Wyższa Szkoła Gospodarowania Nieruchomościami
advertisement
Wyższa Szkoła Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie Kierunek Ekonomia Studia licencjackie niestacjonarne II rok studiów Janusz Matosek TEORIE NEOTECHNICZNE Referat z przedmiotu ekonomia integracji europejskiej Warszawa, 2009r. Tematem pracy jest przedstawienie współczesnych teorii rozwoju handlu zagranicznego. Do współczesnych teorii rozwoju handlu zagranicznego można zaliczyć: teorie neoczynnikowe a) trójczynnikowe b) wieloczynnikowe teorie neotechniczne a) luka technologiczna b) cykl życia produktu c) korzyści skali teorie popytowo-podażowe a) teoria wzajemnego popytu b) podobieństwa i preferencji c) zróżnicowania produktu W niniejszej pracy mamy na celu omówienie teorii neotechniczne. I tak w skład teorii neotechnicznej wchodzą; teoria luki technologicznej, teoria cyklu życia produktu i teoria korzyści skali. Teorie neotechniczne uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego. Można mówić o pewnym uzupełnianiu się teorii i to również z punktu widzenia kształtowania się korzyści wymiany międzynarodowej. Teorie neotechniczne nawiązują do roli czynnika postępu technicznego i innowacyjności. Według teorii luki technologicznej korzyści z wymiany międzynarodowej zależą od przewagi absolutnej bądź względnej w postępie technologicznym. Kraje mające absolutną przewagę w postępie technologicznym specjalizują się w produkcji towarów nowych, nowoczesnych, niezawodnych technicznie i droższych. Kraje ustępujące pod względem technologicznym specjalizują się w produkcji towarów znajdujących się na niższym poziomie technicznym i jakościowym. Warunkiem rozwoju międzynarodowej specjalizacji produkcji jest przewaga komparatywna w postępie technologicznym, co oznacza, iż jest ona możliwa zarówno między krajami o zróżnicowanym poziomie technicznym, jak też między krajami o zbliżonym poziomie technicznym. W teorii luki technologicznej kładzie się nacisk głównie na możliwości rozwoju korzystnego handlu, dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego (np. możliwość sprowadzenia z zagranicy wyrobów najbardziej nowoczesnych czy też zakupu za granicą licencji przez kraj o niższym poziomie rozwoju). Teoria ta, wychodzi z założenia, że występują różnice poziomów wiedzy technicznej między różnymi krajami. Następuje zróżnicowane tempo i kierunki postępu technicznego. Teoria dotyczy przede wszystkim handlu dobrami przemysłowymi. Twierdzi się, że handel międzynarodowy dobrami przemysłowymi jest determinowany przez opóźnienia poszczególnych krajów w opanowaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów i wykorzystaniu osiągnięć postępu technicznego. Kraje o dużej innowacyjności mają przewagę technologiczną, łatwiej im eksportować nowe produkty i technologie. Teoria luki technologicznej dzieli kraje na dwie grupy: innowatorzy (kraje- w których tworzone są nowe produkty i rozwiązania technologiczne, z tych krajów do zagranicy w początkowym okresie płyną strumienie towarów). Grupa innowatorów jest stosunkowo nieliczna np. USA ma największą zdolność do innowacyjności, natomiast Rosja ma zdolność w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego i kosmicznego. 2 imitatorzy (przejmują rozwiązania odkryte w innych krajach, a dzięki tańszym czynnikom wytwórczym ich produkcja staje się konkurencyjna wobec produkcji konkurenta. Przykładem są nieliczne dziedziny gospodarki japońskiej i jest to przykład imitatora na wysokim poziomie). Na uzależnieniu wymiany międzynarodowej od różnicy w poziomie technologicznym została zbudowana teoria życia produktu. O ile teoria luki technologicznej zasadniczą uwagę kierowała na różnice w postępie technologicznym między krajami, o tyle teoria życia produktu koncentruje się na pojedynczych towarach mając, więc charakter mikroekonomiczny. W pierwszym przypadku przewaga jednego kraju nad drugim zależała od innowacji w konkretnym kraju natomiast w przypadku teorii cyklu życia produktu od innowacji dotyczących konkretnego towaru. W teorii cyklu życia produktu wg. Vernona – każdy produkt przechodzi przez trzy fazy swojego życia: - narodziny, dojrzewanie, standaryzacja. Przechodząc przez te fazy zmieniają się kierunki strumieni wymiany pomiędzy krajami. W fazie narodzin (nowości) produkt zostaje odkryty przez przedsiębiorstwa w danym kraju, rozpoczyna się jego produkcja przy zróżnicowanych technologiach wytwarzania, a tym samym zróżnicowanych kosztach. Rozwojem produkcji towarów na tym etapie zajmują się przedsiębiorstwa najbardziej innowacyjne. Czynnikiem ograniczającym korzyści są limitowane możliwości zbytu związane z wysoką ceną towarów. W fazie dojrzewania (wzrost) produkcja zostaje skupiona w wybranych przedsiębiorstwach dysponujących najlepszą technologią i najniższymi kosztami. Dochodzi do ujednolicenia technologii wytwarzania, produkcja na skalę masową zarówno na rynek wewnętrzny jak i na eksport. Maleje renta nowości. Produkt staje się powszechny nie tylko w kraju, w którym wszedł na rynek, ale także za granicą. Strumienie wymiany pochodzą od kraju gdzie produkt powstał (macierzystego) do zagranicy. W fazie standaryzacji (dojrzałości) – produkcja staje się powszechna. Zmieniają się kryteria handlu międzynarodowego, znika renta innowacyjności i kryterium różnic absolutnych, powszechne staje się kryterium różnic komparatywnych. Produkcja podejmowana jest przez firmy zlokalizowane za granicą, często w krajach słabo rozwiniętych, ale dysponujących tańszymi czynnikami wytwórczymi. W efekcie przedsiębiorstwa z tych krajów wygrywają konkurencję z firmami z kraju macierzystego, w kraju macierzystym zanika produkcja tego towaru, a rynek tego kraju jest zaopatrywany przez firmy zagraniczne. Zmiana kierunku strumieni wymiany – od zagranicy do kraju macierzystego. 3 Jeżeli przyjmiemy, że w handlu międzynarodowym występują setki tysięcy produktów w różnych fazach swojego życia, to stąd biorą się strumienie w handlu międzynarodowym. Długość trwania poszczególnych faz dojrzewania może być zróżnicowana. Są takie produkty, które przechodzą z fazy dojrzewania do standaryzacji szybko np. moda, sezonowość (cykl trwa kilka miesięcy) są też takie, które przez wiele lat. Z reguły dany kraj ma zdolność do kreowania nowych produktów – stąd rosnące strumienie wymiany. Dobrym uzupełnieniem jest teoria korzyści skali produkcji i zbytu. Według autorów tych teorii korzyści skali rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji (np. podwojeniu nakładów czynników towarzyszy trzykrotny wzrost rozmiarów produkcji). Można przy tym mówić o statystycznych (krótkookresowych) oraz dynamicznych (średnio- i długookresowych) korzyściach skali. Z korzyściami statystycznymi mamy do czynienia wtedy, gdy w skutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży. Prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych, rozłożeniu kosztów stałych (np. kosztów projektowania) na większą liczbę jednostek, a także dzięki dokonywaniu drobnych, stopniowych usprawnień stosowanej techniki produkcji (ulepszania sposobu wytwarzania w związku z kumulowaniem doświadczeń produkcji). Natomiast dynamiczne korzyści skali produkcji i zbytu maja miejsce wtedy, gdy występują bardziej radykalne zmiany techniki produkcji i obrotu handlowego, co powoduje m. in. poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych czy wzrost ich sprawności. W teoriach klasycznych, a także w teorii Heckschera-Ohlina zakładano, że przeciętne koszty produkcyjne nie są zależne od skali produkcji. Jest to założenie bardzo daleko odbiegające od rzeczywistości. Na istnienie związku miedzy przeciętnymi kosztami wytwarzania a skalą produkcji wskazał już jeden z twórców klasycznej teorii handlu międzynarodowego – A. Smith. Jak wiadomo z wykładów ekonomii, również we współczesnej gospodarce w przypadku niektórych towarów przeciętne koszty spadają wraz ze wzrostem skali produkcji. Mówimy wówczas o występowaniu korzyści skali. W zależności od tego, czy korzyści te powstają wewnątrz czy na zewnątrz przedsiębiorstwa, wyróżnia się dwa rodzaje korzyści skali (wewnętrzne i zewnętrzne). Wewnętrzne korzyści skali- występują wtedy, gdy obniżka przeciętnych kosztów wynika ze wzrostu wielkości produkcji danego wyrobu wewnątrz określonego przedsiębiorstwa. Źródła i przejawy występowania wewnętrznych korzyści skali: a) specjalizacja pracowników dzięki rozłożeniu procesu produkcji na szereg prostych czynności (np. przy szyciu odzieży); b) istnienie kosztów stałych (np. koszty ochrony budynku); c) wykorzystanie nowoczesnych, bardziej wydajnych maszyn, urządzeń i linii technologicznych (np. automatyzacja), co opłacalne tylko przy dużej skali produkcji i dużym rynku zbytu; d) podjęcie produkcji ubocznej (np. wytwarzanie bieżników lub chodników w fabryce dywanów; produkcja kopert w zakładach wytwarzających papier do drukarek). 4 Natomiast zewnętrzne korzyści skali występują w sytuacji, kiedy spadek przeciętnych kosztów danego wyrobu wynika nie ze wzrostu wielkości jego produkcji wewnątrz samego przedsiębiorstwa, lecz wiąże się ze zwiększeniem skali produkcji w całej określonej gałęzi lub branży gospodarczej. • Przykładem polskie górnictwo węglowe: Wzrost produkcji w skali całej tej gałęzi pozwala na tańsze zakupy maszyn i urządzeń oraz usług, jak też na zmniejszenie nakładów na marketing i sieć zbytu, na badania i rozwój (BiR) oraz na kształcenie pracowników (co przyczyniać się powinno do obniżki przeciętnych kosztów produkcji 1 tony węgla). • Podobny charakter mają korzyści koncentracji przestrzennej, zwane też korzyściami aglomeracji. Wynikają one z lokalizacji przedsiębiorstw z tej samej gałęzi w jednym regionie (np. polskie kopalnie na Górnym Śląsku lub amerykański przemysł technologii informatycznych w Dolinie Krzemowej). Warunkiem uzyskania korzyści ze skali produkcji jest dostatecznie duży rynek zbytu. Jeżeli jest on zbyt mały, to nie można doprowadzić do obniżki przeciętnych kosztów produkcji przez zastosowanie nowoczesnych linii produkcyjnych, gdyż są one opłacalne przy produkcji wynoszącej określoną w danym, konkretnym przypadku minimalną ilość sztuk rocznie. W takich i podobnych przypadkach szansę uzyskania korzyści ze skali produkcji daje powiększenie popytu krajowego o popyt zagraniczny, co umożliwia zwiększenie produkcji. Tylko w ten sposób w kraju nie posiadającym dostatecznie dużego rynku wewnętrznego, można zapewnić uzyskanie skali produkcji gwarantującej, np. zastosowanie nowoczesnej technologii. Można stwierdzić, że korzyści skali mogą być samoistnym motywem uczestnictwa danego kraju w handlu międzynarodowym. Dzieje się tak w szczególności wtedy, gdy rodzimy rynek zbytu nie jest dostatecznie chłonny, aby zapewnić wielkość produkcji niezbędną do uzyskania korzyści skali. Związek między korzyściami skali produkcji a handlem międzynarodowym w postaci modelowej przedstawił po raz pierwszy M. Kemp. Jednym z upraszczających założeń analizy modelowej Kempa, przyjętych w ortodoksyjnych teoriach handlu zagranicznego, jest założenie o braku zależności poziomu przeciętnych kosztów produkcji poszczególnych wyrobów od skali (wielkości) ich produkcji. Jednak w świetle obserwacji empirycznych powyższe założenie powinno być uchylone, gdyż w praktyce w przypadku większości wyrobów przeciętne koszty spadają w miarę zwiększania wielkości produkcji. We współczesnej teorii handlu międzynarodowego przewartościowaniu uległy poglądy na rolę przedsiębiorstwa jako podmiotu uczestniczącego w handlu międzynarodowym. W teorii tradycyjnej jedynym źródłem przewagi konkurencyjnej firmy mogły być atuty wynikające z wyposażenia kraju w czynniki wytwórcze. 5 Teoria współczesna natomiast uwzględnia problematykę nowych technologii, korzyści skali oraz zróżnicowania produktów, to jest czynników w istocie rzeczy zależnych od aktywności przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo nie jest tylko podmiotem przetwarzającym określoną ilość zasobów w określoną ilość standardowego produktu. Tworząc i wykorzystując nowe technologie przedsiębiorstwo może zmieniać relacje nakładów do wyników, oraz proporcje łączenia stosowanych zasobów, może też dokonywać faktycznego lub pozornego (marketingowego) zróżnicowania produktów. Ponadto przedsiębiorstwo uczestniczące w wymianie międzynarodowej przestaje być wyłącznie podmiotem adaptującym się do danych przez otoczenie warunków, staje się jednostką wpływające na otoczenie (np. kreowanie lub stymulowanie popytu na swoje wyroby). 6 Bibliografia: 1. Paweł Bożyk „Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne” Warszawa 2008 2. Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” Warszawa 2003 3. Adam Budnikowski i Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska „ Międzynarodowe stosunki gospodarcze” Warszawa 1999 7
