziomowi ceny odpowiada tutaj jakiś poziom popytu i podaży, ale tylko cenie równowagi OR odpowiada równowaga globalna popytu i podaży. Nadwyżka podaży o rozmiarach BC wystąpi natomiast przy poziomie cen ON. Nadwyżka tego typu a więc jako część dóbr i usług, których w danym czasie nie można sprzedać i których wielkość utrzymuje się na dość dużym poziomie oznacza występowanie nierównowagi potażowej Jej przejawem mogą być rosnące zapasy produkowanych dóbr i usług oraz niewykorzystane moce wytwórcze z powodu niewystarczającego popytu. Występowanie nierown. Podażowej jest też zjawiskiem trwale zwiazanym z gosp. Rynkową, ale występującym z rożnym natężeniem(w czasie i przestrzeni). Z gosp. Centralnie sterowaną zwązana jest nierownowaga typu popytowego, którą w odniesieniu do dóbr konsumpcyjnych i w ujęciu graficznym można przedstawić RYSUNEK O ile tez a co wynika rysunku przebieg krzywej popytu (D) jest podobny do przebiegu tej krzywej w gosp.rynk. o tyle osobliwością jest przebieg krzywej podaży (S) . Podaż nie reaguje wyraźniej na zmiany w kształtowaniu się cen i utrzymuje się na poziomie zbliżonym do (OC). Jeśli bowiem przedsiębiorstwo w gosp. Centralnie sterow. Kieruje się w swoim działaniu dyrektywami gosp. To wówczas to te dyrektywy a nie ceny odgrywają pierwszorzędną rolę. Znacznie bardziej skomplikowana jest sytuacja w zależnościach między podażą -cenapopytem na rynku dóbr inwestycyjnych, gdzie oprócz wspomnianych dyrektyw, kształtujących podaż, dużą rolę spełniają rozdzielniki i limity, w określaniu popytu, oraz administrowane ceny. 20. Podstawowe typy i rodzaje dostosowań rynkowych: Wśród wielu dostosowań rynkowych wyróżnić można zwłaszcza 2 typy oraz 2 ich rodzaje: 1)adaptacja podaży do popytu /produkty gonią w ślad za potrzebami odbiorców/ 2)adaptacja popytu do podaży Podstawowy i najpowszechniejszy typ dostosowania rynkowego to adaptacja podaży do popytu .Inaczej to jeszcze sytuacja w której inicjatywa należy do kupującego (nabywcy) i w związku z którą zachodzą zależności rodzajowe o charakterze popytowo- cenowym oraz podażowym (ilościowym). Adaptacja popytu do podaży to inaczej jeszcze kształtowanie popytu przez podaż,a więc sytuacja w której stroną aktywniejszą jest sprzedający(dostawca) a usiłujący wywołać swoją ofertą podażową adaptatywne zmiany w popycie poprzez wywołanie w następstwie dostosowań cenowo-popytowych i podażowych (ilościowych).Sytuacja tego typu ma związek zwykle z wprowadzeniem na rynek towarów gotowych (w sensie typu) bądź też wyrobów udoskonalonych, a więc odmiennych jakościowo. Występowanie w działaniach mechanizmu rynkowego różnego rodzaju typów dostosowań oznacza też że mechanizm rynkowy działa i spełnia swoje podstawowe funkcje. Bezpośrednim odzwierciedleniem procesów przystosowawczych zachodzących na różnego rodzaju rynkach jest kształtowanie się dóbr i procesów finalnych a także materialnych i ludzkich zasobów służących ich wytworzeniu (płac, stóp procentowych, kursów akcji, obligacji itp.) W aspekcie bieżącym i w skali gospodarki działanie mechanizmu rynkowego przez określone dostosowania prowadzi też do kształtowania prawdziwych relacji makroproporcji między globalnym popytem a globalną podażą przy danym ogólnym poziomie ceny. W aspekcie długookresowym mechanizm rynkowy prowadzi także wskutek ujawnienia się bieżących niedostosowań między popytem a podażą do podejmowania decyzji także o nowych kierunkach i strukturze produkcji o zmianach w zakresie ilościowym i jakościowym. Mechanizm rynkowy, jako regulator poziomu struktury produkcji w okresie długim decyduje O podejmowaniu decyzji alokacyjnych związanych z pozyskaniem i rozmieszczeniem zasobów i kapitałowych materiałow ludzkich. Uniwersalny mechanizm działania rynkowego polega głównie na tym,że wskutek jego działania na bieżąco kształtuje się poziom i struktura produkcji jak i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych poszczególne podmioty w gospodarce stale podejmują decyzje o charakterze produkcyjnym i konsumpcyjnym a także w ujęciu długim i inwestycyjnym. Rezultatem tych decyzji jest w ujęciu krótkookresowym wielkość dochodu narodowego produktu społecznego i makroproporcje podziału tych wielkości, związane z zaspokajaniem potrzeb bieżących i przyszłych. W ujęciu długookresowym działanie mechanizmów decyduje nie tylko o rozmiarach tych wielkości i ich strukturze i stopniu zrównoważenia gospodarki, ale też o długookresowej stopie wzrostu gospodarczego i równowadze gospodarczej w ujęciu dynamicznym. Trzeba zauważyć tu występujące zakłócenia i ograniczenia w drastycznym i ciągłym przebiegu procesów dostosowawczych prowadząc do zakłóceń w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego, znajdują swoje odbicie w niedostosowaniach rynkowych a więc takich przejawach jak: -występowanie nierównowagi gospodarczej -zmianach jej natężenia w czasie -niezrównoważonym przebiegu wzrostu gospodarczego 21. Adaptacja popytu do podaży jako typ dostosowania rynkowego: W momencie kiedy producent wchodzi dopiero na rynek z wyrobem nowym lub udoskonalonym popyt na ten wyrób musi być więc dopiero przez producenta kreowany. Producent na etapie samego projektowania staje przed wyborem dotyczącym w prowadzonym rachunku ekonomicznym takich m.in. kwestii jak: właściwości użytkowe nowego lub udoskonalonego wyrobu, metod wytwarzania docelowej wielkości podaży itp. Wyroby w powyższych płaszczyznach poprzedzać muszą jakieś wyobrażenia o popycie potencjalnych odbiorców i orientacyjnej cenie, a także przewidywania co do możliwych korzyści dochodowych. Przeprowadzany przez producenta rachunek wytwarzania i wprowadzania na rynek nowego lub udoskonalonego produktu brać w rezultacie musi również pod uwagę przewidywane kształtowanie się zależności dostosowawczych o charakterze zarówno popytowo- cenowym, jak i ilościowym. Prognozowanie tych zależności znajdować może swoje oparcie w znajomości dostosowań rzeczywiście występujących w obrocie wyrobami uznanymi za pokrewne lub zbliżone. Zależności dostosowawcze typu „ adaptacji popytu do podaży „ są przewidywane dla popytu faktycznie dotąd nie występującego. W procesie wytwarzania nowego wyrobu i jego promowania na rynek, istotne znaczenie mają też zwrotne sprzężenia popytowo- podażowe. Sprzężenia, w których producent jest wprawdzie stroną bardziej aktywną ( kształtującą popyt ), ale też i stale zwrócony „twarzą „ do odbiorców i reagujący ceną i podażą na płynące od nich sygnały popytowe. Do funkcjonowania tych dostosowań musi istnieć rynek kapitałowy. Producenci mogą bowiem po prostu jeszcze nie posiadać w ogóle środków do uruchomienia własnej produkcji bądź posiadać je w stopniu niewystarczającym. 22. Adaptacja podaż do popytu jako podstawowy typ dostosowania rynkowego: W sferze dóbr finalnych dostosowania te wykazują ostatecznie tendencje do takiego kształtowania się proporcji między zasobami w alternatywnych zastosowaniach, że ceny dóbr finalnych zapewniające ciągłość obrotu tymi dobrami, umożliwiają osiąganie zysku naturalnego. W takich warunkach odbiorca posiada możliwość łatwego zakupu pożądanych dóbr , a dostawca nie ma powodu do realokacji zasobów. Te ostatnie zostały rozdysponowane w proporcjach przystosowujących strukturę i poziom podaży finalnej do finalnego popytu. Ogólniej mówiąc adaptacja podaży do popytu jest to sytuacja dostosowania, w której inicjatywa należy do kupującego i uruchamiany jest ciąg zależności popytowo- cenowych i podażowych. Dostosowania popytowo- cenowe, ujawniając zmiany w popycie na dobra finalne sygnalizują narastanie dysproporcji w alokacji zasobów materialnych i ludzkich. Realokacja tych zasobów, dokonująca się w ramach dostosowań ilościowych, umożliwia z kolei odpowiednie do zmian zachodzących w popycie przestawienia w podaż dóbr finalnych. Oba rodzaje dostosowań zachodzą w okresach krótkich i długich . W przypadku pierwszym gdy chodzi o przystosowania popytowo- cenowe , zmiany w popycie bieżącym ujawniają ewentualne dysproporcje alokacyjne i zachęcają do krótkookresowych przestawień podaży. W okresie długim, możliwość wystąpienia dysproporcji alokacyjnych sygnalizują zmiany popytu (ceny)przewidywanego .Ich uwzględnienie skłania do przedstawień podaży w ujęciu długookresowym. W okresie krótkim dostosowań ilościowych angażują owe zasoby przenośne (część siły roboczej, surowce, materiały ).I prowadzą do przedstawień podaży w ramach istniejących zdolności produkcyjnych. W okresie długim natomiast mogą być już także angażowane zasoby nieprzenośne z punktu widzenia okresów krótkich(część siły roboczej maszyn, urządzeń, budynki),dzięki czemu możliwe stają się zmiany inwestycyjne w sferze dóbr finalnych. Warunkiem dostosowań cenowo-popytowych jest odpowiednia elastyczność cen, a dostosowań ilościowych -przenośność zasobów. W sferze zasobów ludzkich i materialnych, dostosowania popytowo- cenowe obok umożliwienia tym zasobom odpowiedniej przenośności przy wytwarzaniu dóbr finalnych ujawniają także ewentualne dysproporcje w alokacjach jednych zasobów służących do odtwarzania innych. Sygnalizują też możliwe dysproporcje w alokacjach zasobów pieniężnych powstające wskutek zmian popytu na określone zasoby. W okresie krótkim zachodzi tu o dysproporcje zaistniałe a w długim przewidywane. Realokację zasobów służących do odtwarzania innych a dalej i zasobów pieniężnych, prowadząca do przestawień w podaży w ślad za zmianami popytu ,wywołują dostosowania ilościowe. Decydujące znaczenie posiada tu zwłaszcza przenośność środków pieniężnych w ujęciu tak podmiotowym jak i przedmiotowym. Od strony technicznej zapewnia ją płynny charakter pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego. Od strony ekonomicznej-swoboda dysponowania pieniądzem oraz dostosowania popytowo- cenowe w sferze pieniężnej. Na rynku kapitału dokonywane są transakcje długo i krótko terminowe. Rynek ten dzieli się na: lokacyjno- kredytowy i tytułów własności(papierów wartościowych).Istnienie tych rynków umożliwia podmiotom gospodarczym dokonywanie wyboru w zakresie podziału nadwyżki i stosownie do posiadanych preferencji czasowych. Na rynku kapitałowym zbierają się w ostateczności nie wydane środki pieniężne(oszczędności Kierowane są one do tych zastosowań produkcyjnych ,które rokują najwyższe możliwe korzyści mikroekonomiczne przy danym stopniu ryzyka rynek kapitałowy stwarza więc z jednej strony możliwości ujawniania się podaży oszczędności o popytu na nie ,a z drugiej może bezpośrednio wpływać(poprzez stopę procentową i kurs akcji). Na dostosowania ilościowe w sferze zasobów i dóbr finalnych . Dostosowania ilościowe na rynku dóbr finalnych zależą w ostatecznym przypadku od ekonomicznej przenośności zasobów pieniężnych między podmiotami i zastosowaniami. Warunkiem tej przenośności jest wolny i ciągły obrót zasobami niepieniężnymi . Środki pieniężne bowiem aby mogły być wykorzystane do poszczególnych zastosowań znajdować muszą swoje” pokrycie w istniejących zasobach ludzkich i materialnych”. 23. Mikro- i makroekonomiczne przejawy i następstwa działania mechanizmu rynkowego: Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego ma swoją wewnętrzną logikę i naturalną kolejność. Wszystkie „dźwignie” i „momenty” jego „obrotu” są podporządkowane elementarnej transakcji kupna - sprzedaży dobra finalnego. Jest to transakcja najbardziej widoczna w życiu gospodarczym chociaż bynajmniej nie jedyna. Transakcje te są związane w szczególności z zasobami służącymi do produkcji dóbr finalnych, a mianowicie: zasobami ludzkimi ( siłą roboczą ) i materialnymi ( surowce, materiały, urządzenia, maszyny, budynki ) oraz pieniężnymi ( kapitałowymi ). Na mechanizm rynkowy jako na ograniczoną całość składają się bowiem różnego rodzaju transakcje zarazem wzajemnie się warunkujące i ściśle ze sobą powiązane. Ograniczanie czy „blokowanie” transakcji dokonywanych na jednych rynkach prowadzi do przemieszczania „trudności” w ich zawieraniu na inne. We wzajemnym uzależnianiu rynków uwidacznia się też integralny charakter działania mechanizmu rynkowego. Uniwersalny i makroekonomiczny aspekt działania tego mechanizmu polega z kolei głównie na tym, że w skutek jego działania kształtują się - na bieżąco - zarówno poziom, struktura produkcji jak i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych, poszczególne podmioty gospodarcze stale bowiem podejmują decyzje produkcyjno - inwestycyjno - konsumpcyjne. Rezultat tych decyzji określa - w ujęciu krótkookresowym wielkość produktu społecznego i makroproporcje jego podziału, w ujęciu długookresowym natomiast - decyduje o stopie gospodarczego wzrostu. 24. Czym jest ustrój gosp.: Ustrój gosp. / system ekonom. / to normy i reguły prawne, które przesądzają komu i jakie przysługują prawa do posiadania dóbr gosp. Oraz kto i jakie może lub musi wykonać czynności. Prawo określa, że pod. gosp. może być legalnym właścicielem dóbr i korzystać z praw własnościowych. Sytuacja pod. gosp. Zmienia się gdy zmienia się ilość dóbr w jego posiadaniu. Czynność gosp. To działanie lub jego zaniechanie , powodujące zmianę sytuacji gosp. / zapobiega zmianie /. U.G. są różne co wynika z różnorodności ukierunkowań prawnych w zakresie ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr oraz wykonywania czynności gosp., nakazów dot. wykonywania czynności im więcej takowych , tym mniej wolności/ i na odwrót/ U.G. różnią się zatem zakresami wolności. Przepisy stanowiące ustrój gospodarczy mają zwykle charakter generalny wskazuje więc określony typ podmiotów Podział: 1.liberalne 2.etatystyczne 25. Cechy różnicujące ustroje gospodarcze: Różnice pomiędzy ustrojami gospodarczymi wynikają z różnorodności uregulowań prawnych w zakresie: ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr i wykonywania czynności gospodarczych oraz nakazów dotyczących posiadania i wykonywania tych czynności. Im więcej zakazów i nakazów, tym mniej wolności gospodarczej i na odwrót- im mniej zakazów i nakazów, tym więcej wolności gospodarczej. Wobec powyższego można powiedzieć, że ustroje różnią się zakresami wolności gospodarczej. Obok zakazów i nakazów stanowionych przez władzę odpowiednimi normami prawnymi w sposób bezpośredni i jednoznaczny można wymienić takie czynniki różnicujące ustroje gospodarcze, które stają się obowiązującymi w sposób pośredni. Ponadto prawa jak i czynności gospodarcze mogą mieć różne znaczenie. Niemożliwe jest uporządkowanie ich wagi, dlatego też państwa w różnoraki sposób hierarchizują je w określone grupy, klasy czy według znaczenia, rezultatem czego jest zróżnicowanie ustrojów gospodarczych. 26. Ustroje liberalne: główna teza tego ustroju to, że gospodarka funkcjonuje tym lepiej i tym lepiej mają obywatele danego kraju im więcej mają wolności gospodarczej .Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki w której ilość czynności gospodarczych zastrzeżona wyłącznie dla państwa jest wysoce ograniczona. Z kolei ustrój jest bardziej z etatyzowany a gospodarka bardziej etatystyczna im więcej czynności gosp. jest w niej zastrzeżona dla instytucji państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych. Przez czynność zastrzeżona dla państwa rozumie się takie, które są zakazane określonymi przepisami prawa i nie może wykonywać nikt oprócz instytucji państwowych. W historii nie zdarzyło się aby istniał ustrój całkowicie liberalny lub całkowicie etatystyczny Nawet w gospodarkach najbardziej etatyzowanych pozostawiano obywatelom pewien margines swobody gospodarczej Np. obowiązek pracy w Polsce lata 80. Nakaz pracy nie był równoznaczny z wykorzystaniem czynności zastrzeżonych przez państwo i z tego powodu liczba działań objętych nakazem była większa od ilości działań zastrzeżonych. 27. Omów relacje między gospodarkami: liberalną i etatystyczną, centralnie zarządzaną i rynkową: W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak również w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych rozdzielników oraz limitów w danym państwie. Z gospodarką centralnie zarządzaną mamy również do czynienia wtedy gdy w państwowych jednostkach gospodarczych zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien szczególny rodzaj zakazu. Jednym z podstawowych rodzajów zakazów (nakazów) jest tzw. dyrektywa gospodarcza. Nakłada ona na państwową jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę i sposobem przez tę władzę określonym (ustrój zetatyzowany). Np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji (z wyjątkiem pracy) wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców, a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach czy też normatywach zużycia, bądź też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, czy też zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw przydziałów limitów i innych tego typu zakazów i nakazów obowiązujących przedsiębiorstwa państwowe jest na tyle istotna że przesądza o sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw a w rezultacie całej gospodarki. Systemowi tych zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gosp. Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzanej. Przejście od ustroju etatystycznego, ale zarazem po części rynkowego staje się możliwe wraz z likwidowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych. Gospodarka rynkowa to taka gospodarka, w której miejsce koordynacji o charakterze nakazowo rozdzielczym, czyli głównie pionowej koordynacji działalności różnych przedsiębiorstw, powraca ponownie więź ekonomiczna między przedsiębiorstwami typu poziomego i rynkowego. Przedsiębiorstwa w swej działalności kierują się maksymalizacją zysku, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, ceny etc. Ustrój rynkowy to ustrój w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo- podażowych, zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonom. W drodze zawierania transakcji rynkowych. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową można przedstawić za pomocą schematu : Z tego schematu wynika że każdą gospodarkę liberalną można uważać za rynkową (lecz nie odwrotnie) a każdą centralnie zarządzaną za etatystyczną (lecz nie odwrotnie). 28. Kryteria różnicowania klasowych ustrojów gospodarczych: Ustroje klasowe występują wówczas, gdy część ludności wyróżniona z tytułu nacji, pochodzenia etnicznego, przynależności narodowościowej, religii i innych czynników o charakterze społeczno politycznym objęta jest większą(mniejszą) ilością zakazów(nakazów) odnoszących się do tej części, niż do pozostałej części społeczeństwa; stan taki jest równoznaczny z upośledzeniem jednej klasy(mniej wolności) w stosunku do drugiej klasy(więcej wolności); pierwsza jest klasą wyzyskiwaną(nie posiadającą czynników produkcji i zatrudnianą przez klasę posiadaczy), druga- klasą posiadaczy(posiadającą czynniki produkcji). Ustroje bezklasowe występują wówczas, gdy żadna z grup(części) społeczeństwa nie jest upośledzona względem innych grup(części) społeczeństwa; innymi słowy żadna z części społeczeństwa nie jest wyróżniana i bardziej uprzywilejowana(pod względem wolności gospodarczej i praw ekonomicznych). Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z prawami do posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): która grupa jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania. 29.Stopniowalność socjalistycznego: własności w warunkach ustroju kapitalistycznego i Właścicielami dóbr gospodarczych mogą być różne podmioty ekonomiczne- szczególne znaczenie ma kwestia czy właścicielem większości dóbr jest państwo czy inne podmioty gospodarcze. Uprawnienia są w pewien sposób ograniczone w sensie ekonomicznym i prawnym, przy czym nie muszą one być jednoznacznie ujęte. Dla właścicieli decydujące znaczenie ma następująca grupa uprawnień: - prawo do sprzedaży danego dobra, bądź jego nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej(np. w testamencie) - prawo do użytkowania w granicach charakterystycznych własności dobro gospodarczego - prawo do prowadzenia przy użyciu danego dobra gospodarczego działalności gospodarczej przynoszącej właścicielowi zysk Kapitalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest(lub może być) na mocy prawa własnością prywatną, przy czym obejmuje 1 i 3 grupę uprawnień. Socjalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwową lub nawet prywatną, ale ograniczoną do 1 grupy uprawnień. Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): kto jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania. 30. Pojęcie i rachunek dochodu narodowego: Pojęcie i rachunek dochodu narodowego oparte są na marksistowskiej koncepcji teorii własności zakładającej , że jedynym czynnikiem wartościowo-twórczym jest praca- tzw. produkcja. Podstawowe założenia metodologii służąca za podstawę rachunku liczenia dochodu narodowego( tzw. MPS-Material Product System ) można przedstawić w następujący sposób: 1. Na dochód narodowy w danym roku składa się wartość wytworzonych, a nie zużytych w produkcji, dóbr materialnych, czyli bliżej mówiąc - jest to wartość wytworzonych nie zużytych dóbr materialnych w ciągu roku i w danym kraju. 2.Nowowytworzona wartość , czyli wartość w.w. dóbr i usług materialnych jest rezultatem pracy ludności zatrudnionych w sferze produkcyjnej, czyli: przemysł, rolnictwo, budownictwo, łączność, handel. Ta nowowytworzona wartość składa się z dwóch podstawowych elementów: płac dla zatrudnionych i zysków dla przedsiębiorstw. Ludność zatrudniona w sferze produkcyjnej to ludność określana jako : GD1 a nie pracująca w tej sferze lub nie pracująca w ogóle- GD2 3.Nakłady materialne ponoszone przez działy produkcyjne dzielą się na bieżące i inwestycyjne. Nakłady materialne to użycie dóbr materialnych dokonuje się w każdej gałęzi .Jeśli na dany rok przemysł produkuje na określonym poziomie , nakłady poniesione przy tej okazji to nakłady bieżące .Inwestycje -b to nakłady poniesione na przyrost produkcji w przyszłych latach obejmująca inwestycje netto oraz nakłady ponoszone na odwożenie zużytego majątku ( inwestycje odtworzone ) . Inwestycja - jest to jakakolwiek lokata kapitału dokonana w celu jego powiększenia. Dochód narodowy netto jest wartością pracy , którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcji: Pw -przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy , R- rolnictwo ,T1 - transport, B - budownictwo, U1 usługi materialne, produkcyjne. Jest wartość pracy , którą ludność wydatkowała w gałęziach produkcji. Inaczej dochód narodowy netto to suma nowowytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej , która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac nie zysków przedsiębiorstwa . Jeśli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych środków trwałych otrzymamy dochód narodowy brutto. O ile też dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz z naturalnymi stratami w dochodzie wytworzonym możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym. 31. Dochód narodowy: w podejściu od strony nakładów -możemy zdefiniować jako dochód narodowy netto - jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw. Zgodnie z książką prof. Balickiego - „Makroekonomia” - dochód narodowy netto - jest wartością pracy, którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcyjnych oznaczonych jako : Pw- przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy, Pfprzemysł dóbr finalnych, R- rolnictwo, T- transport, Bu- budownictwo i U- usługi materialne, produkcyjne. Jeżeli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych (fizycznie lub moralnie) środków trwałych, a więc amortyzacji kapitału trwałego - otrzymamy dochód narodowy brutto. Amortyzacja to spadek wartości kapitału (maszyn, urządzeń, budynków, środków transportu) wywołany ich zużywaniem się w produkcji, a także tzw. zużyciem moralnym. Owy termin został stworzony do nazwania procesu, który biegnie niezależnie od faktu, czy kapitał trwały coś produkuje, czy też stoi bezczynnie. Te dwa procesy nazwano depreciation i oznacza to, że koszt wytworzenia dochodu narodowego to nie tylko zużycie surowców. Tak więc, jeśli łączną sumę amortyzacji, która zaszła w gałęziach produkcyjnych w ciągu roku dołączymy do dochodu narodowego netto, to wówczas otrzymamy wartość wytworzonego w tym roku dochodu narodowego brutto. Jeżeli dochód narodowy brutto sprowadzimy do licznika, a netto do mianownika, to takie zestawienie liczb daje nam wyobrażenie o rozmiarach majątku produkcyjnego zaangażowanego w wytwarzanie dochodu netto. Im ułamek jest mniejszy tym majątek jest gorzej wykorzystywany o ile dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz ewentualnymi stratami w dochodzie wytworzonym, to możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym jeżeli saldo jest ujemne (import >eksport) różnicę tę dodajemy do liczby charakteryzującej dochód narodowy netto (dochód narodowy netto = dochód narodowy wytworzony) otrzymując dochód narodowy podzielony - wówczas dochód narodowy podzielony > od dochodu narodowego wytworzonego. Jeżeli saldo jest dodatnie to odczytujemy je jako eksport >import, wówczas różnicę tę odejmujemy od dochodu narodowego podzielonego otrzymując dochód narodowy wytworzony. Wówczas dochód narodowy wytworzony >od dochodu narodowego podzielonego. W krajach gdzie występuje taki bilans handlowy występuje stała przewaga dochodu narodowego wytworzonego nad dochodem narodowym podzielonym. 32. Założenie rachunku produktu społecznego według metodologii SNA: Podstawowe założenia metodologii SNA wyprowadzone są z teorii wartości dowodząc że nowo wytworzone wartości to nie tylko nie tylko rezultat pracy ale również innych czynników produkcji (takich jak : praca, kapitał , ziemia . ) . Podstawowe założenia rachunku społecznego według metodologii SNA można przedstawić następująco : - jeżeli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę bądź jej rezultat tzn. że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne . Jeżeli są one komuś potrzebne tzn. iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu . Tak więc każda praca w ten czy inny sposób płatna winna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy . Założenie jest to typowe dla gospodarki rynkowej . - Inne zaś spojrzenie metodologii SNA dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji . Jeżeli są one wydzierżawione , wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności gospodarczej i jeśli jako takie przynoszą dochody z własności w postaci zysku , procentu , dywidend , czynszu , rent itp. To wówczas wielkości odpowiadająca tym dochodom traktowane są jako składniki produktu społecznego . Jeżeli chodzi o zyski to zauważmy że część z nich nie służąca zaspakajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy też współ właścicieli przedsiębiorstw a pozostająca jako wielkość powiększająca majątek tych przedsiębiorstw jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw i przyczyniająca się do 1powiększenia produktu społecznego. Jeżeli chodzi o posiadaczy domów mieszkalnych to oni również przyczyniają się 2do zwiększenia produktu społecznego poprzez uzyskiwanie określonych dochodów (np. dzierżawa , czynsz ) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom , jak również i z racji użytkowania ich przez samych siebie czyli jako właścicieli ( a więc w postaci pewnego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu . Jeżeli chodzi o podział ludności jaki miał miejsce w metodologii MPS tzn. na produkcyjną i nieprodukcyjną , to podział ten przestaje tu mieć jakiekolwiek znaczenie dlatego wyróżnia się tutaj ludność produktywną i nieproduktywną . Ta pierwsza wszyscy zatrudnieni jak i wszyscy ci , którzy otrzymują dochody z własności . Ci drudzy to niezatrudnieni , nie posiadający tego typu dochodów z własności , jednak wśród tej części ludności są również tacy , posiadają własne domy i mogliby je wynajmować , i właśnie w tym zakresie przyczyniają się również do zwiększenia produktu społecznego . 33. PS- Podejście od strony nakładów 1 Ąca 22 Ąca Podstawowe założenia metodologii SNA(System of National Accounts)wyprowadzone ssą najogólniej z teorii wartości dowodzącej, że nowo wytworzona wartość, to nie tylko rezultat pracy, ale innych czynników produkcji(praca ziemia, kapitał). W bardziej szczegółowym ujęciu podstawowe ujęcia można by przedstawić następująco: a)Jeśli ktoś pracuje zarobkowo(a więc sprzedaje usługę lub rezultaty)oznacza to, że jest to komuś potrzebne i jako produkt zweryfikowany powiększa wartość PS. Tak więc nie ma tu znaczenia miejsce zatrudnienia, czy wydatkowania pracy, ale to czy jej rezultat jest akceptowany przez odbiorców. b)Kolejne bardzo istotne założenie dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji. Jeśli są one zatem wydzierżawione, wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności podmiotów i jeśli jako takie przynoszą dochody zwłaszcza w postaci zysku, procentów, rent, dywidend, czynszu, etc., to wielkości te traktowane są jako składniki PS. W odniesieniu do zysków można zauważyć, że część z nich nie służące bezpośrednio zaspokajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy współwłaścicieli przedsiębiorstw, a pozostająca jako wielkość powiększająca ich majątek jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw przyczyniająca się zarazem do powiększania PS. Ponadto należy zauważyć, że posiadacze domów mieszkalnych także przyczyniają się do powiększania PS poprzez uzyskiwanie określonych dochodów(czynsz, dzierżawa) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom, jak również i z racji użytkowania przez samych siebie tj. jako właścicieli(a więc w postaci odpowiedniego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu). W świetle powyższych założeń podział ludności na produkcyjna i nieprodukcyjną w rozumieniu MPS przestaje też tu mieć jakiekolwiek znaczenie i jakkolwiek można tu wyróżnić ludność produktywną(G1) i nieproduktywną(G2).Ta pierwsza to wszyscy zatrudnieni(płacobiorcy),jak i wszyscy ci, którzy otrzymują dochody z racji własności. Ci drudzy to niezatrudnieni nie posiadający tego typu dochodów z własności. Jakkolwiek wśród tej części ludności są też tacy, którzy posiadają własne domy i mogliby je wynajmować, a stąd i też i tym tylko zakresie przyczyniają się do zwiększania PS. Uwzględniając powyższe założenia wykorzystany schemat tabeli przepływów wymaga też odpowiednich modyfikacji. W szczególności zauważmy, że wszystkie gałęzie stają się produktywne o ile tylko ponoszone w nich nakłady przyczyniają się do zwiększania produkcji produktów lub usług znajdujących akceptację i przynoszących dochody właścicielom czyników produkcji. Zauważmy też, że dochody te bez względu na tytuł ich uzyskania, a zaznaczone w tabeli, to będą dochody po opodatkowaniu. Część tych dochodów zaznaczona w rubrykach jako „Z” to zyski niepodzielone, a wiec ta część zysków, która pozostaje w przedsiębiorstwie. Amortyzacja symbolizowana jako „a”, to wielkość zużycia majątku zachodząca we wszystkich gałęziach, w tym także w gosp. dom. jako zużycie zajmowanych lub wynajmowanych mieszkań(domów). PS- Podejście od strony efektu finalnego Podejście od strony efektu finalnego za swój punkt widzenia przyjmuje to, że rezultatem działalności w danym roku i kraju są różnorodne dobra i usługi. Wśród nich część tylko zasługuje na miano finalnych tj. takich, których wartość zostaje rozliczona do wartości tworzącej dochód narodowy lub produkt społeczny. Dobro i usługa traktowane są przy tym jako finalne wówczas gdy w okresie dla którego liczony jest dochód lub produkt nie ulega dalszym przetworzeniom i przeznaczone są na spożycie lub inwestycje. Formalnym warunkiem wyodrębnienia spośród różnych dóbr i usług tych, które uważamy za finalne jest także uwzględnienie różnicy w stanie remanentów w produkcji istniejącej na początku i końcu danego roku obrachunkowego i występującej faktycznie jako produkcja niezakończona ,chociaż umownie i dla celów rozliczeniowych traktowane są też jako dobra finalne. Przy precyzyjnym i wspólnym podejściu do pojmowania produkcji finalnej, tak przy obliczaniu DN jak i PS należy zatem zauważyć, że w MPS uznawane są tylko te za finalne dobra materialne i usługi materialne, które powstały w sferze produkcji. Natomiast w myśl SNA do finalnych zaliczamy dobra i usługi o ile tylko odpowiadają przyjętemu ich pojmowaniu. W odniesieniu do PS za finalne rezultaty działalności przejawianej w gosp. dom.(G1 iG2) uznawane więc także będą rezultaty odpowiadające wartościom usług świadczonych(przez domy na rzecz ich właścicieli).Przyjmujemy także dla uproszczenia, że urząd podatkowy nie tworzy w ogóle produktu finalnego ponieważ podatki będą częścią produktu finalnego od razu w innych gałęziach. Biorąc pod uwagę wielkość PS od strony efektu stwierdzamy, że PS brutto to suma wartości wszystkich efektów finalnych gałęzi wyróżnionych w wykorzystanym schemacie tabeli przepływów powiększonych o wartość amortyzacji. Sumując efekty finalne uwzględniamy też saldo handlu zagranicznego. 34. Przyczyny różnicowania DN wytworzonego i podzielonego: Działalność związana z prowadzeniem handlu zagranicznego a sprowadzająca się do eksportu i importu, prowadzić może do zróżnicowania między wielkością tzw. dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego. Jest to m.in. Rezultat tego czy wartość eksportu jest większa od wartości importu(E>J), czy też import przewyższa eksport(E<J). Dodatnie saldo handlu zagranicznego(+S) to sytuacja gdy eksport jest większy od importu(a stąd też dochód podzielony jest mniejszy od wytworzonego) zaś deficyt bilansu handlowego z zagranicą(-s: saldo ujemne)występuje gdy wartość eksportu przewyższa import ,prowadzić może do sytuacji gdy dochód wytworzony jest większy od dochodu podzielonego. W krajach o dodatnim bilansie handlowym, czyli tam gdzie eksport przewyższa import dochód wytworzony jest stale wyższy od podzielonego. Dochód narodowy wytworzony to innymi słowy dochód narodowy netto, jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw. Jeżeli łączną sumę amortyzacji ,która zaszła w gałęziach produkcyjnych w ciągu roku dołączymy do dochodu narodowego netto -to wówczas otrzymamy wartość wytworzonego w tym roku dochodu narodowego brutto. Amortyzacja jest to z kolei spadek wartości kapitału (maszyn, budynków, środków trwałych, urządzeń, itp.)wywołany ich zużywaniem się w produkcji a także tzw. zużyciem moralnym(jest to proces, który biegnie niezależnie od faktu ,czy kapitał trwały coś produkuje, czy też stoi bezczynnie. Pyt: 35. W gospodarce krajów o gospodarce rynkowej, w których wykorzystywana jest metodologia SNA używane są różne miary zbliżone do kategorii produktu społecznego ( a pojmowanego też jako odpowiednik takich pojęć jak GNP - Gross National Product, NNP - Net Nationale Product ). W szczególności powszechnie używaną miarą ( wielkością makroekonomiczną ) jest tzw. produkt krajowy brutto ( PKB; Gross Domestic Product ). Jest to więc miara wielkości produkcji i w wytworzonej przez czynniki produkcji w danym kraju wyrażona w cenach bieżących rynkowych i bez rozróżnienia tego czy czynniki produkcji są własnością rodzimą, czy zagranicznego kapitału. GDP ( PKB ) nie uwzględnia dochodów obywateli danego kraju uzyskiwanych za granicą, chociaż uwzględnia dochody kapitału obcego w danym kraju. GNP uwzględnia dochody obywateli zarobione za granicą , ale nie uwzględnia dochodów obcych obywateli zarobionych w kraju. Inną jeszcze miarą jest tzw. produkt narodowy wg cen czynników produkcji ( NI ). NI różni się od NNP, tym że liczony jest w cenach czynników produkcji jakie otrzymali producenci krajowi za swoje dobra i usługi. Ceny te różnią się od rynkowych, użytych do obliczania NNP o 2 elementy: wysokość tzw. podatków pośrednich ( podatki płacone przez konsumentów, a nie uzyskiwane przez konsumentów ), wartość dopłat i substytutów otrzymywanych przez producenta, Ponadto stosowana jest również miara typu DPI różniąca się od NI, tym że przy jej obliczaniu wyłączone zostają z rachunku liczenia podatków, nierozliczone zyski, świadczenia socjalne. GNP (PKB ) - to suma wszystkich dochodów ludności produktywnej, zysków niepodzielonych pozostałych we wszystkich gałęziach, podatków zebranych i od gałęzi, usług świadczonych przez domy na rzecz ich właścicieli, amortyzacji całego funkcjonującego w gospodarce kapitału trwałego oraz salda bilansu handlu zagranicznego. NNP ( produkt społeczny netto ) to produkt społeczny brutto pomniejszony o amortyzację. Amortyzacja to wielkość zużycia majątku zachodząca we wszystkich gałęziach, w tym także w gospodarstwach domowych jako zużycie zajmowanych lub wynajmowanych mieszkań ( domów ). 36. Przedstaw podział DN według metodologii MPS: podział pojmowany jest jako proces w trakcie którego ma miejsce przemieszczanie się dóbr finalnych , a także pieniądz . Podział może być pojmowany jako stan zaistniały po zakończeniu tego procesu , a związanych bieżącym wykorzystaniem uzyskanego dochodu jak i odłożeniem jego części dla zaspokojenia potrzeb przyszłych . Podział dochodu , zarówno jako proces i jako stan ma swoją stronę wartościową jak i stronę rzeczową związaną z ostatecznym wykorzystaniem różnorodnych dóbr i usług przez różne podmioty ekonomiczne w ramach ich zakupu z posiadanych dochodów . W teorii gospodarki centralnie zarządzanej ( metodologia MPS ) podział rozumiany jako proces prowadzący do określonego stanu , rozpatrywany jest w 3 płaszczyznach : pierwsza faza to tzw. Podział pierwotny kreujący dochody pieniężne ( a dalej popyt) podmioty uczestniczące w jego tworzeniu i dokonujące się w miejscu jego powstania (sfera produkcji ) . Uczestnikami tego podziału są więc pracownicy sfery materialnej ( płace) i przedsiębiorstwa tej sfery (zyski) , Podział pierwotny - kształtujący dochody przedsiębiorstw i gospodarstw domowych sfery produkcji kształtujące tym samym wielkość dochodów podlegających dalszej redystrybucji . Podział wtórny to dalsze kształtowanie dochodów pracowników sfery nieprodukcyjnej i ludności niepracującej instytucji sfery nieprodukcyjnej , a także przedsiębiorstwa i pracownicy sfery produkcyjnej . Redystrybucja - to dokonywanie się za pośrednictwem budżetu państwa , który pozyskuje określone dochody ( zyski przedsiębiorstwa , podatki od przedsiębiorstw i ludności ) z jednej strony , a z drugiej po przez swoje wydatki ( płace dla pracowników sfery nieprodukcyjnej ) . Budżet kształtuje zatem dochody różnych podmiotów ekonomicznych , a nie tylko tych , które dochód narodowy tworzą . Poza redystrybucją podział dokonuje się także po przez akty kupna i sprzedaży usług nieprodukcyjnych . Podział pierwotny i wtórny pracodawców do ostatecznego ukształtowania się dochodów ludności , przedsiębiorstw , instytucji których to dochody spotykają się ostatecznie ze strumieniem dóbr finalnych ; Podział ostateczny ( tzw. Rzeczowy ) - to zatem ostateczne wykorzystanie w danym roku rozliczeń dóbr i usług materialnych po przez podmioty ekonomiczne na ich potrzeby bieżące i przyszłe. Tak więc dochód wytworzony brutto to zatem; Dnb = k +A+I , gdzie: k - jest to wartość konsumpcji (czyli potrzeby bieżące), A - inwestycje odtworzeniowe. I - inwestycje netto. 37 METODOLOGIA SNA System of National Accounts podstawowe założenia wyprowadzone są z teorii wartosci dowodzącej że nowowytwożona wartość to nie tylko rezultat pracy ale również innych czynników produkcji (praca kapitał ziemia) Podstawowe założenia rachunku produktu społecznego wg SNA można przedstawić następująco : 1 jeżeli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę bądż jej rezultaty tzn że jego praca bądż jej rezultaty są komuś potrzebne .Jeżeli są komuś potrzebne tzn iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Tak więc każda praca w ten czy inny sposób płatna winna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy. Założenie to jest typowe dla gosp rynkowej inne założenie SNA dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji .Jeżeli sa one wydzierżawione ,wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności gospodarczej i jeśli jako takie przynoszą dochody z własności w postaci zysku , procent dywident czynszu rent itp. to wówczas wielkości odpowiadające tym dochodom traktowane są jako składniki produktu społecznego. Jeżeli chodzi ozyski to zauważamy że część z nich nie służąca bezpośrednio zaspokojaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy też współwłaścicieli przedsiębiorstw a pozostające jako wielkość powiększająca majątek tych przedsiębiorstw jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw i przyczyniającą się do powiększania produktu społ Jeżeli dodać posiadaczy domów mieszkalnych to oni również przyczyniają się do zwiększania produktu społ poprzez uzyskiwanie określonych dochodów z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom jak również i z racji użytkowania jako właścicieli .Jeżeli chodzi o podział ludności jaki miał miejsce w metodologii MPS tzn na produkcyjną i nieprodukcyjną .Ta pierwsza to wszyscy zatrudnieni i ci którzy otrzymóją dochody z racji własności.Ci drudzy to niezatrudnieni nie posiadający tego typu dochodów z własności jednak wśród tej części ludności są również tacy którzy posiadają własne domy i mogliby je wynajmować i właśnie w tym zakresie przyczyniają się również do zwiększenia produktu społ. 38. Dochód narodowy jako miernik poziomu życia: Ponieważ produkt narodowy brutto znajduje zastosowanie jako miernik rozmiarów produkcji dóbr i usług w gospodarce, pożądane było by, aby rachunek PNB obejmował swym zasięgiem jak najszersze pole działania gosp. Jeśli od tradycyjnego PNB odjęlibyśmy wartość produktów zwiększającą uciążliwość życia i dodali byśmy wartość dochodów nie rejestrowanych nie przechodzących przez rynek otrzymalibyśmy zmodyfikowany PNB, który byłby bardziej precyzyjnym miernikiem produkcji dóbr i usług w gospodarce. Aby jednak PNB mógł się stać podstawą szacunku dobrobytu ekonom. W jakimś kraju trzeba wprowadzić istotną poprawkę. Źródłem zadowolenia ludzi są bowiem dobra i usługi, a także czas wolny. Wyobraźmy sobie, że w jednym kraju ludzie cenią sobie czas wolny wyżej niż mieszkańcy innego kraju. Przy innych czynnikach jednak ludzie w drugim kraju będą pracować dłużej i wytwarzać więcej dóbr i usług. Mierzone w tradycyjny sposób PNB będzie tu zatem wyższy niż w pierwszym kraju. Nie oznacza to jednak, że mieszkańcy pierwszego kraju osiągają mniejszy poziom zadowolenia. Decydują się poświęcić mniej czasu na pracę i ujawniają tym samym swoje preferencje. Wynika z nich iż dodatkowy czas wolny jest dla nich tak samo cenny, jak dodatkowe dobra i usługi, które można było by wytworzyć, gdyby wydłużyć czas pracy. W 1972r. James Tobin i Wiliam Nordawus opracowali koncepcję miernika który nazwali wskaźnikiem dobrobytu ekonom. netto(DEN). Koryguje on PNB przez odjęcie odeń plag, oddanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego. Wartość DEN jest większa od PNB, ale za to tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Wskaźnik DEN uświadamia nam iż PNB jest bardzo niedoskonałą miarą dobrobytu w społeczeństwie. Ponieważ regularne przeprowadzanie i opracowywanie miernikowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr i plag oraz systematyczna wycena wartości czasu wolnego byłyby bardzo kosztowne PNB pozostaje nadal najbardziej powszechnym stosowanym miernikiem działalności gosp., choć dalekim od ideału. PNB jest najlepszą z miar jaką dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji gosp. Wskaźnik DEN jest właśnie próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB tak aby stał się on bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju ponieważ systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe. W praktyce PNB pozostaje najszerzej stosowanym miernikiem sytuacji gosp. Kraju. 39. Wzrost gospodarczy: wzrost gospodarczy jest to zjawisko zrelatywizowane od czasu. jeżeli dochód narodowy (mps) lub produkt społeczny w toku tn jest większy niż w roku t1 w okresie t1.....tn dokonał się wzrost gospodarczy. Recesja- spadek produktu społecznego lub dochodu narodowego w wielkościach bezwzględnych obserwowany między rokiem t1 a rokiem tn to recesja gospodarcza. Brak wzrostu, ale także brak spadku to stagnacja. Przyrost produktu społecznego lub dochodu narodowego między okresem t 1......tn: „zmiana”Ytn-t1 = Ytn - Yt1 Y - dochód narodowy lub produkt społeczny; Yt1 - poziom tego wskaźnika w okresie t1; Ytn - poziom tego wskaźnika w okresie tn; „zmiana”Y - różnice między poziomami. Tempo wzrostu produktu społecznego lub dochodu narodowego jest ilorazem różnicy I poziomu wyjściowego: „zmiana”Ytn-t1 Yt1 Dla okresów recesji wielkość „zmiany”Y przybiera znak ujemny , a stagnacji charakteryzuje się zerową jej wartością. 40.Czynniki wzrostu gospodarczego: Intensywne - to rozwój gospodarczy w oparciu o ulepszenia jakościowe, np. zwiększenie wydajności pracy, efektywne wykorzystanie czasu pracy. Ekstensywne - to wzrost gospodarczy w oparciu o czynniki ilościowe, np. zwiększenie zatrudnienia, zwiększenie czasu pracy, zwiększenie majątku produkcyjnego. Czynniki wzrostu gospodarczego to te czynniki, które powodują wzrost dochodu narodowego. W podejściu zbliżonym do klasycznego sprowadzane są one do 3 podstawowych: pracy, ziemi i kapitału. Pod pojęciem samych czynników produkcyjnych rozumie się zwykle te zasoby, które przenoszą swoją wartość na wytwarzane dobra i wymagają nakładów materialnych na ich odtworzenie. Czynniki produkcji stają się czynnikami wzrostu, gdy zostają wykorzystane w procesie produkcji w takim stopniu, w jakim przyczyniają się do zmian ekonomicznych o wzroście tym świadczących. Przy wpływie poszczególnych czynników bądź ich zespołów na wzrost gospodarczy uwzględnia się zasady zarówno wielkości nakładów danych czynników, jak i ich relacje efektywnościowe, związane z wykorzystaniem danych nakładów. Modele wzrostu gospodarczego: Występują one najczęściej jako modele matematyczne. Z formalnego punktu widzenia są one systemami złożonymi z wyrażeń o relacji matematycznej. W sensie merytorycznych treści przedstawiają określony zespół warunków i założeń między dochodem-produktem a czynnikami produkcji. Podstawową relacją każdego modelu jest tzw. Funkcja produkcji, czyli funkcja, której zmienną objaśnianą jest wielkość produktu, a zmiennymi objaśniającymi są wielkości czynników produkcji oraz miary ich efektywności. Modele różnią się między sobą stopniem bezpośredniego uwzględniania liczebności czynników oraz funkcję produkcji. Najbardziej zagregowane modele, a więc traktujące produkt-dochód jako jednorodną całość to jednosektorowe modele, zaś dwu i wielosektorowe uwzględniają podział na działy i działenki. Biorąc pod uwagę ilość czynników produkcji uwzględnianych przez funkcję produkcji są modele 1, 2 i wieloczynnikowe. Jednosektorowe jednoczynnikowe(funkcyjne) zależności między dochodem-produktem a rozpatrywanymi z osobna zmiennymi reprezentującymi czynniki: osobowy - pracy i rzeczowy i majątku. 41. Model jednoczynnikowy: Model jednoczynnikowy występuje wtedy, gdy rośnie liczba ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu dochodu narodowego lub produktu społecznego ( o ile wydajność pracy utrzymuje się na nie niższym niż poprzednio, a zatem na tym samym lub wyższym poziomie) oraz jeśli rośnie przeciętna wydajność(o ile liczba zatrudnionej ludności przynajmniej nie maleje) Zależność wzrostu od od zmian zatrudnienia i wydajności: „zmiana”Y\Y = „zmiana”Z\z + „zmiana”W\w + „zmiana”Z\Z * „zmiana”W\W W- wydajność pracy; „zmiana”W- przyrost wydajności między okresami porównywanymi; Z- zatrudnienie ludności wytwarzającej produkt społeczny lub dochód narodowy; „zmiana”Z- przyrost zatrudnienia między okresami porównywanymi. Liczby po obu stronach są jednakowe co do wartości. Formuła ta opisuje sytuację wzrostu zachodzącego przy rosnącym zatrudnieniu a malejącej wydajności oraz sytuację odwrotną. Opisuje ona także okresy stagnacji i recesji. Stagnacja może zajść wtedy, gdy „zmiana”Z=0 oraz „zmiana”W=0, a także wówczas, gdy spadek jednego ze składników sumy jest jedynie rekompensowany wzrostem drugiego. W przypadku recesji oba składniki są ujemne lub spadek jednego nie jest rekonpensowany wzrostem drugiego. Iloczyn „zmiana”Z\Z* „zmiana”W\W nie odgrywa praktycznej roli, gdy objęte wielkości nie są wysokie. Gdy są duże, jego znaczenie rośnie. Model ten zwany jest jednoczynnikowym dlatego, że występuje w nim jeden czynnik tworzący dobrobyt społeczny - zatrudnienie. Wydajność pracy jest jedynie właściwością tego czynnika, jest miarą jego gospodarczej efektywności. Wydajność pracy będzie rosła, gdy rosnąć będzie dochód narodowy lub produkt społeczny. Czynniki ogólne wzrostu gospodarczego: wzrost liczby ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu dochodu narodowego lub produktu społecznego(wydajność pracy nie na niższym niż poprzednio stopniu); wzrost wydajności ( liczba zatrudnionej ludności nie maleje); nakłady kapitałowe, czyli wyposażenie ludzi w środki trwałe; przyrost zatrudnienia oraz wzrost kapitału trwałego na jednego zatrudnionego; zwiększenie użytkowanych rolniczo obszarów ziemi. Model dwuczynnikowy - W postaci tzw. funkcji produkcji Cobba-Dauglasa. Przyjmujemy za punkt wyjścia stwierdzenie, że przyczyną wzrostu gospodarczego jest przyrost zatrudnienia oraz wzrost kapitału trwałego na jednego zatrudnionego. Przyjmuje się również, że w różnych krajach i w różnych okresach historycznych wzajemny stosunek zasobu tych czynników może być różny - zależy od specyfiki miejsca i momentu. O tym jak wzrost zatrudnienia lub wzrost kapitału odbija się na wzroście gospodarczym decyduje stosunek globalnego zasobu jednego czynnika do drugiego czynnika i efektywność (elastyczność przyrostu dochodu względem przyrostu czynnika) związana jest z wykorzystaniem zasobów poszczególnych czynników. Model ten posiąda postać:„zmiana”Y\Y = „zmiana”Z\Z *z + „zmiana”K\K *k , gdzie: k - wartość ułamka charakteryzującego efektywność przyrostu zasobu kapitału; z - efektywność przyrostu zatrudnienia; K - zasób kapitału trwałego; Z - zasób zatrudnienia; „zmiana”K - nakłady kapitałowe netto, czyli pomniejszone o nakłady odtwarzające amortyzację; Y - dochód narodowy lub produkt społeczny; „zmiana”Y - różnica między poziomami dochodu narodowego lub produktu społecznego (okres t1 i okres t2). Wielkość „z” i „k” informują o tym o ile % wzrośnie dochód\produkt, jeśli czynnik, przy którym wielkości te figurują wzrośnie o 1%. Są to współczynniki elastyczności dochodu względem przyrostu zatrudnienia lub przyrostu kapitału. 42. W gospodarczej rzeczywistości zawsze mamy do czynienia z globalną nierównowagą, której towarzyszą nierównowagi cząstkowe. Jest przy tym charakterystyczne, że gospodarka centralnie zarządzana jest zawsze dotknięta nierównowagą popytową, a gospodarka rynkowa - nierównowagą podażową. Globalna równowaga i globalna nierównowaga w gospodarce rynkowej: Podaż w gospodarce rynkowej jest tym większa im ceny są wyższe. Jest to spowodowane dążeniem przedsiębiorców do maksymalizacji zysku. Im większe ceny tym więcej towarów staje się opłacalnymi dla producentów. Przy bardzo wysokiej cenie opłaca się sprowadzać surowiec z odległych krajów uruchamiać stare niskowydajne maszyny, płacić pracownikom za prace w godzinach nadliczbowych itd. Jeśli cena jest niższa, takie extra metody nie są opłacalne, gdyż koszty wytworzenia są równe lub wyższe od sumy uzyskanej ze sprzedaży. Specyfika funkcji popytu i podaży - zmienna niezależna (poziom cen) przebiega wzdłuż osi rzędnych. Taka konwencja przyjęła się w światowej literaturze, zgodna jest z obyczajem teoretyków ekonom. Każdemu poziomowi cen odpowiada poziom popytu i podaży oznaczony na osi odciętych. Cena równowagi : jednej cenie odpowiada równość tych wielkości cenie równej OR. Podaż globalna : to wszystkie składające się na nią towary liczone w jednostkach naturalnych i mnożone przez ceny. Chodzi tu o ceny stałe, obowiązujące w przyjętym za pkt. odniesienia momencie. Gdyby nie odwołać się do cen stałych, zmiana rozmiarów globalnej podaży mogłaby zachodzić wyłącznie z tytułu zmiany cen przy niezmienionej ilości oferowanych jednostek naturalnych. W gospodarce rynkowej nierównowaga podażowa objawia się jako nadwyżka dóbr, których nie można sprzedać, bądź jako nadwyżka mocy produkcyjnych, których z braku popytu nie sposób uruchomić. Na rysunku ten typ równowagi ilustrowany jest nadwyżką równą BC oferowaną przy poziomie cen równym ON. Poziom cen to średnia ważona cen wszystkich oferowanych w gospodarce dóbr i usług. Zmiana poziomu cen następuje wtedy, gdy następuje zmiana któregoś dobra lub usługi przy niezmienionej strukturze podaży. 43. Nierównowaga popytowa - charakterystyka: Gospodarka centralnie zarządzana jest dotknięta chroniczną przypadłością o znaku odwrotnym ,niż w gospodarce rynkowej . Dominuje w niej permanentna nierównowaga popytowa .W skali globalnej objawia się ona jako stały nadmiar popytu w stosunku do podaży .Jej objawy i częściowo przyczyny są omówione niżej. Nierównowagi na rynku dóbr zaopatrzeniowych , czyli takich w które zaopatrywane są przedsiębiorstwa państwowe , nie sposób zinterpretować za pomocą funkcji uzależniającej podaż i popyt do ceny . W gospodarce centralnie zarządzanej obie te wielkości nie reagują na cenę rysunek Nierównowaga na rynku dóbr konsumpcyjnych w gospodarce centralnie zarządzanej podaż nie reaguje na zmianę ceny Na rysunku niezależnie od wysokości ceny utrzymuje się na poziomie oc Linia d symbolizująca popyt na rysunku powyższym podobnie jak w przypadku nierównowagi w gospodarce rynkowej .Nie ma w tym nic dziwnego Popyt ten tworzy ludność , a ludność reaguje rynkowo niezależnie od typu gospodarki , w jakim żyje Dlatego też popyt spada w miarę wzrostu ceny . Na powyższym rysunku funkcja popytu przecina się z funkcją podaży znacznie powyżej ceny równowagi Odczytuje to jako ilustracje permanentnego utrzymania się nie równowagi popytowej na rynku dóbr konsumpcyjnych Ten typ nierównowagi spowodował iż ustrój o gospodarce centralnie zarządzanej otrzymał ironicznie miano „socjalizmu kolejkowego” Zjawisko chronicznej nadwyżki popytu na dobra zaopatrzeniowe nie może być interpretowane za pomocą krzywych popytu i podaży Wykres ilustrujący ich przebieg bazuje bowiem na założeniu że przynajmniej jeden podmiot gospodarczy w jakiś sposób reaguje zmianą popytu lub podaży na zmianę wysokości W gospodarce rynkowej reakcja ta jest zrozumiała i zgodna ze zdrowym rozsądkiem W gospodarce centralnie zarządzanej reakcja zdrowarozsądkowa odnosi się już tylko do nabywców podczas gdy sprzedawcy zachowują się w sposób trudniejszy do objaśnienia co ilustruje osobliwy przebieg linii s na rysunku powyższym Bierny charakter pieniądza w gospodarce centralnie zarządzanej . Jeśli chodzi o reakcję przedsiębiorców w gospodarce centralnie zarządzanej to cena materiałów do produkcji nie jest dla nich parametrem decydującym o zgłaszanym przez nich popycie lub oferowanej podaży Na zmiany cen nie reagują podwyżką lub obniżką nie ma dla nich znaczenia Z tego powodu utarło się powiedzenie iż pieniądz ma w tym typie gospodarki charakter bierny. 44. Samopogłębianie nierównowagi popytowej: Samopogłębianie nierównowagi popytowej przebiega w kierunku odwrotnym do samopogłębiania nierównowagi podażowej. Nadwyżka popytu nad podażą powoduje, iż technologia przyczynia się do jej pogłębienia. Im mniej trwały wyrób, tym szybciej odnawia się popyt. Jej długotrwałe utrzymywanie się powoduje, że wyroby trwalsze zastępowane są bardziej trwałymi. Popyt odnawia się zatem szybciej i w wysokości przekraczającej początkową. Postawy przedsiębiorców są w sytuacji nierównowagi popytowej dalekie od rzetelności. Praca, którą w gosp. Rynkowej wykonuje 1 pracownik, w gosp. Centralnie zarządzanej powierzona jest 2 lub większej liczbie osób. Zwiększa to niedobór na rynku pracy i wywołuje obniżenie dyscypliny. Permanentny niedobór, nadwyżka popytu i niedostatek podaży powodują, iż administracyjna kontrola rozdzielnictwa czynników produkcji i nakazy produkcyjne są ciągle aktualną koniecznością. Zniesienie jego powoduje lawinowe załamanie produkcji. Nasilenie nierównowagi popytowej pociąga za sobą wzmożenie dyrektywnych metod pobudzania produkcji, a w ślad tego postępuje jeszcze większe nasilenie nierównowagi. Powszechny niedobór, brak rąk do pracy, niedostatek mocy produkcyjnych pociągają za sobą cofanie się społecznego podziału pracy. O ile gosp. Rynkowa prowadzi do podziału pracy, obniżenia kosztów i nasilenia nierównowagi podażowej, to centralnie zarządzana staje się przyczyną powszechnej autarkii życia gospodarczego. Sytuacja, w której każdy musi robić niemal wszystko ponosi koszty jej działalności i wywołuje nasilenie nierównowagi popytowej. Samopogłębianie nierównowagi podażowej: Zagrożenie niedoborem popytu wywołuje jako skutek obawę przed brakiem zysku. Przedsiębiorca w gosp. rynkowej usiłuje odsunąć tą groźbę. Stara się aby jego wyroby były lepsze, od wyrobów produkowanych przez konkurencję. Jeśli wyrób jest trwalszy, jeśli dłużej służy użytkownikowi, popyt odnowiony pojawia się później. Przedłożenie trwałości wyrobu owocuje dalszym obniżeniem popytu. Pojawienie się wyrobu doskonalszego eliminuje niejednokrotnie sens posiadania szeregu produktów dotąd nabywanych. Im wyższa nadwyżka podaży nad popytem, tym wyższa rzetelność przedsiębiorcy wobec gospodarczego partnera. Przejawia się to w terminowości i ciągłym dbaniu o pełen asortyment oferowanych dóbr i usług. Dążenie do obniżenia kosztów prowadzi do zastępowania pracy ludzkich rąk, pracą maszyn. Nadwyżka podaży nad popytem jest zatem przyczyną bezrobocia technologicznego, czyli wywołanego stosowaniem coraz wydajniejszych urządzeń. Człowiek zagrożony bezrobociem stara się pracować wydajniej. Im lepiej pracuje, tym mniejsze jest zapotrzebowanie na pracowników, a zatem - znowu - tym wyższe bezrobocie. Bezrobotni dysponują niższymi dochodami niż pracujący, zatem znowu spada popyt. Zagrożenie brakiem popytu powoduje, iż przedsiębiorcy ciągle poszukują takich sposobów zorganizowania przedsiębiorstwa, które zapewniłyby największą elastyczność działania. Nadwyżka podaży nad popytem, wywołując bezrobocie, sprawia, że przedsiębiorcy oraz pracownicy, którzy w swojej dziedzinie okazali się zbędni, poszukują luk w systemie gospodarczym, które mogliby wypełnić. Tworzą nowe zawody i nowe rodzaje przedsiębiorstw, które posiadają rację bytu. Przedsiębiorstwom nie wyspecjalizowanym opłaca się powierzyć specjalistom część aktywności, gdyż mogą wówczas skoncentrować się na tym, co rokuje dla nich największe nadzieje. Prowadzi to do obniżenia kosztów i dalszego spadku popytu. Ostatnia sfera zjawisk czyli rachunek ekonomiczny również znajduje się pod wpływem nierównowagi popytowej. Im większa nadwyżka popytu nad podażą, im większe zagrożenie bankructwem, tym przedsiębiorca kalkuluje ostrożniej. Każde przedsięwzięcie gosp. obniżone jest bowiem jakimś ryzykiem niepowodzenia. Każde rozpoczyna się od poniesienia nakładów. 45. Pojęcie i rodzaje cyklu koniunkturalnego: Cykl koniunkturalny to cykliczne wahania koniunktury ogólnogospodarczej czyli globalnego popytu przebiegającego od punktu najniższego ku najwyższemu i z powrotem ku najniższemu ( to cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej ). Wzrost popytu na jakiś towar bywa nazywany poprawą koniunktury, a spadek zainteresowania nabywców pogorszeniem koniunktury. Cykl objawia się nie tylko okresowymi zmianami globalnego popytu. Bardzo wiele innych wskaźników przybiera okresowo pewne wartości. Najbardziej syntetycznym, informującym o stanie innych zjawisk i o wpływie na inne zjawiska jest w gospodarce rynkowej wskaźnik nierównowagi podażowej. Jeśli wskaźnik ten w odniesieniu do całej gospodarki spada obserwujemy poprawę koniunktury, rokującą dobrze na przyszłość część cyklu. Jeśli wskaźnik rośnie mamy do czynienia z gorszą częścią cyklu. W przypadku gospodarki centralnie zarządzanej zmienne wartości przyjmował będzie przede wszystkim wskaźnik natężenia nierównowagi popytowej. Gdy spada jego wartość - oznacza to poprawę, jeśli obserwujemy wzrost - następuje pogorszenie. Z powyższego wynika, że rozróżniamy cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej i cykl koniunkturalny w gospodarce centralnie zarządzanej. 46. Ogólna charakterystyka faz cyklu koniunkturalnego w gospodarce rynkowej. Czynniki wpływające na wahania cykliczne: Gospodarka rynkowa jest dotknięta chroniczną nierównowagą podażową i wiemy również, iż nierównowaga przybiera najmniejsze natężenie na rynku dóbr finalnych. Na tym zatem rynku najłatwiej można ulokować dodatkową produkcję. Jeżeli jest to produkcja dóbr nowych, dotąd nie wytwarzanych, jej uruchomienie wymaga inwestycji w dziale F monet ich rozpoczęcia jest początkiem cyklu. Zauważmy, że inwestycje w dziale F stwarzają popyt ma produkty tego działu gdyż dobra inwestycyjne inwestowane w budowanych obiektach są również finalnymi. Zatem wraz z rozpoczęciem inwestycji rusza pierwszy impuls popytu. Pierwszy impuls popytu - inwestycje pociągają za sobą wzrost popytu na produkty . działu F. Produkty te to dobra inwestycyjne wytwarzane w tym dziale. Dział F objęty pierwszym impulsem podnosi produkcję dóbr inwestycyjnych. Aby tego dokonać, zakupuję u swoich dostawców dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych. Dostawcy zatem muszą uruchomić ich produkcję. Jej uruchomienie wymaga z kolei zakupów u dostawców. Również i oni muszą uruchomić nieczynne dotąd moce. W ten sposób działa drugi impuls popytu. Drugi impuls popytu - wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych wytwarzane w ogniwach ciągu technologicznego. Wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych a także wzrost produkcji dóbr zaopatrzeniowych do produkcji dóbr inwestycyjnych w działach technologicznie wcześniejszych pociąga za sobą przyrost zatrudnienia i płac. Te przyrosty owocują zwiększeniem popytu konsumpcyjnego i wzrostem produkcji dóbr konsumpcyjnych. Na tym polega trzeci impuls popytu. Trzeci impuls popytu -wzrost popytu na dobra inwestycyjne i zaopatrzeniowe do ich produkcji pociąga za sobą wzrost popytu na dobra konsumpcyjne. Większy popyt na dobra konsumpcyjne wywołuje zwiększenie ich produkcji. Czytelnik domyśla się zapewne na czym polega czwarty impuls popytu. Są nim objęte dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr konsumpcyjnych. Wzrost popytu na dobra konsumpcyjne wytwarzane w dziale F pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr konsumpcyjnych, wytwarzane w działach technologicznie wcześniejszych. Wszystkie cztery impulsy ruszają równocześnie już w pierwszym okresie cyklu. Powodują one równoczesny wzrost produkcji (lub ich pojawienie się jeśli przed rozpoczęciem nie istniała ) czterech typów dóbr : inwestycyjnych, zaopatrzeniowych, do produkcji dóbr : inwestycyjnych, konsumpcyjnych, zaopatrzeniowych do produkcji dóbr konsumpcyjnych. Producenci obserwując inwestycje przewidują, że po ich ukończeniu i uruchomieniu produkcji, pojawi się kolejny dodatkowy popytna ich produkty. Z uwagi na fakt iż nowe moce uruchomione w przyszłości będą wytwarzać nowe produkty. Producenci dochodzą do wniosku, że nie potrafią zaspokoić całości tego popytu. Za pomocą znajdujących się w ich gestii mocy „starych” oni zatem również muszą inwestować. Impuls popytu inwestycyjnego - inwestycje w dziale pociągają za sobą ( z pewnym opóźnieniem) inwestycje w dziale F-1, a te również z opóźnieniem - inwestycje u dostawców F-1. Każda kolejna fala inwestycji uruchamia z osobna wymienione wyżej impulsy popytu, które nakładają się na rezultaty impulsów uruchomionych wcześniej. Faza ożywienia albo ekspansji - dochodzenie gospodarki do jego stanu a zatem czas, w którym impuls popytu inwestycyjnego powoduje, iż rosną łączne rozmiary inwestycji pociągając za sobą kumulację pozostałych impulsów i przyrost łącznego popytu nazywany jest fazą ożywienia albo ekspansji. Faza boomu lub rozkwitu - czas gdy łącznie inwestycje przybierają wartość najwyższą, a kumulacja czterech impulsów pociąga za sobą najwyższy w całym cyklu poziom popytu i najniższą nierównowagę podażową nazywany jest fazą „boomu” lub „rozkwitu” Jeżeli łączny popyt jeszcze bardziej spada i rośnie nierównowaga podażowa to w tym okresie gospodarka znajduje się w fazie recesji. Faza recesji - czas, w którym łączny popyt słabnie i ro0śnie nierównowaga podażowa nosi nazwę fazy recesji. Recesja czyli stopniowe wygaszanie ożywienia kończy się okresem w któryminwestycje przybierają wartości bardzo niskie z tytułu inwestycji nie płyną zatem żadne lub nikłe impulsy popytowe. Nierównowaga przyjmuje poziom najwyższy. Jest to faza stagnacji lub kryzysu zakończenie cyklu poprzedniego i punkt wyjścia do następnego. Faza stagnacji lub kryzysu - faza stagnacji lub kryzysu to czas, w którym inwestycje nie są prowadzone lub są prowadzone w nikłym stopniu i z tego tytułu nie płyną żadne lub jedynie bardzo nikłe impulsy popytowe. Pyt. 47 Modele współczesnej gosp. rynkowej W celach i sposobach uprawiania polityki gosp. decydują relacje związane z rolą państwa w gospodarce . W świetle występujących uzasadnień i koncepcji teoretycznych oraz na tle doświadczeń historycznych związanych z kształtowaniem instytucji i funkcjonowaniem wśród rozwiniętych gospodarek krajów świata, daje się wyróżnić modele współczesnych gospodarek rynkowych: neoliberalna ordoliberalna internacjonalistyczną Gospodarka neoliberalna znajduje swoje doktrynalne podstawy w poglądach współczesnych ekonomistów tj. Von Hayek`a , Friedmana, którzy nawiązując do dorobku szkoły klasycznej i neoklasycznej, a zatem negatywnie reagując na zbyt dalece idący interwencjonizm, budowany na poglądach Keynsa postuluje funkcjonowanie „czystej gosp. rynk.”,. wolnej od nadmiernej ingerencji państwa w funkcjonowanie gospodarki państwa . Neoliberalistyczne opowiadanie się za dominacja polityki pieniężno-kredytowej (monetarystycznej) , równowagą budżetową w polityce fiskalnej, derególacja rozumiana jako powrotem do warunków sprzyjajacych dzialaniu mechanizmu rynkowego, ograniczeniu roli państwa opiekuńczego i tworzeniem warunków sprzyjających wzrostowi produkcji. Twórcy niemieckiego ordoliberalizmu nawiązują w swych koncepcjach do szkoły niemieckiej(fryburskiej), akcentują z kolei jako zwolennicy tzw. liberalizmu uporządkowanego przede wszystkim istotna rolę państwa i ustawodawstwa państwowego, jako czynników kształtujących określony porządek polit. -społ. , a także ekonomiczny, który poprzez swoje urządzenia i normy sprzyja stabilizująco funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i dobrobytowi (pokojowi) socjalnemu. Ordoliberałowie tacy jak: Euken, Erhard opowiadają się więc przeciwko bezpośredniej ingerencji państwa w działaniu mechanizmu rynkowego, który ich zdaniem powinien działać swobodnie, a zarazem jednak dostrzegać potrzebę takich działań państwa , które tworzą ramy społecznej gospodarki, pozwalają na dokonanie określonych uzgodnień w przypadku konfliktów społecznych , a także zabezpieczyć pewien poziom świadczeń społecznych. Gospodarka typu socjaldemokratycznego oparta na rozwiniętym systemie interwencjonizmu a także etatyzmie i zwiększonej roli własności państwa wyrasta z przekonania, że korzyści społeczne wynikające ze zwiększonej roli państwa są większe niż straty, jakie wynikają z ingerowania w działalność mechanizmu rynkowego.( zarówno w swerze bieżącego aspektu równoważącego jak i regulacyjnego dotyczącego kierunków produkcji) powinno korygować działanie tego mechanizmu a nawet w określaniu stopnia w zastąpieniu jego w swerze produkcji i podziału. Polityka gosp. państwa winna tu mieć swój szeroki zakres i głęboki stopień ingerencji. Poglądy tego typu i towarzyszące im w praktyce rozwiązania zachowują uznanie dla takich imponderabiliów jak: dominacji własności prywatnej oraz działania na własną odpowiedzialność i własny rachunek. Doktryna i rozwiązania socjaldem. eksponują zwłaszcza potrzebę ingerencji państwa na rzecz swoich wzorców równości i sprawiedliwości . Tego typu doktryna sięga do dorobku Keynsa i jego zwolenników oraz współczesnych neoinstytucjonalistow -Harold. 48. Główne cele polityki gospodarczej państwa: Wychodząc od klasyfikacji celów jako pewnego sposobu ich hierarchicznego porządkowania można jako kryterium identyfikacji i podziału celów przyjąć zasadę stabilizacji gospodarki . W związku z tym można wyróżnić wśród celów gospodarczych państwa : 1)cele służące stabilizacji gospodarki rynkowej: -pełne zatrudnienie -ciągły wzrost gospodarczy -stabilizację poziomu cen Wspólną, charakterystyczną cechą tej grupy celów jest dążenie do stabilizowania funkcjonowania i dynamiki rozwoju gospodarki. Realizacja tych zamiarów ukierunkowana jest na : -utrzymywanie wewnętrznej równowagi-przeciwdziałanie osłabieniu trendu rozwojowego gospodarki. -osiągnięcie wzrostu zrównoważonego-podtrzymywanie tendencji wzrostowych i korygowanie ujawniających się negatywnych skutków działania mechanizmu rynkowego. -osiągnięcie równowagi zewnętrznej. 2)cele dodatkowe (uzupełniające) -ochrona środowiska naturalnego -sprawiedliwość i bezpieczeństwo socjalne Należy zauważyć, że waga omówionych celów (w takim podziale)jest zawsze funkcją aktualnej sytuacji gospodarczej. Oznacza to że hierarchia ważności celów może być zmienna gdyż jest uzależniona od zmian w warunkach gospodarowania, w tym zwłaszcza od reakcji podmiotów gospodarczych. Trzeba też zauważyć że wymienione cele są w pewnym zakresie względem siebie konkurencyjne. Przejawia się to w fakcie że nie zawsze mogą one być równocześnie osiągane ponieważ wzajemnie się wykluczają. 49. Podstawowe rodzaje polityk gospodarczych państwa: Polityka strukturalna ma służyć osiąganiu właściwych (optymalnych ) proporcji gospodarczych poprzez korygowanie strukturalnych konsekwencji funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Istotnym kierunkiem tej polityki jest osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego i zaopatrzeniowego gospodarki, o którym decydują takie dziedziny jak rolnictwo i gałęzie surowcowoenergetyczne. Warto też wspomnieć o przestrzennym aspekcie tej polityki, przejawiającym się w podejmowaniu działań na rzecz regionów słabszych ekonomicznie. Kolejna grupa instrumentów ekonomicznej ingerencji państwa składa się na politykę konkurencji. Państwo, wymuszając na gospodarce pewien niezbędny poziom konkurencji, wykazuje jednocześnie dbałość o ochronę przedsiębiorstw krajowych przed konkurencją firm zagranicznych. Jest to polityka protekcjonizmu, której narzędziami są cła przewozowe, premie eksportowe, subsydia do produkcji niektórych towarów. Jak wiadomo, strukturalną cechą gospodarki rynkowej jest nierównowaga podażowa. Na tym szczególnie wyraźnie rysuje się znaczenie polityki dochodowej i podatkowej państwa. zastosowanie przez państwo bezpośrednich narzędzi kreacji dochodów jest możliwe przede wszystkim w stosunku do przedsiębiorstw państwowych i ludności nieproduktywnej. Skuteczność polityki dochodowej państwa uzależniona jest w znacznej mierze od komplementarnej względem niej polityki podatkowej. Polityka społeczna państwa, w zależności od charakteru gospodarki rynkowej, może przyjmować różne formy. Jedna z nich opiera się na założeniu, że państwo musi sprawować funkcję socjalno-opiekuńczą, gdyż zachodzi potrzeba łagodzenia napięć i niekorzystnych zjawisk, będących negatywnym skutkiem funkcjonowania rynku. Na drugim końcu znajduje się rozwiązanie, opierające się na przekonaniu, że wszystkie zadania i środki ich realizacji, tworzące politykę gospodarczą, muszą być podporządkowane nie tylko kryterium mikroekonomicznym, ale także optyce makroekonomicznej, uwzględniając, w dużej mierze aspekty społeczne. Wspólną cechą wszystkich form polityki społecznej jest realizacja bezpieczeństwa socjalnego i sprawiedliwości (społecznej i ekonomicznej ). Kolejną polityką państwa jest polityka przedsięwzięć publicznych. Zasadniczą jej treścią jest wykonywanie zadań, które z reguły nie mogą być zrealizowane na zasadach rynkowych. W pierwszej kolejności dotyczy to zapewnienia obronności i bezpieczeństwa państwa, a także prowadzenia administracji państwowej. Inną formą organizacyjną tej polityki jest całkowite lub uzupełniające finansowania z budżetu realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych, przyczyniających się do polepszenia materialnych i społecznych warunków gospodarowania. Ostatnią już wyodrębnioną grupą działań, niezbędnych do realizacji założonych celów jest polityka ekologiczna. Opiera się ona na szeregu rozwiązań prawno -administracyjnych i finansowych, nakłaniających wszystkie podmioty gospodarcze do zachowania równowagi między rozwojem środowisk ludzkich i gospodarczych a przyrodą. 50. Polityka dochodowa, społeczna i ekologiczna państwa w gospodarce - znaczenie i instrumenty: Polityka dochodowa realizowana jest metodami pośrednimi, zmierzającymi do osiągnięcia korzystnych rezultatów w zakresie tempa wzrostu produktu społecznego i wskaźnika koniunktury gospodarczej. Znajdą więc tu zastosowanie instrumenty tj. Regulowanie stopy procentowej, kreacja kredytu ( za pomocą których można w pewnym zakresie kształtować dysponowane pieniądze, co zasadniczo rzutuje na decyzje gospodarcze podmiotów ekonomicznych. Atrakcyjność lokat kapitałowych, a przede wszystkim finansowe warunki dostępności kredytu są istotnym regulatorem rozmiarów, tempa i struktury procesów inwestycyjnych ) kształtujący jednocześnie dochody przedsiębiorstw, przedsiębiorców i pracowników i oddziałując na globalny popyt. Nie można jednocześnie wykluczyć sytuacji, w której państwo ucieka się do ogólnego zakazu podwyższania płac w celu zapewnienia odpowiedniej rentowności określonych dziedzin gospodarczych i podniesienia ich konkurencyjności międzynarodowej. Polityka społeczna państwa- w zależności od charakteru gospodarki rynkowej- może przyjmować różne formy. Jedna z nich opiera się na założeniu, że państwo musi sprawować funkcję socjalno opiekuńczą gdyż zachodzi potrzeba łagodzenia napięć i niekorzystnych zjawisk, będących negatywnym skutkiem funkcjonowania rynku. Na drugim końcu znajduje się rozwiązanie, opierające się na przekonaniu, że wszystkie zadania i środki ich realizacji, tworzące politykę gospodarczą, muszą być podporządkowane nie tylko kryterium mikroekonomicznym ale również optyce makroekonomicznej, uwzględniającej w dużej mierze aspekty społeczne. Instrumentami polityki społecznej są m.in. transfery wytworzonego produktu społecznego między różnymi grupami społecznymi za pomocą subwencjonowania niektórych dóbr, funkcjonowania systemu podatkowego, szczególnie osiągającego wysokie dochody, oddziaływania na rzecz sprawiedliwego podziału majątku. Polityka ekologiczna opiera się na szeregu rozwiązań prawno - administracyjnych i finansowych, nakłaniających wszystkie podmioty gospodarcze do zachowania równowagi między rozwojem środowisk ludzkich i gospodarczych a przyrodą. Bezpośrednim instrumentem są normy ekologiczne, dotyczące procesów technologicznych, stosowanych środków pracy, jakości i nowoczesności wytwarzanych produktów, gospodarki wodno kanalizacyjnej itp. 51. Co to jest pieniądz i jakie są jego funkcje w gospodarce: Pieniądz to ogólny ekwiwalent powszechnie i trwale wyrażający wartość wszystkich towarów i bezpośrednio na nie wymienialny. Obok miernika wartości pieniądz pełni rolę środka cyrkulacji pośrednicząc w wymianie. Ważna role pełni pieniądz jako środek płatniczy , środek tezauryzacji , jako pieniądz światowy stanowi środek wyrównania rozliczeń na rynku światowym. Stosownie do ustaleń Międzynarodowego Funduszu walutowego , państwa członkowskie zobowiązują się do ustalania w złocie parytetu swojej waluty , a także do dokonywania zmian parytetu tylko w porozumieniu z tą organizacji. Funkcje pieniądza są środkiem ogólnie akceptowanym jako sposób płacenia przy bezpośrednich zakupach dóbr i usług oraz służącym spłacania długów. Z uwagi na szerokie zastosowanie jest on używany jako jednostka rozliczeniowa . Stanowi on środek służący sprowadzania do wspólnego mianownika wartości różnych dóbr i usług. Umożliwia on porównawcze wartościowanie i prowadzenie księgowości. Jest on środkiem wymiany i funkcjonuje jako standard wartości. Wprowadzenie gospodarki towarowo-pieniężnej umożliwiło rozwój stosunków rynkowych i stało się przesłanką mierzenia efektywności nakładów i prowadzonej działalności, co nie miało miejsca w gospodarce naturalnej , wymiennej. popyt na pieniądz może mieć charakter transakcyjny dla realizacji przewidywanych zakupów , przezornościowych lub spekulacyjnych . Mierzenie wielkości zasobów pieniądza jest przedmiotem zainteresowania z uwagi na badanie ich związków z cenami , produkcją krajową, oraz bezrobociem. Prędkość obiegu pieniądza (V) czyli tempo obiegu zasobów pieniężnych , przedstawione jest stosunkiem produktu narodowego brutto do ilości pieniądza w obiegu (M) V=PNB/M. Na podstawie tego wzrostu ustalamy, ile razy średnio pieniądz był wykorzystywany w określonym przedziale czasu . Równanie obiegu pieniądza MV=PQ, przedstawia matematyczną równość iloczynu zasobów pieniądza (M) i prędkość obiegu (V) z iloczynem poziomu cen (.) i poziomu produkcji krajowej (Q). 52. System bankowy: część składowa systemu finansowego państwa obejmującego obok budżetu: towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, powiernicze i inne instytucje związane z pośrednictwem finansowym; w aspekcie instytucjonalnym zespół powiązanych ze sobą i współdziałających instytucji, takich jak: Bank Państwowy, banki komercyjne, i socjalne(rolne, komunalne, inwestycyjne), banki spółdzielcze, kasy oszczędnościowokredytowe i inne instytucje depozytowo-kredytowe; w ujęciu funkcjonalnym określone normy i reguły prawne oraz ekonomiczne zasady funkcjonowania systemu bankowego; Bank Centralny: - bank państwa(emisyjny) ma wyłączne uprawnienia na emisję pieniądza jako prawnie obowiązującego środka płatniczego w danym kraju i czasie - bank banków - bank ostatniej instancji Do najstarszych banków świata należą Bank Szwajcarski(zał.1657), Bank Angielski(zał.1694), Bank Polski(zał.1828). W USA rolę Banku Centralnego pełni tzw. System Rezerw Federalnych(zał.1916 przez Radę Gubernatorów i 12 banków regionalnych). Banki komercyjne przedsiębiorstwa zajmujące się transakcjami pieniężnymi w stosunkach z gospodarstwami domowymi , przedsiębiorstwami i innymi podmiotami gospodarczymi; do podstawowych funkcji banków komercyjnych należą: - lokacyjna przyjmowanie i alokacja pieniądza rezerwowego różnych podmiotów gospodarczych - kredytowa udzielanie kredytów konsumpcyjnych , obrotowych, etc. - pieniężna kreowanie tzw. zdecentralizowanego pieniądza bankowego oraz pośrednictwo finansowe Banki komercyjne dysponują kapitałem własnym oraz obcym i mogą wprowadzać dodatkowy pieniądz do obiegu. Do podstawowych źródeł dochodów banków komercyjnych zalicza się: różnice wynikające z poziomu oprocentowania przyjmowanych lokat i oprocentowania kredytów, oraz odsetki z racji innych świadczonych usług bankowych(prowadzenie rozliczeń, administrowanie kapitałami 53. Co to jest bank i jaka jest główna różnica między bankiem centralnym i bankami komercyjnymi: Bank - organizacja powoływana do prowadzenia operacji pieniężnych gotówkowych i kredytowych oraz świadczących usługi dla przedsiębiorstw i osób w przedmiotowym zakresie. Bank jest samodzielną i samofinansującą się jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną oraz działającą w oparciu o ustawę pt. Prawo bankowe. Banki mogą tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielcze, a także realizować z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze, świadczyć usługi konsultacyjne w sprawach finansowych, czy podejmować działalność gospodarczą, tworzyć i likwidować za granicą oddziały i być akcjonariuszem zagranicznych banków i przedsiębiorstw działających w kraju. Bank mogą zakładać osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że liczba założycieli nie może być mniejsza od trzech, jeśli założycielami są osoby prawne oraz dziewięciu, jeśli założycielami są osoby fizyczne. W Polsce system banków obejmuje: banki państwowe, spółdzielcze, państwowo - spółdzielcze i spółki akcyjne. Rada banków pełni rolę organu koordynacyjnego, konsultacyjnego i opiniodawczego. Narodowy Bank Polski na podstawie umowy pt.: Prawo bankowe, nadzoruje działalność banków, oddziałów i przedstawicielstw zagranicznych. Ustawa z 1989 r. pt.: Prawo bankowe, precyzuje ustawowe zasady tworzenia banków z udziałem kapitału zagranicznego oraz uściśla obszar działalności zastrzeżonej dla banków. Uregulowania prawne wzmacniają ochronę interesów obywateli oraz możliwości tworzenia się rynku usług bankowych, świadczonych przez banki, oparte na zagranicznym kapitale bankowym. Bank centralny zwany jest bankiem banków. Jest instrumentem realizującym rządowe funkcje dotyczące kontroli systemu kredytowego. Nadto, centralny bank może kontrolować rozmiary emisji nowych banknotów, udziela pożyczek bankom komercyjnym, kieruje strukturą i wysokością stawek oprocentowania kredytów, pożyczek. Przeprowadza operacje transferu pieniędzy, złota i innych walorów do centralnych banków innych krajów. W Anglii bank centralny będący odpowiednikiem NBP podlega ministrowi skarbu. W niektórych krajach banki centralne są niezależne od rządu i odpowiadają za politykę pieniężną i nadzór bankowy. Bank komercyjny jest instytucją kredytową, rozliczeniową i oszczędnościową, obsługującą jednostki gospodarki państwowej i spółdzielczej oraz prywatne osoby fizyczne. Może mieć statut banku państwowego, państwowo spółdzielczego, spółdzielczego lub spółki akcyjnej, który nadaje rada ministrów. Statut określa zakres działania, organizacji oraz zasady gospodarki finansowej. Bank komercyjny może tworzyć przedsiębiorstwa państwowe, emitować i zakupywać papiery wartościowe, zaciągać kredyt refinansowy w NBP, lokować środki w innych bankach oraz przyjmować lokaty innych banków, tworzyć z innymi instytucjami krajowymi i zagranicznymi jednostki gospodarcze, przyjmować na przechowanie wartości i dokumenty. Rozporządzeniem RM z 11.4.1988 r. utworzono w Polsce następujące banki komercyjne: Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie, Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, Bank Śląski w Katowicach, Bank Gdański, Bank Zachodni we Wrocławiu, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Bank Przemysłowo - Handlowy w Krakowie. Bank komercyjny występuje w roli głównego partnera przedsiębiorców w ich obsłudze finansowej. 54. Pojęcie i cele polityki pieniężno- kredytowej państwa: Wśród instrumentów, które czynią jedne działania gospodarcze opłacalnymi, inne mniej opłacalnymi i są stosowane już od kilkudziesięciu lat. Podstawowe miejsce zajmują środki polityki pieniężno- kredytowej oraz polityki budżetowej. Polityka monetarna (pieniężno- kredytowa) służy regulowaniu podaży pieniądza oraz kształtowaniu warunków na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności. Polityka fiskalna (budżetowa) to regulowanie popytu przez wydatki i dochody budżetowe. Polityka monetarna polega na manipulowaniu stopą wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu ustabilizowania poziomu zatrudnienia i produkcji. Monetaryści utrzymują, że wahania koniunktury gospodarczej są głównie wywoływane zmianami tempa wzrostu zasobów pieniężnych kraju. W krótkim okresie czasu zmiany ilości pieniądza prowadzą do zmian w poziomie cen i wielkości produkcji a zatem i w wielkości zatrudnienia. Zwiększenie stopy wzrostu ilości pieniądza prowadzi do podwyższenia stopy inflacji i obniżenia stopy bezrobocia. Polityka monetarna uwzględnia ilość pieniędzy w gosp., stopę oprocentowania oraz stopę wymiany walut. Znaczenie i zakres polityki monetarnej jest przedmiotem dyskusji. Monetaryzm jest doktryną, która twierdzi ,iż pozwala ona określać zagregowany popyt w krótkim okresie czasu. W prowadzeniu polityki monetarnej podejmowane są decyzje dotyczące zmian w podaży pieniądza, stopie procentowej czy stopień wymiany waluty. Jeżeli nie są określane cele polityka monetarna może stać się przedmiotem decyzji podejmowanych „ z dnia na dzień” wobec działania szeregu zmian. Monetaryści twierdzą, że decydujący wpływ na wzrost i funkcjonowanie gosp. Mają zmiany ilości pieniądza i warunki jego dostępności. Fiskaliści uważają, że decydującym czynnikiem są wydatki i dochody budżetowe. Zadania polityki pieniężno- kredytowej: - oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza - kształtowanie warunków na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności. Realizacja tego zadania wpływa na stopień realizacji celów polityki ekonomicznej państwa. Cykliczne wahania obniżają tempo wzrostu gosp., czyli również tempo wzrostu potencjału państwowego i dobrobytu ludności. W okresie recesji zadaniem polityki pieniężnomonetarnej jest stworzenie warunków dla rozszerzenia akcji kredytowej i obniżenia rynkowej stopy procentowej. Politykę taką określa się polityką taniego pieniądza. W okresie nadmiernej ekspansji charakteryzującej się wysokim wzrostem cen, polityka pieniężnokredytowa powinna zmierzać do zmniejszenia podaży pieniądza i podrożenia kredytów. Polityka taka to polityką drogiego pieniądza. W sytuacji o pożądanym przez państwo tempie wzrostu dochodu narodowego, o stosunkowo niskim poziomie bezrobocia i nieznacznym wzroście cen, polityka pieniężno- kredytowa powinna zachować tą pozytywną tendencję. Ich stabilizacja wymaga np. umiarkowanego wzrostu podaży pieniądza dostosowanego do stopy wzrostu produktu społecznego. W każdej sytuacji, niezależnie od poziomu koniunktury, realizacja polityki państwa wymaga sprawnego funkcjonowania wszystkich segmentów sektora finansowego. 55. Bank centralny i jego rola w polityce pieniężno - kredytowej: Uwzględniając rozważania i wyjaśniając przyczyny politykę pieniężno- kredytową możemy zdefiniować jako regulowanie podaży pieniądza i kształtowanie warunków (w tym i stóp procentowych) na jakich kapitały pieniężne użyczane są gospodarstwom domowym, przedsiębiorstwom i innym podmiotom w tym i instytucjom finansowym. Inaczej jeszcze politykę pieniężno kredytową określimy jako te działania władzy państwowej które mają na celu kształtowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz. W polityce tej szczególna rola przypada bankowi centralnemu, którego główne zadania możemy określić jako: 1)sterowanie emisją pieniądza(biletów bankowych) 2)kredytowanie innych banków(zwłaszcza komercyjnych) 3)obsługa bankowa rządu(w tym i poradnictwo finansowe) 4)administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi i oddziaływanie na kształtowanie kursu walutowego 5)nadzór nad działaniem całego systemu bankowego, a także zarządzanie długiem publicznym Do podstawowych instrumentów wykorzystywanych w tej polityce a służących zarazem osiągnięciu celów polityki gospodarczej należą zwłaszcza następujące: a)system rezerw obowiązkowych b)kształtowanie poziomu stopy dyskontowej c)przeprowadzanie operacji kapitałowych d)inne jeszcze formy regulowania poziomu i czasu zwrotu kredytów dla ludności a także określony stopień interwencjonizmu państwowego w zakresie rynku dewizowego Ogólniej zauważmy, że polityka banku centralnego zmierzająca do tworzenia banków sprzyjających rozwojowi kredytowania i zwiększeniu podaży pieniądza w tym i poprzez Względnie niskie stopy procentowe kredytów oraz utrzymywanie innych korzystnych warunków kredytowania określić można mianem polityki tzw. taniego pieniądza. Ma ona z zasady na celu ożywienie wzrostu gospodarczego. Polityka stabilnego pieniądza sprzyja równoważeniu rynku pieniężnego i równoważeniu wzrostu gospodarczego (stałego). Działanie systemu rezerw obowiązkowych jest oparte na wyznaczeniu bankom komercyjnym przez banki centralne niezbędnego poziomu rezerw gotówkowych jakie winny one otrzymać dla zapewnienia bieżącej ciągłej i pełnej obsługi swoich klientów. Nadwyżką zasobów gotówkowych przekraczającą poziom niezbędnych rezerw a pochodzących ze środków własnych i obcych w tym i związanych z przyjmowanymi depozytami banki te mogą wykorzystać w celu kredytowania swoich klientów. Teoretyczny maksymalny możliwy zakres „tworzenia” pieniądza kredytowego naliczony jest ogólniej od tzw. możliwości depozytowej a będącej odwrotnością poziomu Obowiązującej minimalnej ceny stopy rezerw depozytowych. Ogólniej należy zaznaczyć działanie banku centralnego na rzecz: a)podniesienia poziomu rezerw obowiązkowych b)obniżenia stopy rezerw obowiązkowych (działanie na rzecz zwiększenia wartości mnożnika kreacji pieniądza i podaży tego pieniądza przy danej bazie monetarnej) Kształtowanie poziomu szeroko rozumianej stopy dyskontowej to także klasyczny i nadal istotny sposób oddziaływania banków centralnych na podaż pieniądza w szczególności chodzi tu o poziom procentowy różnych kredytów udzielanych przez banki centralne bankom komercyjnym a zwłaszcza tzw. kredytu afinansowego w tym również kredytu udzielonego pod zastaw papierów wartościowych (kredytu lombardowego) Dodajmy też ,że instrument ten wiąże się także z tzw. redyskontem weksla , a stopa dyskontowa przyjmuje wówczas postać tzw. stopy redyskontowej czyli ceny płaconej bankom komercyjnym przez bank centralny za odsprzedane bankom centralnym weksle (redyskonto weksla) a odkupione jeszcze wcześniej przez banki komercyjne (dyskonto weksla) także może wpływać na poziom i strukturę środków pieniężnych którymi dysponują banki komercyjne i które mogą służyć do prowadzenia działalności kredytowej. Ogólniej obniżanie szeroko rozumianej stopy dyskontowej wobec jej wyższego poziomu prowadzi do zwiększenia mnożnika kreacji pieniądza a dalej i podaży pieniądza przy danej bazie monetarnej .Działanie banków komercyjnych związane będzie głównie z działaniem na rzecz mnożnika kreacji oraz jego podaży . Najogólniej operacje te Polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych a w szczególności obligacji państwowych zwłaszcza krótkookresowych na tzw. dostępnym , czyli w tym i dla banków komercyjnych rynku kapitałowym .Kupno papierów wartościowych to działanie na rzecz zwiększenia bazy monetarnej a w rezultacie i mnożnika kreacji pieniądza i podaży pieniądza . Ogólniej zaś scharakteryzowane instrumenty banku centralnego zestawione ze zmianami w sytuacji gospodarczej i celach polityki gospodarczej państwa można w uproszczeniu scharakteryzować następująco: -w okresach dekoniunktury lub recesji gospodarczej bank centralny może obniżyć wskaźniki do rezerw budżetowych -zwiększyć kwotę udziału kredytów finansowych przy odpowiedniej dewizowej stopie dyskontowej -zakupywać papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym W okresach wzrostu napięć inflacyjnych i wzrostu groźby załamania gospodarczego bank centralny może : -podwyższyć wskaźniki rezerw obowiązkowych - ograniczyć pulę środków na kredyty refinansowe i podnieść stopę dyskontową 56. System rezerw obowiązkowych jako instrument aktywnej polityki monetarnej: Rezerwy obowiązkowe - wielkość wkładów w banku centralnym na jego żądanie, w wysokości określonej normą, której wysokość może się zmienić w zależności od polityki pieniężnej państwa w danym okresie. Wzrost rezerw obowiązkowych Powoduje zmniejszenie możliwości kredytowych banków handlowych I wzrost stopy procentowej (polityka drogiego pieniądza ). Zmniejszenie normy rezerw obowiązkowych zwiększa działalność kredytową banków handlowych (polityka taniego pieniądza). System rezerw obowiązkowych działanie tego mechanizmu opiera się na praktyce bankowej związanej z tym, że tylko część zdeponowanych wkładów finansowych utrzymywana jest w charakterze określonego zapasu gotówkowego a pozostała część, będąca nadwyżką pieniądza służy do udzielenia kredytu . Przykładowo jeżeli rezerwa wynosi 20% -jako rezerwa służąca do rozliczeń bieżących, to pozostała część zasobów depozytowych użyta być może do kredytowania. Zauważyć przy tym należy, że wielkość zasobów pieniężnych użytych do kredytowania nadwyżki zasobów gotówkowych ulegać może w procesie kredytowania zwielokrotnieniu. Przyjmijmy, że obowiązkowa rezerwa dla wszystkich banków wynosi( 20%) czyli( R=20) wówczas ten mnożnik depozytowy, który jest odwrotnością rezerwy obowiązkowej wynosi ( 5). BANK A B C DEPOZYTY BANKOWE 5000 4000 3200 OBOWIĄZKOWA REZERWA REZERWA NADWYŻKOWA 1000 4000 800 3200 640 2560 Działanie mnożnika depozytowego opiera się na założeniu, że w każdym banku procent rezerwy kredytowej jest jednakowy a depozyt wykorzystywany jest dalej w formie udzielanych kredytów. 57. Wyjaśnij pojęcie stopy dyskontowej i redyskontowej oraz rolę tych instrumentów w polityce pieniężno -kredytowej banku centralnego: Stopa dyskontowa oficjalnie określony procent który bank centralny pobiera przy dyskoncie weksli banków handlowych podwyższenie stopy dyskontowej podraża kredyty dla banków handlowych, ogranicza ich możliwości kredytowe, pobudza do skracania terminów kredytów. Kursy akcji i obligacji spadają przy podwyższeniu stopy dyskontowej. obniżenie stopy dyskontowej ma działanie odwrotne. Kształtując stopę dyskontową związaną z kredytami refinansowymi bank centralny ma możliwość wpływania na poziom kredytowania banków komercyjnych, a za ich pośrednictwem całej gospodarki. Kredyt refinansowy udzielany pod zastaw papierów wartościowych to kredyt lombardowy. Stopa dyskontowa związana jest z instytucją weksla i jego redyskontem. Jest to papier wartościowy, w którym dłużnik zobowiązuje się uregulować figurującą na wekslu sumę w określonym terminie. Weksel może być przez jego posiadacza odsprzedany w banku komercyjnym, a bank handlowy może go sprzedać bankowi centralnemu. Cena ta to redyskonto weksla. Kształtując stopę redyskontową istnieje również możliwość kształtowania poziomu kredytowania w gospodarce. Mniejsza stopa redyskontowa banku centralnego stwarza dogodniejsze warunki do podniesienia rezerw banków handlowych, a wyższa pomniejszając ich dochody obniża rezerwy banków i możliwości kredytowania. 58. Operacje otwartego rynku i ich rola w regulowaniu rynku pieniężnego: Są to operacje banku centralnego dokonywane na rynku pieniężnym polegająca na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych. Oczywiste są tego konsekwencje: skup zwiększa podaż pieniądza, zakup powoduje zmniejszenie ich podaży. Przedmiotem tych działań są głównie weksle skarbowe. Decyzję o podjęciu operacji otwartego rynku podejmuje bank centralny na podstawie oceny sytuacji gospodarczej kraju. Jeżeli w opinii kierownictwa banku centralnego występują na rynku tendencje inflacyjne , których jedną z przyczyn może być nadmierna ekspansja kredytu i wzrost podaży pieniądza , to w celu przeciwdziałania tych tendencją zostanie podjęta decyzja o sprzedaży weksli skarbowych. Dla zachęcenia banków handlowych do zakupu tych weksli bank centralny oferuje je po cenie niższej niż rynkowa. Efektem końcowym tych operacji staje się zmniejszenie się rezerw banków handlowych, które będą musiały zmniejszyć odpowiednio wielkości udzielanych kredytów. Polityka otwartego rynku jest bardziej elastycznym narzędziem od zmiany stopy redyskontowej. Operacje kupna i sprzedaży weksli skarbowych mogą być przeprowadzone stopniowo i w różnych rozmiarach zależnie od rozmiarów jakie powodują w różnych krajach np. USA , gdzie banki handlowe tylko w niewielkim stopniu są zadłużone w banku centralnym, operacje otwartego rynku są narzędziem jego głównego oddziaływania. 59. Pojęcie i cele polityki fiskalnej: Polityka fiskalna to drugie obok polityki monetarnej narzędzie oddziaływania państwa na gospodarkę rynkową. Pod pojęciem polityki fiskalnej rozumie się najczęściej stosowanie wydatków i przychodów państwa dla osiągnięcia różnych celów , a w szczególności dla stabilności gospodarki. Polityka ta jest realizowana poprzez budżet państwa. Wpływy do budżetu pochodzą przede wszystkim ze źródeł wewnętrznych krajowych. Najważniejsze to podatki, składki na ubezpieczenia społeczne oraz dochody czerpane z sektora państwowego. Wydatki budżetowe są na ogół dzielone na wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług oraz wydatki związane z transportem. Można to zapisać: GS = G +TR , gdzie: GS - wydatki budżetowe (wydatki rządowe 0), G - wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług, TR - transport. Zakupy dóbr i usług ze środków budżetowych obejmują zarówno środki przeznaczone na zakup różnego rodzaju dóbr i usług tak dla potrzeb cywilnych oraz środki wydatkowane z tytułu wynagrodzeń dla pracowników, instytucji państwowych. Wydatki państwa z tytułu zakupu dóbr i usług stanowią jeden z podstawowych składników globalnego popytu oraz wydatków konsumpcyjnych , inwestycji oraz tzw. eksportu netto. Składa się to wszystko na produkt narodowy brutto, wzór: Y = C + I + G + NX , gdzie: Y- produkt narodowy brutto, wydatki konsumpcyjne, I- inwestycje brutto, wydatki rządowe z tytułu dóbr i usług, NX- eksport netto. Transfery reprezentują jedynie strumień finansowy wypływający z budżetu .Dopiero odbiorcy transferów przeznaczają większość uzyskanych na tej drodze środków finansowych na zakup różnego rodzaju dóbr i usług. Podstawowa część transferów to tzw. transfery bieżące obejmujące renty, emerytury i różnego rodzaju zasiłki. Niekiedy dość istotnym elementem transferów są środki przekazywane za granicę , czy to z tytułu spłaty zobowiązań ,czy też w ramach udzielanych pożyczek , bądź świadczonej pomocy dla innych państw. Wydatki budżetowe mogą być większe , mniejsze lub równe przychodom budżetowym. Pierwsza oznacza istnienie deficytu budżetowego. W drugim wypadku występuje nadwyżka budżetowa. A w trzecim wskazuje na istnienie równowagi budżetowej. 60. Stabilizacyjna funkcja polityki fiskalnej: Szczególnym zadaniem polityki fiskalnej jest przyczynienie się do stabilizacji gospodarki. Rola ta wiąże się z dążeniem do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia przede wszystkim poprzez regulowanie strony popytowej gospodarki. W okresach zagrożenia recesją powinno następować obniżenie przychodów i zwiększenie wydatków budżetowych dające w efekcie wzrost globalnego popytu. W sytuacji niebezpieczeństwa rząd powinien prowadzić z kolei politykę restrykcyjną , obejmującą zwiększenie wpływów do budżetu i zmniejszenie wydatków budżetowych, mającą na celu ograniczenie globalnego popytu. Przesłanki prowadzenia stymulacyjnej lub restrykcyjnej polityki fiskalnej tkwią w zjawiskach luki recesyjnej oraz luki inflacyjnej. Luka recesyjna pojawia się wtedy, gdy równowaga między zagregowanym popytem i podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. Miarą luki recesyjnej jest wielkość o jaką zagregowany popyt jest mniejszy od wielkości popytu równoważącego wielkość produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. Mnożnik inwestycyjny decyduje o tym, o ile wzrośnie produkt narodowy, jeśli inwestycje wzrosną o jednostkę. Wyrażamy to wzorem: „zmiana”Y = K * „zmiana”I „zmiana”Y - przyrost produktu narodowego; K - mnożnik inwestycyjny; „zmiana”I - przyrost inwestycji. Samą wielkość mnożnika inwestycyjnego wyrażamy: K = 1/1-MPC = 1/1-„zmiana”C/”zmiana”Y) MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji; „zmiana”C - przyrost konsumpcji. Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest tym większa, im większa krańcowa skłonność do konsumpcji i im zarazem mniejsza krańcowa skłonność do oszczędzania. Szczególną rolę odgrywają tu inwestycje autonomiczne, czyli takie przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktualnego poziomu popytu. Warunkiem działania mnożnika jest istnienie nie wykorzystywanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej. Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi i efektami mnożnikowymi powinien prowadzić do pojawienia się tzw. inwestycji indukowanych, czyli tych , które uzależnione są od stanu aktywności gospodarczej i wielkości popytu. Wielkość tych inwestycji jest wzmacniana poprzez tzw. akcelerator. Zgodnie z ideą akceleracji( przyspieszenia) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inwestycji. Pojawienie się luki recesyjnej oznacza że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia gospodarczego. Luka inflacyjna stanowi natomiast wskazówkę dla celowości polityki restrykcyjnej. Luka ta oznacza, że w punkcie wyznaczonym wielkością produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu zagregowany popyt jest większy od wielkości tegoż produktu. Nazwanie takiej sytuacji luką inflacyjną związane jest z tym, że nadmiar popytu w stosunku do podaży prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen. Chcąc zlikwidować lukę inflacyjną państwo powinno zmniejszyć swoje wydatki i - o ile to możliwe - zwiększyć swoje przychody. 61. Redystrybucyjna funkcja polityki fiskalnej związana jest z faktem, że państwo gromadząc wpływy budżetowe, pochodzące z podatków, a następnie dokonując wydatków w postaci transferów – modyfikuje podział produktu narodowego między różne podmioty gospodarcze Państwo powinno starać się zapewnić wszystkim obywatelom przynajmniej minimalne zaspokojenie podstawowych potrzeb. Może to polegać, bądź to na stosowaniu ograniczonej odpłatności lub bezpłatności w wypadku niektórych dóbr lub usług, bądź na wspieraniu, przez transfery, grup społecznych o niskich dochodach oraz o ograniczonych możliwościach uzyskiwania dochodów dla sfinansowania transferów oraz zakupu dóbr i usług udostępnianych społeczeństwu państwo musi uzyskać niezbędne środki, przede wszystkim przez nakładanie podatków. Przy tym podatki te obciążają w większym stopniu grupy społeczne o wysokich dochodach niż grupy o dochodach niższych. Tak więc państwo poprzez politykę fiskalną dokonuje korekty dochodów. Dochody grup zamożniejszych są zmniejszane przez podatki, natomiast dochody mniej zamożnych z jednej strony są mniej obciążone podatkami, a z drugiej strony są zwiększone poprzez transfery oraz chronione poprzez bezpłatny czy ulgowy dostęp do niektórych dóbr czy usług. Oceniając tę funkcję polityki fiskalnej należy zwrócić uwagę na dwie sprawy: pierwsza – w im większym stopniu polityka fiskalna związana jest z działaniami redystrybucyjnymi, tym większe są ograniczenia w relacji stabilizacyjnej funkcji polityki fiskalnej poprzez tzw. aktywną politykę fiskalną. Drugi problem odnosi się do pytania o pożądany zakres ingerencji państwa w sferę dochodów różnych podmiotów. Często zarzuca się państwu, że poprzez nadmiernie rozbudowaną strefę przedsięwzięć redystrybucyjnych ogranicza aktywność, zarówno grup społecznych bardziej zamożnych, które się czują „karane” podatkowo, jak również grup mniej zamożnych, które z kolei nie wykazują dostatecznej troski o swój los. Redystrybucyjna i alokacyjna rola polityki fiskalnej - funkcja alokacyjna odnosi się przede wszystkim do obszaru działań ekonomicznych, wyraża się w ingerencji państwa w sferę inwestycji i to zarówno w ujęciu branżowym jak i przestrzennym. Alokacyjne działanie państwa odnosi się w znacznej mierze do realizacji inwestycji, których inne podmioty nie chcą lub nie mogą zrealizować. Inwestycje te to znaczna część przedsięwzięć infrastrukturalnych. Alokacyjna działalność państwa może być rozpatrywana nie tylko w ujęciu branżowym (w co się inwestuje) ale także w ujęciu przestrzennym (gdzie się inwestuje) Szczególną rolę w podnoszeniu atrakcyjności lokalizacyjnej odgrywają publiczne inwestycje infrastrukturalne, które stwarzają tzw. korzyści zewnętrzne dla inwestorów przeznaczające swoje kapitały na przedsięwzięcia bezpośrednio produkcyjne. Chcąc realizować działania alokacyjne państwo musi uzyskać odpowiednie wpływy do budżetu, które następnie służą finansowaniu podejmowanych przez państwo przedsięwzięć. pewne inwestycje muszą być realizowane za pośrednictwem budżetu i mieć publiczny charakter. Natomiast zdaniem wielu ekonomistów państwo rozszerzając swój zakres działalności alokacyjnej narusza reguły gospodarki rynkowej i ogranicza zakres stosowania mikroekonomicznego rachunku wyboru. Stąd nieprzypadkowo realizuje się programy prywatyzacji i de regulacji różnych składników sektora publicznego. 62. Co to są tzw. automatyczne i nieautomatyczne stabilizatory gospodarki: Automatyczne stabilizatory gospodarki, to te narzędzia polityki fiskalnej, które reagują na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia. Działają samoczynnie. Najważniejsze z tych stabilizatorów to podatki,(po stronie dochodów budżetowych) i zapomogi dla bezrobotnych (po stronie wydatków budżetowych), ale większą rolę odgrywają podatki. Zaletą automatycznych stabilizatorów gospodarki jest to, że reagują one natychmiast, a więc nie występuje zjawisko opóźnienia. Wadą jest ich nieskuteczność wobec problemów natury strukturalnej, jak również niezdolność do stworzenia bodźców do zmiany istniejącej sytuacji ekonomicznej. Do nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki, na których bazuje aktywna polityka fiskalna należą m.in. zmiany w wielkości obciążeń podatkowych. W przeciwieństwie do wielkości wpływów podatkowych, które automatycznie zwiększają się lub zmniejszają wraz z fluktuacjami aktywności gospodarki. Zmiany samego systemu podatkowego wymagają od państwa każdorazowo podjęcia decyzji. Ostatnio można w niektórych gospodarkach rynkowych obserwować wyraźny wzrost znaczenia posługiwania się zmianami reguł podatkowych w stosunku do nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki mieszczących się w grupie wydatków budżetowych . Wiąże się to z tym, że: w okresach zagrożeń recesyjnych obniżenie podatków w celu pobudzenia popytu okazuje się mniej kontrowersyjne i łatwiejsze do akceptacji niż zwiększenie wydatków budżetowych. zmiany systemu podatkowego można wprowadzić w życie znacznie szybciej niż zmiany w sferze wydatków budżetowych. zmiany systemu podatkowego są łatwiej odwracalne niż zmiany w sferze wydatków budżetowych. 63. Na czym polega aktywna a na czym pasywna polityka fiskalna: Poprzez aktywną politykę fiskalną państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarcza tak by maksymalnie ograniczyć zjawiska negatywne(bezrobocie),a zarazem stymulować zjawiska pozytywne(wzrost gosp.)Realizowanie tej polityki wymaga każdorazowego podejmowanie decyzji dotyczących zastosowania pożądanych w danej sytuacji narzędzi oddziałowywania na gospodarkę. A wiec polityka ta oparta jest na wykorzystaniu nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki, wśród których ważną rolę pełnią różnego rodzaju składniki wydatków budżetowych. Wydatki budżetowe zostały podzielone na środki wydatkowane w celu zakupu dóbr i usług oraz środki przekazywane przez budżet państwa różnym podmiotom z tytułu transferów. Niekiedy proponuje się inny podział: -wydatki tradycyjne-funkcje państwa jako organizacji społecznej i politycznej -wydatki państwa dobrobytu-to transfery w postaci rent,emerytur,zasiłków -wydatki gospodarki mieszanej-to np.subsydia oraz niektóre inwestycje infrastrukturalne Zwiększenie liczby tytułów wymagających wydatków z budżetu państwa powoduje,że zjawiskiem typowym dla wielu gospodarek rynkowych stał się deficyt budżetowy.Oznacza to, że wpływy budżetowe osiągane w pierwszej kolejności z podatków są mniejsze niż planowane wydatki obejmujące zakupy dóbr i usług ,jak i transfery. Deficyt strukturalny to taka wielkość deficytu jaki miałaby miejsce gdyby gospodarka znajdowała się w punkcie pełnego zatrudnienia(deficyt budżetowy przy pełnym zatrudnieniu). Porównywanie bieżącego deficytu budżetowego z deficytem przy pełnym zatrudnieniu pozwala określić czy istniejący deficyt budżetowy jest przede wszystkim wyrazem sytuacji koniunkturalnej, czy też następstwem aktywnej ekspansywnej polityki fiskalnej. Ograniczenia w stosowaniu automatycznych stabilizatorów gospodarki powodujże polityka fiskalna skoncentrowana stosowaniu narzędzi automatycznych określana jest mianem politytki pasywnej. Polega ona przede wszystkim na dostosowaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gosp. a nie wyrażającą się w próbach aktywnego jej kształtowania. Spośród wielu problemów jakie wiążą się z podatkami zasługują na szczególną uwagę: 1.kwestia zasad polityki podatkowej, stosowanie reguły neutralności systemu podatkowego, czyli takiego systemu, który skoncentrowany jest na pozyskiwaniu dochodów budżetowych bez emitowania do gospodarki sygnałów wskazujących na mniej lub bardziej pożądany charakter przedsięwzięć podejmowanych przez podatników. 2.drugi problem związany z podatkami dotyczy wielkości obciążeń podatkowych nakładanych przez państwo na podmioty gospodarcze-system podatkowy zapewniając budżetowi niezbędne przychody nie osłabiał aktywności gospodarczej podatników. Problem pożądanej wielkości obciążeń podatkowych rozpatrywany jest często w oparciu o tzw. krzywą Laffera. Rys. Tylko do pewnego poziomu podnoszenie wielkości obciążeń podatkowych powoduje wzrost wpływów budżetowych. Przekroczenie punktu krytycznego w sferze obciążeń podatkowych pociąga za sobą ograniczenie aktywności gosp. podatników tak wyraźnie, że budżet w sumie uzyskuje mniejsze dochody niż w warunkach niższych obciążeń podatkowych. Z drugiego punktu widzenia przydatności krzywej Laffera należy zwrócić uwagę na 3 sprawy: 1.bardzo trudno jest w praktyce określić jaka wysokość obciążeń podatkowych jest wielkością krytyczną 2.wysokość opodatkowana jest tylko jednym z elementów wpływających na decyzje podmiotów gosp.( w wielu wypadkach nie jest to element najistotniejszy). 3.zmniejszenie podatków może doprowadzić do wzrostu deficytu budżetowego i konieczności poszukania przez państwo innych źródeł finansowania wydatków budżetowych 64. Rola i funkcje handlu zagranicznego w gospodarce: Międzynarodowe powiązania gospodarcze obejmują handel towarami i usługami oraz przepływy czynników wytwórczych. Podstawowe funkcje handlu zagranicznego sprowadzają się do bilansowej i optymalizacyjnej. W funkcji bilansowej rola handlu zagranicznego sprowadzana jest w szczególności do uzupełniania rozmiaru i struktury produktu krajowego ( DN ) a co oznacza m.in. że główną rolę w tym zakresie spełnia import, a zwłaszcza import niezbędny. Ten ostatni obejmuje dobra i usługi których w kraju nie wytwarza się w ogóle lub w stopniu niedostatecznym. Pozyskaniu importu służy eksport, traktowany jako eksport „.nadwyżek„ krajowych. W funkcji optymalizacyjnej rozmiary oraz struktura importu i eksportu podporządkowane są nie tylko doraźnym i bieżącym potrzebom importu, ale również i przede wszystkim możliwym korzyściom wynikającym z międzynarodowego podziału pracy. Korzyści te opierają się m.in. na zasadzie specjalizacji produkcji w dziedzinach i produktach, w których dany kraj posiada względna przewagę w kosztach wytwarzania oraz w takim uczestnictwie w międzynarodowej wymianie, która zakłada odnoszenie wzajemnych korzyści. Podstawowe typy polityki gospodarczej określające relacje danego kraju w stosunkach ekonomicznych z innymi to protekcjonizm, wolny handel i autarkia. Stopa importowa to procentowy udział importu w produkcie krajowym brutto. Si = Im / Y Jest to podstawowy wskaźnik określający stopień zaangażowania danej gospodarki kraju w wymianie międzynarodowej z zagranicą. 65. Bilans płatniczy: to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie ( na ogół jednego roku ). Jest bezpośrednim i wymiernym odbiciem rezultatów finansowych obrotów z zagranicą. Składa się z dwóch podstawowych części : bilans obrotów bieżących ( rachunek bieżący ) bilansu obrotów kapitałowych ( rachunek kapitałowy ) Rachunek bieżący obejmuje z kolei : a/ bilans handlowy ( zestawienie wartości eksportu i importu ) tzn. przepływu towarów b/ bilans usług (zestawienie płatności z tytułu wymiany usług na transport ) c/ bilans procentów z dywidend (zestawienie transferów prywatnych i rządowych , zagraniczna pomoc gospodarcza ) Bilans obrotów kapitałowych obejmuje: a ) krótkoterminowe zagraniczne lokaty kapitałowe , państwowe i prywatne b ) kapitały długoterminowe ( państwowe i prywatne ) w formie lokat bezpośrednich , inwestycje produkcyjne, c) papiery wartościowe , oraz kredyty na okres ponad 1 rok. 66. Kurs walutowy: to cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym. określa on podstawowe relacje wymienialności między różnymi walutami. Podstawową formą rozliczeń jest wzajemna wymienialność walut. Istnieją 2 główne systemy walutowe: 1.system kursu walutowego z rozróżnieniem; a)wariantu opartego na walucie złotej b)wariantu opartego Na tzw. walucie niezależnej 2.System zmiennego kursu walutowego z odmianami: a)bez interwencji BC na rynku walutowym b)z interwencją BC na rynku walutowym System waluty złotej oparty był na następujących zasadach: *waluty poszczególnych krajów miały ściśle określoną wartość w złocie tzw.parytet złota *ilość pieniądza krajowego (banknotów)odpowiadała wielkości rezerw złota posiadanych przez kraj, a banknoty były wymienialne na złoto bez ograniczeń. *stały kurs waluty krajowej względem innych walut zagranicznych gwarantowały BC utrzymując odpowiednie rezerwy złota. System stałego kursu walutowego opartego na tzw. pieniądzu niezależnym oparty był na zasadach: *rządy poszczególnych krajów określiły stałe kursy swoich walut krajowych względem dolara USA. *waluty krajowe były wzajemnie wymienialne bez ograniczeń. *BC zapewniały stałość kursu swoich walut, wykorzystując w tym celu posiadane rezerwy walutowe oraz korzystając z kredytów międzynarodowego funduszu walutowego(MFW). System ten zerwał z ustawowo określoną zależnością pomiędzy wielkością rezerw walutowych a ilością pieniądza w obiegu krajowym. Stałość kursu uniemożliwiała bieżące przywracanie równowagi bilansu płatniczego zarówno przez dewaluację(urzędowe obniżenie kursu walutowego) i rewaluację(urzędowe podwyższenie kursu waluty krajowej do obcej). Każda większa korekta wymagała zgody MFW. W zmiennych kursach walutowych bez interwencji BC na rynku walutowym banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej wobec zagranicznej ,a więc uwzględniają działanie praw popytu i podaży na międzynarodowym rynku walutowym. W przypadku interwencii BC na rynku walutowym banki starają się(poprzez sprzedaż i kupno waluty-interwencyjną)oddziaływać na kurs waluty i nie dopuszczać do nadmiernych przejściowych wahań oraz dbają o stabilność kursu w okresach dłuższych. Wpływ kursu walutowego na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą: Uwzględniając występujący system kształtowania kursu walutowego zauważamy bardzo istotny wpływ tego kursu na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą. Kurs ten oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie oddziaływuje na równowagę płatniczą kraju. Deprecjacja(obniżka kursu)waluty krajowej prowadzi do spadku cen eksportowych i wzrostu cen importowych. Z kolei aprecjacja(wzrost cen) pociąga wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Kształtuje to bilans handlowy i kapitałowy. Z stąd też kształtowanie się kursu walutowego i oddziaływanie na ten kurs za pomocą różnych instrumentów a także kształtowania różnych warunków wymiany z zagranicą jest przedmiotem zainteresowania rządów i przedsiębiorstw. Istotnymi czynnikami wpływającymi na kształtowanie się warunków opłacalności wymiany z zagranicą i równowagi w bilansie handlowym są takie czynniki jak wielkość i struktura produktu krajowego i problem zwłaszcza stopnia powiązań z zagranicą przez handel a także problem opłacalności tej wymiany z uwagi na strukturę produkcji krajowej. Do innych uwarunkowań związanych z rozmiarami ,strukturą i opłacalnością wymiany zagranicznej należą także cele i instrumenty wewnętrznej i zagranicznej polityki gospodarczej. DO szczególnie istotnych instrumentów polityki zagranicznej stanowiących tzw środki polityki handlowej zaliczyć można tj. cła, narzędzia parataryfowe, oraz pozataryfowe. Narzędzia parataryfowe to opłaty wyrównawcze bądź importowe czy też subsydia eksportowe,a pozataryfowe -kontyngenty importowe lub eksportowe, ograniczenia dewizowe i inne. 67. Terms of trade: Do innych jeszcze i bardzo istotnych czynników mających wpływ na kształtowanie się warunków opłacalności wymiany z zagranicą należą także relacje między dynamiką cen krajowych i zagranicznych w eksporcie i w imporcie - czyli tzw. terms of trade. Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych i eksportowych danego kraju w stosunku do względnych zmian cen towarów sprowadzanych z zagranicy. Wyrazić to można przy pomocy formuły: TOT=Pex1/Pex0 ; Pim1/Pim0 TOT=1 ; TOT > 1 ; TOT < 1 TOT - terms of trade, Pex1 - poziom cen towarów krajowych ( eksportowych ) w okresie bieżącym , Pex0 - poziom cen towarów krajowych ( eksportowych ) w okresie wyjściowym , Pim1- poziom cen towarów zagranicznych (importowych ) w okresie bieżącym, Pim0- poziom cen towarów zagranicznych ( importowych ) w okresie wyjściowym. Interpretacja tej relacji jest następująca : TOT= 1 - oznacza że dynamika cen w Europie była równa dynamice cen w imporcie . TOT > 1 - świadczy o względnym wzroście cen eksportowych w porównaniu ze zmianami cen importowych . TOT < 1- dowodzi szybszego , relatywnego spadku cen w eksporcie w porównaniu ze zmianami cen importowych . Wpływ zmian y TOT na sytuację płatniczą kraju jest wypadkową efektu cenowego i wolumenowego. Teoretycy przyjmują że jeśli suma obu cenowych elastyczności popytu jest większa od jednostki, przy zmianie TOT, o sytuacji płatniczej kraju zadecydują relacje wolumenowe. Oznacza to ,że poprawa (TOT >1) spowoduje deficyt bilansu handlowego , a pogorszenie (TOT<1) wywoła nadwyżkę w bilansie. W przypadku deprecjacji(obniżka kursu) TOT pogarsza się , a w przypadku aprecjacji(wzrostu kursu ) poprawa TOT stymuluje znane reakcje wolumenowe - spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się. Jedną z podstawowych przyczyn nierównowagi zewnętrznej są zmiany TOT oddziaływujące na konkurencyjność towarów krajowych i zagranicznych. 68. Środki polityki handlowej państwa w sferze obrotów z zagranicą(cła, narzędzia parataryfowe i pozataryfowe). Oddziaływanie na obroty towarowe i kapitałowe przy pomocy kursu walutowego oraz wewnętrznej polityki kapitałowej i fiskalnej określamy jako politykę zagraniczną przy użyciu instrumentów pośrednich. Odrębną grupę narzędzi wpływających bardziej bezpośrednio na równowagę płatniczą są środki polityki handlowej tj. głównie: cła, narzędzia parataryfowe, instrumenty pozataryfowe. Cła jako podatki na towary importowe i eksportowe są najważniejsze , mają funkcje: fiskalną, równoważącą bilans płatniczy, ochronną wobec rynku krajowego. Narzędzia parataryfowe oddziałują na obroty z zagranicą (są to opłaty wyrównawcze) podnoszą ceny towarów importowanych do ceny krajowej i inne opłaty importowe specjalne, także subsydia eksportowe – dopłaty dla eksporterów (ceny krajowe > od cen zagranicznych - eksport niemożliwy). Narzędzia pozataryfowe to środki reglamentujące obroty bez oddziaływania na cenę , a przez ograniczenia limitowe co do ilości towarów (kontyngenty) i dewizowe. 69. Pojęcie i mierniki inflacji: Inflacja- przedstawia sytuację, w której ceny nieustannie rosną. Nie oznacza to, że wszystkie ceny zmieniają się w takim stopniu, ani nawet, że w tym samym kierunku. Niektóre ceny mogą rosnąć bardzo gwałtownie inne mogą rosnąć bardzo mało, a niektóre nawet spadać. Z inflacją mamy do czynienia gdy przeciętne ceny rosną. Inflacja może być również określona jako sytuacja, w której wartość pieniądza maleje. Kiedy ceny rosną to siła nabywcza złotówki maleje; można zakupić coraz mniej dóbr i usług. Inflacja zmienna jest w czasie. Za okres inflacji uważa się czas w którym ma miejsce ogólny wzrost poziomu cen, uwidoczniony w indeksie cen badanych towarów i usług, jako średniej dla producentów i konsumentów . Stwierdzenia dotyczące wzrostu bądź spadku inflacji, dokumentowane są zmianami indeksu cen, który jest zarazem miernikiem inflacji. Najpowszechniej jest używany indeks „CPI” traktowany jako wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych. Mierz on zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe, a nie obejmuje cen dóbr kapitałowych. Odnosi się do zmian określonego koszyka dóbr w którym istotne grupy stanowią: żywność, odzież, energia. Poza wskaźnikiem cen towarów konsumpcyjnych stosuje się również dwa inne mierniki inflacji „wskaźnik cen zbytu” oraz „deflator produktu narodowego”. Ten pierwszy ma określać rzeczywiste ruchy cen zbytu produktów finalnych. Z kolei deflator produktu narodowego stosuje się w odniesieniu do zmian cen wszystkich składników produktu narodowego brutto, a więc zarówno wydatków konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych, 70. Typy inflacji: Inflacja to względnie trwały wzrost ogólnego poziomu cen, mierzona za pomocą średniej ważonej odnoszący się do określonej grupy dóbr lub ogółu gosp. Podział ze wzgl. na sposób przejawiania się: -otwarta- cenowa charakteryzuje się nieskrępowanym żadnymi ograniczeniami ruchem cen w górę do poziomu równoważącego strumienie popytu i podaży -tłumiona- zasobowa Jej wzrost jest odgórnie hamowany co powoduje występowanie nadwyżkowego strumienia popytu Ze wzgl. na tempo wzrostu cen: -pełzająca jednocyfrowa do 10% -krocząca dwucyfrowa może wymykać się spod kontroli -galopująca trzycyfrowa 10%, 200% -hiperinflacja to ogromne natężenie procesów inflacyjnych, uniemożliwia panowanie nad procesami gosp. ,niweczy rachunku ekonom., przekreśla racjonalność, anarchizuje stosunki produkcji Ze wzgl. na ceny i zmiany koniunktury: -stagflacja- inf. w war. stagnacji -reflacja- inf. w war. recesji -inflacja klasyczna Ze wzgl. na czas, okres występowania -chroniczna - sekularna polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych -okresowa - czasowa ma miejsce wówczas gdy po fazie inflacji następuje faza stabilizacji Ze wzgl. na możliwość kontrolowania i przebieg -żywiołowa -kontrolowana Ze wzgl. na źródła -krajowa -zagraniczna Najbardziej jednak znana to -popytowa -kosztowa 71. Inflacja w świetle tzw. ilościowej teorii pieniądza oraz jej współczesnych interpretacji: Teoria ilościowa pieniądza określa, iż wzrost ilości pieniądza w obiegu powoduje proporcjonalny wzrost poziomu cen, korygowany szybkością obiegu i wolumenem transakcji Przyczyn inflacji należy upatrywać z tzw. popytowej strony rynku oraz w sferze produkcji i sposobie jej zorganizowania (a więc i po stronie podażowej).W pierwszym wyróżnia się teorię monetarystyczną oraz teorię inflacji popytowej. W drugim wyróżnić można też dwa warianty podejścia kosztowo-strukturalne, tj. koncepcji tzw. inflacji płacowej oraz cen administrowanych. Teoria monetarna nawiązuje właściwie do znanej jeszcze z 18 wieku teorii ilościowej pieniądza. Teoria ta rozwinięta w ujęciu współczesnym stała się też jedna z podstawowych teorii inflacji. Uwspółcześnione równanie ilościowej teorii pieniądza, a w tzw. wersji transakcyjnej stało się podstawą do której nawiązują monetaryści, a można przedstawić następująco: M.*V=P.*T. M- ilość pieniądza w obiegu V- szybkość cyrkulacji P- przeciętny poziom cen T- poziom wolumenu zawieranych transakcji pieniężnych. Nawiązując do powyższego równania Friedmann formułuje szereg spostrzeżeń i twierdzeń odnoszących się do współczesnej gospodarki. Zauważa on, że szybkość obiegu pieniądza (lub wielkości popytu na pieniądz) to funkcje niewielu zmiennych ,przy czym w okresie długim szybkość obiegu pieniądza zmienia się b. Powoli. Monetaryści przyjmują, że podaż jest wielkością egzogeniczną (zewnętrzną) w stosunku do gospodarki, ponieważ znajduje się pod kontrolą państwa (bank centralny). Państwo kontrolując obie pieniądza może wywierać istotny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Współczesną gosp. Rynkową cechuje to, że rozwija się ona wg. względnie stałej stopy wzrostu i to w warunkach zbliżonych do pełnego stanu zatrudnienia oraz wykorzystania innych czynników produkcji. Tak więc przeciętny poziom cen (P.)wzrasta wówczas, kiedy ilość pieniądza w obiegu (M.) rośnie szybciej niż produkcja (T), przy założeniu, że w krótkim okresie czasu v*t = const, V=1 i T=3% przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa prowadząca do zbyt dużej ilości pieniądza w obiegu. Jeżeli państwo zachowałoby właściwą kontrolę nad (M.), wówczas inflacja nie miałaby miejsca . Doceniając poglądy monetarystów w powyższej kwestii można by jednak zauważyć, że ich twierdzenie odnosi się bardziej do okresów długich niż krótkich. W krótkich analizowane wielkości ulegają większym niż określa to polityka monetarystyczna. W innym podejściu wyróżnia się tzw. popytowa teoria inflacji : inflacja ma miejsce , gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia (możliwości wytwórcze). W następstwie powstaje zjawisko luki inflacyjnej, jako zjawisko nadwyżki globalnego popytu nad globalną podażą. W war. gosp. rynkowej Zjawisko tego typu nie jest zbyt częste ,ale może występować. Istnienie luki mogłoby być zlikwidowane ,wzrost cen nie musiałby wystąpić, gdyby nadwyżkę popytu rekompensowałyby dobrowolne oszczędności, co jest mało prawdopodobne. Inflację mógłby zlikwidować wzrost cen o ile nie towarzyszyły by im jednoczesny wzrost płac, gdyż może to być znaczący problem w likwidowaniu inflacji jako źródła wzrostu cen. Koncepcja kosztowo-strukturalna w odróżnieniu od popytowej przyczyn inflacji upatruje po stronie podaży oraz w istnieniu monopolistycznych struktur rynkowych i ich wpływ na proces tworzenia cen oraz zjawisk takich jak szybszy wzrost płac niż wydajności. 72. Inflacja a bezrobocie w świetle tzw. krzywej Philipsa: Philips dokonał analizy związków między zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w W.Brytanii na przestrzeni prawie stu lat i na tej podstawie przedstawił w formie krzywej relacje między wzrostem poszczególnych wielkości. Krzywa Philipsa przedstawia istotne relacje między inflacją a bezrobociem. Związki te przedstawił w sposób syntetyczny - stwierdza się tu swoistą substytucyjność między wzrostem inflacji a stopą bezrobocia. Krzywa ta jest oparta na określonych założeniach, jednak w latach 70-tych pod wpływem jednoczesnego wzrostu inflacji i bezrobocia pojawiło się wiele interpretacji , a w tym nowa interpretacja monetarystyczna. Związana jest ona z koncepcja Friedmanna - naturalnej stopy bezrobocia . Nowe interpretacje ujawniły konieczność nowego podejścia polityki makroekon. Do równoczesnych działań na rzecz ograniczenia bezrobocia i inflacji. Wskazały tez na potrzebę analizowania w gospodarce zmian odnoszących się do nominalnego wzrostu cen i plac , ale także wzrostu cen realnych oraz ograniczeń jakie dla polityki państwa wynikają z istnienia bezrobocia o charakterze naturalnym. 73. Przyczyny inflacji a wewnętrzna i zagraniczna polityka państwa: Inflacji nie sposób tłumaczyć i wyjaśnić za pośrednictwem jednej przyczyny , stanowi ona bowiem zespół objawów , będący następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomiczno-społecznych, zachodzących we współczesnych gospodarkach. 1 Są to stosunki pieniężno- kredytowe : - niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarczych, - „miękkie” kredytowanie inwestycji rozwojowych, nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw. 2 Leży w sferze niedostatków polityki alokacyjnej: - nieodpowiadającą realiom rynkowym politykę cen, - subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych, - uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płacowych, - nadmiernie statyczną politykę państwa. 3 Kolejna grupa przyczyn leży w niedostatkach działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów wytwarzania, w tym polityce płacowej. Wspólnym mianownikiem tych przyczyn jest ich charakter kosztowy wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów. 4 Przyczyn inflacji doszukać się także można w polityce zagranicznej państwa .Zaliczyć do nich można niekorzystny układ wymiany z zagranicą, w szczególności towarowej określany malejącą relacją cen towarów eksportowanych do importowanych. 5 Wpływ inflacji światowej, który wyraża się przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy.
