Wykład 1
advertisement
Dr Krzysztof Żuk 2003/2004 semestr zimowy c ce ezza arryy__jja ak ku ub ba ass@ @a au utto og grra aff..p pll 1 Wykład 1 ................................................................................................................... 06 październik 2003 r. Ekonomia Nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje co? jak? i dla kogo? wytwarzać. Nauka badająca wybory ludzkie odnoszące się do relacji pomiędzy celami i rzadkimi środkami (zasobami) mającymi alternatywne zastosowanie. – Nauka o gospodarowaniu i gospodarującym społeczeństwie. – – Odpowiadając na pytania co? jak? i dla kogo? produkować ekonomia wyjaśnia proces alokacji rzadkich zasobów między różne konkurencyjne ich zastosowania. O tym co będzie wytwarzane rozstrzyga „głosowanie konsumentów za pomocą pieniądza (przedsiębiorcy podejmują się produkcji dóbr lub świadczenia tych usług na które jest wysoki popyt – generują zyski, wycofują się z obszarów na których działalność jest nierentowna lub mało zyskowna. O tym jak? wytwarzać decyduje konkurencja między przedsiębiorcami. Z ich punktów widzenia podstawowym sposobem sprostania konkurencji jest utrzymywanie kosztów na możliwie najniższym poziomie dzięki stosowaniu najefektywniejszych metod produkcji. O tym dla kogo? wytwarzać rozstrzygają podaż i popyt na rynkach czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitału). Podział kosztów jest tu przy tym wyznaczony przez posiadane ilości czynników i ich ceny. Obiektywne sprzeczności pomiędzy ograniczonymi zasobami i nieograniczonymi potrzebami rodzi konieczność wyboru ekonomicznego. Powstaje wówczas pytanie jak właściwie rozdzielić ograniczone zasoby miedzy różne możliwe (alternatywne) zastosowania. Posługujemy się tu pojęciem kosztu alternatywnego (koszt utraconych korzyści) mierzonego wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub usług. Ten sposób rozumowania oparty na teorii kosztów alternatywnych wiąże się z problemem racjonalności wyboru ekonomicznego. Chodzi o to aby nie wybierać wyboru gorszego. Koszt alternatywny to nie koszt księgowy. Cechy kosztu alternatywnego 1. Charakter subiektywny – może go określić jednostka podejmująca dany wybór 2. Określony jest w momencie wyboru 3. Ponoszony przez tego kto podejmuje decyzje 4. Oparty na przewidywaniach i dotyczy przyszłości (ex anta a nie ex post) W praktyce często pojawia się potrzeba wyboru nie na zasadzie „albo jedno albo drugie” lecz na zasadzie „czegoś więcej czegoś mniej”. Wówczas trzeba podzielić zasoby pomiędzy różne możliwe proporcje produkcji i dokonać najlepszego wyboru struktury produkcji. Ta możliwość wyboru uogólnia się w postaci tzw. krzywej możliwości produkcyjnych (krzywej transformacji). Krzywa możliwości produkcyjnych składa się ze zbioru punktów odpowiadającym maksymalnym ilościom produktów jakie mogą być wytworzone przy danym zasobie możliwości i zasobów. Punkty leżące na krzywej reprezentują pełne i efektywne wykorzystanie zasobów. Punkty leżące wewnątrz krzywej informują o niepełnym lub nieefektywnym wykorzystaniu co najmniej jednego zasobu. Punkty leżące poza krzywą znajdują się poza możliwościami produkcyjnymi. //pobrano z UMCS.net.pl - 2 Kształt i pozycje krzywej możliwości produkcyjnych wyznaczane są przez wielkość i charakter zasobów będących w dyspozycji oraz przez poziom wiedzy technologicznej. Krzywa możliwości produkcyjnych jest wypukła co ilustruje zjawisko substytucyjności analizowanych dóbr tzn. zwiększenie produkcji jednego dobra możliwe tylko za cenę zmniejszenie produkcji drugiego dobra. Krzywa możliwości produkcyjnych jest zbudowana nie tylko według prawa malejącego przyrostu produkcji na jednostkę nakładu, ale także według prawa rosnącego kosztu alternatywnego. Wykład 2 ................................................................................................................... 13 październik 2003 r. Ekonomię można podzielić na: Mikroekonomię – bada podstawowe elementy tworzące gospodarkę (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, sektory, branże); bada również decyzje alokacyjne (podstawy podejmowania decyzji i ich skutki). ● Makroekonomię – bada gospodarkę jako całość, sposób jej działania, wyjaśnia współzależności pomiędzy podstawowymi kategoriami ekonomicznymi takimi jak konsumpcyjne tempo wzrostu. Ekonomię można podzielić również na: ● Pozytywną – oznaczająca opis istniejącej rzeczywistości bez wyrażania sądów wartościujących. ● Normatywną – dokonująca ocen wartościujących i postulująca pożądane kierunki działania. Ceteris paribus – założenie, metoda izolacji, w innych warunkach niezmienionych. Zasób – wielkość ekonomiczna w danym momencie (np. na koniec roku). Strumień – wielkość ekonomiczna w pewnym okresie czasu (np. przez jeden rok) ● Zasoby dzielimy na: Ludzkie Naturalne Kapitałowe Kapitał rzeczowy i finansowy Kapitał to ogół czynników produkcji niezbędny do uwolnienia i prowadzenia działalności gospodarczej. Pieniądz jest powszechnym ekwiwalentem towarów, jest powszechnie akceptowanym towarem za pomocą którego wykonywana jest wymiana towarów i usług. Istota pieniądza wyraża się w jego funkcjach. Funkcje pieniądza: ● Miernik wartości, dzięki skali cen czyli 1zł=100gr ● Środek wymiany/obiegu – pieniądz pośredniczy w wymianie ● Środek płatniczy – pieniądz ma zdolność do zwalniania z zobowiązań ● Środek tezauryzacji – pieniądz wycofany z obrotu gospodarczego ● Pieniądz światowy – spełnia w/w funkcje w skali globalnej (np. $, €) ● ● ● ● ● ● Systemy pieniężne: Złotowy, złoto-srebrny, srebrny, waluta papierowa Dolar oderwany od złota w latach 70-tych System pieniądza papierowego. Na początku lat 90-tych duża inflacja. ● ● Dwa podsystemy: Wymienialny – niewymienialny Zamknięty – nie zamknięty Wartość użytkowa towaru to zdolność towaru do zaspokajania potrzeb. Wartość wymienna towaru (np. cena) występuje jeśli wartość towaru w pieniądzu pokrywa koszty produkcji. Ekonomia – funkcje: Poznawcza – dostarczanie informacji o zjawiskach i procesach gospodarczych o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach. ● Aplikacyjna – polega na tym, że jej ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarczej i ułatwiające podejmowanie decyzji. ● Inna klasyfikacja funkcji ekonomii dzieli je na: funkcje wyjaśniania, prognozowania, doradzania i uczenia. //pobrano z UMCS.net.pl - 3 Ekonomia stara się formułować pewne ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi tzw. prawa ekonomiczne. Prawa ekonomiczne są to stale powtarzające się relacje między elementami procesu gospodarczego. Formułując prawa ekonomiczne ekonomia tworzy pewne abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu gospodarowania. Te pojęcia to kategorie ekonomiczne. Ustalanie istotnych (koniecznych) stale powtarzających się zależności między kategoriami ekonomicznymi jest równoznaczne z formułowaniem praw ekonomicznych a łączenie tych praw w zwarte połączone ze sobą logiczne systemy z konstruowaniem teorii ekonomicznych. Teorie ekonomiczne muszą określać warunki w których są one prawdziwe. Zazwyczaj są one prawdziwe jedynie przy pewnych założeniach upraszczających. Zbiór założeń określających zakres prawidłowości danej teorii nazywamy modelem ekonomicznym. W postępowaniu badawczym składającym się na metody ekonomii posługujemy się pewnymi operacjami logicznymi do których zaliczamy trzy typy wnioskowania: ● Dedukcja ● Indukcja ● Redukcja Wykład 3 ................................................................................................................... 20 październik 2003 r. Dedukcja – polega na wyprowadzaniu wniosków z przesłanek o charakterze ogólniejszym. Przyjmuje się pewne założenia, których prawidłowość nie budzi wątpliwości a następnie wyciąga się wnioski w drodze rozumowania. Indukcja – wyprowadzanie wniosków ogólnych z poszczególnych przypadków. Bada się tu szczegółowo zjawiska i na podstawie obserwacji i doświadczenie dochodzi do wniosków ogólnych. Redukcja – uzasadnianie przesłanek na podstawie wynikających z nich wniosków. Zasada racjonalnego gospodarowania pokazuje kiedy racjonalnie będziemy gospodarować. W zakresie dokonywania wyborów najbardziej korzystnych rozwiązań w procesie gospodarowania pomocna jest tzw. zasada racjonalnego gospodarowania, która może być ujmowana dwojako: ● Jako zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu ● Jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków Porównując uzyskane z działalności gospodarczej efekty z ponoszonymi nakładami określamy ekonomiczną efektywność gospodarowania. Porównywanie uzyskanych efektów z nakładami w celu wyboru możliwie najlepszych (najbardziej efektywnych ekonomicznie wariantów podejmowania decyzji) nazywamy rachunkiem ekonomicznym. Posługiwanie się rachunkiem ekonomicznym wymaga przynajmniej trzech warunków: ● Mierzalności efektów i nakładów. ● Efekty i nakłady wyrażane muszą być w tej samej jednostce. ● Musimy dysponować możliwie jednoznacznym kryterium wyboru Tomasz Gruszewski „O przedsiębiorstwie i przedsiębiorczości” 2001/2002 Rynek – miejsce spotkania sprzedającego i kupującego. Pojęcie i funkcje rynku, klasyfikacja rynków Rynkowa alokacja zasobów ● ● ● + + + + + + Funkcje rynku: Informacyjna Alokacyjna (lokować tam gdzie będzie najlepiej) Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce Zalety i słabości gospodarki rynkowej Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych Efektywny system motywacyjny Duża innowacyjność gospodarcza Dyscyplina finansowa związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej Tendencja do samoczynnego ustawiania się równowagi rynkowej Duża elastyczność gospodarki (chcąc uzyskać korzyści należy dostosowywać się do potrzeb konsumenta) Słabości gospodarki rynkowej wynikają z: //pobrano z UMCS.net.pl - 4 - Czynników ograniczających działania rynku w praktyce, np. monopolizacja gospodarki oraz ograniczona przenośność czynników produkcji Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (np. związanych z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego) Istnienie tzw. dóbr publicznych Występowanie zjawisk destabilizacyjnych gospodarczo takich jak wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, inflacja Popyt rynkowy Przez pojęcie popytu rozumie się dobra, które nabywcy chcą i mogą kupić w danym czasie i po danych cenach. Popyt efektywny i popyt potencjalny. Zmiana cen gdy jest zmiana popytu. Czynniki kształtujące popyt: D/d – popyt s – podaż I – dochody p – cena (ps – dóbr substytucyjnych, pk – dóbr komplementarnych) c – koszt D=f(p1, ps, pk, I, moda, gusty, preferencje, itp.) Zależność między ceną a popytem opisuje prawo popytu zgodnie z którym istnieje odwrotna zależność między ceną i popytem, przy założeniu „ceteris paribus”. Zależność pomiędzy popytem a dochodami opisuje prawo Engla zgodnie z którym wraz ze wzrostem dochodów rośnie popyt, ale zmienia się jego struktura (maleje względny % udział wydatków na dobra podstawowe, rośnie natomiast na dobra trwałej konsumpcji). Dodatnia zależność między dochodami a popytem dotyczy tzw. dóbr normalnych. Dobra dla których konsumpcja maleje wraz ze wzrostem dochodów nazywamy dobrami pośrednimi lub drugorzędnymi. Związek popytu z dochodem wynikający ze zmian realnego dochodu na skutek zmian cen nazywany jest efektem dochodowym. Poza oddziaływaniem tego efektu ujemne nachylenie krzywej popytu wyjaśnia fakt, że wzwyżka cen jednego dobra przy innych nie zmienionych powoduje skłonność do zastąpienia tego dobra innym tańszym. Jest to efekt substytucji. Miarą reakcji popytu na zmianę czynnika wywołującego tę zmianę określamy mianem elastyczności popytu. Możemy mówić o następujących rodzajach elastyczności: Elastyczność cenowa popytu Elastyczność dochodowa popytu Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu Wykład 4 ................................................................................................................... 27 październik 2003 r. d p : d p d I E d I : d I d A p bs Ed ( ps ) : dA p bs Ed p Ed ( pk ) d A p bk : dA p bk Elastyczność cenowa (punktowa) Elastyczność dochodowa Elastyczność dla dóbr substytucyjnych Elastyczność dla dóbr komplementarnych Elastyczność cenowa popytu Rodzaj popytu Wartość współczynnika Popyt elastyczny │Ed│<1 Popyt nieelastyczny │Ed│>1 Popyt jednostkowy │Ed│=1 Popyt doskonale elastyczny │Ed│=∞ Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) │Ed│=0 //pobrano z UMCS.net.pl - 5 Elastyczność cenowa popytu może być analizowana jako tzw. elastyczność punktowa lub łukowa. Gdy zmiany cen są niewielkie można stosować wzór na elastyczność punktową, natomiast dla większych zmian cen stosuje się inną metodę liczenia, niwelującą możliwe różnice występujące przy wzroście i spadku ceny. Jest to formuła na łukową elastyczność liczoną wzorem: E d ( p) d1 – popyt bazowy (początkowy) d : p 1 1 (d 1 d 2 ) ( p1 p 2 ) 2 2 d2 – popyt po zmianie ceny Przesuwając się w dół wzdłuż krzywej popytu obserwuje się zmniejszanie elastyczności popytu. Zjawisko to wyjaśniają ilości procentowe zmian cen i popytu. Kolejne zmniejszenia cen powodują wzrost wielkości procentowych. Kolejne zwiększenia ilości dobra dają coraz mniejsze ilości procentowe. Dochodowa elastyczność popytu będąca reakcją popytu na zmianę w dochodach może być różna dla różnych dóbr. W przypadku dóbr luksusowych E>1 natomiast w przypadku dóbr nie luksusowych E<1. Wielkość elastyczności mieszanej (krzyżowej) wskazuje na stopień pokrewieństwa badanych dóbr. Im wyższa jest wartość dodatnia wskaźnika elastyczności tym większa (silniejsza) jest substytucja, a im niższa jest wartość ujemna tym silniejszy jest związek komplementarny. Wartość bliska 0 wskazuje brak pokrewieństwa między dobrami. Rodzaj dobra Dobra komplementarne Dobra niezależne Dobra substytucyjne Dobra normalne Dobra luksusowe Dobra podstawowe Dobra podrzędne Wskaźnik elastyczności Elastyczność mieszana Ec<0 Ec=0 Ec>0 Elastyczność dochodowa E>0 E>1 E<1 E<0 Związek między charakterem popytu a przychodami całkowitymi przedsiębiorstwa w zależności od zmian ceny Charakter popytu E>1 E<1 E=1 TR – przychody całkowite Popyt↑ TR↓ TR↑ TR=constans Popyt↓ TR↑ TR↓ TR=constans Determinanty cenowe elastyczności popytu: Występowanie substytutu (wielkość substytutu – popyt elastyczny) Charakter dobra (dobra luksusowe – popyt elastyczny) Poziom ceny dobra (wysoka cena – popyt elastyczny) Znaczenie dobra w strukturze konsumpcji konsumenta (dobro o dużym udziale w budżecie konsumenta – popyt elastyczny) Czas potrzebny konsumentowi na przystosowanie się do nowej sytuacji spowodowanej zmianą cen (długi okres – popyt elastyczny) Elastyczność popytu jest istotną determinantą decyzji cenowych producenta. Wraz z kosztami produkcji kształtuje ona bowiem poziom cen, których firmy mogą żądać za swoje produkty. W badaniach popytu na dobra trwałej konsumpcji rozpatruje się często dwa jego składniki: 1. Popyt odnowienia (odtworzeniowy) występujący po upływie fizycznego/ekonomicznego zużycia, którego celem jest zastąpienie zużytego dobra. 2. Popyt netto (efektywny). //pobrano z UMCS.net.pl - 6 Z popytem odnowienia wiąże się tzw. teoria echa, która głosi, że popyt odnowienia dóbr trwałych jest uzależniony od popytu z lat poprzednich i powtarza się jak echo w odstępach czasu równych okresom zużycia tych dóbr. Odstępstwa od prawa popytu: Efekt Giffena. Mogą wystąpić sytuacje w przypadku dóbr podstawowych gdy rosnącym cenom na te dobra może towarzyszyć wzrost popytu na nie (nie będzie towarzyszyć spadek). Paradoks Veblena ilustrujący wzrost popytu na dobra luksusowe przy wzroście ich cen u podstaw tego paradoksu leży snobistyczna chęć wyróżnienia się i wykazania swojej wyższości materialnej. Paradoks spekulacyjny spekulacje te oparte są na przewidywaniach zwyżki lub zniżki cen i mogą się wyrażać we wzroście popytu przy wzroście ceny (gdy przewidujemy dalszy wzrost cen) lub wstrzymywanie się z zakupami przy spadku ceny gdy przewidujemy dalszy spadek. Podaż dobra to ilość dobra, które producenci (sprzedawcy) chcą dostarczyć na rynek i sprzedać w danym czasie po określonych cenach. Czynniki kształtujące podaż: Cena produktu – istnieje dodatnia zależność między ceną a ilością podaży gdy cena rośnie podaż również rośnie i odwrotnie. Jest to tzw. prawo podaży. Cena substytutów Koszty produkcji Dostęp do czynników produkcji Stan techniki i technologii Cele firmy Przewidywania odnośnie cen Podatki i subsydia Elastyczność cenowa podaży jest miarą reakcji podaży na zmianę ceny E s ( p) s p : s p Determinanty elastyczności podaży: Technologia produkcji (prosta technologia – podaż elastyczna) Czas potrzebny producentowi na dostosowanie do nowych warunków wywołanych zmiana ceny (długi czas – podaż nie elastyczna) Rodzaj dobra – możliwość jego magazynowania Dostępność do zasobów (łatwy dostęp – podaż elastyczna) Paradoks podażowy ilustruje zjawisko gdy spadek ceny nie tylko nie prowadzi do ograniczenia podaży ale wręcz do zwiększenia podaży. Dotyczy to zwłaszcza rynku produktów rolnych gdy produkty te silnie ważą w ogólnych dochodach tych producentów. Wspomniana wyżej reakcja producentów na zmianę ceny związana jest z dążeniem do utrzymania dotychczasowego poziomu realnych dochodów producentów. Wykład 5 ............................................................................................................................03 listopad 2003r RÓWNOWAGA RYNKOWA, CENA W KATEGORIACH RYNKOWYCH Równowaga rynkowa – oznacza ilość popytu równą ilości podaży przy danej cenie. Przy tej równowadze występuje tendencja do utrzymywania się tej samej ceny dopóki pozostałe czynniki pozostają bez zmian. Dla sytuacji rynkowych można wyróżnić: Stałą równowagę gdy odchylenia cen i ilości uruchamiają siły rynkowe Niestałą równowagę gdy odchylenia uruchamiają siły powodujące dalsze zwiększenia równowagi bądź gdy brak jest sił do jej przywrócenia. Choć system cen dokonuje alokacji czynników wytwórczych to jednak nie zawsze dostosowania cen i ilość przebiegają łagodnie. Tam gdzie opóźnienia podażowe są długie oraz gdy występują opóźnione reakcje po stronie popytu mogą wystąpić silne wahania od niedoboru do nadwyżek. Proces kształtowania się równowagi rynkowej pokazuje tzw. mechanizm pajęczyny ( rys. w Milewskim). W pewnych sytuacjach rynkowych uzasadnione mogą być rządowe regulacje wprowadzające tzw. pułapy cenowe, tj.: //pobrano z UMCS.net.pl - 7 Ceną minimalna – cena wprowadzona dla ochrony interesów producentów, poniżej której dobra na rynku nie mogą być sprzedawane. Ustalenie ceny minimalnej nie będzie miało żadnych skutków dla ceny równowagi. Natomiast gdy cena ta ustalona zostanie powyżej ceny równowagi spowoduje to nadwyżkę podaży nad popytem. Cena maksymalna – cena wprowadzona dla ochrony interesów konsumentów, powyżej której produkty nie mogą być sprzedawane. Wprowadzenie ceny maksymalnej nie będzie miało znaczenia dla równowagi rynkowej o ile cena ta ukształtowana będzie powyżej ceny równowagi. Natomiast cena maksymalna ukształtowana poniżej ceny równowagi spowoduje nadwyżkę popytu \nad podażą. Cykle specjalne Oscylację ceny i ilość opisywanych tzw. modelem pajęczyny można obserwować szczególnie w dziedzinie produkcji rolnej. Występują tu tzw. cykle specjalne do których zalicz się m.in. cykl świński. W tym ostatnim przypadku stwierdzono, że cena i produkcja wieprzowa ulega regularnym oscylacjom, których cykl trwa ok. 3 lat. Spowodowane jest to zmieniającą się relacją żywca do ceny paszy. Jeśli stosunek ten wzrasta to po ok. 18 miesiącach nastąpi wzrost podaży trzody chlewnej a w konsekwencji spadek jej cen. Na podstawie analizy tego cyklu można opracować prognozę dotyczącą wahań cen wieprzowiny. Przykładem cykli specjalnych może być cykl budowy tankowców trwający około dwóch lat. Wpływ elastyczności popytu na wahania ceny i ilości równowagi. Przy założeniu, że linia podaży przesuwa się z s do sp w przypadku gdy popyt jest niedostateczny. Powoduje to dużą zmianą ceny równowagi i małą zmianę ilości równowagi B) Gdy popyt jest elastyczny taka sama zmiana krzywej podaży powoduje dużą zmianę ilości lecz małą zmianę ceny równowagi. Cena odzwierciedla wartość produktu lub usługi - jest zewnętrznym atrybutem wartości. A) Wykład 6 ............................................................................................................................17 listopad 2003r Decyzje cenowe w przedsiębiorstwie/Determinanty decyzji cenowych. 1) Popyt i jego elastyczność. Znajomość krzywej popytu i wskaźników elastyczności popytu pozwala określić maksymalny poziom ceny przy zakładanym poziomie sprzedaży. W ten sposób wyznacza się górną granicę dopuszczalnego przedziału cenowego 2) Koszty. Przy badaniu wpływu kosztów na poziom ceny (na strategię kształtowania cen) analizuje się: a) strukturę kosztów – podział kosztów na zmienne i stałe b) wyznacza się dolną granicę dopuszczalnego przedziału cenowego, która stanowi poziom jednostkowego kosztu zmiennego c) określa się relację miedzy kosztem a rozmiarami produkcji 3) Sytuacja rynkowa (konkurencja). Analiza tego czynnika obejmuje: a) Określenie typu otoczenia konkurencyjnego (otoczenie kontrolowane przez rynek lub przedsiębiorstwo) monopol/oligopol b) Analiza zachowań cenowych producentów – konkurentów (analiza reakcji na zmiany cen w przyszłości, analiza kosztów konkurentów, analiza celów i strategii marketingowych konkurentów) 4) Uczestnicy kanału dystrybucji. Producent morze uzyskać większy wpływ na poziom ceny finalnej: a) Poprzez stosowanie wyłącznego systemu dystrybucji b) Poprzez tworzenie własnej sieci punktów sprzedaży detalicznej c) Poprzez umieszczanie etykiet cenowych na produktach //pobrano z UMCS.net.pl - 8 5) Przepisy i ingerencje cenotwórcze państwa. Eldorado (Stokrotki + Groszki) – synergia Wólczanka – próba kontrolowania i obniżania ceny finalnej Funkcje cen: Informacyjna – cena dostarcza określonej informacji konsumentom i producentom o opłacalności produkcji danego towaru, na wybór struktury i wielkości produkcji i stwarzając możliwość prowadzenia rachunku ekonomicznego. Konsumenta cena informuje o możliwości nabycia określonych dóbr. Dochodowa – ceny powinny obejmować odtwarzanie wszelkich kosztów ponoszonych na wyprodukowanie towaru bądź usług oraz zapewniać określoną nadwyżkę niezbędną do finansowania rozwoju firmy. Redystrybucyjna – cena wpływa na redystrybucję dochodów ale może być też narzędziem redystrybucji dochodów (jest narzędziem państwa). Rodzaje cen: Fabryczna = koszt wytwarzania + zyski Zbytu = fabryczna + podatki Hurtowa = zbytu + marża hurtowa Detaliczna = hurtowa + marża detaliczna Modele tworzenia cen/Formuły: Kosztowa formuła tworzenia cen – jest nadal dominującym sposobem wartości przedmiotu transakcji rynkowej, polega na oszacowaniu kosztu jednostkowego i dodanie określonej marży zysku. Ta cena nie uwzględnia relacji zachodzących pomiędzy popytem (konsumentem) a ceną. Może to prowadzić do zmniejszenia sprzedaży w przypadku popytu wysoce elastycznego. Kształtowanie może doprowadzić do stałego wzrostu cen wywołanego wzrostem kosztów produkcji. Popytowa formuła tworzenia cen – punktem wyjścia w tej formule jest finalny nabywca. Kształtowanie ceny w ten sposób nie może być jednak oderwane od kosztów działalności. Np. wprowadzenie do sprzedaży Forda Mustanga Formuła tworzenia cen bazująca na konkurencji. Podstawową determinantą jest sytuacja rynkowa i ceny konkurentów a zwłaszcza z najsilniejszą pozycją na danym rynku produktowym. W tej formule koszty i popyt schodzą na dalszy plan (ale nie mogą być traktowane marginalnie). Mogą wystąpić tu trzy techniki tworzenia cen: 1. podążanie za cenami przywódcy cenowego 2. podążanie za przeciętnymi cenami rynkowymi 3. cena przetargowa „Autobiografia” Jacoca Strategie cen: W literaturze wyróżnia się trzy strategie cen: Strategia cen wysokich – ich celem jest szybki zwrot zainwestowanych kapitałów i krótkookresowy zysk. Stosowana gdy pojawia się nowy produkt, nowy rynek i gdy występuje małe zagrożenie konkurentów a także wówczas gdy wytwarzany produkt zaspokaja potrzebę statusu społecznego. Jest to tzw. spijanie śmietanki rynkowej. Strategia cen przeciętnych – jej celem może być uzyskanie określonego udziału w rynku i stosowana jest gdy występuje kilkanaście produktów porównywanych. Strategia cen niskich (penetracji rynku) – jej celem jest stymulowanie wzrostu sprzedaży i zwiększanie udziału w rynku. Stosowana gdy występuje masowy rynek i gdy jest duża łatwość wejścia na dany rynek i gdy jest duży stopień wrażliwości na ceny. Czynniki kształtujące wrażliwość cenową nabywców Zmiany sytuacji rynkowej Proces ustalania ceny jest bardzo złożony i obejmuje kilka etapów: Wybór celów polityki cenowej (przetrwanie, maksymalne bieżące zyski, lider jakości itd.) Wyznaczenie wielkości popytu //pobrano z UMCS.net.pl - 9 Oszacowanie kosztów Analiza cen konkurencji Wybór metody wyznaczania ceny Ustalenie ceny finalnej Wykład 7 ............................................................................................................................24 listopad 2003r Teoria wyboru konsumenta/Zachowania się gospodarstwa domowego Ekonomiści wiedząc jakich zakupów dokonuje konsument dążą do zmniejszenia wydatków na poszczególne dobra w dochodzie. Obserwując z kolei zmiany tego udziału w zależności od zmian cen i dochodów, wyznaczają funkcję użyteczności na podstawie której bada się wpływ potencjalnych zmian cen i dochodów konsumenta na jego przyszły popyt. Prowadzenie takich badań dla określonych grup konsumentów pozwala wyodrębnić segmenty rynku i prognozować jak zachować się będą konsumenci zaliczeni do danej grupy (segmentu). Czynniki kształtujące wrażliwość cenową nabywców Analizowany model zachowania się konsumenta obejmuje cztery zasadnicze elementy: Dochód Ceny Preferencje konsumenta Motywacje (zakłada się, że konsument dąży do znalezienia się w jak najkorzystniejszej sytuacji do maksymalizowania satysfakcji w ramach swego budżetu Dwa pierwsze elementy analizowanego modelu wyznaczają tzw. ograniczenia budżetowe konsumenta. Opisywane są one przez tzw. linię budżetową. Ta linia pokazuje maksymalne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, które morze nabyć konsument przy danym dochodzie i danych cenach. Punkty leżące na linii budżetowej wyczerpują w całości budżet konsumenta. Punkty leżące poniżej linii dają możliwość zwiększenia konsumpcji przynajmniej jednego dobra. Zaś punkty leżące powyżej są nieosiągalne dla konsumenta. Załóżmy, że konsument ma do dyspozycji dwa rodzaje dóbr: żywność i odzież. Dysponuje określonym dochodem: 280 jednostek pieniężnych. Podzieży=20, Pżywności=40 Koszyk rynkowy A B C D E F G H Liczba odzieży Liczba żywności 14 12 10 8 6 4 2 0 0 1 2 3 4 5 6 7 Nachylenie linii budżetu wskazuje ile jednostek danego dobra musi konsument poświęcić aby zakupić dodatkową jednostkę drugiego dobra. Nachylenie linii budżetu wyznaczone jest przez ceny obu dóbr równa się ono stosunkowi cen. Nachylenie linii budżetu jest zatem miarą względnych cen (ceny jednego dobra wyrażonych w liczbie jednostek drugiego dobra). Y Q x X Py //pobrano z UMCS.net.pl - 10 Przesunięcie linii Wpływ zmian dochodów (na ścieżkę cen). Wpływ zmiany ceny dobra X na linię budżetu. Wpływ mają również podatki: kwotowy (akcyza) – wzrost ceny, PIT, VAT (wzrost ceny). Istnieją dwa sposoby podejścia do badań zachowania się konsumenta: Oparty na koncepcji użyteczności dóbr (teoria krańcowej użyteczności) Oparty na teorii wyboru (koncepcji krzywych obojętności) Użyteczność Użytecznością w literaturze określa się poczucie zaspokojenia potrzeby, które konsument uzyskuje z konsumpcji dóbr lub usług. Jest to subiektywna miara stopnia zadowolenia i nie jest mierzalna. Użyteczność całkowita (TU) to łączna satysfakcja jaką daje konsumpcja danej ilości dobra. Użyteczność krańcowa (MU) zmiana całkowitej użyteczności wynikająca ze zmiany konsumpcji danego dobra o jednostkę. Rzeczywisty wybór dokonywany przez konsumenta uwarunkowany jest przez krańcowe użyteczności. Jedną z podstawowych teorii krańcowych użyteczności jest twierdzenie o malejącej użyteczności krańcowej zwane PRAWEM MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ (1 PRAWO GOSSENA), mówi ono, że użyteczność uzyskiwana przez konsumenta z kolejnych jednostek danego dobra będzie malała wraz ze wzrostem jego spożycia przy zachowaniu konsumpcji innych dóbr na tym samym poziomie. Reakcja konsumenta na zmianę dochodów i ceny. Dobra poślednie. Krzywa popytu konsumenta. Dochodowy i substytucyjny efekt zmiany ceny. Równowaga (optimum konsumenta) na podstawie krańcowej użyteczności (MU) Konsument dążąc do maksymalizacji uzyskiwanej użyteczności będzie rozdysponowywać swoje dochody na różne dobra w ten sposób aby użyteczność uzyskiwana z ostatniej jednostki pieniądza wydawanej na każdy z nich była równa //pobrano z UMCS.net.pl - 11 Jest to podstawowe równanie teorii zachowania konsumenta tzw. 2 PRAWO GOSSENA. Alternatywnie można zapisać je w postaci: MU x Px MU y Py Prawa strona równania określa względne ceny dwóch dóbr. Konsument uzyskuje je jako „daty” z rynku, są one poza jego kontrolą, konsument może tylko na nie reagować. Sporadycznie można sobie wyobrazić sytuację gdy konsument kontroluje rynek. Lewa strona tego równania dotyczy zdolności dóbr do zwiększania zadowolenia konsumenta, który może bowiem określać ilość kupowanych dóbr. Jeśli obie strony nie są równe konsument może zwiększyć użyteczność całkowitą przez zmianę ilości kupowanych dóbr. MU x Px MU y Py TEORIA OBOJĘTNOŚCI (TEORIA KRZYWYCH OBOJĘTNOŚCI) Krzywa obojętności określa wszystkie kombinacje dóbr (koszyki rynkowe), które przynoszą takie samo zadowolenie konsumentowi. Przy założeniu danej użyteczności koszyki różnią się zmiennymi udziałami wchodzących do nich dóbr. Każdy punkt leżący powyżej Krzywej obojętności jest korzystniejszy dla konsumenta ponieważ reprezentuje koszyk o większej ilości dóbr. Przesuwanie się wzdłuż krzywej obojętności oznacza zastępowanie jednego dobra drugim. Do opisu wykorzystywana jest krańcowa stopa substytucji. KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI (MRS) – ilość jednego dobra, którą konsument jest skłonny oddać aby otrzymać dodatkową jednostkę drugiego dobra. Ujemne nachylenie i wypukłość krzywej obojętności wskazują na malejącą MRS. Malejąca MRS uważana jest za uniwersalną cechę preferencji konsumenta oznacza ona, że w miarę gdy konsument spożywa coraz więcej jednego dobra tym mniej drugiego dobra jest skłonny poświęcić dla uzyskania dodatkowych jednostek pierwszego dobra. Rys. Mapa obojętności Dla przedstawienia całego uszeregowania preferencji konsumenta potrzebny jest zbiór krzywych obojętności nazywamy mapą obojętności. Specyfikuje ona upodobania konsumenta i pokazuje stopy substytucji między dwoma dobrami dla każdego poziomu bieżącej konsumpcji. Mapa obojętności przedstawia subiektywną postawę konsumenta i opisuje jego preferencje w stosunku do różnych rynkowych koszyków dóbr. Nie mówi nic o możliwościach budżetowych konsumenta. Te zaś z kolei wyznacza LINIA BUDŻETOWA. Nałożenie ich pozwala określić równowagę konsumenta. Równowagę konsumenta w świetle koncepcji krzywych obojętności określa w ujęciu graficznym punkt styczności linii budżetowej i danej krzywej obojętności. Równowagę można określić równaniem MRS xy Px Py Równość ta pokazuje bilansowanie subiektywnego wartościowania dóbr (MRS) z ich obiektywnym kosztem na rynku (prawa strona). Punkt opisany tym równaniem – PUNKT RÓWNOWAGI KONSUMENTA. //pobrano z UMCS.net.pl - 12 Mimo różnic obydwu mikroekonomicznych teorii zachowania konsumenta obydwa podejścia rozpatrują zagadnienie w jaki sposób preferencje, dochody i ceny współ oddziałują aby określić rynkowy koszyk dóbr, który wybierze konsument. Wykład 8 .......................................................................................................................... 01 grudzień 2003r Przedsiębiorstwo (ekonomia) jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem ekonomicznym, technicznoorganizacyjnym i prawnym. Odrębność ekonomiczna polega na dysponowaniu posiadanym zasobem majątkowym, pokrywaniem wydatków z uzyskiwanych przychodów, formułowaniu celów oraz zapewnianiu środków niezbędnych do ich realizacji, kształtowaniu pozycji na rynku i więzi łączących firmę z otoczeniem. Odrębność organizacyjna polega na oparciu działalności przedsiębiorstwa na określonej strukturze organizacyjnej wyznaczającej zakres kompetencji i zależności poszczególnych pracowników. W tym aspekcie mówić również należy o tak zwanych funkcjach i procesach głównych i pomocniczych związanych z technicznymi funkcjami przedsiębiorstwa. Wyodrębnienie prawne oznacza nabycie przez przedsiębiorstwo uprawnień jako podmiotu obrotu cywilno-prawnego a więc zdolność firmy do zawierania umów, zaciągania kredytów, ponoszenia odpowiedzialności majątkowej za ponoszone decyzje (osobowość prawna i wynikająca z niej podmiotowość przedsiębiorstwa w zakresie praw i obowiązków). Podmiotowość prawna oznacza przypisanie własności, ryzyka i odpowiedzialności w obrocie gospodarczym określonej osobie fizycznej lub prawnej, która zawsze stoi za przedsiębiorstwem. (prawo - artykuł 551 kodeksu cywilnego) jest zorganizowanym zespołem składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej Obejmuje ono: oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo własność nieruchomości lub ruchomości oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości prawa wynikające z umów najmu lub dzierżawy nieruchomości lub ruchomości wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środków pieniężnych koncesje, licencje i zezwolenia patenty i inne prawa własności przemysłowej majątkowe prawa autorskie księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej tajemnice przedsiębiorstwa Makro- i mikrootoczenie Cechy przedsiębiorstwa: Przedsiębiorczość – wola i umiejętność znajdowania okazji korzystnych dla przedsiębiorstwa wyników ekonomicznych oraz podejmowania ryzyka i działań zapewniających ich wykorzystanie Samodzielność – ograniczona jedynie przepisami prawa i normami etycznymi Samofinansowanie – pokrywanie wszystkich wydatków i zobowiązań finansowych z uzyskiwanych dochodów Racjonalność działań – dążenie do osiągania w danych warunkach możliwie korzystnych wyników Funkcje przedsiębiorstwa: Ekonomiczne – zapewnianie najkorzystniejszych efektów gospodarczych Techniczne – przygotowanie i realizacja procesów produkcyjnych Społeczne – w stosunku do pracowników i otoczenia Cele działania przedsiębiorstwa. W literaturze formułuje się trzy grupy poglądów na temat celów działania przedsiębiorstwa. Według pierwszej grupy istnieje jeden syntetyczny cel. Druga grupa poglądów wskazuje na realizację grupy celów 9wiązkę celów) w skład której mogą wchodzić różne cele. Według trzeciego podejścia przedsiębiorstwo realizuje //pobrano z UMCS.net.pl - 13 równolegle kilka zbiorów celów w tym cele społeczne, indywidualne, związane z interesami i oczekiwaniami właścicieli oraz cele operacyjne obejmujące konkretne zadanie i związane z realizacją celów indywidualnych. Rola zysku jako celu firmy wynika z funkcji jakie pełni on w przedsiębiorstwie: Zysk jest najbardziej ogólnym i wszechstronnym miernikiem działalności firmy (jest testem... Jest wynagrodzeniem za ponoszone ryzyko gospodarcze Zysk stanowi źródło samofinansowania rozwoju Firmy niewielki i zarządzane przez właścicieli skłonne są raczej do bieżącego maksymalizowania zysków. Firmy typu menedżerskiego (a szczególnie duże spółki akcyjne) na ogół odchodzą od tego celu wyrażając większe zainteresowanie rozwojem firmy i wzrostem jej wartości. W badaniach zaobserwować można często sprzeczność pomiędzy celami formowanymi przez menedżerów a drobnych funkcjonariuszy – właścicieli (zwłaszcza drobnych akcjonariuszy) wynika to z rozbieżności celów krótko i długoterminowych. Z praktyki gospodarczej wynika coraz większe zainteresowanie firm wzrostem ich wartości rynkowej stąd też głównym celem jest nie maksymalizacja zysku a maksymalizacja dochodowości kapitału. Wykład 9 .......................................................................................................................... 15 grudzień 2003r Formy współdziałania gospodarczego przedsiębiorstw Współdziałanie przedsiębiorstw może przybrać postać powiązań kooperacyjnych bądź koncentracyjnych. Pierwsze z nich charakteryzuje dowolność i stosunkowo luźne połączenie przedsiębiorstw w celu wspólnego koordynowania lub realizacji zadań bez utraty samodzielności ekonomicznej i odrębności prawnej (np. konsorcja, zrzeszenia, alianse). W koncentracyjnych formach współdziałania dochodzi do znacznego ograniczenia ich samodzielności lub nawet utraty samodzielności prawnej (holding, koncern, konglomerat). HOLDING Holding to grupa kapitałowa składająca się z podmiotu dominującego i podmiotów zależnych, stowarzyszonych i związanych w której to grupie spełnione są jednocześnie dwa warunki: Dominacja jednej ze spółek ma swoje źródło przede wszystkim w więziach właścicielskich lub kapitałowych Zarząd spółki dominującej realizuje cele strategiczne opierając się na zasobach własnych oraz na zasobach spółek podporządkowanych (np. Elektrim i Mostostal) Rodzaj spółki 1. Zależne 2. Stowarzyszone 3. Związane Pakiet akcji posiadanych >50 >20 ale <50 <20 Skonsolidowane sprawozdania finansowe Wyróżniamy trzy typy holdingu: Finansowy – podmiot dominujący nie angażuje się w działanie firm zależnych Strategiczny holding zarządzający – podmiot dominujący buduje strategie dla całej grupy. Podmioty podległe realizują strategię, ale z dużą swobodą. Musi być zgodność działań ze strategią Podmiot dominujący ingeruje również w działalność firmy. Podmioty podległe są bardzo uzależnione i mało samodzielne KONCERN Przykłady Volkswagen, Procter & Gamble, Unilever //pobrano z UMCS.net.pl - 14 Koncern to zgrupowanie przedsiębiorców pod jednolitym kierownictwem. Przedsiębiorstwa tej samej gałęzi wykonujące wytwory finalne lub podzespoły tworzą koncerny poziome. Koncerny poziome tworzone przez przedsiębiorstwa o produkcji pokrewnej lub uzupełniające się, np. realizujące poszczególne fazy procesu technologicznego. Rodzaje koncernu: Koncern podporządkowujący w którym występują stosunki zależności (przedsiębiorstwa nadrzędne i podporządkowane) Koncern równorzędny – przedsiębiorstwa wchodzące w skład koncernu są jednostkami równorzędnymi w stosunku do siebie, substytutem kierownictwa jest mechanizm równowagi np. doradztwo (bardzo rzadki) KONSORCJUM Konsorcjum to związek różnych organizacji gospodarczych zawarty w celu realizacji kosztownego lub ryzykownego przedsięwzięcia wymagającego nakładów kosztów kapitałowych przekraczających możliwości jednego przedsiębiorstwa lub dopuszczalne dla niego ryzyko indywidualne. Istota konsorcjum polega na skumulowanie kapitałów potrzebnych do określonych operacji gospodarczych, np. banki i firmy chcące realizować PHAREowskie przetargi. KONGLOMERAT Konglomerat to ugrupowanie powstałe z połączenie różnorodnych przedsiębiorstw, które cechuje niski stopień spoistości i powiązań pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami. Układ konglomeratowy ma układ poziomy, jego przedsiębiorstwa specjalizują się w różnych dziedzinach działalności. Jest to próba ominięcia ustawy antymonopolowej, lub zabezpieczenie przed ryzykiem. Formy własności przedsiębiorstwa 1. Przedsiębiorstwa publiczne a) państwowe b) samorządowe (komunalne) c) formy mieszane 2. Przedsiębiorstwa prywatne (są tu spółdzielnie) Efektywna będzie ta forma własności, gdy prawa własności są przypisane do konkretnej osoby prawnej (swoboda praw własności). Istotną kwestią dla efektywności gospodarczej jest własność zasobów. Własność można zdefiniować jako zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień (praw własności) jakim właściciel dysponuje w odniesieniu do przedmiotu własności. Na zbiór ten składają się: Faktyczne korzystanie z obiektu własności Bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących podmiotu własności Własność jest zjawiskiem stopniowalnym, można bowiem korzystać z obiektu własności i decydować o nim w różnym stopniu. Im większy jest zakres wykorzystywanych uprawnień tym większa jest skłonność właściciela do zwiększania efektywności gospodarowania. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw 1. Przedsiębiorstwa jednoosobowe (własność indywidualna) 2. Spółki a) osobowe b) kapitałowe Przedsiębiorstwo jednoosobowe należy do jednego właściciela będącego osobą fizyczną, który jest jednocześnie przedsiębiorcą i menedżerem. Odpowiada w sposób wyłączny i bez ograniczeń za zobowiązania swojej firmy. Wady: Małe możliwości kapitałowe co ogranicza rozwój firmy Ograniczony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (kredyty) Duży wpływ na efektywność mają zdolności menedżerskie właściciela Wysokie ryzyko – właściciel odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania Zalety: Łatwość zarządzania Niskie koszty założenia i funkcjonowania //pobrano z UMCS.net.pl - 15 Jasno określona odpowiedzialność Mobilność kapitału (możliwość zmiany rodzaju produkcji) Spółka to prawna forma współdziałania dla osiągnięcia celu głównie gospodarczego. Z ekonomicznego punktu widzenia spółka jest zrzeszeniem osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Podział z formalno-prawnego punktu widzenia Cywilne (regulowane przepisami kodeksu cywilnego) Handlowe (regulowane przepisami kodeksu spółek handlowych) Dla obrotu gospodarczego istotniejsze znaczenie ma podział spółek na: Osobowe (spółki cywilne, jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne i partnerskie) Kapitałowe (sp. z o.o. i S.A.) Różnice między spółkami osobowymi i kapitałowymi: Spółka osobowa nie ma osobowości prawnej tzn. nie istnieje odrębny od wspólników podmiot prawny w postaci przedsiębiorstwa. Natomiast spółka kapitałowa ma osobowość prawną czyli wyraźnie wyodrębniony podmiot i relacje. W spółce kapitałowej za działalność (zobowiązania) odpowiada sama spółka. Wspólnik musi dobrze oszacować aport bo komornik/wierzyciel gdy dowiedzie, że był mniejszy niż deklarowany to może sięgnąć po majątek osobisty, należy też określić udział w partycypacji nie tylko zysków, ale i strat! Jeśli wspólnicy się rozchodzą, należy na nowo ją zarejestrować. A w spółce osobowej wszyscy wspólnicy ponoszą osobistą, nieograniczoną i solidarną odpowiedzialność za działalność spółki (trzeba to zawrzeć konkretnie w umowie, bo nie zawsze tak jest). W spółce osobowej udział wspólników w prowadzeniu spraw spółki i reprezentowanie jej na zewnątrz ma charakter osobisty (wszyscy mają jednakowe prawa i obowiązki w prowadzeniu spółki). W spółce kapitałowej udział wspólników przejawia się w układzie kapitału. Wykład 10 ........................................................................................................................... 05 styczeń 2004r Pojęcie akcji pojawia się w trzech znaczeniach> Akcja: jako ułamek kapitału zakładowego spółki akcyjnej jako ogół praw i obowiązków służących akcjonariuszowi względem spółki jako dokument wystawiony przez spółkę akcyjną który ucieleśnia ogół tych praw i obowiązków Akcja to papier wartościowy emitowany prze spółkę. Ekonomiczne znaczenie akcji: Akcja jest jedną z alternatywnych form finansowania działalności gospodarczej przedsiębiorstwa (obok emisji obligacji, kredytu bankowego, kupieckiego, leasingu, itd.) Jako alternatywna forma inwestowania (np. obok podjęcia samodzielnej działalności gospodarczej czy też powierzania kapitału instytucjom finansowym np. bankom) Rodzaje akcji: 1. Imienne (ograniczenie jeśli chodzi o zbyt) i na okaziciela. 2. Zwykłe i uprzywilejowane (w szczególności co do głosu, dywidendy i podziału majątku w razie likwidacji spółki – prawo do wypłaty dywidendy w pierwszej kolejności). Uprzywilejowane = założycielskie (często ale nie zawsze) Wśród akcji uprzywilejowanych można wyróżnić także tzw. złotą akcję, która przyznaje akcjonariuszowi specjalne, osobiste uprawnienia, które maja dotyczyć np. prawa do powoływania i odwoływania organów spółki, otrzymywanie świadczeń od spółki, likwidowanie i zmiana charakteru spółki. W procesie prywatyzacji akcję taką posiada przeważnie skarb państwa. 3. Akcje gotówkowe i aportowe (za wkłady pieniężne). Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent (wystawca) potwierdza zaciągnięcie określonej pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie i do zapłaty odsetek. Obligacja jest dla emitenta instrumentem zaciągania pożyczki. Natomiast dla nabywcy jest jedną z wielu form lokowania kapitału. //pobrano z UMCS.net.pl - 16 Bilans Nie musi obejmować okresu od stycznia do stycznia. Zależy to od sezonowości i decyduje o tym spółka. Analiza pasywów pozwala odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób został sfinansowany majątek tj. z kapitałów własnych czy obcych. Bilans. Próg rentowności. Kapitał obcy. Źródła kapitału w firmie. Analiza struktury finansowania pozwala ocenić czy spełnione są: Złota reguła bilansowa – wymaga ona by cały majątek trwały firmy był sfinansowany (pokryty0 kapitałem własnym (wkład własny właścicieli) Złota reguła finansowania – jest modyfikacją złotej reguły bilansowej uwzględniającą czasową strukturę zatrudnienia. Zgodnie ze złotą reguła finansowania wszystkie trwałe aktywa firmy powinny być finansowane kapitałami o charakterze stałym, do których zaliczamy: kapitał własny, rezerwy, długoterminowe zobowiązania. Jeśli reguła ta nie jest zachowana świadczy to o zwiększonym niebezpieczeństwie utrat przez firmę płynności. Rachunek zysków i strat W analizie zysków firmy ważną jest ocena ich jakości. Na jakość zysków składają się stabilność zysków (w jakim stopniu są one powtarzalne w następnych okresach), zamienialność zysków na gotówkę (jak daleko zyski związane są z realnymi wpływami ze sprzedaży – czy nie mają papierowego charakteru) – wyrażający się w postaci nie ściągalnych zobowiązań. Krótko okresowe sposoby poprawy sytuacji finansowej firmy. 1. Poprawa wyniku finansowego może być osiągnięta dwiema drogami a) Przez wzrost przychodów ze sprzedaży b) Przez działanie nastawione na obniżkę kosztów 2. Wzrost przychodów ze sprzedaży można uzyskać przez a) Wzrost cen towarów i usług b) Wzrost liczby sprzedawanych wyrobów c) Poszerzenie asortymentów sprzedawanych wyrobów (kosztowne) d) Optymalizacja struktury produkcji i sprzedaży e) Poprawę jakości produktów i usług 3. Obniżka kosztów przez a) Zmniejszenie kosztów wytwarzania b) Zmniejszenie kosztów ogólnego zarządu c) Obniżki kosztów sprzedaży d) Obniżki kosztów finansowych Zadanie Firma produkuje i sprzedaje rowery. Wciągu miesiąca wytwarza i sprzedaje 2000 rowerów po średniej cenie 500 zł. Na wyprodukowanie ponosi koszty: zmienne = 300 zł/szt. (KZJ), stałe = 200000 zł/m-c. 1. Określić próg rentowności i inne wielkości graniczne 2. Czy podwyżka ceny do 550 zł będzie dla firmy korzystna jeżeli przyniesie spadek popytu do 1800 sztuk? PR=200 000/(2000*200)*100%=50% PRi=200 000/200=1000 PRw=200 000/1-0,6=200 000*2,5=500 000 MBi=2000-1000=1000 MBw=1 000 000-500 000=500 000 MB=(2000-1000/2000*100%=50% Cmin=(200 000+2000*300)/2000=400 Kzmax=(1 000 000-200 000)/2000=400 Ksmax=1 000 000-(2000*300)=400 000 Wykład 11 ........................................................................................................................... 12 styczeń 2004r Podstawy decyzji ekonomicznych producenta. Optimum producenta Celem producenta jest maksymalizacja zysku. Zależność między wielkością produkcji a rozmiarami nakładów czynników produkcji nazywamy funkcją produkcji (Q=f(...)). //pobrano z UMCS.net.pl - 17 Są trzy główne kategorie czynników: praca, kapitał i ziemia. Jeśli czynniki produkcji sprowadzimy do dwóch: siły roboczej L i kapitału K, to można prowadzić analizę jednoczynnikowej funkcji produkcji: Q=f(L) – (przy założeniu, że kapitał jest stały) lub Q=f(K) – (przy założeniu, że praca jest stała) albo analizę dwuczynnikowej funkcji produkcji Q=f(L,K) W analizie krótkookresowej posługujemy się jednoczynnikową funkcją produkcji, tzn. zakładamy, że rozmiary kapitału nie zmieniają się (czynnik stały), zaś wielkośc produkcji zależy tylko od nakładu siły roboczej (wielkość produkcji). Krzywa Knighta (Struktura produkcji) Zmiany wielkości produkcji pod wpływem zmian nakładów czynnika zmiennego określa prawo wydajności nieproporcjonalnej zwane również prawem malejących przychodów. Prawo to mówi, że przy zwiększeniu nakładów czynnika zmiennego (pozostałe bez zmian) powoduje początkowo więcej niż proporcjonalny wzrost produkcji w stosunku do nakładów, potem mniej proporcjonalny, a po osiągnięciu maksimum przy pewnym nakładzie czynnika zmiennego następuje zmniejszenie się (prezentuje to krzywa Knighta). Produkt całkowity (TP, PC) – całkowita wielkość produkcji w danym okresie. Produkt przeciętny (AP) – jest stosunkiem TP do wielkości nakładów, mierzy on zatem przeciętną ilość produktu. Produkt krańcowy (MP) – przyrost produkcji osiągany z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego, mirzy przyrost wielkości produkcji z jednostkowej zmiany nakładów. WZORY Rozważając zależności pomiędzy AP, TP i MP można wyodrębnić trzy etapy produkcji: 1. Nakład czynnika zmiennego rośnie (od 0) do takiej wielkości dla której AP jest maksymalny; produkt przeciętny rośnie 2. Przedział nakładu czynnika zmiennego, według którego AP spada, MP też, a TP pozostaje ciągle dodatni 3. AP ciągle spada ponieważ MP przybiera wartości ujemne, spada również AP Producent maksymalizujący zysk nie będzie produkował w ramach trzeciego etapu produkcji (L 3), ponieważ każdy przyrost czynnika zmiennego będzie powodował w tym etapie przyrost ujemny. Producent ten nie pozostanie również w pierwszym etapie (do poziomu nakładów L2). Etap ten charakteryzuje bowiem rosnący produkt przeciętny i równocześnie produkt marginalny większy od przeciętnego. Oznacza to, że każdy dodatkowy czynnik zmienny przynosi większy efekt aniżeli czynnik przeciętny. Jeżeli dochód dostarczony przez pracownika dodatkowo zatrudnionego będzie większy od dochodów dostarczonych przez pracownika przeciętnego to każdy dodatkowo zatrudniony pracownik przynosi zysk. Jest to wyjaśnienie dlaczego producent dąży do zwiększenia zatrudnienia jak AP jest rosnące, a MP>AP. W ten sposób producent dąży do opuszczenia pierwszego etapu produkcji (powyżej L2). Praktyczne znaczenie dla decyzji producenta ma zatem odcinek krzywej produkcji zawarty w przedziale nakładów L2 i L3 (tzw. realny odcinek krzywej produktu). Ilustrujący działanie prawa wydajności mniej niż proporcjonalnej ( Milewski). Tab-. Zbiory pszenicy w ciągu roku w tonach Nakłady pracy TP AP MP 0 0 1 5 5 5 2 12 6 7 3 21 7 9 4 32 8 11 5 40 8 8 6 42 7 2 7 42 6 0 8 40 5 -2 Maksymalna wielkość zatrudnionych 7, ale największa wydajność dla 5 pracowników. //pobrano z UMCS.net.pl - 18 W analizie długookresowej posługujemy się dwuczynnikową funkcją produkcji. Zarówno nakład siły roboczej jak i kapitał traktujemy jako nakład czynników zmiennych. Producent poszukuje optymalnej kombinacji czynników zmiennych, które wykorzystuje w produkcji. W analizie są dwa narzędzia analizy: izokwant i izokoszta. Krzywa obojętności producenta, jest obrazem graficznym wszystkich tych kombinacji czynników wytwórczych, których efektem jest ten sam poziom produkcji. Izokwant mają trzy ważne własności: Nie mogą się przecinać Są ujemnie nachylone (by utrzymać dany poziom produkcji przy zmniejszeniu danego czynnika produkcji, ilość drugiego musi wzrastać). Izokwanty są wypukłe względem początku układu współrzędnych. Zastępowalność czynników produkcji uzależniona jest z jednej strony od technologicznych warunków produkcji (substytucja technologiczna), a z drugiej zaś strony od warunków rynkowych tj. w postaci danych czynników produkcji (substytucja rynkowa0. Wzrost (spadek) jednego czynnika oznacza zawsze spadek (wzrost) drugiego czynnika. Miarą tej substytucji jest krańcowa stopa technicznej substytucji MRTS, informuje ona o ilości jednego czynnika wytwórczego zastępowanego inną jednostką czynnika drugiego (zmieniają się metody wytwarzania – proporcji) a wielkość produkcji całkowitej pozostaje bez zmian. W miarę wzrostu jednego czynnika i spadku drugiego coraz trudniej jest producentowi zastąpić jeden czynnik drugim. Z tą prawidłowością wiąże się prawo malejącej (marginalnej) stopy technicznej substytucji, zgodnie z którym zastępowanie K przez L zmniejsza się ilość K, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę czynnika pracy (L kompensuje coraz mniejsze ilości K, staję się coraz mniej wydajnym substytutem K). Punkty leżące na izokwancie produkcji wskazują na kombinację czynników uwarunkowanych względami technologicznymi. Producent, optymalizując wybór czynników produkcji bierze również pod uwagę koszty użycia czynników produkcji. Izokoszta (krzywa jednakowego kosztu) ilustruje możliwe do zastosowania metody wytwarzania różniących się między sobą proporcjami czynników wytwórczych w ramach niezmiennego kosztu całkowitego. Wykład 12 ........................................................................................................................... 19 styczeń 2004r O przebiegu izokoszt decydują możliwości finansowe firmy oraz ceny czynników wytwórczych. Wzrost zasobów finansowych firmy przesuwa izokoszty równolegle dalej od środka układu współrzędnych. Natomiast zmiana relacji cen miedzy czynnikami wytwórczymi powoduje zmianę nachylenia izokoszt. Nałożenie izokoszty na mapę izokwant umożliwia znalezienie najtańszej kombinacji nakładów dla uzyskiwania danej wielkości produkcji. Kombinacje tą wyznacza punkt styczności izokoszty z najdalej położoną izokwantą. Optymalna kombinacja czynników produkcyjnych opisana przez punkt styczności izokoszty i izokwanty określona jest następującą formułą: Warunek na optimum producenta. Niezachowanie powyższej równości np. oznaczać będzie, że firma wybierze metody bardziej pracochłonne gdyż przynosiłyby one większy produkt końcowy. Opłacalne byłoby w tej sytuacji dalsze zwiększanie zatrudnienia w miejsce zakupu maszyn i urządzeń. Jednak zgodnie z prawem malejących przychodów powiększanie nakładów pracy przy stałym nakładzie kapitału będzie stopniowo dawało coraz mniejsze przyrosty produkcji. W konsekwencji produkt końcowy maleje. Podobnie też im mniej kapitału zużywamy na jednostkę produktu tym wyższy produkt końcowy brutto. Dostosowania te będę trwały tak długo aż osiągnięta zostanie równość na optimum producenta. W powyższym równaniu produkty marginalne poszczególnych czynników produkcji (MPL, MPK) informują producenta o możliwościach technicznych będących w jego dyspozycji. Natomiast ceny wykorzystywanych czynników informują o sytuacji na rynku czynników wytwórczych. Producent, może poprawiać swoja sytuację podejmując decyzję o zmianie kombinacji czynników produkcji. Zmiany cen czynników produkcji. Zmiany cen jednego czynnika produkcji przy nie zmienionej cenie drugiego powoduje zmiany ceny relatywnej czynników. Producent zachowując się racjonalnie powinien zastąpić droższy tańszym. Załóżmy, że //pobrano z UMCS.net.pl - 19 wzrasta cena czynnika pracy przy założeniu stałości kapitału. Rezultatem tego będzie substytucja czynnika pracy przez kapitał i tym samym zmiana punktu równowagi firmy. Substytucja czynników wytwórczych wywołana wzrostem cen jednego z czynników nie musi automatycznie prowadzić do pogorszenia sytuacji ekonomicznej firmy o ile produkt otrzyma odpowiednią cenę za sprzedawany produkt (uzyskiwane przychody zrekompensują wzrost kosztów wytwarzania). Ścieżka ekspansji produkcji. Równowaga firmy równoznaczna z optymalną kombinacją czynników może być ujmowana w ujęciu dynamicznym. Jeżeli firma dokonuje ekspansji produkcji wówczas dążenie do maksymalizowania zysku wymaga poszukiwania nowych punktów równowagi. Pozwala to określać tzw. ścieżkę ekspansji produkcji. Ta ścieżka jest krzywą łączącą punkty równowagi firmy. Koszty produkcji. Nakład jest kategorią technologiczną oznaczającą zużycie czynników produkcji wyznaczonych w jednostkach naturalnych. Koszty są kategorią ekonomiczną stanowiącą wartościowy wyraz ilościowego zużycia czynników produkcji np. odsetek od kredytu, różnego rodzaju kary. Koszty produkcji zależą od: 1. Rozmiarów produkcji (efekty/korzyści skali) 2. Ceny czynników produkcji 3. Proporcji w jakich czynniki wytwórcze zostaną użyte w procesie produkcji (czyli od metod wytwarzania) W analizie kosztów należy odróżniać pojęcia kosztu księgowego (w świetle ustawy o rachunkowości) od kosztu ekonomicznego wyrażającego koszt alternatywnego wykorzystania zasobów. Koszt księgowy zawierać będzie większość pozycji wchodzących do kosztu ekonomicznego. Pomija jednak koszt wynagrodzenia czasu pracy przedsiębiorcy oraz koszt alternatywnego wykorzystania zasobów. Wyróżnienie pojęcia kosztu ekonomicznego pozwala wyodrębnić pojęcie zysku ekonomicznego stanowiącego różnicę między przychodami a kosztem ekonomicznym. Pojęcie kosztu i zysku ekonomicznego są niezbędne dla oceny rzeczywistej efektywności wykorzystania posiadanych zasobów. Układy klasyfikacyjne kosztu: 1. Rodzajowy układ kosztów a) amortyzacja b) użycie materiałów i energii c) usługi obce (transport, poczta itp.) d) wynagrodzenia oraz narzuty na nie e) odpisy na fundusze specjalne (na fundusz domowy i specjalny) f) podatki g) inne koszty (np. czynsze za dzierżawę) Grupowanie kosztów w tym układzie następuje według jednorodnych składników, które nie mogą ulec dalszemu rozkładowi bez względu na cel oraz miejsce ich poniesienia. Rodzajowy układ kosztów pozwala wyodrębnić koszty materialne (a, b, c (materialne)) i niematerialne (pozostałe). //pobrano z UMCS.net.pl - 20 Ad. a) Amortyzacja stanowi pierwszy wyraz zużycia składników majątku trwałego. Jest elementem rachunku zysków i strat. Jest ważnym składnikiem w strukturze kosztów, stanowi koszt, który nie pociąga za sobą wydatku pieniężnego. O wysokości amortyzacji decydują: wartość początkowa środka trwałego okres jego użytkowania zastosowana metoda amortyzowania środka trwałego. 2. Funkcjonalny (rzadko stosowany) tzw. układ stanowiskowy kosztów. Koszty wyodrębnione według miejsc powstawania : a) koszty zakupu (prowizje pośredników) b) koszty związane z działalnością podstawową (faza produkcji) c) koszty związane z działalnością pomocniczą (transport wewnątrz zakładu) d) koszty sprzedaży 3. Kalkulacyjny układ kosztów. Podstawą tego układu jest podział kosztów ze względu na możliwości ich przyporządkowania określonym obiektom odniesienia stanowiącym jednostki kalkulacji. Koszty dzielimy według. tego kryterium na: bezpośrednie pośrednie THE END //pobrano z UMCS.net.pl - 21 Wykład 1 06 październik 2003 r. ...............................................................................................................2 Ekonomia ....................................................................................................................................................2 Cechy kosztu alternatywnego ........................................................................................................................2 Wykład 2 13 październik 2003 r. ...............................................................................................................3 Kapitał rzeczowy i finansowy .......................................................................................................................3 Systemy pieniężne: .......................................................................................................................................3 Ekonomia – funkcje:.....................................................................................................................................3 Wykład 3 20 październik 2003 r. ...............................................................................................................4 Funkcje rynku: ..........................................................................................................................................4 Zalety i słabości gospodarki rynkowej ...........................................................................................................4 Popyt rynkowy .............................................................................................................................................5 Wykład 4 27 październik 2003 r. ...............................................................................................................5 Determinanty cenowe elastyczności popytu: ..................................................................................................6 Odstępstwa od prawa popytu:........................................................................................................................7 Czynniki kształtujące podaż: .........................................................................................................................7 Determinanty elastyczności podaży: ..............................................................................................................7 Wykład 5 03 listopad 2003r .......................................................................................................................7 Cykle specjalne ............................................................................................................................................8 Wykład 6 17 listopad 2003r .......................................................................................................................8 Decyzje cenowe w przedsiębiorstwie/Determinanty decyzji cenowych. ...........................................................8 Funkcje cen: ................................................................................................................................................9 Rodzaje cen: ................................................................................................................................................9 Modele tworzenia cen/Formuły: ....................................................................................................................9 Strategie cen: ...............................................................................................................................................9 Czynniki kształtujące wrażliwość cenową nabywców ..................................................................................9 Zmiany sytuacji rynkowej .........................................................................................................................9 Proces ustalania ceny jest bardzo złożony i obejmuje kilka etapów: .................................................................9 Wykład 7 24 listopad 2003r .....................................................................................................................10 Czynniki kształtujące wrażliwość cenową nabywców ................................................................................10 Przesunięcie linii ......................................................................................................................................11 Użyteczność...............................................................................................................................................11 Równowaga (optimum konsumenta) na podstawie krańcowej użyteczności (MU) ..........................................11 TEORIA OBOJĘTNOŚCI (TEORIA KRZYWYCH OBOJĘTNOŚCI) ..........................................................12 Wykład 8 01 grudzień 2003r ....................................................................................................................13 Przedsiębiorstwo ........................................................................................................................................13 Cechy przedsiębiorstwa: .............................................................................................................................13 Funkcje przedsiębiorstwa: ...........................................................................................................................13 Cele działania przedsiębiorstwa. ..................................................................................................................13 Wykład 9 15 grudzień 2003r ....................................................................................................................14 HOLDING .................................................................................................................................................14 Wyróżniamy trzy typy holdingu: .................................................................................................................14 KONCERN................................................................................................................................................14 Rodzaje koncernu: ......................................................................................................................................15 KONSORCJUM ........................................................................................................................................15 KONGLOMERAT .....................................................................................................................................15 Wykład 10 05 styczeń 2004r ..................................................................................................................16 Akcja:........................................................................................................................................................16 Ekonomiczne znaczenie akcji: .....................................................................................................................16 Rodzaje akcji: ............................................................................................................................................16 Bilans ........................................................................................................................................................17 Rachunek zysków i strat ..........................................................................................................................17 Wykład 11 12 styczeń 2004r ..................................................................................................................17 Krzywa Knighta (Struktura produkcji) ....................................................................................................18 Wykład 12 19 styczeń 2004r ..................................................................................................................19 //pobrano z UMCS.net.pl - 22 Zmiany cen czynników produkcji. ...............................................................................................................19 Ścieżka ekspansji produkcji. .......................................................................................................................20 Koszty produkcji. .......................................................................................................................................20 Układy klasyfikacyjne kosztu: .....................................................................................................................20 //pobrano z UMCS.net.pl - 23
