„zachowania trudnego”?

„ŁATWO KOCHAĆ...TRUDNO
DYSCYPLINOWAĆ”
Becky A.Bailey
Kryteria oceny trudnego
zachowania i jego definiowanie
Od którego momentu zachowanie nabiera
znamion „zachowania trudnego”?
Słowo „trudny”
ma dla każdego z nas inny zakres znaczeniowy.
Intuicyjnie można powiedzieć, że zachowanie
trudne to takie zachowanie, które punktu widzenia
terapii wymaga zmiany – najczęściej zastąpienia innym,
społecznie akceptowanym zachowaniem.
Aby uniknąć niejasności, zachodzi potrzeba
ogólnego sformułowania tych zachowań, które
można zaliczyć do trudnych.
Spośród proponowanych w literaturze
przedmiotu kryteriów, najlepiej oddającymi
istotę problemu wydają się być te,
zaproponowane przez Zarkowską i Clements w:
Randall, P., Parker, J. (2001, s.179).
Zachowanie jest niewłaściwe pod
względem charakteru lub natężenia, biorąc
pod uwagę wiek lub poziom rozwoju danej
jednostki.
Zachowanie jest niebezpieczne
dla jednostki przejawiającej je.
Zachowanie jest niebezpieczne
dla innych
Zachowanie powoduje poważny
stres osób mieszkających
i pracujących z danym
osobnikiem.
Zachowanie w niedopuszczalny
sposób zaburza jakość życia innych
osób.
Zachowani
e
stanowi
dodatkowe
poważne
niebezpieczeństwo dla danej
jednostki, gdyż
blokuje jej możliwości zdobywania
nowych umiejętności
i doświadczeń.
Zachowanie jest sprzeczne
z ogólnie przyjętymi normami
społecznymi.
Zaprezentowane kryteria oceny trudnego
zachowania powinny zostać uszczegółowione
- zachowanie niebezpieczne dla innych –
rzuca przedmiotami w osoby dorosłe
Jak podaje Romanczyk, w: Maurice, C.
(2002, s. 268), zawsze pamiętać należy o tym, że
indywidualne zachowanie charakterystyczne dla
każdego dziecka ma swoje specyficzne podłoże,
dlatego też musimy być bardzo ostrożni w
ocenie problemu i deficytów w zachowaniu
dziecka.
Dokonując próby zminimalizowania, zlikwidowania
trudnego zachowania, pojawia
się szereg dylematów natury emocjonalnej,
technicznej, intelektualnej.
Każda nieudana interwencja prowadzi zazwyczaj do
utrwalenia problemu, a w efekcie do coraz
trudniejszego zniwelowania go. Jak uświadamia
Wiktorowicz, R. (1999, s. 82) ważne jest, by
oddziaływania terapeutyczne przynosiły, zgodne z
założeniami danego podejścia, zmiany w
funkcjonowaniu danej osoby.
Analiza sytuacji towarzyszących trudnym
zachowaniom, pozwolić powinna na lepsze
zaplanowanie skuteczniejszych oddziaływań.
Jakie czynniki zatem sprawiają, że
zachowanie trudne sprawia
trudność?
•ZASKOCZENIE
Często pojawia się nieoczekiwanie
•NIEMOC
Jego siła może przewyższyć nasze
możliwości i umiejętności.
•IRRACJONALNOŚĆ
Zachowanie takie może zostać „aktywowane” przez
niezauważalny
bodziec.
•NIEWIEDZA
Dysponujemy zbyt skromną wiedzą na temat
praw rządzących
zachowaniami.
•LĘK
Uczucie to towarzyszy nam często już przy pierwszych
symptomach,
zapowiadających pojawienie się trudnego zachowania.
•CYKLICZNOŚĆ
Zachowania takie mają tendencję do powtarzania się.
•ZAGUBIENIE
Oczekiwania środowisk, takich jak dom, szkoła, społeczeństwo
nie zawsze
są zgodne.
•NIEKONSEKWENCJA
Odchodzimy świadomie lub nieświadomie od przyjętych
ustaleń.
•PRZYZWYCZAJENIE
Wraz z upływem czasu przestajemy dostrzegać zachowania,
które w
obiektywny sposób odbiegają od normy
•INNE CZYNNIKI . . .
Podział zachowań trudnych
Analizując zachowanie dziecka, należy zadać sobie
pytanie, kiedy powinno się interweniować.
Czy jest to zachowanie, z którym mogą
skutecznie pracować sami rodzice, czy też
wymaga ono konsultacji u specjalisty???
Dokonajmy zatem podziału zachowań trudnych.
Z uwagi na fakt, że nie jest możliwe dokonanie
jednego podziału zachowań
trudnych Schopler, E. (1995, s.103) ,
uznał, że można przyjąć następującą klasyfikację:
•ZAKŁÓCAJĄCE
Stanowią one zagrożenie dla nauki dziecka oraz dla jego
dopasowania się do warunków domowych. Mogą to
być wybuchy złości, pochrząkiwanie, plucie, ucieczki od
pracy, autostymulacje i inne.
•AUTODESTRUKCYJNE
Zagrażają one zdrowiu lub życiu dziecka. Przejawiają się
w gryzieniu własnego ciała, uderzaniu głową w twarde
powierzchnie, nie respektowaniu zagrożeń i
wiele innych.
•AGRESYWNE
Wymierzone są one w zdrowie lub życie innych osób (rodzeństwa,
rodziców, nauczycieli, przypadkowych osób). Należą do nich takie formy
działania jak: bicie, gryzienie, duszenie, napieranie ciałem, tłuczenie
okien i inne.
ABC TRUDNEJ SYTUACJI,
czyli co poprzedza i
następuje po trudnym
zachowaniu
BEHAWIORALNE ABC – to sposób
patrzenia na zachowanie w kontekście
tego, co się dzieje przed nim (jakie zachowania lub zmiany w
otoczeniu zwiększają szansę pojawienia się danego
zachowania), i tego, co następuje po nim
(następstwa,konsekwencje,skutki działania). Jeżeli zaczynamy
analizować trudne, niepożądane zachowanie, interesują nas
trzy jego składowe:to, co dzieje się przed zachowanie, samo
zachowanie trudne i jego następstwa. Opisując je w ten
sposób dokonujemy jego behawioralnej analizy.
A – CO ZDARZYŁO SIĘ TUŻ
PRZED
Są to miejsca,konteksty, bodźce wpływające na
zachowanie dziecka (np.wydawanie
poleceń,prowokacja kolegi)
B - CO ON DOKŁADNIE ROBI
Samo zachowanie, czyli co dokładnie robi
(bez tego, czego nie robi)
C – CO NASTĄPIŁO
BEZPOŚREDNIO PO
Negatywne bądź pozytywne
konsekwencje dla dziecka i innych
osób. Konsekwencje mówią nam, czy
zachowanie jest wzmacniane czy
wygaszane
Przykłady:
1. Dziecko rozbiera się wieczorem. Swoje rzeczy
rzuca tam, gdzie stoi. Mama podąża za
dzieckiem i wszystkie porzucone ubrania
podnosi i układa.
2. Dziecko długo kapie się w wannie w stygnącej
już wodzie. Na prośbę rodziców, żeby już
kończyło, mówi : „Nie” i piszczy. Rodzice
dolewają ciepłej wody i czekają, aż dziecko
spokojnie zechce wyjść z wanny.
Podłożem wielu trudnych zachowań
jest często niezrozumienie przez
dziecko:
•co ma zrobić?
•jak ma zrobić?
•kiedy ma zrobić?
Minimalizowaniu ilości i jakości trudnych
zachowań sprzyja:
•właściwa organizacja otoczenia (uporządkowane
otoczenie bez zbędnych bodźców)
•organizacja pracy (bezpieczeństwo, czytelna
struktura, jasne oczekiwania)
•odpowiednia atmosfera (spokojna, z właściwie
dozowanymi wymaganiami)
Umiejętności radzenia sobie z trudnym
zachowaniem u dziecka – przyjazna terapia
behawioralna
Terapia behawioralna jest przyjazna dziecku i
skuteczna ponieważ oparta jest na :
•nagradzaniu- nagroda wzmacnia zachowania
•przez nas porządane,
•na chwaleniu - pochwała to podstawa,
•na jasnych regułach, w których dzieci
czują się bezpiecznie, wie co je może spotkać za złamanie zasady,
(zasady, konsekwencje),
•konsekwencjach (nie karach, niby to to samo ale różnica polega
na samym wydźwięku słowa kara- znaczenie negatywne,
•poznaniu i opisaniu sytuacji trudnych (terapia
behawioralna opiera się
na poznaniu zachowania), poznaniu przyczyn
zachowania i możliwości pracy nad nimi (zapis
sytuacji A B C),
•na technikach takich jak np. system
żetonowy - motywujących
do dalszej pracy.
INTERWENCJE BEHAWIORALNE CZYLI
SKRZYNKA Z NARZĘDZIAMI...
•jak sobie radzić??
MODELOWANIE
Twoje dziecko przez cały czas obserwuje, jak
reagujesz, kiedy jesteś sfrustrowany, jak
radzisz sobie z trudnymi sytuacjami czy jak
rozwiązujesz konflikty z innymi ludźmi.
Obserwując Ciebie, dziecko uczy się radzenia z
własną frustracją oraz konfliktami z innymi
dziećmi.
POCHWAŁY
Chwal dziecko! TO OBOWIĄZEK
DOROSŁEGO.
Pochwały są jedną z podstawowych
technik behawioralnych, dzięki
której możemy wzmacniać
pożądane zachowania.
Pochwały utrwalają zachowania, które pojawiają
się rzadko.
Budują pozytywną samoocenę.
Motywują dziecko do wykonywania obowiązków.
Informują, co jest dobrym, akceptowanym i
pożądanym przez dorosłych zachowaniem.
W przypadku wielu dzieci pożądane zachowania
doskonale wzmacniają pochwały społeczne:
uśmiech,przytulenie,pocałunek, kontakt wzrokowy
i okazanie uwagi. Warto pamiętać, że są miłe i
łatwe do dawania.
SKUTECZNE WYDAWANIE POLECEŃ
Rozwiązanie to jest oparte na technice kolejnych
etapów skutecznego wydawania poleceń i
stosowanej z powodzeniem od wielu lat. Ważne
jest by wydając polecenia, nie pominąć żadnego z
wymienionych etapów
1. Podejdź do dziecka
Przerywamy wykonywane czynności, nie wydajemy tzw.
poleceń kuchennych czy łazienkowych.
2. Zdobądź uwagę dziecka
Postaraj się, żeby dziecko popatrzyło na Ciebie – jeśli jest to
nie możliwe złap go ramię.
3. Wydaj krótkie polecenie.
Samo polecenie dobrze jest wydawać stanowczym, ale
spokojnym i przyjemnym głosem. W poleceniu staraj się
unikać partykuły „nie”.
„Nie” zniechęca do działania a nawet czasem kusi. Zamiast
mówić, czego nie wolno, mówcie, co byście chcieli, żeby
dziecko zrobiło.
Przykład:
- Nie mlaskaj przy jedzeniu - Jedź z zamkniętymi
ustami
- Nie krzycz – Mów spokojnie
- Przestań skakać po łóżku – Stań na podłodze
4. Poproś dziecko, by powtórzyło polecenie.
5. Dopilnuj wykonania polecenia. Sprawdź czy
dziecko wykonało to zadanie – najlepiej, jeśli
będziesz w pobliżu.
PRZYPOMNIENIE ZASADY
To metoda polegająca na powtórzeniu dziecku naszych
oczekiwań, zanim pojawi się zachowanie niepożądane
lub tuż po ty, jak się ono pojawi. Dobrym sposobem na
przypomnienie zasady jest spytanie dziecka, jaka
obowiązuje nas zasada, na przykład :
„Tomku, jaka obowiązuje nas zasada podczas granie w
piłkę w domu??”
WYLICZANIE, CZYLI METODA 1,2,3
Jest metodą stosowaną po to, by dziecko przerwało
trudne zachowanie i iniknęło konsekwencji(najczęściej
proponuje się tutaj technikę przerwy w grze inaczej
odesłanie; time out – koniec czasu). Klasyczne wyliczanie
stosuje się wtedy, gdy dziecko dyskutuje, wymusza,
dokucza, dąsa się i przejawia tym podobne zachowania.
CZAS ZABAWY, WSPÓLNY CZAS, CZAS
SPECJALNY
To technika jaką należy wprowadzić pracując nad
trudnymi, buntowniczymi zachowaniami. Sprzyja
odbudowywaniu pozytywnych relacji z dzieckiem.
Może być źródłem ogromnej satysfakcji. Czas
zabawy pozwala dzieciom i rodzicom poczuć
pozytywne emocje – daje szansę na polubienie
wspólnego spędzania czasu. Na czas zabawy
zasługuje każde dziecko, bez względu na wiek czy
zachowania, jakie prezentuje.
Prezentujemy Państwu krótką listę propozycji
na czas zabawy:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
czytanie bajek,
układanie puzzli,
gra w chińczyka,
zabawa w dom,
wspólna zabawa w teatr
wspólne robienie zdjęć, filmów,
przejażdżka rowerowa,
rysowanie,
wspólne oglądanie albumów,
wspólne układanie kolekcji (karteczek, samochodzików,
muszelek),
planowanie posiłku i robienie zakupów,
wyjście do restauracji,
uczenie rodzica, jak grać w ulubioną grę,
majsterkowanie.....i wiele innych.
POZYTYWNE PODSUMOWANIA
Technika behawioralna, której
celem jest zwracanie uwagi na pozytywne
wydarzenia i podkreślania ich oraz zachowań
dziecka. Technika ta pomaga dorosłym
nauczyć się kierowania swojej uwagi na nawet
najmniejsze pozytywne zachowania i
mówienia o tym dzieciom. Dzieci, z kolei
dowiadują się jakie zachowania podobają się
rodzicom czy nauczycielom i które z tych
zachowań warto powtarzać
ZASADA PREMACKA, CZYLI ZASADA BABCI,
ZASADA BABUNI
Zasada Premacka pozwala nam wykorzystać
czynność, którą dana osoba lubi i której
bardzo często się oddaje, dla wzmocnienia
czynności, która jest dla tej osoby znacznie
mniej przyjemna lub ciekawa.
Jeśli na przykład Twój życiowy partner uwielbia piłkę nożną...wykorzystaj mówiąc „ Kochanie jak wyniesiesz śmieci będziesz
oglądał mecz bez mojego marudzenia”.
Na takich samym zasadach stosuje się ją do dzieci
obowiązek potem przyjemność
ZESTAW GWARANTOWANY PRZEZ PRAWO,
PRZYWILEJE, NAGRODY
• NAGRODY
dziecko zdobywa je, za dodatkowe zadania i
zobowiązania
• PRZYWILEJE
jest to wszystko to, co dziecko otrzymuje od nas za
przestrzeganie zasad
• ZESTAW GWARANTOWANY PRZEZ PRAWO
jest on niezależny od zachowania i postępowania
dziecka, ponieważ jego brak jest ścigany prawnie
Przykładowe przywileje dla dziecka:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1.posiadanie komórki
2.korzystanie z komputera
3.telewizor w pokoju
4.wyjście w sobotę wieczorem
5.zjedzenie słodyczy po obiedzie
6.możliwość wybrania potrawy na obiad
7.późniejsze chodzenie spać w sobotę
8.pizza na kolację
i inne...poza gwarantowanymi przez prawo
Przykłady nagród:
1. dodatkowe słodycze
2. modne ubrania
3. nowa gra komputerowa
4. powrót w sobotni wieczór później niż
ustalono w domu
5. dłuższe korzystanie z komputera
6. nagrody materialne – większe kieszonkowe i
inne.
KONSEKWENCJE
Technika odbierania dziecku przywilejów!!!
SYSTEM ŻETONOWY
Klasyczny system żetonowy. Jego celem jest zwiększenie
częstości pożądanych zachowań, które pojawiają się rzadko
lub nie pojawiają się wcale. W przypadku systemów
żetonowych najważniejszą sprawą jest odpowiednie nadanie
wartości punktowej zachowaniom – staramy się nadawać
wyższą wartość punktową tym zachowaniom, które bardziej
cenimy, a nagrody... za punkty
dobieramy tak żebyśmy nie
ZBANKRUTOWALI...
ZASADY, KONTRAKTY
DOMOWE
Wprowadzenie zasad wyznacza
granice pomiędzy
zachowaniami przez nas
akceptowanymi, strefą, w
której dziecko czy nastolatek
może eksperymentować i uczyć
się nowego sposobu
postępowania, a rzeczami, na
które nie możemy się zgodzić.
ZASADY POWINNY BYĆ
• KONKRETNE, JASNE, KRÓTKIE, POZYTYWNE,
OBOWIĄZUJĄCE I PRZYPOMINANE.
• Z NASTOLATKAMI WARTO TWORZYĆ
KONTRAKTY DOMOWE NA PIŚMIE....
• Pozwala to uniknąć dyskusji i doszukiwania się
„dziury w całym”, żeby tylko postawić na
swoim.
„Przyszłość to wielkie BYĆ MOŻE,
najważniejsze to nie przerazić się tym
faktem”
Tennesse Williams