Załącznik nr 1 do Uchwały Rady Gminy w Wolanowie
advertisement
Załącznik nr 1 do Uchwały Rady Gminy w Wolanowie nr XXXII/132/05 z dnia 29 lipca 2005r. Program Ochrony Środowiska dla GMINY WOLANÓW WOLANÓW 2005 ` PRZEDSIĘBIORSTWO – USŁUGOWO - HANDLOWE ”EKO – SAM ” 26-806 STARA BŁOTNICA, Kaszewska Wola 30. TEL. (048) 369-91-93 Koordynacja prac URZĄD GMINY W Wolanowie inż. Zygmunt Kucharski (Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska) Zespół Autorski inż. Karol Czajkowski inż. Hernik Marek inż. Łukasz Hernik Kierownik Zespołu inż. Marek Hernik Sprawdził inż. Aleksander Czajkowski Zamawiający WÓJT GMINY WOLANÓW 2 CZĘŚĆ I – Gminny Program Ochrony Środowiska. Prawodawstwo Polskie ........ str. 5 Podstawy prawne Gminnego Programu Ochrony Środowiska ........ str. 5 I. Gmina Wolanów 1. Ogólna charakterystyka Gminy Wolanów ........ str. 6 2. Podstawy i cel opracowania ........ str. 11 3. Warunki geofizyczne ........ str. 11 3.1. Położenie i rzeźba terenu ........ str. 11 3.2. Warunki klimatyczne ........ str. 12 3.3. Hydrografia ........ str. 13 3.4. Obszary chronione ........ st r. 16 3.5. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska ........ str. 16 II. Diagnoza aktualnego stanu środowiska II. 2.1. Powietrze atmosferyczne ........ str. 19 2.2. Hałas ........ str. 24 2.3. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące ........ str. 26 2.4. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa ........ str. 27 2.5.Odpady ........ str. 39 2.6.Gleby ........ str. 50 2.7.Surowce mineralne ........ str. 53 2.8.Przyroda ........ str. 55 2.9.Nadzwyczajne zagrożenia środowiska ........ str. 58 Ustalenie polityki, celów i zadań w zakresie ochrony środowiska w Gminie Wolanów 3.1. Cele polityki ekologicznej państwa ........ str. 59 3.2. Cele wojewódzkiej i powiatowej polityki ekologicznej ........ str. 62 3.3. Założenia Strategii Rozwoju Ekologicznego Gminy Wolanów ....... str. 63 IV. V. Krótkoterminowy plan działań na lata 2004 – 2007 4.1.Założenia planu działań na lata 2004 -2007 ....... str. 83 4.2 Poprawa jakości środowiska ....... str. 84 4.2.1. Gospodarka odpadami ....... str. 85 4.2.2. Ochrona wód ........ str. 87 4.2.3.Ochrona powietrza ........ str. 88 4.2.4.Zmniejszenie hałasu ........ str. 90 4.2.5.Ochrona przyrody ........ str. 91 Długoterminowy plan działań na lata 2007 - 2011 5.1.Założenia planu działań na lata 2007-2011 ........ str. 92 5.2.Poprawa jakości środowiska ........ str. 93 5.2.1. Gospodarka odpadami ........ str. 94 5.2.2. Ochrona wód ........ str. 95 5.2.3. Ochrona powietrza ........ st r. 95 5.2.4. Zmniejszenie hałasu ........ str. 96 5.2.5. Ochrona przyrody ........ str. 97 VI. Zarządzanie ochroną środowiska 6.1. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska 6.2. Instrumenty zarządzania środowiskiem ........ str. 97 ........ str. 104 VII. Wdrażanie programu 7.1. Środki finansowe na realizacje programu ........ str. 105 7.2. Koszty realizacji przedsięwzięć ........ str. 109 VIII. Monitoring ........ str. 113 IX . Streszczenie. ........ str. 115 X. Wykaz materiałów źródłowych. ........ str. 117 4 CZĘŚĆ I - Gminny Program Ochrony Środowiska. Prawodawstwo Polskie. Najważniejszym wydarzeniem w procesie dostosowywania prawa polskiego do unijnego jest niewątpliwie Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, zwana także Konstytucją ochrony środowiska. Jednak dla poprawy zaniedbanej w Polsce gospodarki odpadami niebagatelne znaczenie mają także inne ustawy: Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r., Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów oraz o opłacie produktowej i depozytowej (ostatnie dwie z 11 maja 2001 r.), a także Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 r. Szczególnie ta ostatnia w zasadniczy sposób wpływa na gospodarkę odpadami w gminie, tym bardziej, że została zaktualizowana Ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Podstawy prawne Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, rozdział 3 art. 14 – 16) wprowadziła obowiązek opracowania planów gospodarki odpadami na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Gminny Program Ochrony Środowiska opracowywany jest w oparciu o szereg przepisów prawnych, z których najważniejsze to: - ustawa „Prawo ochrony środowiska”, - ustawa o odpadach, - ustawa o wprowadzeniu ustawy – prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, - ustawa o opakowaniach, - ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, - ustawa „Prawo wodne”, - ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, - ustawa „Prawo budowlane”, - ustawa „prawo geologiczne i górnicze”, - ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, - ustawa o lasach, 5 i przepisy wykonawcze wydane na podstawie tych ustaw oraz w oparciu o dokumenty: Krajowy Plan Gospodarki Odpadami – Ministerstwo Środowiska, 2002 r. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego, Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego – projekt, Plan gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2004-2011 – projekt, Strategia Rozwoju Powiatu Radomskiego – projekt, Powiatowy Program Ochrony Środowiska i Powiatowy Program Gospodarki Odpadami. I. Gmina Wolanów. 1.Ogólna charakterystyka Gminy Wolanów. Gmina Wolanów położona jest w południowej części województwa mazowieckiego, wzdłuż międzynarodowej trasy nr 44 łączącej Łódź i Lublin. Powierzchnia gminy wynosi 8285 ha, w tym 7225 ha użytków rolnych. Sieć osadniczą tworzy 33 miejscowości, z których 23 jest siedzibami sołectw. Większość wsi zgrupowana jest przy ciągach komunikacyjnych o nawierzchni utwardzonej. Stan zabudowy jest zróżnicowany i zależny od okresu budowy obiektów jak i zakresu oraz częstotliwości podejmowania prac remontowych i modernizacyjnych. Zabudowa gminy to przede wszystkim zabudowa zagrodowa, budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne oraz zabudowa związana z prowadzoną działalnością gospodarczą. Łączna liczba ludności gminy wynosi 8137 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 96/1km2. Przeciętnie na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet. Wykaz sołectw i liczby ludności. Miejscowość Liczba ludności Wolanów 669 Bieniędzice 273 Chruślice 207 Franciszków 264 Garno 875 Jarosławice 135 6 Kacprowice 297 Kowala Duszocina 275 Kowalanka 244 Kolonia Wawrzyszów 195 Kolonia Wolanów 111 Młodocin Większy 395 Mniszek 605 Podlesie 232 Rogowa 184 Sławno 583 Ślepowroń 674 Strzałków 702 Wacławów 211 Waliny 271 Wymysłów 94 Wawrzyszów 373 Zabłocie 167 Łącznie 8036 Źródło: Urząd Stanu Cywilnego w Wolanowie, 2003r Prognoza demograficzna gminy w/g danych UG: - 8137 „ 2003 r. - 8540 „ 2005 r. - 8620 „ 2007 r. - 8750 „ 2012 r. - 8920 „ 2015r. W prognozach na lata 2000-2010 przewiduje się trend spadkowy ilości osób w sołectwach: Wymysłów, Rogowa, Wacławów. Natomiast w pozostałych sołectwach tak, jak i na terenie całej gminy przewiduje się wzrost liczby mieszkańców. W roku 2000 było 7930 osób, natomiast w 2010 liczba osób wyniesie około 8400 osób. Ludność w wieku produkcyjnym – 2982. Z tej grupy : - 1510 osób pracuje w rolnictwie, 7 - 150 osób pracuje w przemyśle, - 52 osoby pracuje w usługach, - 130 osób prowadzi prywatną działalność gospodarczą, - 900 osób zajmuje się tzw. innymi zajęciami, - 242 osoby są zarejestrowane jako bezrobotne. Podstawową funkcją gminy w chwili obecnej i w przyszłości jest produkcja rolna. Wielkość zasiewów wynosi łącznie 5350 ha, co stanowi 64 % ogółu powierzchni gminy. W zasiewach tych 3400 ha stanowią uprawy zbożowe, w tym: uprawy pszenicy 480 ha, ziemniaki 320ha, warzyw gruntowych 150 ha, truskawki 50 ha, tytoń 20 ha. Produkcja zwierzęca obejmuje: bydło około 2149 SD, a trzoda około 9326 SD w całej gminie. Gmina posiada średnio – dobre warunki naturalne do produkcji rolnej. Położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Radomia wpłynęło na ukształtowanie produkcji rolnej. Rozwinęła się między innymi produkcja artykułów żywnościowych przeznaczonych na bezpośrednie zaopatrzenie miasta. Głównie warzywa i owoce, mleko, mięso, jaja. Struktura gospodarstw w gminie Wolanów w 2003r. Wielkość gosp. w ha Ilość gosp. od 1,01 – 2,00 412 od 2,01 – 5,00 550 od 5,01 – 7,00 140 od 7,01 – 10,00 111 od 10,01 – 15,00 60 powyżej 15 9 Ogółem 1282 W ostatnich latach doszło do rozwoju drobnych form przedsiębiorczości. Większe zakłady produkcyjne: - Pipe – Life – Strzałków – produkcja rur z tworzyw sztucznych, - Figand – Wawrzyszów – zakład mleczarski, - Meblowkręt – Strzałków – produkcja śrub, - Prymus – Agd – Kowalanka – hurtownia art. gospodarstwa domowego, - Biak – Mas – Wolanów – produkcja wędlin, - Dakmet – Wolanów – produkcja śrub, galwanizernia (oczyszczalnia ścieków), 8 - Zakład Przerobu Drewna – Wymysłów – wytwórnia parkietów i boazerii, - Zakład Syntezy – Kowalanka – produkcja lakierów i rozpuszczalników, - Metalwkręt – Garno – produkcja śrub, galwanizernia, - Wolanów – stacja paliw, - Zakład Budowy i Obsługi Stacji Paliw – Stanisław Firlej – Kowalanka, - Zakład Naprawy Ciągników i Maszyn Rolniczych – Wolanów – naprawa remonty, diagnostyka, sprzedaż, - Odlewnia Żeliwa – Waliny, Stacje Diagnostyki Samochodowej: - Henryk Defiński – Wawrzyszów, - Waldemar Klepacz – Wolanów, Zakłady naprawcze mechaniki samochodowej: - Radosław Sirak – Ślepowron, - Dariusz Gotkowicz – Garno, - Marek Sambor – Strzałków, - Zakład naprawy urządzeń dźwigowych, Zakłady blacharki samochodowej: - Dariusz Różalski – Wolanów, - Andrzej Jaros – Mniszek, - Marek Sambor – Strzałków, - Jacek Jędrzejczyk ZUH „JAZUN”- Garno, Zakłady lakiernicze: - Ługowski Henryk – Ślepowron, - Zdzisław Ziętek – Sławno, - Andrzej Sukiennik – Wacławów, - Marcin Poneta – Kacprowice, - Andrzej Lis – Wolanów, 9 - Andrzej Jaros – Mniszek, Zakłady garbarskie: - „Filla” Wojciech Filla – garbarstwo skór Sławno (działalność zawieszona), - Robert Kwietniewski – przerób odpadu skórzanego, uszlachetnianie skór – Mniszek, - Jerzy Żuchowski – garbowanie skór bez włosa – Wolanów, - P.P.H.U. M.M. Majewscy – garbowanie skór bez włosa, odświeżanie i renowacja wyrobów futrzarskich – Wacławów, Zakłady gastronomiczne: - Motel „Bajka” – Kowalanka, - Bar „U Grubego” – Kowalanka, Zakłady galwanizacyjne: - Adam Wdowczyk – Strzałków, Zakłady transportu samochodowego: - Zbigniew Kacprzak – Waliny, - Jacek Wabik – Kacprowice, - Zygmunt Wabik –Sławno, - Antoni Dzik – Wolanów, - Janusz Kozłowski – Michałów (Bieniędzice), - Włodarczyk – Kolonia Wawrzyszów, - Bogdan Janas – Garno, Zakłady budowlane: - Michał Faliszewski „FA – BUD” – Garno, - Jan Suligowski „ARBUD” – Podlesie, - Agnieszka Rogowska „REMBUD” – Wolanów, - Krzysztof Towarek „WOLBUD” – Podkończyce. 10 2. Podstawy i cel opracowania. Podstawę formalną opracowania stanowi umowa z dnia 01 marca 2004 roku zawarta pomiędzy Wójtem Gminy Wolanów a Przedsiębiorstwem Usługowo – Handlowym „ EKO-SAM” w Kaszewska Wola 30, 26-806 Stara Błotnica na opracowanie „Programu Ochrony Środowiska” oraz „Planu Gospodarki Odpadami”. Ustawy „Prawo ochrony środowiska” oraz „Ustawa o odpadach” nakładają na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek opracowania „Programu Ochrony Środowiska” oraz „Planu Gospodarki Odpadami”. Ostateczny termin przyjęcia krajowego planu gospodarki odpadami ustala ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100 poz. 1085) na dzień 31 10. 2002 r. oraz odpowiednio dla uchwalenia nowego programu ochrony środowiska, którego integralną część stanowi plan gospodarki odpadami, na dzień: wojewódzkiego – 30. 06. 2003 r., powiatowego – 31.12. 2003 r. gminnego – 30. 06. 2004 r. Celem programu jest przeprowadzenie analizy stanu obecnego środowiska naturalnego oraz stanu gospodarki odpadami w gminie oraz określenie kierunków działań bieżących i długofalowych samorządu w zakresie ochrony środowiska. 3.Warunki geofizyczne. 3.1. Położenie i rzeźba terenu. Gmina Wolanów położona jest w zachodniej części powiatu radomskiego w odległości 9 km od Radomia, przy międzynarodowej trasie nr 44 łączącej Łódź i Lublin. Od północnego zachodu gmina Wolanów sąsiaduje z gminą Przytyk, od północnego wschodu z gminą Zakrzew, od wschodu z gminą Radom, od południowego wschodu z gminą Kowala należącymi do powiatu Radom, a od południa gmina Orońsko powiat Szydłowiec, od południowego zachodu z gminą Szydłowiec, od zachodu z gminą Wieniawa powiat Przysucha. 11 Jest ona pokryta serią osadów czwartorzędowych nałożonych na płytko występujące struktury starszego podłoża. W rejonie wysypiska we wsi Bieniędzice od powierzchni występuje seria osadów fluwioglacjalnych o miąższości 0,5-2,2 m wykształcona w formie piasków średnich z przewarstwieniami mułków. Poniżej występuje kompleks glin piaszczystych z wkładkami piasków gliniastych. Strop glin zwałowych występuje na głębokości od 0,5-2,2 m; do głębokości 8,0 m gliny nie zostały przewiercone. Poniżej glin zwałowych występują osady kredowe wykształcone w formie margli i piaskowców. 3.2. Warunki klimatyczne. Gmina Wolanów położona jest w Regionie Wschodnio-małopolskim. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi w tym rejonie około 600 mm. Średnia roczna temperatura kształtuje się w granicach 7,0 – 7,5 C.W przebiegu rocznym najniższa wilgotność występuje wiosną (78-72%), natomiast w zimie jest znacznie wyższa z pogodą umiarkowanie ciepłą, których średnio w roku jest 122. Wśród nich 64 cechuje brak opadu, a około 58 jest deszczowych. Wśród dni umiarkowanie ciepłych w tym regionie mało jest z dużym zachmurzeniem. Dni takich jest w roku mniej niż 40. Stosunkowo liczniej natomiast zjawiają się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną z opadem (jest ich około 14) oraz niektóre typy pogód z grupy mroźnych. Pogoda umiarkowanie mroźna z opadem cechuje 10 dni w roku, a pogoda dość mroźna z opadem prawie 11 dni. Obserwowane, szczególnie w ostatnich dwustu latach, zmiany stosunków termicznych i opadowych należy traktować jako wypadkową zmian naturalnych, które w dość krótkich przedziałach czasu, obejmujących niewiele dziesięcioleci, są uwarunkowane głównie aktywnością Słońca i wypadkową zmian antropogenicznych. Te ostatnie zmiany są efektem szybkiego rozwoju aglomeracji miejskich i przemysłowych, wzrostu emisji dwutlenku węgla, pyłów itd. Czynniki naturalne zmian klimatu wykazują okresowe zmiany, natomiast czynnik antropogeniczny zmian klimatu cechuje stała tendencja do zmian, trend liniowy. Obecnie brak jednoznacznej, w pełni udokumentowanej prognozy dotyczącej cech klimatu Polski w skali najbliższych dziesięcioleci. Analiza długookresowych oscylacji klimatycznych, wskazuje na tendencje do obniżania się temperatury powietrza. Taka tendencja może wpłynąć na osłabienie ewentualnych skutków efektu cieplarnianego. 12 3.3. Hydrografia. Gmina Wolanów położona jest w Regionie Wschodnio-małopolskim. Hydrografię tworzą wody powierzchniowe, które występują w postaci obiektów liniowych, obszarowychi punktowych. Obiekty liniowe są to cieki powierzchniowe, tzw. wody płynące, wody obszarowe natomiast to zbiorniki wodne, czyli tzw. wody stojące, obiekty punktowe – to różnego rodzaju wypływy wód podziemnych. Na hydrografię składają się następujące rzeki: Radomka, Jabłonica, Szabasówka, Garlica, Dobrzyca, Cerekwianka i Kosówka. Rzeki te tworzą system rzeczny, w którym Radomka uchodzi za rzekę główną. Długość sieci rzecznej wynosi 43 km. Występują tu także cieki sztuczne, czyli rowy melioracyjne wraz ze źródliskami. Rezerwy wód powierzchniowych powiatu radomskiego gromadzone są w kilku zbiornikach retencyjnych. Zbiorniki te są tworzone za pomocą budowli piętrzącej wody rzek - zwanej zaporą. Liczba sztucznych zbiorników ustawicznie wzrasta, podczas gdy liczba zbiorników naturalnych ulega raczej zmniejszeniu na skutek rozmaitych procesów, zarówno naturalnych, jak i wskutek ingerencji człowieka (np. osuszanie). Znaczna liczba zbiorników zaporowych jest w zasadzie powiększonymi (podpiętrzonymi) zbiornikami naturalnymi, z których odpływ jest regulowany za pomocą budowli upustowych. Największym zbiornikiem w powiecie jest oddany do eksploatacji w kwietniu 2001 roku zbiornik zaporowy „Domaniów” na rzece Radomce w miejscowości o tej samej nazwie. Powierzchnia zbiornika wynosi prawie 500 ha, a objętość przy normalnym poziomie piętrzenia wynosi 13 mln m3. Zbiornik zlokalizowany jest na granicy powiatu radomskiego i przysuskiego. Lokalizacja zbiornika wodnego w Domaniowie uzasadniona jest wyjątkowo korzystnymi warunkami ukształtowania doliny, położeniem poniżej węzła hydrologicznego dolin Radomki, Jabłonicy i Szabasówki, możliwością nawodnień ponad 5 tys. ha użytków zielonych i napełnienia 253 ha stawów rybnych oraz bliskością Radomia. 13 Lokalizacja ogólna zbiornika wodnego w Domaniowie. 14 Zbiornik pełni wiele funkcji. W obu wariantach piętrzenia funkcją wiodącą jest rolnictwo. Dorzecze Radomki ma powierzchnię 2109,5 km2. W obrębie dorzecza położonych jest 8 gmin w całości i 28 we fragmentach. Do 1989 roku region ten charakteryzował się ekstensywnym uprzemysłowieniem, niezrównoważoną urbanizacją, słabym rozwojem rolnictwa. W ostatnich latach obserwowana była strukturalna recesja gospodarcza. W nowej wizji regionu zakłada się restrukturyzację przemysłu, z częściowym utrzymaniem dotychczasowych branż i rozwój pozaprzemysłowych funkcji. W mniejszych ośrodkach miejskich preferowany jest rozwój funkcji usługowej i administracyjnej. W rolnictwie proponuje się utrzymanie aktualnej struktury produkcji rolnej – zbożowej – hodowlanej oraz wzrost intensywności gospodarowania. W strategii działań wodno gospodarczych i polityki ekologicznej w dorzeczu Radomki jest preferowana koncepcja retencjonowania wód powierzchniowych. Uzasadniona jest deficytem wody w rolnictwie (w dolinach rzecznych) i w rejonie Radomia. Problem perspektywicznego zaopatrzenia Radomia w wodę z zasobów powierzchniowych jest rozważany jako alternatywny. Do 2010 roku ma być oparty na nowych ujęciach głębinowych poza lejem depresyjnym. Po tym okresie analizowane są: dalsze ujęcia wód podziemnych, ujęcie infiltracyjne z Wisły oraz ujęcie ze zbiornika „Domaniów”. Każde z proponowanych przedsięwzięć w istotnym stopniu oddziaływuje na lokalne lub regionalne środowisko przyrodnicze. Zbiornik wpływa dodatnio na środowisko makroregionu. Nastąpił między innymi przyrost powierzchni wód otwartych, zwiększenie retencji wodnej, zmniejszenie strat przyrodniczych i gospodarczych, powodowanych powodzią letnią, zwiększenie zasobów wód dyspozycyjnych w dorzeczu, poprawa warunków wodnych siedlisk dolinowych, uporządkowanie gospodarki wodnościekowej w dorzeczu powyżej zbiornika, wzrost atrakcyjności przyrodniczo-krajobrazowej i gospodarczej Ziemi Radomskiej. Oddziaływanie zbiornika na lokalne środowisko jest zarówno dodatnie i ujemne. Bilans zysków i strat jest niemożliwy do określenia na podstawie istniejących badań. W skali czaszy zbiornika jest ujemny. Na terenach przyległych po uregulowaniu stosunków wodnych i zagospodarowaniem rolniczo-rekreacyjnym może być dodatni w aspekcie przyrodniczym jak i gospodarczym. Wpływ zbiornika na środowisko w znacznej mierze zależy od użytkowników (rolnictwo i miasto Radom) i przyjętych zasad gospodarki wodnej. One to głównie określają zmianę powierzchni i głębokości akwenu w czasie i dzielą go na strefy. Bilans zysków i strat oddziaływania zbiornika na zmianę warunków siedliskowych środkowego i dolnego odcinka doliny Radomki jest dodatni w ocenie rolniczej, w ocenie przyrodniczej jest trudny do oszacowania. 15 3.4. Obszary chronione. Na terenie gminy Wolanów brak jest obiektów i obszarów chronionych objętych szczególnymi formami ochrony, ustanowionymi na podstawie przepisów o ochronie przyrody. Znajdują się jednak wartości środowiska kulturowego wpisane do ewidencji dóbr kultury takie jak: Zespół parkowo-dworski w Strzałkowie o powierzchni 4,5 ha z aleją grabową, Zespół parkowo-dworski w Walinach o powierzchni 11,26 ha, Dąb w miejscowości Wawrzyszów (obwód pnia 520 cm) – ( UG Wolanów, 2003). 3.5. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska. Gmina - jako jednostka samorządu terytorialnego jest odpowiedzialna za gospodarowanie na swoim obszarze. Władze gminy podejmują różnorodne działania mające na celu ochronę środowiska. W zakres podejmowanych działań wchodzi m.in. gospodarka wodno-ściekowa (jest to najpilniejszy do rozwiązania problem społeczno-gospodarczy gminy). Następnym kierunkiem działań ochronnych jest selektywna zbiórka odpadów. Jest ona prowadzona od 4 lat i finansowana z budżetu gminy. Wśród innych działań należy wskazać na „Program małej retencji" opracowanej przez Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Radomiu dla województwa radomskiego na lata 1997-2015. Program ten przewiduje modernizację, budowę nowych zbiorników, budowle piętrzące na rzekach oraz retencję gruntową na hektarach łąk i pastwisk, a także regulację odpływu na istniejących i planowanych użytkach ekologicznych. Zgodnie z krajowym programem zwiększania lesistości, w gminie Wolanów dokonuje się sukcesywnie zalesiania gruntów najsłabszych klas. Od 1999 do stycznia 2004 zalesiono 130 ha gruntów porolnych. W ramach ochrony wód zalewu Domaniów został wykonany i uzgodniony projekt budowy oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej w miejscowościach bezpośrednio przyległych do zalewu. Na terenie gminy programem tym objęte są miejscowości : Mniszek, Rogowa, Wawrzyszów, Kolonia Wawrzyszów. Gmina Wolanów jako członek Związku Gmin „Radomka" objęta jest programem ISPA. Jest to program kierowany do dużych jednostek organizacyjnych. Jest przeznaczony przez Unię Europejską na realizację programów infrastrukturalnych z zakresu zapotrzebowania w wodę, oczyszczalni ścieków, kanalizacji i szeroko pojętej ochrony środowiska. 16 Koszty Realizacji Przedsięwzięć w latach 2001 – 2004. ROK 2001 L.p. Środki Pożyczki Mieszkańcy Środki inwestycji własne spoza ogółem tys. zł. tys. zł. Zadanie Koszt (program) tys. zł. tys. zł budżetu gminy 1. Wodociągowanie 461 - 161 45 255 2. Zbiórka odpadów 50 50 - - - 3. Modernizacja sieci 128 28 - - 100 4. Modernizacja dróg 558 411 - - 147 5. Zmniejszenie zagrożenia 45 45 - - - elektrycznych pożarowego 6. Kanalizacje - - - - - ROK 2002 L.p. Środki Pożyczki Mieszkańcy Środki inwestycji własne spoza ogółem tys. zł. tys. zł. Zadanie Koszt (program) tys. zł tys. zł. budżetu gminy 1. Modernizacja zbiorników 41 41 - - - 2. Wodociągowanie 676 107 289 280 - 3. Oczyszcz. ścieków 98 21 77 - - 4. Drogi 429 233 - - 196 5. Zbiórka odpadów 70 70 - - - 120 80 - - 40 45 45 - retencyjnych 6. Modernizacja sieci elektrycznych 7. Straż - - 17 ROK 2003 L.p. Środki Pożyczki Mieszkańcy Środki inwestycji własne spoza ogółem tys. zł. tys. zł. Zadanie Koszt (program) tys. zł tys. zł. budżetu gminy 1. Wodociągowanie 2.197 398 1.323 485 - 2. Drogi 218 180 - - 38 3. Zbiórka odpadów 80 80 - - - sieci 34 4 - - 30 5. Termoizolacja budynku 189 39 150 - - 45 45 4. Modernizacja elektrycznych U.G. 6. Straż - - - ROK 2004 /PLAN/ L.p. Środki Pożyczki Mieszkańcy Środki inwestycji własne spoza ogółem tys. zł. tys. zł. Zadanie Koszt (program) tys. zł tys. zł. budżetu gminy 1. Wodociągowanie 840 475 225 140 - 4.659 900 2.700 - 1.059 - - - - - sieci 108 108 - - - budynku 108 43 65 - - 54 54 - - - 2. Drogi 3. Zbiórka odpadów 4. Modernizacja elektrycznych 5. Docieplenie U.G. 6. Straż Źródło: UG Wolanow. 18 II. Diagnoza aktualnego stanu środowiska. 2.1. Powietrze atmosferyczne. Monitoring powietrza realizowany jest na mocy ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27.04.2001r.(Dz. U. Nr 62; poz. 627 ze zmianami) oraz ustawy z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z 1991 roku z późn. zm. w tym zm. Nr 106, poz. 668 z 1998 r.). Koordynatorem państwowego monitoringu powietrza (PMŚ), podobnie jak innych komponentów środowiska jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Ze względu na mnogość zanieczyszczeń powietrza wyodrębniono grupę zanieczyszczeń charakterystycznych dla powietrza - pyły, tlenki węgla, tlenki siarki i tlenki azotu. W Polsce obowiązuje zachowanie jednocześnie trzech dopuszczalnych wartości substancji zanieczyszczających w powietrzu (DS): Da - dopuszczalne stężenie średnioroczne, D24 - dopuszczalne stężenie średniodobowe (24-godzinne), D30 - dopuszczalne stężenie chwilowe (30-minutowe), przy czym ustalono je odrębnie dla różnych obszarów, w tym: objętych ochroną przyrodniczą (parki narodowe, leśne kompleksy promocyjne), uzdrowiskową (obszary ochrony uzdrowiskowej) i zabytkową (obszary, na których znajdują się pomniki historii wpisane na "Listę dziedzictwa światowego"). Pomiary zanieczyszczenia powietrza Ocenę stopnia zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu radomskiego umożliwiają badania instalacji przeprowadzane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Delegatura w Radomiu oraz Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Warszawie Oddział Zamiejscowy w Radomiu. Monitoringiem objęte zostały następujące substancje: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył zaw. PM10, opad pyłu oraz benzen. Delegatura WIOŚ w Radomiu wykonała w 2 punktach (Pionki i Wolanów) pilotowe badania stężeń benzenu. Dopuszczalne wartości stężeń µg/m3 Nazwa substancji Benzen 1h 24 h Średnioroczne (D1-h) (D24) (Da) - - 5 19 Uzyskane podczas pomiarów poszczególnych związków wyniki odnoszą się do wartości dopuszczalnych stężeń określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796). Nazwa substancji Dopuszczalny opad w g/(m2 · rok) Pył ogółem 200 Źródło: Stan Środowiska w Województwie Mazowieckim, Raport WIOŚ, Warszawa 2003 Na terenie gminy przeprowadzone zostały pomiary opadu pyłu przy trasie Radom - Piotrków. Opad pyłu wynosił 48.43 [t/km2] przy obowiązującej normie 200 [t/km2]. Przeprowadzono również pomiar opadu ołowiu i kadmu. Opad ołowiu w roku 1999 wynosił 0,0047222 g/m2, a w roku 2000 - 0,0042362 g/m2. Zauważamy tutaj, że zawartość ołowiu w powietrzu obniża się. Opad kadmu w roku 1999 wynosił 0,0002913 g/m2, a w roku 2000 - 0,0003556 g/m2 (WIOŚ,1999). Zawartość kadmu nieco spada. Emisja zanieczyszczeń z terenu powiatu radomskiego wynosi: pyły – 228,03 Mg/rok gazy – 721,74 Mg/rok Nadrzędnym celem dotyczącym ochrony powietrza jest wprowadzanie technologii niskoemisyjnej z zastosowaniem BAT (najlepszej dostępnej techniki w danej dziedzinie) oraz likwidacja tzw. „źródeł niskiej emisji”. Likwidacja „źródeł niskiej emisji” wiąże się przede wszystkim ze zmianą czynnika grzewczego tj. paliwa stałe – węgiel, koks zastępowane są paliwami gazowymi lub olejowymi (tzw. paliwami ekologicznymi). 20 Analiza wielkości emisji powstającej podczas spalania poszczególnych paliw przedstawia się następująco: Czynnik grzewczy/ ilość Emisja pyłów / kg Emisja gazów / kg Węgiel / 1 Mg 20 58,8 Olej opałowy / 1 m3 1,8 15,1 0,015 2,252 Gaz ziemny / 1000 m3 Źródło: Stan Środowiska w Województwie Mazowieckim, Raport WIOŚ, Warszawa 2003 Źródła zanieczyszczeń powietrza Na terenie powiatu radomskiego zlokalizowanych jest około 230 obiektów emitujących podczas swojej działalności zanieczyszczenia do powietrza. Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu radomskiego i gminy Wolanów są: - procesy technologiczne i procesy energetycznego spalania paliw (na terenie gminy funkcjonują kotłownie przyszkolne, kotłownia UG, zakłady przemysłowe), - emisja komunikacyjna, - emisja niska (większość indywidualnych gospodarstw domowych ogrzewanych jest z własnych kotłowni węglowych lub pieców), - emisje uciążliwych zapachów (wysypiska odpadów, zakłady przemysłowe – uciążliwość ma charakter lokalny, ograniczający się do stref ochronnych obiektów). Zgodnie z obecnie obowiązującym prawodawstwem w zakresie ochrony środowiska tj. ustawą z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 ze zmian.) art.180 – podmioty gospodarcze posiadające instalację powodującą wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów są zobowiązane do uzyskania pozwolenia na emisję zanieczyszczeń do powietrza. Obowiązek ten nie dotyczy osób fizycznych, dla których jest to obowiązek powszechnego korzystania ze środowiska ( dot. kotłowni w gospodarstwach domowych, korzystania ze środków komunikacyjnych dla własnych potrzeb). W przypadku powiatu radomskiego obowiązkiem decyzyjnym objętych jest ponad 100 podmiotów – posiadają one pozwolenie na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza. 21 Pozwolenie to wydawane jest w oparciu o wniosek przedłożony przez inwestora i opracowany zgodnie z art. 184 ust. 2 i 4 art. 221 wyżej cytowanej ustawy. Maksymalny czas obowiązywania pozwolenia – 10 lat. Wśród podmiotów emitujących do powietrza zanieczyszczenia wiele jest takich, które w myśl art. 220 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska są zwolnione z posiadania pozwolenia. W szczególności dotyczy to obiektów posiadających źródła energetyczne: - do 5 MWt opalanych węglem, - do 10 MWt opalanych koksem, drewnem, słomą, olejem opałowym i napędowym, - do 15 MWt opalanych paliwem gazowym, - oraz inne niż energetyczne, które wyszczególnione są w/w artykule ustawy, zwolnione przez ustawodawcę z posiadania pozwolenia. Do instalacji, które nie są objęte pozwoleniem wymagane jest zgłoszenie do organu eksploatacji instalacji powodującej wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza. Tryb ten reguluje w/cytowana ustawa Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 listopada 2001r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr 140, poz. 1585). Rodzaje zakładów wprowadzających do powietrza zanieczyszczenia pyłowo – gazowe. Zakłady w gminie zakład ilość masarnia 1 lakiernia 6 galwanizernia 7 zakład chemiczny 4 inny produkcyjny 40 drzewny 3 kotłownia 11 garbarnia 7 motoryzacyjny 4 odlewnia 3 zakłady betoniarskie 5 22 mleczarski 1 ogółem 153 Źródło: UG Wolanów, 2003. Emisja ze źródeł objętych pozwoleniem z terenu powiatu radomskiego – gmina Wolanów. Wolanów zanieczyszczenie ilość Mg/rok pył 0,1940 dwutlenek siarki 0,3890 dwutlenek azotu 0,753296 tlenek węgla 0,404528 chlorowodór 0,148 cynk 0,046 aceton 0,0234610 formaldehyd 0,0011348 benzo/a/piren 0,0000210 fenol 0,0163460 metyloetyloketon 0,0113480 alkohol butylowy 0,2350 ftalan dwubutylu 0,0230 ksylen 0,0460 octan butylu 0,0460 octan etylu 0,0460 toluen 0,122 Źródło: Powiatowy Program Gospodarki Odpadami dla Powiatu Radomskiego. Wyniki pomiarów stężeń zanieczyszczeń gazowych oraz opadu pyłu na terenie powiatu radomskiego oraz gminy Wolanów nie przekraczają dopuszczalnych norm. Ostatnie dane wskazały, że pod kątem wielkości emisji podstawowych zanieczyszczeń, gmina zajmowała 11 miejsce w całym powiecie radomskim. 23 Od 1999 r. sukcesywnie kotłownie powiatu radomskiego zmieniają czynnik grzewczy – stare wyeksploatowane kotły do spalania węgla bądź miału węglowego zostają wyparte przez nowoczesne wysokowydajne kotły do spalania oleju opałowego bądź gazu. 2.2. Hałas. Hałas - dźwięk określany jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający w danych warunkach (zależy od fizycznych parametrów dźwięku, od nastawienia odbiorcy). Ustawa z 27 kwietnia 2001 r - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) oraz ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), reguluje przepisy dotyczące klimatu akustycznego. Przepisy tych ustaw są wyrazem nowej, spójnej z ustawodawstwem Unii Europejskiej, polityki w zakresie ochrony środowiska. W odniesieniu do zagadnień akustycznych, wspomniane akty prawne dostosowują przepisy polskie do regulacji UE, w szczególności znajdującej podstawę prawną w regulacjach zawartych w Dyrektywie w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku (2002 / 49 / EC). Ocena stanu środowiska w wyniku emisji hałasu dokonywana jest przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku wyrażonego w dB. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 29 lipca 2004 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku ( Dz. U. Nr 178, poz.1841) określa: Laeqdop = 50 dB dla pory dziennej (od 6oo - 22oo ), Laeqdop = 40 dB dla pory nocnej (od 22oo - 6oo ). Pomiary hałasu Podstawowe źródła hałasu na terenie powiatu radomskiego w skład którego wchodzi gmina Wolanów: - urządzenia i instalacje przemysłowe, a także inne źródła stacjonarne, zainstalowane na terenach jednostek organizacyjnych, - indywidualne i publiczne źródła mobilne (samochody osobowe, ciężarowe, komunikacji zbiorowej). 24 Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, czyli utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie. Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Kwestie te reguluje Tytuł II Ochrona zasobów środowiska Dział V Ochrona przed hałasem ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska /Dz.U.Nr 62, poz.627 ze zmian./ . Ocenę stanu akustycznego środowiska dokonuje się obowiązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy. Zgodnie z definicją aglomeracji oraz danymi statystycznymi – powiat radomski z mocy ustawy zwolniony jest z dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska / brak aglomeracji pow.100 tys. mieszkańców / - art.117ust.1 pkt 1 w/w ustawy. Ponadto zgodnie z pkt 2 w/w ustępu art.117 ustawy – na terenie gminy drogi o dużym natężeniu ruchu /trasa międzynarodowa Łódź – Lublin jest pod administracją Wojewody i do jego urzędu należy jako zarządzającego drogą mogącą powodować negatywne oddziaływanie akustyczne sporządzanie, co 5 lat map akustycznych terenu, na którym eksploatacja obiektu może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku / art.179 ust 1i 3 ustawy Prawo ochrony środowiska /. Drogi powiatowe będące w zarządzie powiatowym są drogami lokalnymi, na których natężenie ruchu jest umiarkowane, są one oddalone i zabezpieczone ekranem zieleni od zabudowy, na których występuje hałas komunikacyjny i nie będzie powodował przekraczania dopuszczalnych norm wartości progowych określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu /Dz.U.Nr 178,poz.1841 /. Pomiary hałasu zgodnie z obowiązującymi przepisami wykonuje: - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, - Instytut ochrony Środowiska (IOŚ), - Starostowie (Prezydenci) realizując obowiązek sporządzenia map akustycznych, - inne przedmioty wykonujące pomiary i monitoring z mocy prawa. W okolicy gminy Wolanów nie ma punktu pomiaru hałasu. Najbliższy znajduje się dopiero w Białobrzegach. Zlokalizowany jest on w centrum miasta przy trasie E7. Wykonawcą pomiarów hałasu w tym punkcie jest WIOŚ – Delegatura w Radomiu. 25 Emitentami hałasu przemysłowego, na obszarze gminy Wolanów są: - zakłady przemysłu spożywczego, - kotłownie, - zakłady rzemieślnicze o zróżnicowanym profilu: ślusarstwo, warsztaty samochodowe, betoniarnie, zakłady stolarskie. Hałas z działalności rolniczej pochodzi od: systemów wentylacyjnych (czerpnie, wyrzutnie), sprężarek, szlifierek, urządzeń chłodniczych, pomp, urządzeń do obróbki drewna, (piły tarczowe itp.),transportu zakładowego, np. z zakładów przetwórstwa owocowo – warzywnego, i zakładu przetwórstwa mięsnego. Na terenie gminy nie ma przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku, a jest to podyktowane położeniem gminy względem tras komunikacyjnych. Zmniejszenie uciążliwości związanej z hałasem jest efektem coraz powszechniejszej wymiany stolarki okiennej w zasobach mieszkaniowych. 2.3. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące Do głównych źródeł powodujących wprowadzanie do środowiska fal elektromagnetycznych należą stacje nadawcze telefonii komórkowej i radiowej wyposażone w anteny sektorowe, których równoważna moc izotropowo wynosi nie mniej niż 100W, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwości od 30KHz do 300GHz. Wykaz stacji bazowych na terenie gminy Wolanów przedstawia poniższa tabela: Gmina Stacje bazowe telefonii komórkowej 1.Centertel – Podulek, Decyzja 7351/44/2000, Wolanów 2.Plus – Wolanów, Decyzja 7351/22/1999, 3.Era – Mniszek, Decyzja 7351/75/1998 Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 24 września 2002r. Rady Ministrów w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z klasyfikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz.U. Nr 179, poz. 1490) – § 2 ust 1 pkt 9 lit. g – 26 instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, które emitują pola elektromagnetyczne o częstotliwości od 30 KHz do 300GHz, o równoważnej mocy promieniowania izotropowo nie mniej niż 100W uzgadniane są z wojewodą. Do starosty zaś należy uzgadnianie przedsięwzięć emitujących pola elektro-magnetyczne, których równoważna moc promieniowania izotropowo wynosi nie mniej niż 15W ( § 3 ust 1 pkt 12 lit. o w/w rozporządzenia). Zatem wszystkie w/w stacje bazowe telefonii komórkowych lub linii radiowych są w gestii wojewody. Przepisy szczegółowo normujące dopuszczalne poziomy promieniowania, jakie mogą występować w środowisku reguluje rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676) ustalające standardy jakości środowiska w miejscach dostępnych dla ludzi. Analizy pracy systemów nadawczo – odbiorczych emitujących promieniowanie elektromagnetyczne wykazały, iż pola elektromagnetyczne o parametrach wyższych niż dopuszczalne występują w wolnej, niedostępnej dla ludzi przestrzeni, są niezależne od parametrów charakteryzujących te pola i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi w rozumieniu przepisów ochrony środowiska (dla miejsc niedostępnych dla ludzi norm takich nie ma). Badania wykazują, że w przypadku emisji pól elektromagnetycznych wartości gęstości mocy pola elektromagnetycznego w miejscach dostępnych dla ludzi. przy eksploatacji stacji bazowych przekroczenia takie nie występują. Zgodnie z art. 76 ustawy Prawo ochrony środowiska, przedsięwzięcia wprowadzające do środowiska fale elektromagnetyczne nie mogą być oddane do użytkowania, jeśli nie spełniają wymogów ochrony środowiska, tzn. nie posiadają wymaganych prawem decyzji określających zakres i warunki korzystania ze środowiska. Przepis art. 180, pkt 5 i art. 234, pkt 2 Prawa ochrony środowiska pozwala na taką eksploatację urządzeń emitujących promieniowanie do środowiska, która nie stanowi zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi. 27 2.4. Zasoby wodne i gospodarka wodno – ściekowa. Powiat radomski położony jest w dorzeczu środkowej Wisły. Przez jego teren przebiegają działy wodne II rzędu rzek: Radomki, Zagożodżonki i Iłżanki. Pozostałe rzeki stanowią ich dopływy. Hydrografię gminy Wolanów tworzą wody powierzchniowe, które występują w postaci obiektów liniowych, obszarowych i punktowych. Obiekty liniowe są to cieki powierzchniowe, tzw. wody płynące, wody obszarowe natomiast to zbiorniki wodne, czyli tzw. wody stojące, obiekty punktowe – to różnego rodzaju wypływy wód podziemnych. Na hydrografię oprócz Radomki składają się następujące rzeki: Jabłonica, Szabasówka, Garlica, Dobrzyca, Cerekwianka i Kosówka. Rzeki te tworzą system rzeczny, w którym Radomka uchodzi za rzekę główną. Długość sieci rzecznej wynosi 43 km. Występują tu także cieki sztuczne, czyli rowy melioracyjne wraz ze źródliskami (WZMiUW 1996). Rzeka Radomka – wypływająca ze stoku Garbu Gielniowskiego w odległości 5 km od Przysuchy. Rzeka o całkowitej długości 107 km i dorzeczu 2000 m2, wprowadza do Wisły w 431,9 km jej lewego brzegu. Oceną jakości wody objęto odcinek o długości 91,6 km (od miejscowości Wymysłów). Docelowo wody tej rzeki powinny spełniać wymagania klasy I od miejscowości Mniszek do ujścia rzeki Mlecznej, natomiast pozostałe odcinki powinny prowadzić wody klasy II. Pozostałe rzeki – dopływy Radomki nie zostały objęte monitoringiem. Spośród nich na uwagę zasługuje tutaj rzeka Szabasówka, na której stan czystości wpływ mają przede wszystkim ścieki odprowadzane z oczyszczalni komunalnych zlokalizowanych w górnym jej dorzeczu tzn. w Szydłowcu i Wierzbicy, zanieczyszczenia obszarowe z pól oraz nie-kontrolowane zrzuty zanieczyszczeń. Z pozostałych cieków najważniejsze to: Dobrzyca, która wpada do Radomki w okolicach Przytyka (poza terenem gminy) oraz Garlica znajdująca ujście na 2,2 km biegu rzeki Szabasówki (okolice Mniszka). Badania jakości wód powierzchniowych płynących w powiatach regionu radomskiego prowadzone są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Delegatura w Radomiu zgodnie z założeniami monitoringu w układzie regionalnym. W latach 2000-2002 w powiecie radomskim badania prowadzone były w 17 punktach pomiarowo-kontrolnych na 8 rzekach: Radomce w 4 pkt, Wiązownicy w 1 pkt, Pacynce w 2 pkt, Mlecznej w 1 pkt, Gzówce w 1 pkt, Leniwej w 4 pkt, Zagożdżonce w 2 pkt i Iłżance w 2 pkt. Analizy wykonywane były zgodnie z Polskimi Normami oraz według metod zalecanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. 28 Na podstawie uzyskanych wyników badań określono stan czystości wód stosując metodę stężeń charakterystycznych, zgodnie z Zarządzeniem Prezesa C.U.G.W. Nr 35 z dnia 01.08.1967r. Stężenia charakterystyczne – średnia arytmetyczna z dwóch najbardziej nie-korzystnych wartości w ciągu badanego okresu, przy odrzuceniu wyniku odbiegającego od drugiego, co do wielkości o ponad 200%. Przy ocenie wyników bakteriologicznych jako wartość charakterystyczną przyjmowano drugi z kolei wynik najniekorzystniejszy. Klasyfikację rzek wykonano przez porównanie wyników analiz wody z wartościami stężeń określonych dla poszczególnych klas czystości zawartymi w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991r. (Dz.U. Nr 116 z dnia 16 grudnia 1991r., poz. 503). Niezależnie od tego, ile oznacza się wskaźników zanieczyszczenia wody, (w rozporządzeniu wymienia się ich 57), o przynależności do klasy decyduje jeden wskaźnik (często mniej istotny z punktu widzenia przydatności wód) o najniekorzystniejszych wartościach. Rezerwy wód powierzchniowych gminy Wolanów gromadzone są w kilku zbiornikach naturalnych jak i w zbiorniku zaporowym ”Domaniów”. Do zbiorników naturalnych na terenie gminy Wolanów należą stawy. Znajdują się one w: - Kolonia Wolanów – Tadeusz Szary – 4 stawy o powierzchni ogólnej 1.20 ha, - Kolonia Wolanów – Kazimierz Firlej – staw o powierzchni 0.40 ha, - Kolonia Wolanów – Romuald Ozimek – staw o powierzchni 0,40 ha, - Kolonia Strzałków – Antoni Dzik – stawy o powierzchni ogólnej 5 ha, - Zabłocie – Andrzej Tkaczyk – staw o powierzchni 0.50 ha, - Zabłocie – Stanisław Wielocha – staw o powierzchni 0,50 ha, - Obręb Bieniędzice – Andrzej Skomorowski – stawy o powierzchni ogólnej 3 ha, - Jarosławice – Jan Pasik – staw o powierzchni 0.50 ha, - Strzałków – Dariusz Duchniak – staw o powierzchni 0.60 ha, - Wspólnota Wiejska Sławno – staw o powierzchni 0.60 ha, - Franciszków – Andrzej Kwiatkowski – staw o powierzchni 0.40 ha. W przeciwieństwie do zbiorników naturalnych, zbiorniki zaporowe odznaczają się dużymi wahaniami zwierciadła wody, co pociąga za sobą zmienność powierzchni, pojemności oraz linii brzegowej. Nierzadko wahania wymienionych parametrów, a także długości i głębokości, mogą 29 być bardzo duże, co wynika ze sposobu gospodarowania wodą w zbiorniku, jak i ze względów hydrologicznych Zbiorniki retencyjne są układami niejednorodnymi i niestabilnymi posiadającymi cechy typowe dla rzek i jezior. Głównymi cechami różniącymi te „sztuczne jeziora” od naturalnych zbiorników wód stojących są: wielokrotnie większy stosunek powierzchni zlewni do powierzchni zbiornik i w efekcie znacznie większe antropogeniczne obciążenie spływającymi ładunkami zanieczyszczeń, krótszy czas retencjonowania wody, częste zmiany poziomu zwierciadła wody, powodujące naprzemienne zalewanie lub odsłanianie dna i brak typowej dla jezior ochronnej strefy litoralnej, znacznie niższy udział substancji organicznych w osadach dennych, znacznie większy substancji mineralnych. Do najważniejszych zadań, jakie spełniają zbiorniki zaporowe możemy zaliczyć: nawodnienia, zaopatrzenie w wodę dużych skupisk ludzkich, energetykę, zaopatrzenie w wodę zakładów przemysłowych, rybactwo, sport i rekreację. Domaniów Największym zbiornikiem w powiecie jest oddany do eksploatacji w kwietniu 2001 roku zbiornik zaporowy „Domaniów” na rzece Radomce w miejscowości o tej samej nazwie. Powierzchnia zbiornika wynosi prawie 500 ha, a objętość przy normalnym poziomie piętrzenia wynosi 13 mln m3. Zbiornik zlokalizowany jest na granicy powiatu radomskiego i przysuskiego. W granicach administracyjnych powiatu radomskiego znajduje się mniejsza część w rejonie zapory (gmina Przytyk) oraz rejon cofki zbiornika (gmina Wieniawa). Główna część zbiornika znajduje się na terenie gminy Wieniawa (powiat przysuski). Badania zbiornika Domaniów prowadzone w roku 2002 wykazały, że w punkcie pomiarowo-kontrolnym znajdującym się w rejonie cofki zbiornika woda odpowiadała III klasie czystości za sprawą podwyższonych stężeń zawiesiny ogólnej (co miało miejsce wiosną). Pozostałe parametry kwalifikowały wodę do I bądź II klasy czystości. Dobrą jakość wody stwierdzono w rejonie zapory zbiornika. Szereg badanych parametrów (między innymi związki azotu, metale ciężkie kwalifikowały wodę do klasy I). Stężenia substancji organicznych, tlenu i fosforu ogólnego były charakterystyczne dla wód o II klasie czystości. 30 Wody podziemne Wody podziemne, ujęte do eksploatacji, pochodzą z utworów czwartorzędowych - o zmiennej głębokości występowania (od kilku do 150 m), różnej miąższości, zmiennym stopniu izolacji od czynników powierzchniowych oraz zróżnicowanej wydajności – oraz jurajskich i kredowych. Powiat radomski jest położony w granicach trzech Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w pow. radomskim w jednostkach i piętrach hydrogeologicznych. Nazwa i numer zbiornika Powierzchnia Wiek Typ Średnia GWZP ONO OWO ONO+OWO utworów zbior- głębokość [km2] [km2] [km2] [km2] wodo- nika [m] szczel- 30-70 nośnych Niecka 3220 400 1770 2170 K2 radomska por. nr 405 Zbiornik (J3) 695 166 0 166 J3 Goszczewice szczel.- <100 kras. nr 412 Zbiornik (J3) 617 617 Wierzbica- 175 792 J3 szczel.- <100 kras. Ostrowiec nr 420 Źródło: Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Radomskiego. ONO- Obszar Najwyższej Ochrony OWO- Obszar Wysokiej Ochrony Zasoby wód podziemnych do połowy lat dziewięćdziesiątych były silnie zagrożone. Wiązało się to z ich nadmierną eksploatacją – głównie na potrzeby przemysłu. W rejonie 31 Radomia i Pionek pogłębiał się lej depresyjny, co zaczęło stanowić poważny problem. Jednak z chwilą upadku przemysłu ciężkiego (mniej więcej od 1994 roku) zasoby wód podziemnych zaczęły się stabilizować. Jakość wód podziemnych powiatu radomskiego można określić na podstawie badań prowadzonych w ramach monitoringu podstawowego (krajowego) i regionalnego. W sieci krajowej na terenie powiatu radomskiego zlokalizowany jest 1 punkt pomiarowy: w Pionkach. Klasyfikacja jakości zwykłych wód podziemnych w punkcie badawczym sieci krajowej (powiat radomski). Miejsco Stra- Głęb. Wody wość tygra stro- GW -fia pu Z ka Q 42,0 W 2 Pionki Typ Użyt. ośrod terenu 7 Klasa wód 1998 1999 2000 Ib Ib II 2001 2002 II II Źródło: Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Radomskiego. Na terenie powiatu radomskiego w latach 1999-2000 prowadzone były w ramach monitoringu regionalnego badania wody podziemnej w 5 punktach. Badania prowadzone były w okresie wysokich stanów wód podziemnych (marzec, kwiecień) oraz w okresie niżówkowym (wrzesień, październik). We wszystkich studniach wykonano analizę szczegółową obejmującą obligatoryjne oznaczenie następujących wskaźników: azot amonowy, azotany, azotyny, barwa, chlorki, elektryczna przewodność właściwa, mangan, magnez, odczyn pH, potas, sód, twardość ogólna, wapń, żelazo oraz dodatkowo: zawiesiny łatwo opadające, utlenialność, chrom, cynk, detergenty anionowe, fenole, fosforany, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć, siarczany, substancje ropopochodne, substancje rozpuszczone, kwasowość, temperatura, zapach. Badania monitoringowe wód podziemnych w latach 1999-2000 wskazywały niezmiennie na wysoką klasę jakości (Ib). Wody podziemne są źródłem wody pitnej i dla celów gospodarczych. Wody podziemne na terenie gminy Wolanów nie zostały objęte monitoringiem (WIOŚ, 2000). 32 Stan wód podziemnych na terenie powiatu jak gminy Wolanów można ocenić jako dobry. Pobór wody podziemnej Lp. Ujecie wody Pozwolenie Współ Pobór Woda Woda wodnoprawne czynni wody zakupio sprzeda ki [m3] na [m3] na z Nr i data Termin decyzji Gmina 1 1. 2 obowiązy różnic ogólneg wania ujące o (a,b,c, poboru d) [m3] Nazwa 3 4 5 Ujęcie 2002.09. Wolanów 13 Wolanów 6 7 8 9 1.10.2012 nr 2100 - 1800 3730 - 3450 9089 - 8100 6/2002 „ 2. Ujęcie - Bieniędzi __ ce „ 3. 9.04.01 Wawrzys nr zów 7/2001 31.03.06 Źródło: UG Wolanów , 2004 Gospodarka wodno – ściekowa Ścieki powstają w wyniku bytowania człowieka oraz prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i rolniczej (ścieki bytowo – gospodarcze, ścieki przemysłowe, ścieki komunalne, wody opadowe, zanieczyszczenia, wody podgrzane, skażone promieniotwórczo i zasolone). Pobór wody w starostwie radomskim wynosi ponad 13 tys. dam3, co stawia powiat na 9 miejscu w województwie mazowieckim. Ogólna ilość pobieranej wody zarówno powierzchniowej jak i podziemnej stanowi 0,57% poboru wody w województwie. Największe 33 ilości (57%) są pobierane na cele nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz uzupełniania stawów rybnych. Do celów produkcyjnych zużywanych jest 1918 dm3 wody podziemnej (14%) a na potrzeby sieci wodociągowej 3900 m3 (29%). Wykorzystanie wody w gminie Wolanów do nawodnień użytków rolnych i gruntów leśnych jest niewielkie. Wynosi w przeliczeniu 0,1 dm3 na 1 ha, podczas gdy w województwie mazowieckim jest na poziomie 2,0 dm3/1ha. Duży jest natomiast pobór wody na cele napełnień stawów rybnych – 32,4 dm3 na 1 ha. W gminie Wolanów brak jest systemów komunalnego zagospodarowania ścieków, tzn. brak jest również sieci kanalizacyjnych – oznacza to, że odbiornikiem ścieków są wody powierzchniowe lub gruntowe. Istnieje zorganizowane składowisko odpadów w Bieniędzicach. Na terenie gminy funkcjonują obecnie dwie oczyszczalnie ścieków o różnym stopniu technologii oczyszczania. Wśród nich znajduje się jedna oczyszczalnia ścieków komunalnych prywatna w miejscowości Garno należąca do pani Bożeny Markowskiej ( zakład szwalniczy) o przepustowości do 5 m3 na dobę, druga oczyszczalnia znajduje się przy PSP Mniszek o średniej wydajności 4,14 m3 na dobę. Jedną z najistotniejszych przyczyn niekorzystnej sytuacji w zakresie prawidłowej gospodarki komunalnej, jaka istnieje na terenie gminy, jest budowa sieci wodociągowych bez jednoczesnego rozwiązania problemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych. Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do wodociągowej jest jednym z najniższych w województwie mazowieckim. Infrastruktura komunalna w gminie Wolanów w 2003 roku. Sieć wodociągowa Sieć kanalizacyjna Iloraz długości sieci (km) (km) wodociągowej do kanalizacyjnej 87,089 0.00 0.00 Żródło: UG Wolanów,2003. W gminie Wolanów znajduje się także jedna oczyszczalnia zakładowa. Posiada ją Zakład Mleczarski „FIGAND” S.C. Kolonia Wawrzyszów. Jest to oczyszczalnia biologiczna o przepustowości max. 60,00 [m3/d]. W oczyszczalni tej oczyszczane są ścieki komunalne i przemysłowe – metodą osadu czynnego. Odbiornikiem ścieków jest rów melioracyjny /Szabasówka/ Radomka. 34 Sieć wodociągowa Na potrzeby wodociągów i cele produkcyjne w powiecie radomskim pobierana jest jedynie woda podziemna. W latach dużego rozwoju przemysłu ciężkiego problemem stała się wizja zaniku zasobów wód podziemnych w rejonie Radomia i Pionek. Obecnie lej depresyjny praktycznie zanikł i zagrożenie takie nie występuje. SIEĆ WODOCIĄGOWA NA TERENIE GMINY WOLANÓW nazwa miejscowości ilość przyłączy dł. przył. długość sieci ( szt ) (mb.) (mb.) Wawrzyszów 847 30839 42469 Podlesie 46 564 1980 . Bieniędzice Wolanów 75 2040 7460 130 2276 3480 Kol.Wolanów 68 7700 Ujęcie Radom 540 - 24000 Razem przyłączy 1733 35719 87089 Źródło: UG Wolanów, 2003 Podstawowe źródła zaopatrzenia w wodę Studnie ogólnowiejskie głębinowe wybudowane są w miejscowościach: Bieniędzice, Wawrzyszów. Studnie te głównie wykorzystane są do uprawy papryki. Ich średnia wydajność wynosi 7m3 /h. W gminie znajdują się również studnie indywidualne wiercone do 30m głębokości. Jest ich w całej gminie około 15. Wydajność każdej wynosi ok. 7m3 /h. Ujęcie gminne w Wawrzyszowie składa się z 1 studni głębinowej: - wydajność 52 m3/h, - poziom czerpania wody 20 metrów, - depresja 2 metry. Studnie głębinowe znajdują się także w miejscowościach: Mniszek - zasoby eksploat. – 18 m3/h, 35 „PIPELIVE” Systemy rurowe - Strzałków - zasoby eksploat. – 25 m3/h, PW „DAKMET” - Wolanów - zasoby eksploat. – 22 m3/h, Wod. Miejskie Spółka z o.o. –ujęcie komunalne Garno - zasoby eksploat. – 388 m3/h Skoła Podstawowa Bieniędzice - zasoby eksploat. – 5,0 m3/h Skoła Podstawowa Mniszek - zasoby eksploat. – 21 m3/h Wawrzyszów – wodociąg - zasoby eksploat. – 52 m3/h Zakład Garbarski – Zbigniew Smołuch P.P.U.H.”LADER - zasoby eksploat. – 4,8m3/h UG Wolanów Agronomówka - zasoby eksploat. – 21,0 m3/h Zakład Przerobu Mleka Leszek Figarski – Wawrzyszów Kolonia - zasoby eksploat. – 3,5 m3/h Zakład Garbarski Wojciech Filla – Sławno - zasoby eksploat. – 5,0 m3/h Zakład Odlewniczy Zbigniew Głowacki – Waliny - zasoby eksploat. – 5,0 m3/h P.P.H.”PIK” Wytwórnia Wód Gazowanych Wawrzyszów 7 - zasoby eksploat. – 7,05 m3/h Nastawnia Kolejowa Wolanów - zasoby eksploat. – 25,0 m3/h Garbarnia Aleksander Żuchowski – Wolanów - zasoby eksploat. – 5,2 m3/h SKR Wolanów - zasoby eksploat. – 4,6 m3/h UG Wolanów wodociąg wiejski – Chruślice - zasoby eksploat. – 29,0 m3/h UG Wolanów Rynek - zasoby eksploat. – 9,0 m3/h 36 Zakład Garbarski Zygmunt Koazkiewicz Waliny 29 a - zasoby eksploat. – 4,7 m3/h PKP – Stacja Wolanów - zasoby eksploat. – 11,7 m3/h Zakład Ślusarsko – Galwanizacyjny A. Wdowczyk – Strzałków - zasoby eksploat. – 2,5 m3/h Studnie budujące ujęcie gminne nie oddziaływują na siebie, znajdują się poza zasięgiem lejów depresyjnych. Wskaźniki zwodociągowania gminy. Wskaźnik Gmina Wskaźnik dł. sieci / km2 powierzchni gminy liczba przyłączy / liczba mieszkań Wolanów 1,04 0,65 Źródło: UG Wolanów, 2003.( ilość mieszkań – 2650 wg UG ) Wskaźnik długości sieci wodociągowej na 1 km2 powierzchni dla Gminy Wolanów jest wyższy niż ten sam wskaźnik dla województwa mazowieckiego (0,74 km/km2). System melioracyjny Obecnie zmeliorowanych ogólnie jest w gminie Wolanów 4150 ha użytków rolnych w tym 242 ha użytków zielonych Na terenie Urzędu Gminy Wolanów konieczne jest do zdrenowania 1149 ha użytków rolnych w tym 119 ha użytków zielonych, oraz 292 ha użytków rolnych i 37 ha użytków zielonych jest już zamortyzowanych i podlega odnowieniu. Problemów ekologicznym gminy jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Do poważnych źródeł zanieczyszczenia rzek należą spływy powierzchniowe. Poważnym zagrożeniem dla stanu sanitarnego wód powierzchniowych stało się niewłaściwe stosowanie organicznych nawozów: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. W gminie przeważają tereny płaskie lub lekko faliste. Dla tak ukształtowanej powierzchni zgodnie z badaniami IMGW, Instytut Ekologii PAN, oszacował wielkość spływu powierzchniowego: dla gruntów ornych 10 -15 kg N całk /ha rok i 0,4 - 0,7 kg P całk /ha rok, dla zielonych użytków rolnych 8 -10 kg N całk /ha rok i 0,3 - 0,5 kg P całk /ha rok, 37 dla lasów 5-6 kg N całk /ha rok i 0,1-0,2 kg P całk /ha rok. Z raportu GIOŚ wynika, że ponad 50% ładunku azotu ogólnego i ponad 25% fosforu ogólnego wprowadzanych jest do wód powierzchniowych. Źródła zanieczyszczeń W gminie Wolanów prowadzony jest wykaz podmiotów gospodarczych mogących pogorszyć stan środowiska naturalnego. Składają się na niego spółki cywilne, zakłady produkcyjne, punkty skupu, przetwórstwa i usługowe, ZOZ- y, stacje paliw, placówki oświatowe. Jednym z głównym problemów ekologicznych gminy jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Do głównych źródeł zanieczyszczenia rzek należą emisje ścieków z obiektów komunalnych oraz spływy powierzchniowe. Ilość ścieków (wymagających oczyszczania) wytwarzanych przez zakłady przemysłowe oraz gospodarstwa indywidualne jest trudna do oszacowania ze względu iż na terenie gminy nie ma zorganizowanego odbioru ścieków. Nie prowadzi się ewidencji zbiorników bezodpływowych i nie wiadomo ile ścieków jest oczyszczane. Na tych terenach ścieki z gospodarstw domowych gromadzone są w nieszczelnych zbiornikach bezodpływowych. Zdarzają się też przypadki odprowadzania nieczystości płynnych do kanalizacji deszczowej, rowów przydrożnych i cieków wodnych. Poważnym zanieczyszczeniem wód powierzchniowych w gminie są również zanieczyszczenia obszarowe. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. Niezbędna jest kontynuacja rozpoczętych i wprowadzenie do realizacji szeregu nowych inwestycji w zakresie budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków. Wnioski Stan czystości rzek płynących na terenie gminy Wolanów na przestrzeni ostatnich lat nie ulegał w zasadzie zmianom – największą poprawę czystości notowano w połowie lat dziewięćdziesiątych. O przynależności rzeki do danej klasy czystości decydowały pojedyncze wskaźniki (związki fosforu i azotu, miano Coli), natomiast szereg badanych parametrów (związki organiczne, zawiesiny, metale ciężkie, tlen, substancje rozpuszczone, fenole, detergenty, odczyn) kwalifikowały rzeki do I bądź II klasy czystości. Proces poprawy jakości wód w rzekach jest długotrwały i zależny od wielu czynników, do których oprócz funkcjonowania oczyszczalni 38 ścieków należą: spływy powierzchniowe z pól, warunki atmosferyczne, użytkowanie gospodarcze terenu zlewni, niekontrolowane zrzuty zanieczyszczeń przez zakłady i z domostw prywatnych, powstawanie dzikich wysypisk śmieci nad brzegami rzek i ich dopływów itd. Jednym z głównych problemów gminy Wolanów w zakresie ochrony środowiska jest niedostateczny stopień oczyszczania ścieków komunalnych. Brak sieci kanalizacyjnych uniemożliwia właściwy odbiór ścieków. Odbiór ścieków (często „zagnitych”) taborem asenizacyjnym stanowi niebezpieczeństwo utraty monitoringu i ewidencji odbieranych ścieków . Wobec szansy rozwoju turystycznego regionu, szczególnie w wyniku istnienia zbiornika Domaniów, istotnym problemem wydaje się dbałość o jakość wód. Badania wykazały wzrost zanieczyszczenia wody w zbiorniku, zwłaszcza w okresie letnim. 2.5. Odpady. Odpady są nieuniknionym następstwem i problemem cywilizacji. Im większy postęp techniczny, tym więcej odpadów, w tym również stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia istot żywych. Zgodnie z Dyrektywą 91/156 EEC od roku 2002 w krajach Unii Europejskiej będzie zabronione składowanie odpadów bez wcześniejszego ich przetworzenia. Obowiązek planowania gospodarki odpadami został sformułowany w uchwalonej przez Sejm RP ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62/01 poz. 628). Powszechna zasada gospodarowania odpadami (Rozdział 2 art. 5 Ustawy o odpadach) brzmi „Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić tak aby: - zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania, - zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec ich powstaniu, - zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi”. Podstawowymi kierunkami działań będą: zmniejszanie ilości odpadów do wywiezienia poprzez selektywną zbiórkę i zagospodarowanie odpadów oraz stworzenie nowoczesnych zakładów wykorzystujących i unieszkodliwiając odpady. Wizja unijnych składowisk przewiduje deponowanie odpadów wyłącznie przetworzonych, tzn. takich, w których zawartość frakcji 39 organicznych nie przekracza 5%, a wartość opałowa nie jest wyższa niż 6000 kJ/kg. Odpady organiczne powinny być w całości kompostowane. Odpady niebezpieczne Ilość odpadów niebezpiecznych w odpadach z sektora gospodarczego w podziale na rodzaje w powiecie radomskim Kod Nazwa odpadu Mg % 090104 Roztwory utrwalaczy 0,450 1,6 110105 Kwasy trawiące 4,400 15,9 110109 Szlamy i osady pofiltracyjne zawierające substancje 2,195 7,9 niebezpieczne 120109 Odpadowe emulsje i roztwory z obróbki metali 0,060 0,2 130109 Mineralne oleje hydrauliczne zawierające zw. 0,059 0,2 chlorowcoorganiczne 130113 Inne oleje hydrauliczne 0,500 1,8 130205 Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe 4,460 16,7 Inne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe 130208 Opakowania zawierające pozostałości niebezpieczne 0,348 1,2 150110 Sorbenty, materiały filtrujące zanieczyszczone 0,096 0,3 Zużyte urządzenia elektryczne zawierające niebezpieczne 150202 elementy 0,016 0,07 160213 Inne materiały wybuchowe 0,406 1,4 Przeterminowane odczynniki chemiczne 160403 Zużyte organiczne chemikalia zawierające substancje 2,160 7,8 160507 niebezpieczne 0,010 0,03 160508 Baterie i akumulatory ołowiowe 0,977 3,5 6,637 23,9 3,972 14,3 Odpady medyczne chorobotwórcze i toksyczne 160601 180103 Niezeszklona faza stała 40 190403 Łącznie 0,800 2,8 27,7 100 Źródło: Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla województwa mazowieckiego, PROEKO Sp. z o. o., Warszawa 2003 r. W odpadach niebezpiecznych sektora gospodarczego największy udział mają: - 23,9% - baterie i akumulatory ołowiowe, - 15,4% - kwasy trawiące, - 16,7% - mineralne oleje, - 14,3% - odpady medyczne. W gminie Wolanów wg bilansu WIOŚ za 2003 rok dla powiatu radomskiego, dominowały następujące odpady niebezpieczne: - opakowania po środkach ochrony roślin, - akumulatory, lampy fluorescencyjne, - zużyte oleje smarowe i hydrauliczne, - odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej, - płyny eksploatacyjne z gospodarki samochodowej, - odpady pochodzenia przemysłowego z zakładów produkcyjnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami odpady niebezpieczne w znacznej części gromadzone są w wyodrębnionych pomieszczeniach i odbierane przez wyspecjalizowane firmy z zachowaniem przepisów dotyczących transportu odpadów niebezpiecznych. W gminie Wolanów organizacją usuwania i unieszkodliwiania odpadów zajmują się firmy: SITA – SUWO Radom, Janas Garno (decyzja Nr R.O.Ś. 7016/2/2002 z dnia 20.06.2002), EKO – SAM Kaszewska Wola (decyzja Nr R.O.Ś. 7016/3/2002 z dnia 12.09.2002), Almax Radom (decyzja Nr R.O.Ś. 7016/1/2004 z dnia 20.06.2002). Na terenie gminy realizowana jest selektywna zbiórka odpadów typu workowego prowadzona przez firmę Eko Janas Garno oraz dodatkowo rozstawiona jest na terenie gminy 40 sztuk pojemników 1100 litrów przeznaczonych na zbiórkę stłuczki szklanej odbieranej przez w\w firmę. Dodatkowo przy każdym z pojemników zamontowano małe pojemniczki oznakowane kolorem żółtym do zbierania zużytych baterii, odbieranych przez firmę EKO – SAM. 41 Ilość odpadów niebezpiecznych w odpadach przemysłowych w gminie Wolanów w 2003 r. Nazwa Gminy Wolanów wytwo- magazyno- rzone wanie 0,15 Sposób zagospodarowania odzysk 1,05 unieszko- składowan dliwienie ie - - - Źródło: UG Wolanów - 44% odpadów jest wykorzystywana wtórnie, - 40% odpadów jest unieszkodliwiana, - 16% odpadów jest czasowo magazynowana. W gminie Wolanów jak na razie brak ogólnego wykazu obiektów zawierających pokrycia dachowe z płyt azbesto-cementowych oraz brak informacji o wymianie pokryć. Odpady pochodzące z placówek służby zdrowia odbierane są przez Trango – T Marcin Dryński (umowa nr 83/2000 z dnia 01.08.2000) i bezpośrednio kierowane do Zakładu Utylizacji Odpadów, funkcjonującego przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w RadomiuJózefowie. Transport odpadów odbywa się w odpowiednio przystosowanym samochodzie, służącym wyłącznie do tego celu. Stan formalnoprawny w omawianym zakresie reguluje decyzja Prezydenta Miasta Radomia z dnia 28 września 2000 r. OŚR.II.7644/PN/8/2000 Na terenie gminy Wolanów nie funkcjonuje punkt zbioru padliny (odbierana jest i wywożona specjalnym transportem na punkt w Woli Gołębiewskiej Zakład Przetwórstwa Rolnego Danielów na podstawie umowy z UG Wolanów z dnia 30 czerwca 2003r. Odpady pochodzenia przemysłowego z sektora gospodarczego Gospodarka odpadami poprodukcyjnymi z sektora gospodarczego należy do obowiązków prowadzących działalność podmiotów gospodarczych, tak w zakresie minimalizacji odpadów jak i gromadzenia, wywozu oraz wykorzystywania lub unieszkodliwiania. Na tę okoliczność podmioty muszą uzyskać decyzję Starosty lub Wojewody, przekazywać roczne sprawozdania Marszałkowi Wojewódzkiemu, a Delegatura WIOŚ prowadzić monitoring oraz inspekcje kontrolne. Powyższy tok postępowania realizowany jest w gminie Wolanów. 42 Podmioty gospodarcze w rejestrze REGON w 2003 r. Rodzaj działalności Lp. Liczba podmiotów 1. Przemysł – działalność produkcyjna 62 2. Budownictwo 33 3. Handel i naprawy 184 4. Hotele i restauracje 2 5. Transport, gosp. magazynowa i łączność 21 6. Pośrednictwo 5 7. Obsługa nieruchomości i firm 3 8. Administracja publiczna 2 9. Edukacja 5 10. Ochrona zdrowia 3 11. Pozostała działalność usługowa 45 Łącznie 365 Źródło: UG Wolanów W zakresie działalności produkcyjno-przetwórczej w obszarze gminy funkcjonują m. in.: - Pipe – Life – Strzałków – produkcja rur z tworzyw sztucznych, - Figand – Wawrzyszów – zakład mleczarski, - Meblowkręt – Strzałków – produkcja śrub, - Prymus – Agd – Kowalanka – hurtownia art. gospodarstwa domowego, - Biak – Mas – Wolanów – produkcja wędlin, - Dakmet – Wolanów – produkcja śrub, galwanizernia (oczyszczalnia ścieków), - Zakład Przerobu Drewna – Wymysłów – wytwórnia parkietów i boazerii, - Zakład Syntezy – Kowalanka – produkcja lakierów i rozpuszczalników, - Metalwkręt – Garno – produkcja śrub, galwanizernia, - Wolanów – stacja paliw, - Zakład Budowy i Obsługi Stacji Paliw – Stanisław Firlej – Kowalanka, - Zakład Naprawy Ciągn. i Masz. Roln. – Wolanów – naprawy, diagnostyka, sprzedaż, - Odlewnia Żeliwa – Waliny. 43 Ilość odpadów przemysłowych w Gminie Wolanów w 2003 r. w Mg. Nazwa Gminy wytworzone magazynowanie Sposób zagospodarowania odzysk unieszko- składowanie dliwienie Wolanów 25,1 1,0 24,5 - - Źródło: UG Wolanów - 90% - odpadów jest wykorzystywana wtórnie, - 6% - - 2,5% - odpadów jest deponowana na składowiskach, - 1,5% - odpadów jest czasowo magazynowana. odpadów jest unieszkodliwiana, Ilość odpadów ogółem wyprodukowanych w sektorze gospodarczym w podziale na grupy w powiecie radomskim. II. Grupa Nazwa odpadu Mg % 02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa i przetwórstwa 1190,5 8,3 7615,8 58,7 405,1 2,8 13,6 0,09 377,8 2,6 0,4 0 żywności 03 Odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli 04 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 07 Odpady z tworzyw sztucznych 08 Odpady z powłok ochronnych, kleje, farby 09 Odpady z usług fotograficznych 10 Odpady z zakładów energetycznych 767,5 5,3 11 Odpady z chemicznej obróbki metali 135,6 0,9 12 Odpady z fizycznej i mechanicznej obróbki 79,2 0,5 5,5 0,03 187,9 1,3 metali 13 Odpadowe oleje hydrauliczne, silnikowe i smarowe 15 Odpady opakowaniowe, tkaniny do wycierania 44 16 Odpady nieujęte w innych grupach 17 Odpady budowlane 18 Odpady medyczne i weterynaryjne 19 Odpady z oczyszczalni ścieków Łącznie 22,6 0,15 1441,5 10,1 3,9 0,02 1248,2 8,7 14242,7 100 Źródło: Powiatowy Program Gospodarki Odpadami dla Powiatu Radomskiego. Można założyć że procentowy udział odpadów ogółem wyprodukowanych w sektorze gospodarczym gminy Wolanów w podziale na grupy nie będzie się znacząco różnił od wyliczonych wskaźników w powiecie radomskim. Na obszarze gminy Wolanów od 1995 roku istnieje składowisko odpadów w miejscowości Bieniędzice. Decyzją nr ROŚ.I-O-7644/ 233 / 2002 z dnia 31 grudnia 2002 r. Starosta Radomski zatwierdził instrukcję eksploatacji w/w składowiska odpadów. Stan formalno-prawny właściciel – Gmina Wolanów, zarządzający – Wójt Gminy Wolanów, lokalizacja – Bieniędzice ok. 5km na północny-zachód od Wolanowa, stan formalno-prawny uregulowany, pozwolenie na budowę UAN-7351/16/2/93, przegląd ekologiczny z czerwca 2002 r., instrukcja eksploatacji z czerwca 2002 r., Parametry składowiska rok oddania do eksploatacji 1995, zamknięcie 2012 r., powierzchnia całkowita 1,51 ha, 3 kwatery 0,92 ha, projektowana pojemność 40 tys. m3, pojemność wykorzystana ok. 5,4 tys. m3 – 13%, ilość odpadów deponowanych rocznie ok. 288 ton t.j. ok. 1200 m3 a po zagęszczeniu spycharką ok. 480 m3, _ pozostała pojemność 34,6 tys. m3 wystarczy na bardzo długi okres czasu, ale pozyskiwana ilość odpadów pochodzi zaledwie od 15% mieszkańców, przy 100% wskaźniku obsługi składowiska o podanej pojemności wystarczy na ok. 10 lat. 45 Elementy zabezpieczenia środowiska uszczelnienie podłoża i skarp geomembraną HDPE o grubości 1,5mm, przykrytą warstwą gliny grubości 50cm, drenaż odcieków ze zbiornikiem, wały osłonowe, zieleń ochronna, monitoring środowiska – piezometry, Zagospodarowanie terenu budynek socjalno-biurowy, brodzik dezynfekcyjny, boksy na surowce wtórne, utwardzony plac manewrowy, ogrodzenie terenu, brak przyłącza wodociągowego i elektrycznego, brak wagi samochodowej, Eksploatacja składowiska według instrukcji eksploatacji, plantowanie i zagęszczanie odpadów spycharką gąsienicową typu DT-75 umożliwiającą zagęszczenie odpadów 2,5-3-krotnie, składowisko dozorowane, pozytywna ocena z przeglądu ekologicznego, nie istnieje możliwość rozbudowy składowiska, na składowisku deponowane są wyłącznie odpady z gminy Wolanów, Roczny koszt eksploatacji składowiska wynikły z wydatków UG Wolanów to: - monitoring – 25 tyś zł./ rok, - dozór jedna osoba – 10 tyś zł. / rok, - wynajem kompaktora i wykonanie warstw izolacyjnych ziemi – 18 tyś zł. /rok Razem – 53 tyś zł /rok. 53 tyś zł / rok. co w przeliczeniu na koszt jednej tony odpadów złożonych na składowisku daje. 53 tys.zł /rok : 288 ton/rok = 184 zł/Mg. Powyższe koszty nie uwzględniają kosztu zbiórki odpadów tj. 2650 zł/m-c *12 m-c = 31.800zł /rok. 46 Odpady komunalne Nowe zasady funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi, wynikają z wymagań określonych w odpowiednich dyrektywach Unii Europejskich i znajdują swoje odzwierciedlenie w nowej ustawie o odpadach, która weszła w życie w drugiej połowie 2001r. Obowiązuje następująca hierarchizacja postępowania z odpadami: - zapobieganie i minimalizacja powstawania odpadów, - powtórne wykorzystanie odpadów, których powstawania w danych warunkach techniczno-ekonomicznych nie da się uniknąć, - unieszkodliwianie odpadów z wyłączeniem składowania, - bezpieczne dla zdrowia ludzkiego i środowiska składowanie odpadów. Oznacza to, że zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju - ilość odpadów odprowadzanych wprost do środowiska powinna zdążać do zera, gdyż w pełni powinny być wykorzystywane reguły: prewencji, redukcji i ponownego użycia. Nowa ustawa o odpadach wprowadza obowiązek wykonywania planów gospodarki odpadami na wszystkich szczeblach zarządzania od poziomu krajowego do poziomu gminy. Skład morfologiczny odpadów komunalnych z obszarów wiejskich w znacznym stopniu różni się od odpadów miejskich, specyfika gospodarki odpadami na tych terenach wynika z następujących czynników: - zabudowa w przeważającej części jednorodzinna, - duże rozproszenie zabudowy, - niski standard dróg dojazdowych do większości posesji, - niski udział ogrzewania zdalczynnego (gdzie jedna kotłownia obsługuje wiele budynków), przeważa ogrzewanie indywidualne z wysokim udziałem pieców węglowych, - podstawowy rodzaj działalności gospodarczej to gospodarka rolna, w dużej mierze oparta na gospodarstwach tradycyjnych bez wyraźnej specjalizacji. Bilans Odpadów w 2003 r. dla powiatu radomskiego wg. Sprawozdania PIOŚ. Lp. Rodzaj odpadów komunalnych Ilość w Mg. 1. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 5975 2. Odpady z terenów zieleni 937 3. Papier i kartony nieopakowaniowe 1776 4. Opakowania z papieru i tektury 1776 47 5. Opakowania wielomateriałowe 394 6. Tworzywa sztuczne nieopakowaniowe 2503 7. Opakowania z tworzyw sztucznych 1073 8. Odpady tekstylne 825 9. Szkoło nieopakowaniowe 330 10. Opakowania ze szkła 1871 11. Metale 771 12. Opakowania z blachy stalowej 220 13. Opakowania z aluminium 110 14. Odpady mineralne 2813 15. Drobna frakcja popiołowa 7320 16. Odpady wielkogabarytowe 2164 17. Odpady budowlane 4327 18. Odpady niebezpieczne 288 ŁĄCZNIE 35475 Źródło: UG Wolanów Jest to ilość wyliczona na podstawie wskaźników ogólnokrajowych, porównując otrzymane wielkości do stanu istniejącego – aktualny stopień obsługi w powiecie radomskim wynosi 37%. Gmina Wolanów wraz z gminami Przytyk, Wieniawa, Zakrzew i Jedlińsk współtworzy „Związek Gmin Radomka". Statutowym zadaniem tego związku jest wykonanie zadań publicznych w zakresie ochrony środowiska, a w szczególności: opracowanie i realizacja programu retencji rzeki Radomki i jej dopływów, ochrona różnorodności fauny i flory, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć z zakresu usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych oraz zanieczyszczeń stałych, tworzenie warunków do rozwoju turystyki. Został stworzony „Program Gospodarki Odpadami dla Związku Gmin Radomka". Program ten przedstawia kompleksowe rozwiązania prawidłowego gospodarowania odpadami wraz z podstawowymi założeniami technicznymi obiektów i urządzeń niezbędnych dla realizacji programu. Na terenie gminy Wolanów znajduje się wysypisko śmieci tzw. CSO - Centrum Segregacji Odpadów (obecnie nie prowadzi się segregacji na składowisku). Jest to obiekt nowoczesny o powierzchni 1.5 ha oddany do użytku w 1995 roku. Składowisko jest uszczelnione, wyposażone w system odbioru odcieków, właściwa infrastruktura techniczna, możliwość rozbudowy o specjalistyczne obiekty. 48 Spośród gmin należących do Związku Gmin „Radomka", gmina Wolanów zajmuje trzecie miejsce jeśli chodzi o ilość powstających odpadów. Wskaźnikowa ilość powstających odpadów w gminie Wolanów. Rok Ilość mieszkańców Wskaźnik nagromadź, Ilość powstających odpadów w m3/M*rok odpadów w m3 1999 7835 0.40 3134.00 2000 7930 0.50 3965.00 2010 8650 0.65 5622.00 Źródło: UG Wolanów, 2003 Ze względu na rolniczy charakter gminy, w gospodarstwach odbywa się swoisty rodzaj selekcji odpadów „u żródła’’ ich powstania. Wygląda to następująco: - odpady o charakterze spożywczym wykorzystywane są jako pokarm dla zwierząt, - odpady zielone są kompostowane lub stanowią pokarm dla zwierząt, - odpady palne spalane są w piecach, - odpady paleniskowe używane do umocnień dróg, - odpady inne takie jak szkło, złom żelazny, stare akumulatory, odpady z opakowań po nawozach i środki ochrony roślin, odpady budowlane, duże elementy z tworzyw sztucznych gromadzone są wysypisku. Właściciele posesji otrzymują kalendarze, w których zaznaczone są daty odbioru odpadów organicznych i pozostałych. Gromadzenie odpadów odbywa się metodą workową. Dla poszczególnego asortymentu przydzielone są odpowiednie kolory worków. Stosując system selektywnej zbiórki odpadów mieszkańcy gminy zyskają: - czyste środowisko, - w przyszłości minimalizację kosztów obsługi, - przedłużenie żywotności wysypisk śmieci (minimum 3 – krotne), - uregulowany stan prawny ochrony środowiska. 2.6. Gleby. Gleba jest żywą częścią ekosystemu. W jej skład wchodzą składniki mineralne, próchnica, i zespół żywych organizmów, który jest jej częścią i jednocześnie współtwórcą. Gleba zawiera 49 również powietrze i wodę, a także rozpuszczone w wodzie jony nieorganiczne, które są pokarmem roślin. Stanowi czynnik warunkujący produkcję żywności. Rolnictwo nadal pozostaje jednym z podstawowych działów stanowiących o rozwoju społeczno-gospodarczym gminy. Na stan gleb ma wpływ wiele czynników m.in.: procesy erozyjne, emisja gazów i pyłów, prowadzona gospodarka rolna (nawożenie, stosowanie środków ochrony roślin). Duże znaczenie ma również świadomość ekologiczna użytkowników gruntów. Na całym obszarze gminy przeważają gleby bielicowe, mniejsze powierzchnie pokryte są glebami brunatnymi i czarnymi ziemiami. Lokalnie, w dolinach rzek i obniżeniu terenu występują gleby hydrogeniczne (gleby organiczne szczególnie chronione). Najsłabsze gleby (V i VI) klasa użytków rolnych należą do kompleksu żytnio-łubinowego i żytnio-ziemniaczanego słabego. Charakteryzują się trwałym lub okresowym niedoborem wilgoci i są ubogie w składniki pokarmowe. Na terenie gminy występują niewielkie powierzchnie gleb kompleksu pszennego dobrego. Jest to przewaga klasy III użytków rolnych. Gleby te cechują dobre stosunki wilgotnościowe. Nadają się pod wszystkie uprawy, głównie pod warzywnictwo i sadownictwo. Na niewielkich powierzchniach rozproszonych na terenie całej gminy wykształciły się gleby typu czarnych ziem. Są one wykorzystywane rolniczo jako grunty orne, jak i użytki zielone(w klasie III i IV). Gleby organiczne stanowią doliny rzek: Garlicy, Dobrzycy oraz lokalne obniżenia terenu, które wykorzystywane są jako użytki zielone. Struktura użytkowania ziemi w % w gminie przedstawia się następująco (wskaźniki IUNG): - grunty orne - 77,2 - użytki zielone - 11,2 - lasy, tereny zadrzewione - 9,5 - grunty pod wodami - 0,6 - nieużytki - 0,8 - tereny pozostałe - 0,7 Gleby najwyższej jakości II-III klasy bonitacyjnej, a więc gleby chronione zajmują 1851 ha co stanowi 22,3% powierzchni gminy, co stanowi 25,3% powierzchni użytków rolnych. Natomiast gleby słabe i bardzo słabe (klasa V,VI i VII) zajmują 2577 ha (31,1 pow. gminy i 35,2 pow. użytków rolnych). Większe powierzchnie gleb chronionych (II-III klasy) znajdują się wzdłuż północno – zachodniej granicy gminy. Wartość rolniczej przestrzeni w skali IUNG wynosi 66,1. Większość obszaru gminy (głównie centralna i wschodnia część) znajduje się w sferze przyspieszonych przekształceń 50 strukturalnych, charakteryzującej się koncentracją przedsięwzięć zmierzających do restrukturyzacji rolnictwa w kierunku wysokotowarowej produkcji rolnej. Jedynie na zachodnim skraju znajduje się strefa rolnictwa średnio intensywnego, a w rejonie bezpośrednio sąsiadującym ze zbiornikiem Domaniowskim - strefa zachowania istniejących form zagospodarowania (Urząd Gminy, 2003) Monitoring gleb Monitoring gleb oraz własności agrochemicznych gleb prowadzą Stacje Chemiczno – Rolnicze. Badania właściwości agrochemicznych gleb na terenie województwa mazowieckiego prowadzi Stacja Chemiczno-Rolnicza w Wesołej. Zakres wykonywanych badań obejmuje określenie właściwości fizykochemicznych gleb, w tym: - oznaczenie odczynu gleb (pH), - oznaczenie zawartości przyswajalnych makroelementów (fosforu, potasu, magnezu), - oznaczenie zawartości przyswajalnych mikroelementów (boru, miedzi, manganu, cynku). Na terenie gminy Wolanów przeważają gleby IV, V, VI klasy. Są to gleby średniej jakości, małożyzne, nieurodzajne, lekkie, wrażliwe na suszę. Rośliny do prawidłowego wzrostu i rozwoju wymagają: azotu, potasu, fosforu, wapnia, magnezu, żelaza i siarki jak również w mniejszych ilościach wielu innych pierwiastków takich jak: bar, miedź, cynk, mangan, molibden i chlor. Odczyn i zanieczyszczenie gleb pierwiastkami na terenie gminy Wolanów. Jednostka % gleb bardzo Metale ciężkie Siarka S-SO4 Administracyjna Kwaśnych i I stopień II stopień IV stopień Kwaśnych pH 5,5 gm. Wolanów 55 Cd - S Źródło: WIOŚ,. Radom 2000 I stopień - gleby o podwyższonej zawartości metali . Mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe, z ograniczeniem uprawy warzyw przeznaczonych dla dzieci. II Stopień - gleby słabo zanieczyszczone. Zachodzi już obawa chemicznego zanieczyszczenia roślin. Należy wykluczyć niektóre uprawy ogrodnicze jak np. sałata, szpinak, kalafior. Dozwolona jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych. 51 Aby podnieść produktywność gleb wprowadza się metale ciężkie wraz z nawozami i środkami ochrony roślin. Nawozy aczkolwiek są niezbędnym czynnikiem zwiększania plonów roślin uprawnych, to jednak mogą w przypadku niewłaściwego ich stosowania oddziaływać ujemnie na środowisko biologiczne. Ujemne oddziaływanie najczęściej występuje wtedy, gdy przy stosowaniu nawozów mineralnych nie bierze się pod uwagę właściwości gleby, a szczególnie jej właściwości sorpcyjnych. Wnioski Na terenie gminy Wolanów przeważają gleby IV, V, VI klasy. Zgodnie z krajowym programem zwiększania lesistości, w gminie Wolanów dokonuje się sukcesywnie zalesiania gruntów najsłabszych klas. Użytki rolne i nieużytki nadające się pod zalesienia ogółem stanowią 1500 ha (w tym do zalesienia w pierwszej kolejności 130 ha). W ramach zalesień planowanych i realizowanych na gruntach własności prywatnej, corocznie z budżetu państwa przeznaczane są środki na zakup sadzonek. Celem zalesień jest tworzenie możliwie dużych powierzchni lasów, które w połączeniu z innymi obszarami stanowić będą zwarte systemy przyrodnicze. 52 2.7. Surowce mineralne. Wprowadzenie Gmina Wolanów nie jest zasobna w surowce mineralne. Zgodnie z bilansem zasobów kopalin (2000r.) na terenie gminy podstawową grupę stanowią kruszywa naturalne i torf. Kopaliny podstawowe jak fosforyty, piaski formierskie i torf wysoki występują w małych ilościach i nie mają większego znaczenia. Występujące surowce zaliczane są do kopalin pospolitych, do których należą głównie kruszywa i piaski. Złoża występujące w powiecie często są położone na obszarach objętych ochroną prawną i nie można prowadzić wydobycia. Eksploatacja surowców zakłóca stosunki wodne (leje depresyjne) zniekształca teren – powoduje powstawanie wyrobisk i hałd. Planowane jest zapobieganie i przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom, a w razie uszkodzenia lub zniszczenia przywracanie do właściwego stanu poprzez: - rekultywację istniejących drobnych wyrobisk na terenie całej gminy ( około 10 odkrywek o powierzchni ok. 1,5 ha wytypowano do rekultywacji), głównie związanych z eksploatacją piasku i żwiru, - racjonalne gospodarowanie zasobami oraz kompleksowe wykorzystywanie kopalin, w tym również kopalin towarzyszących poprzez uwzględnianie w działalności wydobywczej faktu nieodnawialności zasobów oraz respektowanie obowiązujących przepisów (prawo geologiczne i górnicze, ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, prawo budowlane, ustawa o lasach, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, prawo wodne), - prowadzenie sukcesywnej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych i przywracanie do właściwego stanu innych elementów przyrodniczych środowiska, - prowadzenie prac dokumentacyjnych złóż piasku dla potrzeb lokalnych na terenie sołectw, ZBIORCZE ZESTAWIENIE ZŁÓŻ SUROWCÓW MINERALNYCH TYPOWANYCH DO EKSPLOATACJI NA LOKALNE POTRZEBY GMNIY WOLANÓW. Miejscowość wyrobiska Rogowa Rogowa Mniszek Zabłocie Bieniedzice Zabłocie Zabłocie Strzałków Kowala – Duszocina Wolanów,Kow. Duszocina Strzałków Rodzaj sur. wiek geologiczny piaski czwartorzęd Przydatność surowca budownictwo i drogownictwo torf czwartorzęd do ogrodnictwa piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd piaski czwarto. piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo bud. i drogownictwo budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo Zasoby Obecny stan eksploatacji kilkadziesiąt tyś.m3 okresowa Proponowany sposób zagosp. po zakończeniu ekspl. zalesienie kilka tyś.m3 okresowa - kilka tyś.m3 okresowa zalesienie kilkanaście tyś. m3 kilka tyś.m3 okresowa zalesienie okresowa zalesienie kilkanaście tyś. m3 kilka tyś.m3 kilkadziesiąt tyś.m3 kilkadziesiąt tyś.m3 kilkadziesiąt tyś.m3 kilkadziesiąt tyś.m3 okresowa zalesienie okresowa okresowa zalesienie zalesienie okresowa zalesienie okresowa zalesienie okresowa zalesienie Uwagi położone na nieuż. w obrębie złoża o zas. szac. Rogowa położone na nieuż. w obrębie czaszy zb. .Domaniów położone na nieużytkach położone na gruntach leśnych położone na nieużytkach położone na nieużytkach położ. na nieużyt. położone na nieużytkach położone na gruntach ornych położone na nieużytkach położone na nieużytkach 53 Mniszek piaski czwartorzęd piaski czwartorzęd Wymysłów budownictwo i drogownictwo budownictwo i drogownictwo kilkanaście tyś. m3 kilkadziesiąt tyś.m3 okresowa zalesienie okresowa zalesienie położone na nieużytkach położone na nieużytkach Zbiorcze zestawienie złóż o zasobach udokumentowanych, zarejestrowanych i szacunkowych na obszarze gminy Wolanów. Nazwa złoża Rodzaj surowca, wiek Rodzaj oprac., wykonawca - rok Wymysłów Piasek, czwartorzęd Dokumentacja w 1762 tyś ton w kat. kat.C1, C2, PG Łódź, 1987 r. 681 tyś ton w kat. C1, do zapraw budowlanych i piasków niklasyfikowanych oraz po odsianiu frakcji pow. 2 mm i pyłów do betonu zwykłego Strzałków Wapienie i margle, jura Dokumentacja w kat. C1 i C2. PGKraków, 1967r. Wapienie: Złoże nie jest 58376,000 t w kat. eksploatowane C1 Dokumentacja geolog. IG Warszawa, 1957 r. Dokumentacja geolog. „Geotorf” Warszawa, 1958 Dokumentacja geolog. DPWM Warszawa, 1962 585,000 t w kat. C2 bilans 90000 t, 98000 t w C2 pozabilans 19000 t Zasoby szacunkowe – 54 tyś m3, Do celów rolniczych Wolanów Fosforyty, kreda Mniszek Torf, czwartorzęd Dolina rzeki Torf, Szabasówki czwartorzęd Zasoby, przydatność surowca Uwagi Złoże nie jest eksploatowane. Potencjalnym użytkownikiem będzie kombinat budowlany w Radomiu. Margle: 5492,700 t w kat C1, 53312,000 w kat. C2 do produkcji klinkieru cementowego. Złoże nie jest eksploatowane. Złoże nie jest eksploatowane Zasoby szacunkowe Złoże nie jest – 158 tyś m3 eksploatowane Do celów rolniczych Źródło: UG Wolanów Głównymi kopalinami województwa mazowieckiego są czwartorzędowe utwory okruchowe oraz trzeciorzędowe i czwartorzędowe surowce ilaste. Występowanie naturalnych surowców okruchowych na obszarze województwa mazowieckiego związane jest z 54 czwartorzędowymi formami działalności lodowców bądź akumulacyjnej działalności rzecznej i procesów eolicznych. 2.8. Przyroda. Wprowadzenie i podstawy prawne Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880). Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679, z późn. zm.). Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543, z późn. zm.). Ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502, z późn. zm.). Ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148, z późn. zm.). Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.). Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 oraz z 2004 r. Nr 6, poz. 41), Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 Prawo łowieckie (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 i Nr 113, poz. 984). Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt – Dz. U. Nr 106, poz. 1002 z 2003r. Ochrona przyrody stanowi część polityki państwa. Sprawy z tego zakresu reguluje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880). Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu. W rozumieniu tej ustawy ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników, a w szczególności: dziko występujących roślin lub zwierząt, siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków chronionych roślin lub zwierząt, zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, przyrody nieożywionej i krajobrazu. Ochrona przyrody należy do obowiązków powszechnych, dlatego ważną sprawą jest kształtowanie wobec przyrody właściwych postaw społecznych. 55 Obszar gminy, zgodnie z geobotanicznym podziałem Polski, dokonanym przez prof. W. Szafera, położony jest w obrębie Okręgu Radomsko-Kozienickiego, Krainy Północnych Wysoczyzn Brzeżnych. Od północy obszary te graniczą z nisko położoną Krainą Mazowiecką, a od strony południowej z Krainą Świętokrzyską o charakterze wyżynnym. Są to więc tereny o wybitnym przejściowym charakterze, z tego też powodu szereg roślin osiąga tu granice swego występowania. Zanikają stopniowo stanowiska zachodnich subatlantyckich gatunków jak wrąkotka zwyczajna, głóg dwuszyjkowy czy zawciąg zwyczajny. Niektóre gatunki północne osiągają tu kres swojego południowego występowania nie przechodząc dalej w obszar świętokrzyski np. języczka syberyjska, wielosił błękitny, brzoza niska, mącznica lekarska i inne. Przez tereny te przebiegają granice zasięgu jodły, buka, cisa, jaworu i modrzewia polskiego. Jodła osiąga tutaj północno-wschodnią granicę swego występowania. Jej kresowy płat w Puszczy Kozienickiej nie łączy się już z zasięgiem zwartym tego drzewa na terenie Gór Świętokrzyskich. Również północno-wschodnią granicę osiąga tu buk i jawor (Bróż, Cieśliński 1971). Szatę roślinną gminy Wolanów stanowią przede wszystkim zbiorowiska leśne oraz łąkowe. W większości zbiorowiska leśne znajdują się w północno –zachodniej części gminy, a nieznaczna ich część we wschodniej. Ogółem lasy zajmują powierzchnię 477 ha, w tym: - lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa – 432 ha, Średnia lesistość na terenie gminy Wolanów wynosi 5,76% i jest dużo niższa od średniej lesistości województwa wynoszącej 22,4% (Nadleśnictwo Radom). Stosownie do przepisu art.77 ustawy z dnia 28 września 1991r. o lasach (Dz. U. Nr 101 póz. 444 z późniejszymi zmianami), lasy zaliczone do lasów ochronnych na podstawie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych, stały się lasami ochronnymi. Do lasów ochronnych zaliczane były wszystkie lasy położone w odległości do 10 km od granic miast liczących ponad 50 tysięcy mieszkańców. W związku z powyższym występujące na terenie gminy Wolanów lasy są lasami ochronnymi (Urząd Gminy, 2003). Lasy państwowe zlokalizowane są głównie w zachodniej części gminy Wolanów. Znajdują się one w pięciu obrębach ewidencyjnych: Strzałków, Bieniędzice, Zabłocie, Rogowa, Wymysłów. W lasach przeważają bory mieszane świeże, bory świeże oraz lasy mieszane. Bory mieszane są to lasy o sosnowo-dębowym drzewostanie, z udziałem gatunków borowych i mniej wymagających gatunków leśnych. Lasy mieszane są to grupy siedliskowych typów lasów skupiające siedliska o średniej żyzności, w warunkach naturalnych zajmowane najczęściej przez uboższe postacie grądów lub buczyn, a w gospodarce leśnej wykorzystywane do kształtowania drzewostanów mieszanych z 56 udziałem drzew iglastych (Strzałko 1999). Największą powierzchnię zajmują drzewostany z panującą sosną. Poza nią znaczenie gospodarcze odgrywają takie gatunki jak: olsza, dąb, brzoza i sporadycznie grab. Gatunki takie jak modrzew, świerk, buk, klon, jesion, topola, osika występują sporadycznie. Z krzewów można spotkać : jałowiec pospolity, bez czarny, kruszynę, żarnowiec miotlastego. Na łąkach natomiast stokrotkę pospolitą, krwawnik pospolity, koniczynę białą, jaskier ostry, szelężnik włochaty, szczaw zwyczajny, mniszek pospolity, rdest wężownik, szałwię łąkową, wiechlinę łąkową, tymotkę łąkową, życicę trwałą oraz skrzyp polny. Pomniki przyrody Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród innych tworów, a w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. W stosunku do pomników przyrody mogą być wprowadzone następujące zakazy np.: - niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, - wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, - wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, - zaśmiecania terenu wokół obiektu. Na terenie gminy Wolanów brak jest obiektów i obszarów chronionych objętych szczególnymi formami ochrony, ustanowionymi na podstawie przepisów o ochronie przyrody. Znajdują się jednak wartości środowiska kulturowego wpisane do ewidencji dóbr kultury takie jak: - Zespół parkowo-dworski w Strzałkowie o powierzchni 4,5 ha z aleją grabową, - Zespół parkowo-dworski w Walinach o powierzchni 11,26 ha, - Dąb w miejscowości Wawrzyszów (obwód pnia 520 cm) – (UG Wolanów, 2003). 57 Wnioski Środowisko przyrodnicze na terenie gminy jest chronione przepisami Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska ogólnymi i prawem miejscowym. Realizacja strategicznych planów rozwoju gminy musi uwzględniać uwarunkowania środowiskowe. Ogromne znaczenie dla ochrony środowiska ma zmiana świadomości ekologicznej społeczeństwa, które można osiągnąć jedynie poprzez długofalowe i konsekwentne prowadzenie edukacji ekologicznej. 2.9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska - Słabe zabezpieczenie poziomu wodonośnego dolnojurajskiego przed możliwością skażenia pochodzącego z zewnątrz, - Zagrożenie dla jakości wód podziemnych związane z nieuporządkowaną gospodarką ściekową, - Występowanie punktowych i powierzchniowych potencjalnych źródeł skażenia wód podziemnych, - Deficyt wód powierzchniowych, - Zanieczyszczenie wód powierzchniowych, - Duży udział gleb kwaśnych: około 2/3 gleb należy do kwaśnych i bardzo kwaśnych, punktowe skażenie gleb metalami ciężkimi, głównie cynkiem, - Brak udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego dla eksploatacji lokalnej, - Brak kompleksowej, racjonalnej i oszczędnej eksploatacji surowców mineralnych; degradacja rzeźby na skutek chaotycznej eksploatacji oraz brak planowanej rekultywacji wyrobisk nieczynnych i sukcesywnej rekultywacji w trakcie eksploatacji, - Występowanie drobnych obiektów usługowo-produkcyjnych wpływających negatywnie na warunki higieny i atmosfery, - Występowanie obiektów mogących pogorszyć stan środowiska oraz planowana budowa nowych, głównie z zakresu infrastruktury technicznej. Zagrożenia dla środowiska naturalnego mogą stanowić również awarie lub katastrofy. Potencjalne zagrożenie na terenie gminy stwarzają: - składowisko odpadów, 58 - transport drogowy materiałów niebezpiecznych, - firmy przetwórcze (branża mleczarska, mięsna, drzewna, budowlana, motoryzacyjna, skórzana), - firmy zajmujące się przerobem, magazynowaniem i dystrybucją paliw. W Starostwie Powiatowym funkcjonuje Wydział Zarządzania Kryzysowego, w zakresie obowiązków którego jest monitorowanie potencjalnych zagrożeń, przeciwdziałanie oraz koordynacja działań także na terenach gmin. III. Ustalenie polityki, celów i zadań w zakresie ochrony środowiska w Gminie Wolanów 3.1.Cele polityki ekologicznej państwa. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, która uzyskała prawo obywatelstwa wśród społeczeństw świata w wyniku Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Podstawowym założeniem zrównoważonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. We wdrażaniu niniejszego programu istotne znacznie będą miały zasady uszczegóławiające zasadę nadrzędną – zasada zrównoważonego rozwoju: - zasada przezorności (podwojenie działań, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo wystąpienia problemu), - zasada integracji polityki ekologicznej (uwzględnienie celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi), - zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego, - zasada regionalizacji (dostosowanie krajowych narzędzi polityki ekologicznej do specyfikacji obszarów), - zasada uspołecznienia, - zasada „zanieczyszczający płaci” (odpowiedzialność za skutki zanieczyszczenia i stwarzania zagrożeń ponosi jednostka użytkująca zasoby środowiska), 59 - zasada prewencji (podejmowanie działań zabezpieczających na wszystkich etapach realizacji przedsięwzięć), - zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), - zasada subsydiarności (stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnień na niższych szczeblach zarządzania środowiskiem), - zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej (minimalizacja nakładów na jednostkę uzyskanego efektu). Polityka ekologiczna gminy powinna się sprowadzać się do strefy racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych i jakości środowiska. Polityka ekologiczna w zakresie jakości środowiska dotyczy głównie: - gospodarki odpadami, - jakości powietrza, - hałasu i promieniowania, - bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego, - nadzwyczajnych zagrożeń, - różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Głównymi celami są: W zakresie gospodarowania odpadami - zapobieganie powstawaniu odpadów, przy rozwiązywaniu problemu odpadów „u źródła”, - odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystanie odpadów – bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów niewykorzystanych, W zakresie stosunków wodnych i jakości wód - zapobieganie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych ze szczególnym naciskiem na zapobieganie zanieczyszczeń „u źródła”, - przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie odpowiednich źródeł poboru wody do picia, W zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem - konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń „u źródła”, - coraz szersze normowanie emisji w przemyśle i transporcie, - wprowadzenie norm ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w procesie produkcyjnym (w pełnym cyklu życia produktów i wyrobów), 60 - modernizacja systemów grzewczych, W zakresie hałasu i promieniowania - zmniejszenie skali narażania mieszkańców na ponadnormatywny poziom hałasu, - kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego (urządzenia elektroenergetyczne i radiokomunikacyjne), - kształtowanie zieleni zorganizowanej pełniących funkcje ochronne, W zakresie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego - włączenie się gminy do realizacji powiatowych i wojewódzkich programów związanych z bezpieczeństwem chemicznym i biologicznym, - wdrażanie wymogów i zaleceń, oraz przepisów prawnych UE, W zakresie nadzwyczajnych zagrożeń - eliminowanie lub zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu nadzwyczajnych zagrożeń, - doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk żywiołowych, - utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, - zwiększenie powierzchni obszarów chronionych, - rekultywacja i renaturalizacja obszarów zdegradowanych, - powstrzymanie procesu degradacji zabytków kultury, - zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych ochroną prawną. Główne cele polityki ekologicznej państwa dotyczą: racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, w tym: - racjonalizacja użytkowania wód, - zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, - zmniejszenia energochłonności gospodarki, - ochrona gleb, - wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych, - ochrona zasobów kopalin, poprawy jakości środowiska, w tym: - racjonalna gospodarka odpadami, - poprawa stosunków wodnych i jakości wód, - ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami, 61 - zmniejszenie hałasu i promieniowania, - poprawa bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego, - eliminowanie nadzwyczajnych zagrożeń, - utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, 3.2. Cele wojewódzkiej i powiatowej polityki ekologicznej. Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego, a w tym powiatu radomskiego i gmin definiuje cele główne i szczegółowe: zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska: - poprawa jakości wód, - uporządkowania gospodarki odpadami, - zapewnienie wysokiej jakości powietrza atmosferycznego, - ograniczenie uciążliwości hałasu, racjonalizacja gospodarki wodnej: - zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych, - ograniczenie poboru wód podziemnych dla celów gospodarczych, produkcji i usług, - ograniczenie wodochłonności, - poprawa standardów zaopatrzenia w wodę, zwiększenie lesistości i ochrona lasów: - osiągnięcie wskaźnika lesistości Mazowsza do 25%, - racjonalizacja gospodarki leśnej, - rozwój funkcji ochronnych i buforowych lasów, poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego: - ochrona przeciwpowodziowa, - ochrona przeciwpożarowa, - zmniejszenie ryzyka awarii związanych z wykorzystaniem lub transportem substancji niebezpiecznych, podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej: - kształtowanie postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju, - wiedza ekologiczna jako ważny czynnik w procesie zarządzania, - tworzenie ekologicznych podstaw kształtowania tożsamości regionalnej i lokalnej, rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej: 62 - wzrost liczby podmiotów gospodarczych posiadających certyfikaty jakości, - rozwój proekologicznych form produkcji rolniczej (np. produkcja papryki i warzyw), - wzrost wykorzystania energii odnawialnej, - zwiększenie udziału transportu szynowego w przewozach osób i towarów, - zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności produkcji, utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych: - zwiększenie obszarów objętych ochroną prawną do 35% powierzchni województwa, ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, kompleksów leśnych, a także obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”, - określenie do roku 2006 zasad gospodarowanie na wszystkich obszarach chronionych oraz sporządzenie planów ochrony tych obszarów, - utrzymanie i wzmocnienie ciągłości powiązań przyrodniczych w ramach korytarzy ekologicznych krajowych, regionalnych i lokalnych, - partnerstwo samorządowe i partycypacja społeczna w działalności na rzecz tworzenia obszarów chronionych, - włączenie obszarów cennych przyrodniczo do europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000. 3.3. Założenia Strategii Rozwoju Ekologicznego Gminy Wolanów. Jednym z najważniejszych czynników sprzyjających rozwojowi gminy jest właściwie rozwinięta infrastruktura techniczna i społeczna. Szybkość przemieszczania się, oraz bezpieczeństwo jazdy to jeden z czynników decydujących o rozwoju gminy. Obecny stan dróg często nie przystosowany do poruszania się po nich ciężkich pojazdów, jest przeszkodą w dalszym rozwoju gminy, wpływa negatywnie na środowisko. Nieutwardzone drogi gminne to wielkie utrudnienie dla mieszkańców, powodujące nadmierne zapylenie, jak również nadmierną emisję zanieczyszczeń powstałych ze spalania nadmiernych ilości paliw. Pełne zwodociągowanie i skanalizowanie gminy to potrzeba chwili przy rozwijającej się produkcji rolniczej, tworzeniu dodatkowych miejsc pracy i wysokich wymaganiach ochrony środowiska. Gazyfikacja gminy i modernizacja sieci elektrycznej znacznie usprawni produkcję i ułatwi życie mieszkańców, pomoże w uzyskaniu możliwie niskich emisji zanieczyszczeń powstałych w starych kotłowniach . 63 Kierunki rozwoju (ochrona środowiska): - podnoszenie edukacji ekologicznej mieszkańców gminy, - sporządzenie planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie ochrony środowiska (z wykorzystaniem własnych mocnych stron), - rozbudowa infrastruktury z zakresu ochrony środowiska: oczyszczalnie + kanalizacja, dokończenie wodociągowania, - promocja i reklama gminy, - umiejętne gospodarowanie środkami własnymi i pozyskanymi na ochronę środowiska. W wyniku prac nad „Strategią Rozwoju Gminy Wolanów” określono zadania oraz cele strategiczne i cele operacyjne dla gminy: Gmina Wolanów to region, w którym przedsiębiorczość rozwija się w sposób przyjazny dla środowiska, walory przyrody wykorzystuje się dla rozwoju rekreacji i agroturystyki (na terenie gminy istnieją dwa gospodarstwa agroturystyczne - Niewoli Andrzeja i Barbary gospodarstwo w Mniszku, oraz Andrzeja Siary w Rogowej), a nowoczesne, specjalistyczne gospodarstwa rolne i przetwórnie z powodzeniem funkcjonują w warunkach rynkowych. Systematycznie zwiększana jest lokalna oferta edukacyjna i kulturalna. Cele strategiczne. I. Stworzenie warunków i „klimatu” dla rozwoju przedsiębiorczości. II. Zaspokojenie lokalnych potrzeb w obszarze sfery społecznej i infrastruktury technicznej. III. Czyste środowisko naturalne. IV. Regionalne centrum rekreacji i wypoczynku. Cele operacyjne. Rozwój infrastruktury technicznej i drogowej, Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego w oparciu o własne surowce, Rozwój bazy turystyczno-rekreacyjnej, 64 Równomierny rozwój obszaru gminy, Pozyskanie inwestorów, Pozyskanie środków zewnętrznych na rozwój gminy, System edukacji dostosowany do potrzeb lokalnego rynku pracy, Bezpieczna gmina, Integracja lokalnej społeczności, Wykorzystanie nowoczesnych technologii w ochronie środowiska, Ochrona obszarów o znacznych walorach przyrodniczych, Sprawny system gospodarki odpadami, Wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców, Poprawa atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej gminy, Efektywny system promocji. Cele strategiczne, cele operacyjne i programy w zakresie ochrony środowiska dla gminy Wolanów Cele Strategiczne (główne) i Cele Operacyjne (szczegółowe) Analiza stanu środowiska w gminie Wolanów oraz wnioski wynikające z Sesji Planowania Strategicznego i cyklu spotkań warsztatowych organizowanych w ramach prac nad Gminnym Programem Ochrony Środowiska umożliwiają sformułowanie Celów Strategicznych (głównych) gminy: - poprawa stanu środowiska, - rozwój gospodarczy przyjazny dla środowiska, - wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców, - podniesienie walorów przyrodniczych gminy, - minimalizacja zagrożeń dla środowiska, - ochrona obszarów o znaczących walorach przyrodniczych. Realizacja celów strategicznych polityki ekologicznej gminy wymaga zdefiniowania celów operacyjnych oraz opracowania programów działania w poszczególnych obszarach. Programom zostaną przyporządkowane szczegółowe zadania, planowane do realizacji jako zadania priorytetowe (na lata 2004-2006) oraz zadania długofalowe (na lata 2007-2012). 65 CELE STRATEGICZNE (Główne) CELE OPERACYJNE PROGRAMY (Szczegółowe) (Działania) Budowa systemów Program wodociągowania infrastruktury technicznej Program kanalizacji Program modernizacji sieci elektroenergetycznych I Poprawa funkcjonowania Program budowy i modernizacji systemów dróg Poprawa stanu środowiska komunikacyjnych Program rozwoju infrastruktury komunikacyjnej Udoskonalenie systemu Program selektywnej zbiórki zbiórki i utylizacji odpadów odpadów Zwiększenie lesistości Program zalesień II Podniesienie walorów Program ochrony lasów Rozwój małej retencji przyrodniczych gminy Program ochrony istniejących zbiorników wodnych Program budowy zbiorników retencyjnych Program modernizacji systemów melioracyjnych Zmniejszenie zagrożenia Program budowy systemów powodziowego przeciwpowodziowych Minimalizacja zagrożeń Zmniejszenie zagrożenia Program poprawy bazy i dla środowiska pożarowego wyposażenia jednostek straży III pożarnych oraz monitoringu zagrożeń pożarowych 66 Sprawny system Program monitoringu zagrożeń i reagowania kryzysowego współpracy międzygminnej oraz Starostwa Powiatowego Edukacja proekologiczna Program edukacyjny dla dzieci i IV młodzieży Wysoka świadomość Program wspierania lokalnych ekologiczna mieszkańców inicjatyw proekologicznych Popularyzacja Program popularyzacji ekologicznej energii alternatywnych źródeł energii Rozwój ekologicznego Program rozwoju ekologicznego V rolnictwa i przetwórstwa rolnictwa i przetwórstwa Rozwój gospodarczy Wspieranie ekologicznych Program popularyzacji wiedzy o przyjazny dla środowiska technologii nowych technologiach Program wspierania technologii przyjaznych środowisku Cele strategiczne i cele operacyjne. I. Cele Strategiczne - poprawa stanu środowiska. Cele polityki ekologicznej gminy są wynikiem podstawowego założenia zachowania równowagi w działaniach gospodarczych ściśle powiązanych z systemem przyrodniczym. Głównym celem jest zatem zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego gminy poprzez zrównoważony rozwój gospodarki oparty na zasadzie utrzymania wysokiego poziomu ochrony środowiska w jego wszystkich aspektach. Pierwszy cel strategiczny – poprawa stanu środowiska naturalnego w gminie – zakłada podjęcie działań zmierzających do zminimalizowania przyczyn powstawania zanieczyszczeń, głównie przez budowę, rozbudowę oraz modernizację systemów infrastruktury technicznej. 67 II. Cele Operacyjne - Budowa systemów infrastruktury technicznej. Ogromny wpływ na stan środowiska mają systemy wodociągowe i kanalizacyjne (stan wód gruntowych, czystość cieków wodnych) jak również systemy zaopatrzenia w energię – sieci gazociągowe i elektroenergetyczne (alternatywne źródła ciepła mające wpływ na stan powietrza oraz zmniejszające ilość odpadów – popiołów otrzymywanych przy tradycyjnym ogrzewaniu). Zadania realizowane będą ze środków własnych gminy przy wsparciu funduszy ochrony środowiska oraz środków pomocowych. Rozwój i modernizacja sieci elektroenergetycznych należy do zadań Zakładów Energetycznych. Program wodociągowania Sieci wodociągowe i ich rozwój muszą być powiązane z budową systemów oczyszczania ścieków. Budowa wodociągów należy do samorządów gminnych. Efektem wdrożenia programu będzie: - zapewnienie mieszkańcom zaopatrzenia w wodę o odpowiednim standardzie jakościowym, - racjonalizacja gospodarki wodno-ściekowej (odpłatność za wodę wymusza oszczędne gospodarowanie), W gminie Wolanów w zakres podejmowanych działań wchodzi m.in. gospodarka wodno – ściekowa. Jest to najpilniejszy do rozwiązania problem społeczno – gospodarczy. W gminie na ogólną liczbę 23 sołectw zwodociągowanych jest 20 sołectw. Na dzień 1.06.2004 brak wodociągów w następujących wsiach: Franciszków, Zabłocie, Wymysłów oraz w przysiułkach: Sławno pod lasem, Podulek (sołectwo Mniszek), Dzika Niwa (sołectwo Wawrzyszów), Kolonia Strzałków I, Kolonia Strzałków II, Sabat (sołectwo Strzałków), Wyręba Kolonia I i II (sołectwo Garno), Gawronie ( Sołectwo Franciszków). 68 ROK 2004 /PLAN/ L.p. Środki Pożyczki Mieszkańcy Środki inwestycji własne spoza ogółem tys. zł. tys. zł. Zadanie Koszt (program) tys. zł tys. zł. budżetu gminy 1. Wodociągowanie 840 475 225 140 - Źródło: UG Wolanów. Szacunkowe koszty realizacji programu wodociągowania lata 2004 – 2007 wynoszą 6.000.000. Są to częściowo środki własne, środki mieszkańców, środki pomocowe oraz pochodzące z FOŚiGW. Program kanalizacji Budowa lokalnego systemu powinna być poprzedzona opracowaniem gminnych koncepcji kanalizacji. Zbiorcze sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie będą budowane na obszarach spełniających kryteria techniczne i ekonomiczne (gęstość zaludnienia, ukształtowanie terenu itp.) Na terenach o rozproszonej zabudowie konieczna jest popularyzacja lokalnych oraz przydomowych oczyszczalni. Priorytetowym zadaniem jest objęcie systemem kanalizacji zbiorczej północnych i zachodnich obszarów gminy łącznie ze wsią Wolanów. Południowo – wschodnia część gminy może być obsługiwana przez indywidualne systemy oczyszczania ścieków. Gmina Wolanów posiada koncepcję wodociągowania i kanalizowania gminy opracowaną przez Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falętach. Jest to koncepcja wariantowa bez obwarowań terminowych. Koszty realizacji poszczególnych wariantów rozwiązań są wyliczone na dzień opracowania tej koncepcji. W ramach ochrony zalewu Domaniów w skład, którego wchodzą sołectwa: Mniszek, Rogowa, Wymysłów, Wawrzyszów, Kolonia Wawrzyszów, część Strzałkowa szacunkowe koszty realizacji programu kanalizacji na lata 2004 – 2006 wynoszą 4 mln zł. Na obecną chwilę w gminie Wolanów projektuje się sieć kanalizacyjną miejscowości Rogowa – Mniszek. Bezpośrednie podłoże projektowanej trasy kanalizacji budują głównie zróżnicowane grunty wieku plejstoceńskiego – piaski, gliny i pyły. Cały obszar objęty projektem Rogowa – Mniszek położony jest w cofce zbiornika wodnego Domaniów. Trasa projektowanej sieci kanalizacyjnej została zlokalizowana w poboczu 69 istniejącej drogi powiatowej nr 34 494 Mniszek – Konary oraz pasie drogi powiatowej nr 34 488 we wsi Mniszek. Ukształtowanie terenu wymaga zaprojektowania kanalizacji w układzie grawitacyjno – tłoczonym. Aby odprowadzić ścieki z obszaru miejscowości Rogowa i Mniszek zaprojektowano 7 sztuk pompowni sieciowych P – 13 do P –19, które zbierać będą ścieki z całego obszaru zlewni. Pompownia P- 13 obsługiwać będzie cały obszar objęty projektem i przepompowywać będzie do wsi Kaleń kolektora K –2.14. Sieć ta jest tak zaprojektowana aby w przyszłości możliwe było przyłączenie części miejscowości Wawrzyszów i Strzałków. Program gazyfikacji Ustawa „Prawo energetyczne” nakłada na gminy obowiązek opracowania wieloletniego programu zaopatrzenia gminy w paliwa gazowe. Rozwój sieci gazociągowych uzależniony jest od zapotrzebowania społecznego, a to zależy od relacji cenowych nośników energii. Obszar gminy nie jest uzbrojony w gaz przewodowy. Dla celów bytowych popularne jest korzystanie z gazu bezprzewodowego, a dla obsługi wymiany butli gazowych funkcjonuje w gminie kilka punktów wymiany butli gazowych. Gmina powinna opracować koncepcję gazyfikacji, zakładającą doprowadzenie sieci do wszystkich sołectw. Budowa poszczególnych odcinków będzie realizowana, gdy liczba zainteresowanych uzasadni ekonomicznie inwestycję. Zwiększenie liczby domów ogrzewanych gazem można osiągnąć popularyzując termomodernizację budynków. Program modernizacji sieci elektroenergetycznych Ustawa „Prawo energetyczne” nakłada na gminy obowiązek opracowania wieloletniego programu zaopatrzenia gminy w energię elektryczną. Z programu wynikają podstawowe potrzeby inwestycyjne, które będą realizowane samodzielnie przez Zakład Energetyczny oraz przez Zakład Energetyczny wspólnie z samorządami gminnymi. Podstawowe źródła zasilania gminy w energię elektryczną stanowią: - linie energetyczne napowietrzne średniego napięcia 15 kV przechodzące przez obszar gminy zasilane z GZP Rożki, - stacje transformatorowe SN/n.n i linie niskiego napięcia doprowadzające energię elektryczną do wszystkich gospodarstw domowych i innych odbiorców. Eksploatację i nadzór sieci i urządzeń elektroenergetycznych prowadzi Rejonowy Zakład Energetyczny w Radomiu. 70 Cele Operacyjne - Poprawa funkcjonowania systemów komunikacyjnych Sprawność funkcjonowania lokalnych systemów komunikacyjnych zmniejsza zagrożenie wypadkami drogowymi, minimalizuje uciążliwość ruchu drogowego dla mieszkańców. W realizacji celu konieczne jest współdziałanie wszystkich zarządców dróg, którzy działają na terenie gminy. Konieczne jest stworzenie alternatywnych ciągów komunikacyjnych oraz poprawa warunków komunikacji lokalnej. Program budowy i modernizacji dróg Opracowanie docelowego modelu sieci komunikacyjnej na terenie gminy (składającego się z dróg administrowanych przez wszystkie szczeble samorządów) powinno uwzględniać: - minimalizację uciążliwości związanej z sąsiedztwem drogi (hałas), - dogodne połączenia drogowe między gminami i ważniejszymi miejscowościami, - bezpieczeństwo transportu (stan dróg, oznakowanie). Program rozwoju infrastruktury komunikacyjnej Program taki musi zawierać docelowy model otoczenia drogowego, który będzie uwzględniał wymogi bezpieczeństwa i ochrony środowiska – chodniki, oświetlenie uliczne, sieć parkingów i miejsc postojowych, stacje paliw, zakłady obsługi pojazdów, myjnie itp. Cele Operacyjne -Udoskonalenie systemu zbiórki i utylizacji odpadów Odpady są nieuniknionym następstwem i problemem cywilizacji. Im większy postęp techniczny, tym więcej odpadów, w tym również stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia istot żywych. Funkcjonujące (od 1995 roku) na terenie gminy składowisko odpadów jest eksploatowane i urządzone według Projektu technicznego, wykonanego na budowę togo wysypiska. Decyzją Nr R.O.Ś.I-O-7644/ 233/ 2002 z dnia 31.12.2002 Starosta Radomski zatwierdził instrukcję eksploatacji w/w składowiska. Zostało ono uszczelnione, wykonano drenaż odprowadzający ścieki. Wysypisko podlega rekultywacji na bieżąco. W chwili obecnej, na podstawie obecnie wykonywanych badań nie stwierdza się skażenia gruntów i gleb w rejonie wysypiska. W przyszłości może nastąpić skażenie środowiska w większym stopniu. Należy zatem zainstalować sieć monitoringu wód podziemnych w celu obserwowania stanu jakości wód, a także co dwa lata wykonywać badanie zawartości metali ciężkich w gruncie. 71 Odpady, które trafiają na wysypisko powinny być wcześniej sortowane, niektóre przeznaczone do powtórnego zużycia inne przeznaczone do recyklingu. Dobrym rozwiązaniem na wydłużenie eksploatacji wysypiska jest zastąpienie ziemi, którą przesypuje się warstwy odpadów specjalną pianką. W celu zabezpieczenia przed rozwiewaniem śmieci poza teren wysypiska, należy na wałach wysypiska założyć odpowiednie siatki. W celu zmniejszenia pojemności nawożonych śmieci właściwe jest ich ugniatanie za pomocą kompaktora. Odpady niebezpieczne występujące w odpadach komunalnych powinny być eliminowane z masy odpadów i składowane osobno. Należy przyjąć, że przynajmniej w każdym powiecie powinna zostać zorganizowana zbiórka tych odpadów i powinien powstać punkt ich gromadzenia. Program selektywnej zbiórki odpadów Kierunkiem działań ochronnych jest selektywna zbiórka odpadów. Jest ona prowadzona na terenie gminy Wolanów od 4 lat i finansowana z budżetu gminy Ze względu na rolniczy charakter gminy, w gospodarstwach odbywa się swoisty rodzaj selekcji odpadów „u źródła” ich powstania. Program dalszej zbiórki zakłada wprowadzenie spójnego systemu wstępnej „u źródła” ich powstania i wtórnej (w sortowni) segregacji odpadów komunalnych, oraz zorganizowaną zbiórkę odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne. Program utylizacji odpadów Z nowego prawodawstwa krajowego wynika, że unieszkodliwianiu poddaje się tylko te odpady z których uprzednio wysegregowano odpady nadające się do odzysku. Przy czym składować można tylko te odpady z których unieszkodliwianie w inny sposób było niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. Odpady które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwianiu w miejscu powstawania, powinny być, uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię, przekazane do najbliżej położonych miejsc, gdzie takie instalacje się znajdują tzw. zasada „bliskości”. Powyższe postępowanie rodzi konieczność stworzenia zintegrowanej i wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz wymaga przepływu odpadów na poziomie gminnym– rok 2007. 72 poziom gminny – zagospodarowanie lokalne poprzez - składowisko I klasy odpadów mineralnych – inertnych lub zagospodarowanie lokalne do utwardzenia dróg • 9753 Mg - kompostownie przyzagrodowe i przydomowe, tereny wiejskie • 2200 Mg - centra recyklingu – czasowe magazynowanie • 46 Mg – odpady niebezpieczne • 672 Mg – odpady wielkogabarytowe • 1318 Mg – odpady budowlane Docelowo system utylizacji odpadów komunalnych z terenu gminy (po odzyskaniu surowców wtórnych podczas segregacji u źródła i segregacji w sortowni zakładu prowadzącego selektywną zbiórkę) przewiduje przetransportowanie odpadów na składowisko w Bieniędzicach. II. Cele Strategiczne - Podniesienie walorów przyrodniczych gminy. Strategia rozwoju gminy zakłada wykorzystanie znaczących walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki i rekreacji. Osiągnięcie tego celu wymaga utrzymania w dobrym stanie istniejących zasobów, zalesiania terenów nieprzydatnych rolniczo oraz rozbudowy systemów retencji na terenie gminy. Cele Operacyjne - Zwiększenie lesistości Szatę roślinną gminy Wolanów stanowią przede wszystkim zbiorowiska leśne oraz łąkowe. W większości zbiorowiska leśne znajdują się w północno – zachodniej części gminy, a nieznaczna ich część we wschodniej. Ogółem lasy zajmują powierzchnię 477ha, w tym: - lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa – 432ha, Średnia lesistość na terenie gminy Wolanów wynosi 5,76% i jest dużo niższa od średniej lesistości województwa wynoszącej 22,4% (Nadleśnictwo Radom). Lasy występujące na terenie gminy Wolanów są lasami ochronnymi. Lasy państwowe zlokalizowane są głównie w zachodniej części gminy Wolanów. Znajdują się one w pięciu obrębach ewidencyjnych: Strzałków, Bieniędzice, Zabłocie, Rogowa, Wymysłów. W lasach przeważają bory mieszane świeże, bory świeże oraz lasy mieszane. 73 Bory mieszane są to lasy o sosnowo-dębowym drzewostanie, z udziałem gatunków borowych i mniej wymagających gatunków leśnych. Lasy mieszane są to grupy siedliskowych typów lasów skupiające siedliska o średniej żyzności, w warunkach naturalnych zajmowane najczęściej przez uboższe postacie grądów lub buczyn, a w gospodarce leśnej wykorzystywane do kształtowania drzewostanów mieszanych z udziałem drzew iglastych. Największą powierzchnię zajmują drzewostany z panującą sosną. Poza nią znaczenie gospodarcze odgrywają takie gatunki jak: olsza, dąb, brzoza i sporadycznie grab. Gatunki takie jak modrzew, świerk, buk, klon, jesion, topola, osika występują sporadycznie. Program ochrony lasów Zdrowotny stan lasów w gminie Wolanów jest zróżnicowany. Nadrzędnym zagrożeniem są zmiany środowiska przyrodniczego spowodowane działalnością człowieka: - przestrzenna struktura lasów tj. rozdrobnienie i rozproszenie kompleksów leśnych powoduje niską odporność na antropopresję, - zanieczyszczenie powietrza, gleb i wód (uszkodzenia przemysłowe), - zmiany stosunków wodnych przyczyniające się do osłabienia drzew i zwiększenia ich podatności na choroby i ataki szkodników, - obniżenie poziomu wód gruntowych powoduje osłabienie drzew i podatność na ataki szkodników, - podtapianie terenów leśnych, - zbyt duży udział jednogatunkowych drzewostanów, - lokalnie nadmierna penetracja rekreacyjna, - zaśmiecanie lasów, - pożary lasów. Różnorodność funkcji jakie spełniają lasy , a więc - ekologiczna, produkcyjna, społeczna oraz stosunkowo niska lesistość gminy, a także potrzeba racjonalizacji struktury użytkowania ziemi (zagospodarowanie gruntów mało przydatnych dla rolnictwa) wskazują na potrzebę i możliwości zwiększenia powierzchni leśnej. Dużym zagrożeniem są „dzikie” wysypiska odpadów 74 Program zalesień Program zalesień, koordynowany przez Starostwo Powiatowe, ma na celu zwiększenie lesistości przez zagospodarowanie nieużytków oraz wyłączenie z użytku rolniczego gleb najniższych klas. Zgodnie z krajowym programem zwiększania lesistości, w gminie Wolanów dokonuje się sukcesywnie zalesiania gruntów najsłabszych klas. W roku 2001 dokonano zalesienia na powierzchni 20 ha gruntów własności prywatnej. W ramach zalesień planowanych i realizowanych na gruntach własności prywatnej, corocznie z budżetu państwa przeznaczane są środki na zakup sadzonek. Lokalizacja zalesień przeciwdziała rozdrobnieniu i rozproszeniu kompleksów leśnych. Ze wstępnych ustaleń z RDLP na obszarze powiatu radomskiego przewiduje się zalesienia 11 tyś ha do 2020r. Do zalesienia w pierwszej kolejności spośród kilkunastu gmin wytypowano również Wolanów. Obecnie gmina posiada opracowany operat techniczny, granica polno – leśna, przewidujący zalesienie 1210 ha gruntów porolnych. Jednak aby podjąć uchwałę zatwierdzającą ten dokument niezbędne jest uzgodnienie z Wojewódzkim Zarządem Melioracji i Urzadzeń Wodnych w celu wyłączenia powierzchni zmeliorowanych. Ostateczna powierzchnia do zalesień ustalona zostanie po uzgodnieniu. Cele Operacyjne - Rozwój małej retencji Zbiorniki retencyjne spełniają istotne funkcje m.in. w zakresie wyrównywania stosunków wodnych w glebie, zmniejszania zagrożenia powodziowego. Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Radomiu opracował „Program małej retencji” na lata 1997-2015. Program ten przewiduje modernizację, budowę nowych zbiorników, budowle piętrzące się na rzekach oraz retencję gruntową na hektarach łąk i pastwisk, a także regulację odpływu na istniejących i planowanych użytkach ekologicznych. Program ochrony istniejących zbiorników wodnych Program powinien obejmować analizę stanu obecnego funkcjonujących na terenie gminy sztucznych zbiorników wodnych oraz zbiorników naturalnych (terenów podmokłych, bagien, torfowisk) oraz propozycje działań, zmierzających do utrzymania w dobrym stanie budowli i urządzeń piętrzących oraz ochrony terenów naturalnych zbiorników wodnych. Rezerwy wód powierzchniowych powiatu radomskiego gromadzone są w kilku zbiornikach retencyjnych. 75 Zbiorniki te są tworzone za pomocą budowli piętrzącej wody rzek - zwanej zaporą. Liczba sztucznych zbiorników ustawicznie wzrasta, podczas gdy liczba zbiorników naturalnych ulega raczej zmniejszeniu na skutek rozmaitych procesów, zarówno naturalnych, jak i wskutek ingerencji człowieka (np. osuszanie). Znaczna liczba zbiorników zaporowych jest w zasadzie powiększonymi (podpiętrzonymi) zbiornikami naturalnymi, z których odpływ jest regulowany za pomocą budowli upustowych. W przeciwieństwie do zbiorników naturalnych, zbiorniki zaporowe odznaczają się dużymi wahaniami zwierciadła wody, co pociąga za sobą zmienność powierzchni, pojemności oraz linii brzegowej. Nierzadko wahania wymienionych parametrów, a także długości i głębokości, mogą być bardzo duże, co wynika ze sposobu gospodarowania wodą w zbiorniku, jak i ze względów hydrologicznych Do najważniejszych zadań, jakie spełniają zbiorniki zaporowe możemy zaliczyć: nawodnienia, zaopatrzenie w wodę dużych skupisk ludzkich, energetykę, zaopatrzenie w wodę zakładów przemysłowych, rybactwo, sport i rekreację. W powiecie radomskim występuje kilka sztucznych zbiorników wodnych, utworzonych w wyniku przegrodzenia dolin rzecznych zaporami wodnymi. Zbiorniki retencyjne są układami niejednorodnymi i niestabilnymi posiadającymi cechy typowe dla rzek i jezior. Głównymi cechami różniącymi te „sztuczne jeziora” od naturalnych zbiorników wód stojących są: wielokrotnie większy stosunek powierzchni zlewni do powierzchni zbiornika i w efekcie znacznie większe antropogeniczne obciążenie spływającymi ładunkami zanieczyszczeń, krótszy czas retencjonowania wody, częste zmiany poziomu zwierciadła wody, powodujące naprzemienne zalewanie lub odsłanianie dna i brak typowej dla jezior ochronnej strefy litoralnej, znacznie niższy udział substancji organicznych w osadach dennych, znacznie większy substancji mineralnych. Wobec szansy rozwoju turystycznego regionu, szczególnie w wyniku istnienia zbiorników retencyjnych (Siczki, Iłża, Staw Górny czy oddany w 2001 roku Zbiornik Domaniów o 500 ha powierzchni) istotnym problemem wydaje się dbałość o jakość ich wód. Badania wykazały wzrost zanieczyszczenia wody w zbiornikach, zwłaszcza w okresie letnim. 76 Program modernizacji systemów melioracyjnych Obecnie zmeliorowanych ogólnie jest w gminie Wolanów 4150 ha użytków rolnych w tym 242 ha użytków zielonych Na terenie Urzędu Gminy Wolanów konieczne jest do zdrenowania 1149 ha użytków rolnych w tym 119 ha użytków zielonych, oraz 292 ha użytków rolnych i 37 ha użytków zielonych jest już zamortyzowanych i podlega odnowieniu. Planuje się w nadchodzących latach poczynić następujące inwestycje w tym zakresie: I. Obiekt Garlica II – 309 ha użytków rolnych w tym5 ha użytków zielonych. - Garno 246 ha użytków rolnych, - Młodocin Większy – 58 ha użytków rolnych, i 5 ha użytków zielonych. II. Obiekt Wacławów – 562 ha użytków rolnych i 85 ha użytków zielonych. - Chruślice – 142 ha użytków rolnych i 18 ha użytków zielonych. - Kowala Duża – 103 ha użytków rolnych i 32 ha użytków zielonych. - Kowalanka – 55 ha użytków rolnych i 7 ha użytków zielonych. - Wacławów – 133 ha użytków rolnych i 28 ha użytków zielonych. - Kacprowice – 129 ha użytków rolnych. III. Obiekt Bieniedzice - 278 ha uzytków rolnych i 29 ha użytków zielonych. - Jarosławice – 88 ha użytków rolnych i 16 ha użytków zielonych. - Bieniedzice – 190 ha użytków rolych i 13 ha użytków zielonych. Istniejący na terenie gminy system melioracyjny, zarządzany jest przez Gminną Spółkę Wodną Wolanów. Spółki Wodne, spełnia istotną rolę w regulacji stosunków wodnych w glebie. Sprawne funkcjonowanie systemu wymaga podjęcia działań modernizacyjnych. II. Cele Stratergiczne - Minimalizacja zagrożeń dla środowiska Podstawowe zagrożenia dla środowiska naturalnego na terenie gminy związane są z możliwością wystąpienia powodzi, pożarami lasów oraz zagrożenia związane z transportem ładunków niebezpiecznych. 77 Cele Operacyjne - Zmniejszenie zagrożenia powodziowego Program budowy systemów przeciwpowodziowych Uzupełnieniem dla programu rozwoju małej retencji powinna być budowa wałów przeciwpowodziowych oraz polderów w rejonach zagrożonych wylewami . Wstępnym działaniem powinna być analiza potrzeb inwestycyjnych w tym zakresie i koordynacja działań w celu pozyskania środków zewnętrznych. Istotne znaczenie dla Wolanowa i gmin sąsiadujących ma zbiornik wodny Domaniów, który posiada rezerwę powodziową w wysokości 3,7 mln m3, aczkolwiek w rejonie gminy Wolanów nie występuje znaczące zagrożenie wynikające z wylewów rzek. Cele Operacyjne - Zmniejszenie zagrożenia pożarowego Zagrożenie pożarowe lasów wymaga poprawy wyposażenia jednostek straży pożarnych oraz organizacji sprawnego systemu monitoringu zagrożeń i łączności. Program poprawy bazy i wyposażenia jednostek straży pożarnych oraz monitoringu zagrożeń pożarowych Jednostki OSP finansowane z budżetu gminy spełniają ważną rolę w utrzymaniu bezpieczeństwa i wymagają sukcesywnej modernizacji posiadanego sprzętu i wyposażenia. Na terenie gminy prężnie działają strażnice Ochotniczych Straży Pożarnych w miejscowościach: Strzałów, Jarosławice, Mniszek, Młodocin Większy. 1. Strzałków – środkowa część gminy Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Strzałkowie jest włączona do Krajowego Systemu Ratownictwa Gaśniczego, jej podstawowe wyposażenie to dwa samochody bojowe z czego jeden to Jelcz – samochód bojowy, oraz samochód pomocniczy Żuk wyposażony w pompę. 2.Mniszek – zachodnia część gminy Jednostka Ochotniczej Straż Pożarnej w Mniszku wyposażona jest w samochód Żuk oraz dwie motopompy w tym jedną pływającą. 3.Jarosławice – północna część gminy Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Jarosławicach wyposażona jest w samochód Żuk oraz motopompę. 4.Młodocin Większy – południowo – wschodnia część gminy 78 Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Młodocinie Większym wyposażona jest w samochód Żuk oraz motopompę. Cele Operacyjne - Sprawny system reagowania kryzysowego Działający w strukturze Starostwa Wydział Zarządzania Kryzysowego powinien dysponować środkami umożliwiającymi monitoring zagroż i skuteczne im przeciwdziałanie. Koordynowanie działań gminy w tym zakresie jest wpisane w zakres działań w/w wydziału. Program monitoringu zagrożeń i współpracy międzygminnej Skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom dla środowiska wymaga intensyfikacji współpracy międzygminnej i koordynacji działań z zakresu przeciwdziałania zagrożeniom oraz likwidacji skutków zaistniałych zdarzeń. Na obszarze powiatu radomskiego powołany został Związek Gmin „Radomka” do wykonywania zadań publicznych w zakresie ochrony środowiska, a w szczególności: - opracowanie i realizacja programu retencji rzeki Radomki i jej dopływów, - ochrona różnorodności przyrodniczej flory i fauny, - podejmowanie wspólnych przedsięwzięć z zakresu usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych oraz zanieczyszczeń stałych, - tworzenie warunków do rozwoju turystyki. Związek Gmin „Radomka” tworzą gminy: północno-zachodnie powiatu radomskiego: Jedlińsk, Przytyk, Wolanów, Zakrzew, południowo-wschodnie powiatu przysuskiego: Wieniawa, Przysucha. IV. Cele Strategiczne - Wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców. Polityka ekologiczna musi sprostać również wyzwaniom związanym z ubieganiem się Polski o członkostwo w Unii Europejskiej. 79 Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców - jest warunkiem niezbędnym dla poprawy obecnego stanu środowiska i zmniejszenia zagrożeń dla środowiska w przyszłości. Cele Operacyjne - Edukacja proekologiczna Praktyczna realizacja celów i zadań „Polityki ekologicznej państwa” oraz konsekwentna polityka społeczno-gospodarcza państwa oparta na konstytucyjnej zasadzie ekorozwoju i stale udoskonalanym systemie prawnym, który był przystosowywany jednocześnie do wymogów członkostwa w Unii Europejskiej i umów międzynarodowych, przyniosła w ostatnim dziesięcioleciu znaczącą poprawę stanu środowiska w Polsce. Edukacja proekologiczna musi być prowadzona we wszystkich środowiskach i grupach wiekowych, dlatego konieczna jest koordynacja działań na szczeblu gminnym i powiatowym. Zmiana świadomości ekologicznej społeczeństwa, którą można osiągnąć jedynie poprzez dlugofalowe i konsekwentne prowadzenie edukacji ekologicznej ma ogromne znaczenie dla ochrony środowiska. Działalność w tym zakresie prowadzą liczne organizacje społeczne i pozarządowe. Przyszły harmonijny rozwój lokalnego społeczeństwa nie będzie możliwy bez podniesienia świadomości ekologicznej oraz wykształcenia potrzeby i chęci współtworzenia warunków własnej egzystencji. Program edukacyjny dla dzieci i młodzieży Właściwa i skuteczna ochrona środowiska uzależniona jest od poziomu wiedzy społeczeństwa, a także preferowanych stylów życia, podlegających ciągłym zmianom kształtowanym dzięki szeroko rozumianej edukacji społeczności. Edukacja proekologiczna powinna być prowadzona podczas wszystkich etapów nauki w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach średnich w ramach zajęć szkolnych oraz dodatkowych zajęć pozalekcyjnych. Młodzież może uczestniczyć wówczas w akcjach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska. Najbardziej popularna akcja to „Sprzątanie świata”. Program wspierania lokalnych inicjatyw proekologicznych Lokalne inicjatywy proekologiczne, dotyczące np. budowy sieci infrastruktury technicznej, ochrony obszarów o walorach przyrodniczych, pomników przyrody, popularyzacji ekologicznych systemów grzewczych i termomodernizacji itp. powinny być wspierane przez samorządy. W tym 80 celu w corocznych budżetach może być tworzona rezerwa na wsparcie lokalnych inicjatyw proekologicznych. Cele Operacyjne - Popularyzacja ekologicznej energii Zgodnie z planami i scenariuszem Unii Europejskiej udział źródeł energii odnawialnych w europejskim zużyciu energii brutto do roku 2010 wzrośnie dwukrotnie. Obecnie udział ten wynosi zaledwie 6% i to głównie za sprawą dużych elektrowni wodnych. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej – dokument Ministerstwa Ochrony Środowiska – zakłada zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5 % w roku 2010 i do 14% w roku 2020. Obecnie udział ten dla Polski szacuje się na około 5 % (w gospodarce światowej – około 18 %). Realizacja tych założeń wymaga wsparcia energetyki ekologicznej przez samorządy lokalne. Program popularyzacji alternatywnych źródeł energii Zwiększenie udziału energii odnawialnej w regionalnym bilansie energetycznym ma duże znaczenie dla środowiska naturalnego, wpływa również znacząco na rozwój rolnictwa (uprawy roślin energetycznych, wykorzystanie nadwyżek biomasy i odpadów z gospodarki leśnej). V. Cele Strategiczne - Rozwój gospodarczy przyjazny dla środowiska. Środowisko naturalne jest dobrem, które warunkuje rozwój człowieka, narodu i ludzkości. Ochrony środowiska nie można oddzielić od gospodarki, w tym szczególnie od rozwoju przemysłu, budownictwa, rolnictwa, usług i infrastruktury. Nie ma i nie może być oddzielnych wyzwań dla ochrony środowiska i oddzielnych dla gospodarki. Z tego względu dbałość o środowisko jest jednym z priorytetów działania władz wszystkich szczebli, a nie tylko zadaniem wydzielonej administracji do spraw ochrony środowiska naturalnego. W latach 2002-2005 ochrona środowiska i gospodarka wodna będą się koncentrować na inicjowaniu i realizacji dużych przedsięwzięć, które staną się znaczącą częścią inwestycji gospodarczych całego kraju. Rozwój gospodarczy gminy powinien sprzyjać poprawie (nie dopuszczać do pogorszenia) stanu środowiska naturalnego. 81 Gmina – jako jednostka samorządu terytorialnego jest odpowiedzialna za gospodarowanie na swoim obszarze. Władze gminy podejmują rożnorodne działania mające na celu ochronę środowiska. Cele Operacyjne - Rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa Program rozwoju ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa Polski system zarządzania środowiskiem ulega w ostatnich latach licznym modyfikacjom, które, jak sądzą optymiści, zmierzają do osiągnięcia porównywalności ze standardami europejskimi. Te ostatnie można uznać za standardy cywilizacyjne, zatem osiągnięcie owych standardów, głownie w dziedzinie produkcji rolniczej jest konieczne. Poprawa konkurencyjności lokalnej produkcji rolniczej na rynku wymaga zwiększenia atrakcyjności oferty – poza produkcją na skalę przemysłową powinny powstawać gospodarstwa produkujące zdrową żywność. Zadaniem samorządu gminy będzie popularyzacja, wspieranie oraz promocja tego rodzaj działalności. Gmina Wolanów posiada średnio – dobre warunki naturalne do produkcji rolnej. Położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Radomia wpłynęło na ukształtowanie produkcji rolnej. Rozwinęła się między innymi produkcja artykułów żywnościowych przeznaczonych na bezpośrednie zaopatrzenie miasta. W ostatnich latach doszło do rozwoju drobnych form przedsiębiorczości. Cele Operacyjne - Wspieranie ekologicznych technologii Program popularyzacji wiedzy o nowych technologiach Samorządy lokalne powinny wykorzystać środki kontaktu z mieszkańcami (strony internetowe, tablice ogłoszeń, prezentacja materiałów informacyjnych w urzędach itp.) do popularyzacji nowoczesnych, ekologicznych technologii, zwłaszcza w zakresie oczyszczania ścieków, ogrzewania, utylizacji odpadów. Program wspierania technologii przyjaznych środowisku Obowiązująca od 1 października 2001 roku ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadziła wiele przepisów dostosowanych do wymogów unijnych, które określają nowe wymagania w zakresie ochrony środowiska. 82 Szczególne znaczenie mają tzw. zintegrowane pozwolenia oraz obowiązek prowadzenia działalności z uwzględnieniem tzw. najlepszej dostępnej techniki (BAT), sprecyzowanych przez Dyrektywę IPPC (zintegrowane zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń). Najważniejszymi priorytetami są: zapobieganie, ograniczanie, minimalizowanie i unieszkodliwianie zanieczyszczeń. Szacuje się, że obecnie ok. 40 proc. przedsiębiorstw spełnia wymogi IPPC, 20 proc. wymaga dużych przedsięwzięć modernizacyjnych, a w pozostałych 40 proc. firm należy dokonać powtórnych ocen stanu zgodności z przepisami o ochronie środowiska. Zakłady produkcyjne, które do końca grudnia 2010 roku nie dostosują się do wymagań IPPC, będą w różny sposób eliminowane z rynku. Już obecnie np. eksport energii warunkowany jest czystością technologii jej wytwarzania. Podobne metody wymuszania modernizacji będą stosowane w innych sektorach. Samorząd gminny może wykorzystywać możliwość stosowania ulg podatkowych dla wspierania inwestycji przyjaznych środowisku oraz upowszechniać informacje na temat źródeł finansowania inwestycji ekologicznych. IV. KRÓTKOTERMINOWY PLAN DZIAŁAŃ NA LATA 2004 – 2007. 4.1.Założenia planu działań na lata 2004-2007. „Ochrona środowiska przyrodniczego jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewniać bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom”. Dyrektywa ta w odniesieniu do samorządów wojewódzkich, powiatowych i gminnych została rozwinięta w ustawach ustrojowych i działowych. Wynika z nich jednoznacznie, że samorządy te odpowiedzialne są za racjonalne korzystanie z zasobów środowiska przyrodniczego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Samorząd gminny kreując politykę ekologiczną winien wyznaczać cele i kierunki działań odpowiednio do wyzwań i problemów umownych ponad podziałami administracyjnymi oraz zgodnie z zasadą współdziałania i partnerstwa ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami administracji samorządowej, podmiotami gospodarczymi oraz organizacjami zawodowymi i społecznymi. 83 Działania priorytetowe Gminnego Programu Ochrony Środowiska zostały zdefiniowane po przeprowadzeniu: - analizy stanu obecnego środowiska naturalnego w gminie - analizy stanu infrastruktury technicznej wpływającej na środowisko - konsultacji z organizacjami i samorządami wchodzących w skład gminy Gminne plany inwestycyjne obejmują szereg działań z zakresu gospodarki wodnościekowej, gospodarki odpadami, termomodernizacji budynków – inwestycje te zostały uwzględnione w programie. Skalę działań inwestycyjnych warunkują możliwości finansowe gmin, dlatego konieczne jest podjęcie intensywnych starań o pozyskanie środków zewnętrznych na te zadania. Priorytetowym zadaniem, zarówno dla samorządu powiatowego, jak i samorządów gminnych będzie podjęcie działań zwiększających świadomość ekologiczną mieszkańców – działanie te powinny być podjęte niezwłocznie i prowadzone w sposób ciągły. 4.2. Poprawa jakości środowiska. Rząd zatwierdził program "Ekologiczny rozwój kraju", który jest integralną częścią strategii gospodarczej i będzie stanowić znaczącą część inwestycji gospodarczych. Ochrony środowiska nie można oddzielić od rozwoju przemysłu, budownictwa, usług czy infrastruktury. Środowisko naturalne jest dobrem, które warunkuje rozwój człowieka, narodu i ludzkości. Ochrony środowiska nie można oddzielić od gospodarki, w tym szczególnie od rozwoju przemysłu, budownictwa, rolnictwa, usług i infrastruktury. Nie ma i nie może być oddzielnych wyzwań dla ochrony środowiska i oddzielnych dla gospodarki. Z tego względu dbałość o środowisko jest jednym z priorytetów działania władz wszystkich szczebli, a nie tylko zadaniem wydzielonej administracji do spraw ochrony środowiska naturalnego. W latach 2004-2006 ochrona środowiska i gospodarka wodna będą się koncentrować na inicjowaniu i realizacji dużych przedsięwzięć, które staną się znaczącą częścią inwestycji gospodarczych całego kraju. Osiągnięcie europejskich standardów w jakości środowiska W negocjacjach z Unią Europejską wyznaczono Polsce czas na zbliżenie się do standardów europejskich. W Polsce w ciągu ostatnich lat zrealizowano wiele przedsięwzięć w 84 dziedzinie ekologii. Aby osiągnąć precyzyjnie określone unijne kryteria, dotyczące czystości środowiska, należy zainwestować ok. 30-40 mld euro (120-150 mld zł). Działania poprawiające stan środowiska naturalnego na terenie gminy będą prowadzone jako: - działania inwestycyjne – realizowane w większości przez samorządy gminne, dotyczące przede wszystkim budowy sieci infrastruktury technicznej, - działania organizacyjne – realizowane przez samorząd powiatowy i samorządy gminne we współpracy z instytucjami działającymi w sektorze gospodarki komunalnej, placówkami oświatowymi, organizacjami pozarządowymi. 4.2.1. Gospodarka odpadami. Z przeprowadzonej analizy oddziaływania Gminnego Programu Ochrony Środowiska wynika, iż wdrożenie w/w projektu nie wpłynie negatywnie na środowisko naturalne, a po wprowadzeniu rozwiązań w nim zawartych przyczyni się do poprawy stanu środowiska naturalnego w gminie poprzez: - ograniczenie bądź też nawet wyeliminowanie negatywnego zjawiska jakim jest pozbywanie się odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych tzw. „dzikich wysypiskach”, - zwiększenie ilości odpadów pozyskiwanych w sposób selektywny, a co za tym idzie również zwiększenie ilości odpadów kierowanych do odzysku i recyklingu, - zwiększenie ilości odpadów biodegradowalnych kompostowanych w kompostownikach przydomowych, jak również wywożonych na kompostownie w Radomiu, - wprowadzenie programów edukacyjnych w zakresie selektywnej zbiórki odpadów i minimalizacji ich wytwarzania zaowocuje w przyszłości pozyskaniem nie zanieczyszczonych surowców do odzysku i recyklingu, oraz ograniczy ilość wytwarzanych odpadów. W przypadkach prowadzenia inwestycji w zakresie gospodarki odpadami, rozpoczęcie inwestycji będzie poprzedzone analizą oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Podstawową metodą unieszkodliwiania odpadów powstających na terenie Związku Gmin „Radomka” powinno być składowanie na wysypiskach z możliwością wydzielenia, ze strumienia odpadów surowców wtórnych, pozyskiwanych w selektywnej zbiórce odpadów. 85 Przewiduje się następujące kierunki zmian w składzie odpadów: - stopniowo zmniejszać się będzie zawartość frakcji mineralnej (zwłaszcza żużla) wraz ze zmianą źródła ogrzewania, - zmniejszy się wilgotność odpadów, wzrośnie ich wartość paliwowa, - wzrastać będzie ilość opakowań z tworzyw sztucznych oraz papieru, w związku z powyższym zmniejszać się będzie gęstość odpadów, - nadal utrzymywać się będzie niska zawartość frakcji organicznych. Wytyczne dla planów gospodarki odpadami W wytycznych Ministerstwa Środowiska dla planów gospodarki odpadami na szczeblu powiatów i gmin zapisane są następujące stwierdzenia: Zgodnie z ogólnie obowiązującą zasadą „zanieczyszczający płaci” wynikającą z ustawy Prawo Ochrony Środowiska. wszystkie przyszłe koszty związane z wdrażaniem krótkoterminowego planu działania powinny być poniesione przez użytkowników systemu gospodarki odpadami – posiadaczy odpadów, instytucje handlowe i publiczne, przedsiębiorstwa produkcyjne itp. Gospodarka odpadami jest zadaniem, które powinno być wykonywane lub znajdować się pod stałą kontrolą władz publicznych (rady gmin/powiatu). W związku z powyższym władze publiczne powinny ustanowić i egzekwować sprawny mechanizm odzyskiwania kosztów, skłaniający użytkowników do finansowania systemu gospodarki odpadami w całości, lub przynajmniej w znacznej jego części. Sprawny mechanizm odzyskiwania kosztów może stanowić warunek powodzenia funkcjonowania systemu. Opłaty związane ze wszystkimi systemami powinny być egzekwowane przez jednostki gmin. Operator systemu (wykonawca usług) nie powinien pobierać opłat. Operator powinien otrzymywać wynagrodzenie od gmin zgodnie z postanowieniem umowy. Umowy istniejące powinny być zweryfikowane w celu przekazania uprawnień w zakresie egzekwowania opłat z operatora na jednostki gmin. Opłaty za użytkowanie systemu powinny pokrywać wszystkie koszty bieżące, włącznie z kosztami kapitałowymi, kosztami stałymi i kosztami eksploatacji oraz część kosztów ogólnych jednostki. Zebrana kwota powinna również pokrywać potrzeby inwestycyjne wymagane w celu odtworzenia potencjału np. zakup nowych pojemników lub pojazdów do wywozu w miejsce starych już wyeksploatowanych. 86 4.2.2.Ochrona wód. Przyjęta w 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5), ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem m. in. władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74). Nowy porządek konstytucyjny wymaga, więc, aby przygotować również dostosowaną do niego nową politykę ekologiczną państwa oraz dostosowane do tej polityki strategie branżowe i plany działania. Celem programu jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacją powodowaną wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego. Oceny jakości wód powierzchniowych będą wykorzystywane do zintegrowanego zarządzania wodami stąd konieczne jest zapewnienie spójności działań. Działania poprawiające stan wód powierzchniowych w latach 2004-2006 obejmują: - racjonalizację gospodarki wodnej na terenie gminy –budowę ujęć wody i rozbudowę sieci wodociągowych, - rozpoczęcie budowy systemów kanalizacji sanitarnej, - przeprowadzenie analizy możliwości budowy zbiorników retencyjnych na terenie gminy. Głównymi celami polityki ekologicznej starostwa a także i gminy Wolanów wynikającymi zarówno z polityki ekologicznej państwa jak i województwa w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, są: - ograniczenie poboru wód podziemnych dla celów gospodarczych, produkcji i usług, - ograniczenie wodochłonności, - poprawa jakości wód powierzchniowych, - zapobieganie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych ze szczególnym naciskiem na zapobieganie u źródła, - zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych, - udział w opracowaniu pilotażowego programu ochrony wód dla zlewni Radomki. Cele te zamierza się osiągnąć ukierunkowując się na następujące działania: - budowę, rozbudowę i modernizację systemów oczyszczania ścieków komunalnych, 87 - ograniczenie spływu zanieczyszczeń powierzchniowych z rolnictwa, - wspieranie realizacji indywidualnych systemów oczyszczania ścieków w zabudowie rozproszonej, - zapewnienie skutecznej ochrony wód podziemnych przed degradacją, zwłaszcza głównych zbiorników wód podziemnych, - utrzymanie naturalnych zbiorników retencyjnych m. in. terenów podmokłych, torfowisk, bagien., - preferowanie zalesień głównie na obszarach źródliskowych, infiltracyjnych i wododziałowych, - wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle, - wykorzystywanie zasobów wód podziemnych głównie na zaopatrzenie ludności w wodę pitną, - modernizację systemów zaopatrzenia w wodę, - edukację ekologiczną dzieci i młodzieży. 4.2.3.Ochrona powietrza. Priorytetowymi obszarami dla monitoringu powietrza są strefy potencjalnych przekroczeń dopuszczalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń. Tam wymagane jest prowadzenie automatycznych pomiarów (tzw. wysokiej jakości) i ewentualne tworzenie programów naprawczych, a następnie monitorowanie skuteczności tych programów. Cechami charakterystycznymi w zakresie ochrony powietrza są: - sukcesywna likwidacja źródeł niskiej emisji, - wprowadzanie paliw ekologicznych jako czynnika grzewczego w kotłowniach lokalnych i przemysłowych co pozwoli na ograniczenie emisji zanieczyszczeń pyłowo - gazowych emitowanych do powietrza, - promowanie i wprowadzanie najlepszych dostępnych technik /BAT/ dla zakładów produkcyjnych, - wzrost i promocja wykorzystania energii odnawialnej, - właściwa edukacja ekologiczna. oraz - zwiększenie liczby zanieczyszczeń objętych przeciwdziałaniem mającym zmniejszyć lub ograniczyć ich emisję / należą tu substancje bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu ludzi tj. metale ciężkie , trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje degradujące środowisko i pośrednio wpływające na zdrowie i warunki życia – dwutlenek siarki, tlenki azotu , amoniak , 88 lotne związki organiczne , ozon przyziemny , substancje wpływające na zmiany klimatyczne – dwutlenek węgla, metan , podtlenek azotu ,HFCs, SF6 ,PFCs oraz substancje niszczące warstwę ozonową, które są kontrolowane przez protokół Montrealski/, - likwidacja zanieczyszczeń u źródła poprzez zmianę nośników energii z wykorzystaniem energii odnawialnej , wprowadzenie zasady korzystania z najlepszych dostępnych technik i metod – stosowanie czystych surowców i technologii oraz minimalizacja zużycia energii i surowców, - wprowadzenie norm emisyjnych w przemyśle, energetyce i transporcie, - wprowadzanie norm produktowych ograniczających emisję do powietrza w rezultacie pełnego cyklu życia produktów i wyrobów, W średniookresowym horyzoncie czasowym należy zrealizować: - ograniczyć emisję : pyłów – średnio o 75 %, dwutlenku siarki – średnio o 56 %, tlenków azotu – średnio o 31 %, lotnych związków organicznych /poza metanem / - o 4 %, amoniaku – o 8 %, w stosunku do wielkości emisji tych zanieczyszczeń z 1990r., - ograniczyć emisję substancji toksycznych z grupy metali ciężkich /rtęć , ołów, kadm /oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych/ pestycydy , benzo/α/ piren oraz dioksyny oraz wycofać lub ograniczyć z użytkowania substancje toksyczne objęte protokołem z Aarhus, - wycofać z użytkowania do 2005r. benzynę ołowiową oraz dostosować wymogi benzyn i oleju napędowego do norm europejskich, - zintensyfikować proces eliminacji bądź ograniczenia użytkowania wyrobów i urządzeń zawierających rtęć, ołów , kadm , PCB oraz substancje niszczące warstwę ozonową wraz ze wdrożeniem systemu notyfikowania działalności w tym zakresie /produkcji obrotu, importu eksportu i użytkowania/ oraz monitorowania obrotu takimi wyrobami i urządzeniami, - osiągnąć w latach 2008-0012 wielkość gazów cieplarnianych nie przekraczającą 94 % wielkości emisji z roku 1988 i spełnić wymogi Protokołu z Kioto, - zmniejszyć dwukrotnie w stosunku do stanu z 1990r. energochłonność dochodu narodowego oraz wprowadzić najlepsze dostępne techniki /BAT / z zakresu efektywności i użytkowania odnawialnych źródeł energii, 89 - wprowadzić najlepsze dostępne techniki /BAT / w zakresie ochrony powietrza zalecane przez przepisy prawa międzynarodowego , które zostały sprawdzone w państwach o wysokim stopniu rozwoju. Stan powietrza na terenie gminy został oceniony jako dobry – wynika to m.in. z braku dużych zakładów przemysłowych. Działania z zakresu ochrony powietrza, jakie powinny być prowadzone w latach 2004-2006 dotyczą przede wszystkim przeciwdziałania niskiej emisji: - zmniejszenie zapotrzebowania na energię – termomodernizacja budynków, modernizacja źródeł ciepła, - popularyzacja ekologicznych źródeł energii - budowa sieci gazociągowych, modernizacja sieci elektroenergetycznych, popularyzacja odnawialnych źródeł energii, - modernizacja systemu komunikacyjnego gminy w celu zmniejszenia emisji spalin. 4.2.4.Zmniejszenie hałasu. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, czyli utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie. Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Kwestie te reguluje Tytuł II Ochrona zasobów środowiska Dział V Ochrona przed hałasem ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska /Dz.U.Nr 62,poz.627 ze zmian./ Ocenę stanu akustycznego środowiska dokonuje się obowiązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy. Zgodnie z definicją aglomeracji oraz danymi statystycznymi – teren gminy z mocy ustawy zwolniony jest z dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska / brak aglomeracji pow.100 tys. mieszkańców / - art.117ust.1 pkt 1 w/w ustawy. Drogi powiatowe będące w zarządzie powiatowym są drogami lokalnymi, na których natężenie ruchu jest umiarkowane, są one oddalone i zabezpieczone ekranem zieleni od zabudowy, na których występuje hałas komunikacyjny i nie będzie powodował przekraczania dopuszczalnych norm wartości progowych określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu /Dz. U. Nr 8,poz.81 /. Podstawowym źródłem hałasu na terenie gminy jest transport drogowy. Działania podejmowane w celu zmniejszenia uciążliwości hałasu dotyczą modernizacji dróg (poprawa 90 stanu nawierzchni) oraz tworzenia pasów zieleni ochronnej wzdłuż szlaków komunikacyjnych (koordynacja działań wynikających z programu zalesień). 4.2.5. Ochrona przyrody. Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu. W rozumieniu tej ustawy ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników, a w szczególności: dziko występujących roślin lub zwierząt, siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków chronionych roślin lub zwierząt, zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, przyrody nieożywionej i krajobrazu. Ochrona przyrody należy do obowiązków powszechnych, dlatego ważną sprawą jest kształtowanie wobec przyrody właściwych postaw społecznych. Działania w zakresie ochrony przyrody powinny obejmować - realizację programu ochrony lasów, - realizację programu ochrony istniejących zbiorników wodnych, - realizację programu wykorzystania walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki. Samorząd powiatowy i samorządy gminne powinny wspierać działania zmierzające do polepszenia stanu przyrody na terenie gminy. W zakresie gospodarki leśnej, ochrony przyrody i łowiectwa (cele skorelowane): - zwiększanie stopnia lesistości poprzez zalesianie gruntów najsłabszych i odłogujących, zdegradowanych, ograniczenie rozdrobnienia istniejących lasów poprzez tzw. dolesianie i tworzenie kompleksów leśnych na obszarach wyznaczonych granicami polno-leśnymi, - dostosowywanie zalesień do określonych funkcji ochronnych, klimatotwórczych, społecznych, - wzbogacanie siedlisk naturalnych poprzez tworzenie ekosystemów leśnych o dużym stopniu różnorodności przy udziale gatunków biocenotycznych i ograniczeniu monokultur sosnowych, - propagowanie zalesień tworzonych przy udziale dotacji celowych, 91 - intensyfikacja działań w ramach nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa, szczególnie mające na celu właściwe użytkowanie lasów, odnawiania zasobów leśnych, ograniczenie zrębów dewastacyjnych, - szkolenie właścicieli lasów w zakresie ekologicznego gospodarowania zasobami leśnymi, - współpraca z Lasami Państwowymi, Polskim Związkiem Łowieckim, Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody i instytucjami pozarządowymi w zakresie ochrony przyrody (lasów, zadrzewień, cennych obiektów przyrody, zwierzyny dziko żyjącej), edukowanie społeczności w zakresie racjonalnego korzystania z zasobów przyrodniczych, kształtowanie środowiska naturalnego i jego ochrony. V. DŁUGOTERMINOWY PLAN DZIAŁAŃ NA LATA 2007-2012. 5.1. Założenia planu działań na lata 2007-2012. W roku 2011 gmina Wolanów będzie terenem z rozwiniętą infrastrukturą techniczną i społeczną. Mieszkańcy gminy będą ludźmi wykształconym i odpowiedzialnymi w działaniach. Podstawą dobrobytu będzie produkcja zdrowej żywności, której wytwarzaniu sprzyjają naturalne warunki. Gmina będzie miejscem, gdzie czymś naturalnym jest respektowanie prawa, dbałość o estetykę, o środowisko naturalne, troska o zachowanie zdrowia mieszkańców. Żyjący i przebywający tu ludzie będą mieć poczucie bezpieczeństwa osobistego. Społeczność gminy będzie zintegrowana, prężna w działaniach, współpracować będzie z lokalnymi organizacjami samorządowymi i innymi organizacjami w realizacji wspólnych celów. Znaczna część zadań, przewidzianych do realizacji w latach 2004-2006 to faza wstępna inwestycji – przygotowanie dokumentacji, niezbędnych pozwoleń oraz zabezpieczenie środków na realizację (własnych i zewnętrznych). Plan działań na lata 2007-2011 zakłada kontynuację realizacji celów strategicznych i celów operacyjnych, rozpoczętą w okresie 2004-2006. 5.2. Poprawa jakości środowiska. Czysta, ekologiczna gmina Wolanów, z wysoką produkcją rolną, perspektywą dla obecnych i przyszłych pokoleń Dla poprawy stanu środowiska na terenie gminy będą kontynuowane działania z zakresu: ochrony powietrza, ochrony wód, racjonalizacji gospodarki odpadami, zmniejszenia hałasu oraz ochrony zasobów przyrody. 92 Do priorytetowych metod realizacji polityki ekologicznej gminy zaliczono stosowanie tzw. dobrych praktyk gospodarowania i systemów zarządzania środowiskowego, które pozwalają kojarzyć efekty gospodarcze z efektami ekologicznymi, w szczególności w takich sektorach jak: - przemysł i energetyka, przez stosowanie czystszej produkcji, poprawę efektywności energetycznej oraz stosowanie alternatywnych źródeł energii, - transport, poprzez wprowadzenie ekologicznych paliw i pojazdów oraz zmiany systemowe w transporcie, - rolnictwo, poprzez stosowanie „dobrych praktyk rolniczych” oraz wprowadzenie krajowego systemu atestowania żywności, - leśnictwo, zapewniając wzrost lesistości i renaturalizację obszarów leśnych, - gospodarka komunalna, poprzez unowocześnianie systemów grzewczych, zmniejszenie strat w sieciach wodociągowych i oszczędzanie wody, ocieplanie budynków, segregację odpadów komunalnych i odzysk surowców wtórnych, wykorzystywanie ciepła odpadowego. 5.2.1. Gospodarka odpadami. Plan zadań na lata 2007-2012 przewiduje objęcie całego terenu gminy selektywną zbiórką odpadów poszerzając dotychczas stosowany system o segregacje u źródła odpadów niebezpiecznych ( opakowania po środkach ochrony roślin, akumulatory, baterie). Narzuca to specyfika produkcji rolniczej w gminie Wolanów ( duże skupisko produkcji papryki). 93 Odpady przemysłowe Na terenie gminy znajduje się kilka zakładów przemysłu spożywczego produkujących odpady stałe i ciekłe. Najważniejsze z nich: ”BIAK-MAS” – Wolanów (zakład masarski), „FIG AND” – Kolonia Wawrzyszów (zakład mleczarski), Piekarnia Agnieszka Stefańczyk – Wolanów, Piekarnia Tomasz Stefańczyk – Wolanów, - Pipe – Life – Strzałków – produkcja rur z tworzyw sztucznych, Meblowkręt – Strzałków – produkcja śrub,Prymus – Agd – Kowalanka – hurtownia art. gospodarstwa domowego, Dakmet – Wolanów – produkcja śrub, galwanizernia (oczyszczalnia ścieków), Zakład Przerobu Drewna – Wymysłów – wytwórnia parkietów i boazerii, Zakład Syntezy – Kowalanka – produkcja lakierów i rozpuszczalników, Metalwkręt – Garno – produkcja śrub, galwanizernia, Jak – Wolanów – stacja paliw, Zakład Budowy i Obsługi Stacji Paliw – Stanisław Firlej – Kowalanka, Zakład Naprawy Ciągników i Maszyn Rolniczych – Wolanów – naprawa remonty, diagnostyka, sprzedaż, Odlewnia Żeliwa – Waliny, Zakłady garbarskie: - „Filla” Wojciech Filla – garbarstwo skór Sławno (działalność zawieszona), - Robert Kwietniewski – przerób odpadu skórzanego, uszlachetnianie skór – Mniszek, - Jerzy Żuchowski – garbowanie skór bez włosa – Wolanów, - P.P.H.U. M.M. Majewscy – garbowanie skór bez włosa, odświeżanie i renowacja wyrobów futrzarskich – Wacławów, Gospodarka odpadami w tych zakładach prowadzona będzie na podstawie zatwierdzonych planów gospodarki odpadami, które zakładają rozbudowę infrastruktury zaplecza ochrony środowiska w miarę rozwoju produkcji w tych zakładach. Odpady z zakładów mięsnych przekazywane są do zakładu utylizacji posiadających stosowne decyzje przewidziane prawem, a skóry odbierane są przez zakłady garbarskie. 94 5.2.2. Ochrona wód. Działania inwestycyjne, planowane na lata 2007-2011 zakładają rozbudowę sieci wodociągowych na terenie gminy Wolanów i budowę sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy. Działania poprawiające stan wód powierzchniowych w latach 2007-2011 obejmują: - racjonalizację gospodarki wodnej na terenie gminy – budowę ujęć wody i rozbudowę sieci wodociągowych, - kontynuację budowy systemów kanalizacji sanitarnej, - budowę oczyszczalni ścieków przy szkole podstawowej w Wolanowie (dzienna zdolność oczyszczania wynosić będzie 15 – 20 m3), - budowa systemów kanalizacji zbiorczej północnych i zachodnich obszarów gminy łącznie ze wsią Wolanów. 5.2.3. Ochrona powietrza. Działania z zakresu ochrony powietrza, przewidywane na lata 2007-2012 obejmują kontynuację zadań: - termomodernizację budynków, modernizację źródeł ciepła, - budowę sieci gazociągowych, modernizację sieci elektroenergetycznych, popularyzację odnawialnych źródeł energii, - modernizację systemu komunikacyjnego gminy, - prowadzenie monitoringu zanieczyszczenia powietrza, - prowadzenie działań profilaktycznych w dziedzinie ochrony powietrza. W okresie perspektywicznym należy: - przebudować model produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy efektywności energetycznej i surowcowej, - szerzej wykorzystać odnawialne źródła energii, - zminimalizować emisję zanieczyszczeń do powietrza poprzez przez wszystkie podstawo-we rodzaje źródeł, - realizacja zobowiązań dotyczących eliminacji lub ograniczenia produkcji i użytkowania substancji i produktów , które zawierają niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza / metale 95 ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne , substancje niszczące warstwę ozonową, azbest i inne/, - udział w międzynarodowych programach badawczych skierowanych na identyfikację i ocenę zagrożeń zagrożeń tytułu zanieczyszczenia powietrza oraz doskonalenie najlepszych dostępnych technik / BAT / ograniczenia tych zanieczyszczeń. 5.2.4.Zmniejszenie hałasu. Teren gminy Wolanów jest zróżnicowany w zakresie klimatu akustycznego z uwagi na nierównomierny rozkład emisji oraz różne czynniki wpływające na rozprzestrzenienie tego zanieczyszczenia. Stan akustyczny środowiska oceniany jest na podstawie danych wynikających z mapy akustycznej danego obszaru. Dotyczy to jednak większych miast. Objęty badaniami hałas przemysłowy, drogowy (uliczny), występuje w ograniczonym zasięgu. Hałas komunikacyjny o wartościach ponadnormatywnych występuje jedynie w zasię-gu oddziaływania ważnych ciągów komunikacyjnych (dróg krajowych), których na terenie gminy jest bardzo mało. Poza terenami zurbanizowanymi przyległymi do szlaków komunikacyjnych nie notuje się problemów akustycznych. Rolniczy charakter obszaru gminy Wolanów, z niewielką funkcją uzupełniającą przemysłową, określa korzystny klimat akustyczny tego rejonu, nie zagrażający środowisku. Przy planowaniu nowych inwestycji w zakresie rozbudowy dróg oraz zakładów przemysłowych władze gminy zobligują inwestorów do przestrzegania przepisów wynikających z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska /Dz. U. Nr 62,poz.627 ze zmian./ . 5.2.5. Ochrona przyrody. Działania w zakresie ochrony przyrody będą obejmować kontynuację: - realizacji programu ochrony lasów, - realizacji programu ochrony istniejących zbiorników wodnych, - realizacji programu wykorzystania walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki, - inwestycje proekologiczne, - selektywną zbiórka odpadów, - budowę małych oczyszczalni ścieków, 96 - edukację ekologiczną mieszkańców i estetyzację wsi, - opracowanie oferty i prowadzenie programów edukacji ekologicznej, - dbałość o estetykę wsi. Samorząd gminny powinien wspierać działania zmierzające do polepszenia stanu przyrody na terenie gminy. VI. Zarządzanie ochroną środowiska. 6.1. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska. Ochrona środowiska stanowi specyficzną część działalności samorządów w realizowaniu celów polityki ekologicznej państwa. Z jednej strony odpady mogą być źródłem zanieczyszczenia środowiska, a z drugiej strony - cennym źródłem surowców wtórnych i energii. Samorządy mają do spełnienia wielką rolę w zakresie kreowania właściwej gospodarki odpadami na własnym terenie - m.in. poprzez przygotowanie i realizowanie planów gospodarki odpadami. Jednocześnie gospodarka odpadami jest obszarem, gdzie szczególnie zalecana jest współpraca pomiędzy poszczególnymi szczeblami samorządu, jak również pomiędzy sąsiadującymi gminami, powiatami i województwami, aby tworzony system był zarówno przyjazny środowisku, jak i ekonomicznie opłacalny. Nowe prawodawstwo w zakresie gospodarki odpadami W ostatnim okresie ukończono w Parlamencie RP prace nad następującymi ustawami ekologicznymi, które zostały już podpisane przez Prezydenta RP, tj.: Ustawy: a) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627 i Nr 115, poz. 1229, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz.1271 i Nr 233, poz. 1957 oraz z 2003 r. Nr 46, poz. 392, Nr 80, poz. 717 i 721, Nr162, poz. 1568, Nr 175, poz. 1693, Nr 190, poz. 1865 i Nr 217, poz. 2124); wejście w życie z dniem 1 października 2001 r., b)ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z 2002 r. Nr 41, poz. 365, Nr 113, poz. 984 i Nr 199, poz. 1671 oraz z 2003 r. Nr 7, poz.78); wejście w życie z dniem 1 października 2001 r., 97 c)ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z 2002 r. Nr 143, poz. 1196 oraz z 2003 r. Nr 7, poz. 78 i Nr 190, poz. 1865) – tzw. ustawa wprowadzająca; wejście w życie z dniem 1 października 2001r., d)ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 oraz z 2003 r. Nr 7, poz. 78); wejście w życie z dniem 1stycznia 2002 r., e)ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639, z 2002 r. Nr 113, poz. 984 oraz z 2003 r. Nr 7, poz. 78) - tzw. ustawa o opłacie produktowej; wejście w życie z dniem 1 stycznia 2002 r., f)ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz. U. z 2001 r. Nr 3, poz. 18, Nr 100, poz. 1085 i Nr 154, poz. 1800, z 2002 r. Nr 74, poz. 676 i Nr 135, poz. 1145 oraz z 2003 r. Nr 80, poz. 717); wejście w życie z dniem 1 stycznia 2002 r., g)ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 i Nr 154, poz. 1803, z 2002 r. Nr 113, poz. 984, Nr 130, poz. 1112, Nr 233, poz. 1957 i Nr 238, poz. 2022 oraz z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 165. poz. 1592, Nr 190, poz.1865 i Nr 228, poz. 2259); wejście w życie z dniem 1 stycznia 2002 r., h) ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, Nr 100, poz. 1085, Nr 123, poz. 1350 i Nr 125, poz. 1367, z 2002 r. Nr 135, poz. 1145 i Nr 142, poz. 1187 oraz z 2003 r. Nr 189, poz. 1852); wejście w życie z dniem 15 lutego 2002 r., i)ustawa z dnia 2 marca 2001 r. o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową (Dz. U. Nr 52, poz. 537 i Nr 100, poz. 1085 oraz z 2003 r. Nr 56, poz. 497); wejście w życie z dniem 1 lipca 2002 r., 98 j)ustawa z dnia 10 maja 2002 r. o ratyfikacji Porozumienia między Wspólnotą Europejską a Rzecząpospolitą Polską w sprawie uczestnictwa Polski w Europejskiej Agencji Środowiska oraz Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji (Dz. U. Nr 115, poz. 994); wejście w życie z dniem 8 sierpnia 2002r., k)ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o ratyfikacji Poprawki do Konwencji Bazylejskiej o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 135, poz. 1142); wejście w życie z dniem 12 września 2002 r., l)ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 166, poz. 1360 oraz z 2003 r. Nr 170, poz. 1652); wejście w życie z dniem 1stycznia 2003 r., m) ustawa z dnia 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków (Dz. U. Nr 166, poz. 1361); wejście w życie z dniem 1 stycznia 2003 r., n) ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386); wejście w życie z dniem 12 września 2002 r., o)ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671); wejście w życie z dniem 1 stycznia 2003 r., p)ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717); wejście w życie z dniem 11 lipca 2003 r. Ustawa - Prawo ochrony środowiska wprowadza nowe regulacje w zakresie środków finansowo-prawnych, w tym - opłat za korzystanie ze środowiska (art. 272 - 321), które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2002 r. Dotychczasowe opłaty za składowanie odpadów zostały ograniczone do opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku. Jednocześnie zostały wprowadzone opłaty za składowanie odpadów komunalnych. Ma to stanowić zachętę do 99 stosowania innych metod odzysku (wykorzystania) i unieszkodliwiania odpadów, gdyż składowiska odpadów, mimo najlepszych uszczelnień i zabezpieczeń (należy przy tym pamiętać, że nawet najlepsze uszczelnienia nie są najlepsze), stanowią balast pozostawiony następnym pokoleniom oraz potencjalne źródło zanieczyszczeń dla środowiska. Docelową jest zatem sytuacja, w której będą składowane tylko odpady obojętne, niereaktywne - po przekształceniu metodami fizyko-chemicznymi, biologicznymi lub termicznymi, tj. takie, które w swej naturze podobne są do ziemi, do której powracają. Ustawa nakłada również na poszczególne szczeble administracji samorządowej obowiązek przygotowania i uchwalenia programów ochrony środowiska, których częścią składową są plany gospodarki odpadami (art. 17 i 18). W rozdziale 1 ustawy - Prawo ochrony środowiska organy administracji publicznej, w tym samorządowej zostały zobowiązane do udostępnianiu informacji o środowisku, a więc również na temat gospodarki odpadami. Organy administracji publicznej są również zobowiązane umożliwić udział społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest wydanie pozwolenia lub zezwolenia, w tym na gospodarkę odpadami (m.in. art. 32 i 218 ustawy - Prawo ochrony środowiska). Ponadto zgodnie z art. 379 ust. 1 ustawy - Prawo ochrony środowiska marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów. Art. 379-380 określają sposoby i środki prowadzenia kontroli. Nowa ustawa o odpadach, będąca podstawowym aktem prawnym w zakresie gospodarki odpadami, wprowadza wiele nowych elementów, m.in.: nowe definicje obecnie stosowanych pojęć (np. odpadów, odpadów niebezpiecznych), jak również nowe pojęcia (np. posiadacz odpadów, którym jest także osoba fizyczna), zasadę "rozszerzonej odpowiedzialności producenta" (tzn. producent wyrobów jest odpowiedzialny nie tylko za odpady powstające w procesie produkcyjnym, ale również za odpady powstające z wytworzonych przez niego produktów - wprowadzenie obowiązku projektowania produktów z uwzględnieniem sposobów postępowania z powstającymi z nich odpadów), objęcie przepisami ustawy również osób fizycznych, obligatoryjne zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami obejmujące wszystkie rodzaje odpadów, a nie tylko odpady niebezpieczne - jak było dotychczas (ustawa jednak wprowadza możliwość jedynie rejestracji w miejsce wydawania zezwolenia, jeśli w 100 rozporządzeniu Ministra Gospodarki zostaną określone wymagania odnośnie zbierania, transportu, procesów odzysku lub unieszkodliwiania), zasadę wydawania jednego zezwolenia w przypadku, gdy posiadacz odpadów prowadzi różne rodzaje działalności związanej z gospodarką odpadami, obowiązek przekazywania przez przedsiębiorców danych odnośnie posiadanych instalacji do przetwarzania odpadów oraz danych zgromadzonych w ewidencji odpadów - marszałkom województw, obowiązek prowadzenia baz danych o odpadach na szczeblu krajowym i wojewódzkim (przez Ministra Środowiska i marszałków województw) oraz udostępnienia danych innych organom administracji publicznej, obowiązek opracowywania planów gospodarki odpadami na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym (przez organy administracji publicznej, tj. Ministra Środowiska, zarządy województw, powiatów i gmin), szczegółowe zasady postępowania z niektórymi rodzajami odpadów, szczegółowe wymagania odnośnie instalacji do termicznego przekształcania odpadów, rozszerzone wymagania odnośnie składowisk odpadów, odstąpienie od bezwzględnego zakazu importu odpadów niebezpiecznych z zagranicy (dopuszczenie do importu odpadów niebezpiecznych - za zezwoleniem GIOŚ umieszczonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska). Przepisy przejściowe dotyczące obu w/w ustaw zawarte są ustawie o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Określone zostały w niej m.in. terminy przyjęcia nowych programów ochrony środowiska. Istotne uzupełnienie powyższych ustaw stanowią ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, które wprowadzają zasady postępowania z odpadami opakowaniowymi oraz tzw. poziomy odzysku i recyklingu, jak również nowe mechanizmy ekonomiczne, jak opłaty produktowe i opłaty depozytowe. 101 Obowiązki poszczególnych szczebli administracji samorządowych Oto zestawienie obowiązków poszczególnych organów administracji samorządowej dotyczących gospodarki odpadami wynikające z następujących ustaw: W przypadku ustawy o odpadach zastosowano konwencję podawania odpowiedniego nr artykułu i ustępu na początku punktu - bez podawania nazwy ustawy, w pozostałych przypadkach podawano te dane na końcu punktu, łącznie ze wskazaniem nazwy ustawy. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw wprowadziła istotną nowelizację ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zmiany dotyczą zwiększonych zadań gminy w zakresie tworzenia warunków do właściwej gospodarki odpadami komunalnymi, uprawnień rady gminy do określania zasad utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, jak również obowiązków właścicieli nieruchomości w tym względzie. Rada gminy uchwalanie gminnego programu ochrony środowiska, którego częścią jest gminny plan gospodarki odpadami (art. 18 ust. 2 ustawy - Prawo ochrony środowiska). Organ wykonawczy gminy art. 14 ust. 5 - opracowanie gminnego planu gospodarki odpadami, art. 14 ust. 13 - przygotowywanie co 2 lata sprawozdania z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami i przedkładanie go radzie gminy, art. 14 ust. 14 - aktualizacja gminnego planu gospodarki odpadami, nie rzadziej niż co 4 lata, art. 14 ust. 7 pkt 2 i 3 - opiniowanie wojewódzkiego i powiatowego planu gospodarki odpadami, przygotowanie sprawozdania dotyczącego ilości zebranych odpadów opakowaniowych oraz przekazania go marszałkowi województwa oraz wojewódzkiemu funduszowi ochrony środowiska (art. 35 ustawy o obowiązkach). 102 Wójt, burmistrz lub prezydent miasta Wydawanie decyzji: - art. 34 ust. 1 i 2 - decyzja nakazująca posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nie przeznaczonych do składowania lub magazynowania ze wskazaniem sposobu wykonania tej decyzji; decyzja wydawana jest z urzędu, Wydawanie opinii: - art. 19 ust. 4 i 5 - decyzje zatwierdzające programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi wydawane przez wojewodę lub starostę, - art. 26 ust. 5 i 6 - zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wydawane przez wojewodę lub starostę, - art. 28 ust. 2 - zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów wydawane przez starostę, Uzgodnienia: - art. 57 ust. 3 - zezwolenie na składowanie odpadów niebezpiecznych na wydzielonych częściach innych składowisk, wydawane przez starostę., Inne zadania: - art. 24 ust. 2 pkt 2 - przyjmowanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami - gdy rada gminy podejmie uchwałę o takim obowiązku dla wytwórców odpadów, wytwarzających odpady inne niż niebezpieczne w ilości do 5 ton rocznie, - art. 24 ust. 9 - przekazanie kopii otrzymanych informacji marszałkowi województwa, - kontrola przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością organu (art. 379 ust. 1 ustawy - Prawo ochrony środowiska). Podsumowanie Nowe ustawodawstwo w zakresie gospodarki odpadami wprowadza wiele nowych regulacji, powodujących zmiany w podziale dotychczasowych zadań pomiędzy poszczególnymi organami administracji samorządowej, jak również zupełnie nowe zadania. Jednym z celów zmian jest wprowadzenie skuteczniejszych mechanizmów kreatywnego wpływu administracji samorządowej, jako gospodarza terenu, na prowadzenie właściwej gospodarki odpadami, tzn. zgodnej z hierarchią postępowania z odpadami, zasadami: bliskości, samowystarczalności, "zanieczyszczający płaci", itd. 103 6.2. Instrumenty zarządzania środowiskiem. Nowy system prawa ochrony środowiska, gruntownie przebudowany w stosunku do poprzedniego, powinien pozwalać, w miarę możliwości, na elastyczne wybieranie instrumentów dla realizacji określonych celów, stosując przy tym konstytucyjną zasadę pomocniczości. Cele te powinny być przy tym realizowane na najbardziej odpowiednim szczeblu - pewne cele najlepiej na centralnym, ale większość na wojewódzkim i lokalnym. Zarządzenie środowiskiem opiera się na wykorzystaniu: - instrumentów prawnych – ustaw i rozporządzeń, dających odpowiednie kompetencje organom administracji rządowej i samorządowej oraz organom administracji specjalnej, - instrumentów finansowych – opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pieniężnych, funduszy celowych, - instrumentów społecznych – współdziałania i partnerstwa, edukacji ekologicznej, komunikacji społecznej, - instrumentów strukturalnych – strategii i programów wdrożeniowych. Korzyści z wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego - redukcja kosztów: energii, surowców i kosztów ponoszonych za zaistniałe sytuacje awaryjne, - szybsze wykrywanie i usuwanie nieprawidłowości, - polepszenie stosunków z władzami i grupami zainteresowanymi, - racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń, - motywowanie pracowników, - oszczędność czasu i ludzkiego wysiłku, - ułatwienia w otrzymywaniu odpowiednich zezwoleń i uprawnień, - możliwość wprowadzenia działań zapobiegawczych, zanim wystąpią szkodliwe efekty środowiskowe itd. 104 VII. Wdrażanie programu. 7.1. Środki finansowe na realizację programu. 1. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Fundusze ekologiczne są najbardziej znanym i wykorzystywanym źródłem dotacji preferencyjnych kredytów dla podmiotów podejmujących inwestycje ekologiczne. Wpływa to na: ilość środków finansowych jaką dysponują fundusze, warunki udostępniania środków finansowych pożyczkobiorcą oraz procedury dochodzenia do uzyskania finansowego wsparcia funduszu. - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) jest największą w Polsce instytucją finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Do roku 1993 wojewódzkie fundusze, nie posiadając osobowości prawnej, udzielały wyłącznie dotacji na dofinansowanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska na obszarze własnych województw. W 1993 r. fundusze te otrzymały osobowość prawną, co umożliwiło im udzielenie, obok dotacji, także pożyczek preferencyjnych. - Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Narzędziem ekonomicznym gospodarowania odpadami w gminie są gminne oraz powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGA i PFOŚiGW). Służą one do finansowania przedsięwzięć z zakresu szeroko rozumianej ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w tym także nowoczesnemu gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Na dochód GFOŚiGW składa się: - całość wpływów z opłat za usuwanie drzew i krzewów, - 50 % wpływów z opłat za składowanie odpadów na terenie gminy, - 10 % wpływów z opłat i kar z terenu gminy za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, - 60 % wysokości opłaty eksploatacyjnej z tytułu wydobywania kopaliny ze złoża. 105 Dochody te mogą być wykorzystane m.in. na: - dotowanie i kredytowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych służących ochronie środowiska, - realizację przedsięwzięć związanych z gospodarczym wykorzystaniem odpadów, - wspieranie działań zapobiegających powstawaniu odpadów. Gminne fundusze nie są prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy. Celem działania GFOŚiGW jest dofinansowanie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w gminach. 2. Banki Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony środowiska. Rozszerzają one swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych. Ważne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują także międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. 3. Fundusze inwestycyjne Fundusze inwestycyjne stanowią nowy i potencjalnie ważny segment rynku finansowego ochrony środowiska. Są one w stanie wnieść wiedzę menadżerską, doświadczenie i kontakty do wspieranej finansowo spółki. Szerokie wejście ekologicznych funduszy inwestycyjnych na rynek finansowy ochrony środowiska, może okazać się przełomowe dla usprawnienia podejmowania decyzji inwestycyjnych. Doświadczenie z łączeniem wymagań ochrony środowiska i rozwoju produkcji może być przydatne do niedopuszczenia do zwiększenia obciążeń środowiska w warunkach wzrostu gospodarczego. Fundusze inwestycyjne są nastawione na wykorzystywania możliwości jakie dają współczesne procesy technologiczne i wiedza menadżerska. 106 4. Programy pomocowe Unii Europejskiej Podstawowymi celami wszystkich programów pomocowych są: - ogólna poprawa stanu środowiska naturalnego, - dostosowanie polskiego ustawodawstwa oraz standardów ekologicznych do wymagań unijnych, - wprowadzenie nowoczesnych technologii ekologicznych oraz schematów organizacyjnych stosownie do standardów europejskich. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w rozwoju przedsiębiorczości na wsi spełnia rolę znaczącą., bierze udział we wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej poprzez: - dopłaty do oprocentowania kredytu w ramach linii na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa, - realizację przedsięwzięć objętych branżowym programem restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa, - realizację przedsięwzięć objętych branżowym programem restrukturyzacji i modernizacji produkcji mięsa, - wspieranie realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych tworzących nowe, stałe miejsca pracy w działalnościach pozarolniczych gwarantujących zatrudnienie ludności wiejskiej, - udzielanie rolnikom zainteresowanym prowadzeniem działalności agroturystycznej w gospodarstwie rolnym pomocy finansowej w formie dopłat do oprocentowania kredytu, - dofinansowanie działalności związanej z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych. Program Ramowy Unii Europejskiej w zakresie Rozwoju Technologicznego Głównym celem tego programu jest wspieranie rozwoju innowacyjnych technologii, m.in. w gospodarce odpadami. W programie tym może wziąć udział każda osoba prawna, przedsiębiorstwa, związki firm z danej branży itp. Aby uzyskać grant w ramach tego programu należy przede wszystkim mieć ideę innowacyjnego rozwiązania, następnie złożyć konsorcjum międzynarodowe i złożyć wniosek według wymogów Komisji Europejskiej. 107 Programy bilateralne Do niedawna jeszcze istniało szereg programów dwustronnych, w ramach których możliwe było uzyskanie wsparcia na projekty inwestycyjne oraz doradcze. Założeniem wszystkich tych programów była pomoc w rozwiązywaniu problemów w związku z akcesją do Unii Europejskiej. Krajami udzielającymi tej pomocy były m.in. Niemcy, Szwecja, Szwajcaria, Francja i inne. Po wygaśnięciu strategii pomocy większość tych krajów podjęła decyzję o całkowitym zaniechaniu lub zmniejszeniu rozmiaru i zakresu tego rodzaju współpracy z Polską. Na zasadzie indywidualnych porozumień między Landami i województwami polskimi działa współpraca niemiecko-polska. Współpraca ta najczęściej przyjmuje formę tworzenia spółek Joint-Venture do wspólnego realizowania określonych przedsięwzięć. W dalszym ciągu można ubiegać się o wsparcie ze strony Duńskiej Agencji Ochrony Środowiska, wspierającej gminy polskie. Fundusze strukturalne i Fundusz spójności W momencie przystąpienia do UE Polska straci możliwość korzystania z funduszy przedakcesyjnych, lecz zyska dostęp do znacznie większych funduszy strukturalnych Unii i Funduszu Spójności, przeznaczonego na wsparcie rozwoju transportu i ochrony środowiska. Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce pomocy na rozwój systemów infrastruktury ochrony środowiska poprzez instrumenty takie jak fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Jednym z kryteriów uzyskania środków finansowych z Funduszu Spójności jest wielkość projektu. Leasing Wartą zainteresowania formą wspomagania inwestycji proekologicznych jest leasing. Polega on na oddaniu na określony czas przedmiotu w posiadanie użytkownikowi, który za opłatą korzysta z niego, z możliwością docelowego nabycia praw własności. Zwykle z leasingu korzysta podmiot, który nie posiada wystarczających środków na zakup potrzebnego sprzętu, lub który nie posiada wystarczającego zabezpieczenia potrzebnego do wzięcia kredytu bankowego. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego największymi zaletami leasingu są możliwości łatwego dostępu do najnowszej techniki bez angażowania własnych środków finansowych oraz rozłożenie finansowania przedsięwzięć w długim okresie czasu. Korzystanie z większości zewnętrznych źródeł finansowania wymaga udziału własnego od 25 – 50% kosztów inwestycji. 108 7.2. Koszty realizacji przedsięwzięć. Kalkulacja szacunkowych kosztów realizacji programów została przeprowadzona w oparciu o plany inwestycyjne samorządu gminny oraz koszty porównywalnych inwestycji. Cele operacyjne Programy Szacunkowe Szacunkowe Potencjalne źródła koszty realizacji koszty środków 2004-2007 realizacji 2007-2012 Budowa systemów infrastruktury technicznej Program wodociągowania 6.000.000 Środki własne - Środki mieszkańców FOŚiGW Środki pomocowe Program kanalizacji W ramach ochrony 15 mln Środki własne 14,3 km zalewu Domaniów Środki mieszkańców w skład którego FOŚiGW wchodzą Środki pomocowe następujące Inwestycja w części sołectwa: pokrywana Mniszek, Rogowa, Marszałka Wymysłów, województwa Wawrzyszów, Mazowieckiego przez Kolonia Wawrzyszów, część Strzałkowa 4 mln Program gazyfikacji - - Środki własne Środki mieszkańców Zakład Gazowniczy Środki pomocowe 109 Poprawa funkcjonowania systemów komunikacyjnych Program budowy i 13.000.000 15.000.000 Środki własne Budżet państwa modernizacji dróg gminnych Środki pomocowe Program rozwoju 4,2 mln 7,2 mln Środki własne infrastruktury Budżet państwa komunikacyjnej, Środki pomocowe Wprowadzenie systemu zbiórki i utylizacji odpadów Program selektywnej zbiórki 580 tyś. 1,400 tyś Środki własne Budżet państwa odpadów FOŚiGW Środki pomocowe Program utylizacji odpadów 500 tyś Współpraca z Środki własne zakładem Budżet państwa utylizacji FOŚiGW odpadów w Środki pomocowe Radomiu Zwiększenie lesistości Program ochrony lasów 200.000 250.000 Środki własne Budżet państwa FOŚiGW Środki pomocowe Program zalesień 5,6 mln 5,7 mln Środki własne Budżet państwa FOŚiGW Środki pomocowe Rozwój małej retencji Program ochrony istniejących zbiorników wodnych 1,5 mln 6 mln Środki własne Budżet państwa FOŚiGW Środki pomocowe 110 Program budowy zbiorników 500.000 2 mln Środki własne Budżet państwa retencyjnych FOŚiGW Środki pomocowe Program modernizacji 2 mln 5 mln Środki własne Budżet państwa systemów melioracyjnych FOŚiGW Środki pomocowe Zmniejszenie zagrożenia powodziowego Program budowy systemów 600 tyś. zł 800 tyś. zł Środki własne Budżet państwa przeciwpowodziowych FOŚiGW Środki pomocowe Program zagospodarowania 200 tyś. zł 500 tyś. zł Środki własne Budżet państwa Radomki FOŚiGW Środki pomocowe Zmniejszenie zagrożenia pożarowego Program poprawy bazy i 2 mln 4 mln Środki własne wyposażenia jednostek straży Budżet państwa pożarnych oraz monitoringu Środki pomocowe zagrożeń pożarowych Sprawny system reagowania kryzysowego Program monitoringu 200 tyś. zł 400 tyś. zł Środki własne zagrożeń i współpracy Budżet państwa międzygminnej Środki pomocowe Edukacja proekologiczna Program edukacyjny dla 3 mln 5 mln dzieci i młodzieży Środki własne Budżet państwa FOŚiGW Środki pomocowe Program wspierania lokalnych inicjatyw 300 tyś. zł 500 tyś. zł Środki własne Budżet państwa 111 FOŚiGW proekologicznych Środki pomocowe Popularyzacja ekologicznej energii Program popularyzacji 1 mln 2,5 mln alternatywnych źródeł energii Środki własne Budżet państwa FOŚiGW Środki pomocowe Rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa Program rozwoju 1 mln 2 mln Środki własne ekologicznego rolnictwa i Budżet państwa przetwórstwa FOŚiGW Środki pomocowe Wspieranie ekologicznych technologii Program popularyzacji 500 tyś. zł 800 tyś. zł Środki własne wiedzy o nowych Budżet państwa technologiach FOŚiGW Środki pomocowe Program wspierania 500 tyś. zł 800 tyś. zł Środki własne technologii przyjaznych Budżet państwa środowisku FOŚiGW Środki pomocowe Współpraca samorządów lokalnych i organizacji społecznych Program wykorzystania 700 tyś 1,5 mln Środki własne walorów przyrodniczych dla Budżet państwa rozwoju turystyki FOŚiGW Środki pomocowe Dane źródłowe: UG Wolanów 112 VIII. Monitoring. Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Planu jest dobrze zorganizowany system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, a także na wskaźnikach świadomości społecznej. Osiągnięcie celów, wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska wymaga prowadzenia bieżącego monitoringu przebiegu realizacji programu. Stały monitoring umożliwia ocenę skuteczności podejmowanych działań oraz wprowadzanie – w razie wystąpienia takiej konieczności – odpowiednich korekt. Harmonogram działań monitorujących program przedstawia schemat: Działanie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bieżący monitoring x x x x x x X x x funkcjonowania systemu Raporty z realizacji x x X x programu Aktualizacja x x programu Dla oceny realizacji programu konieczne jest ustalenie systemu wskaźników, określających skuteczność poszczególnych działań. Wskaźniki te można podzielić na grupy: - wskaźniki ekologiczne – pozwolą określić efekt ekologiczny podejmowanych działań (jakość wód powierzchniowych i podziemnych, wskaźniki zanieczyszczenia powietrza, długość sieci infrastruktury, wskaźniki lesistości, ilość odpadów wytwarzanych przez 1 mieszkańca, stopień odzysku surowców wtórnych itp.), - wskaźniki ekonomiczne – koszt jednostkowy osiągnięcia określonego efektu ekolo-gicznego, - wskaźniki społeczne – zaangażowanie mieszkańców w działania związane z ochroną środowiska, udział w realizacji sieci infrastruktury technicznej, skuteczność selektywnej zbiórki odpadów itp. 113 Ocena skuteczności wdrażania programu będzie prowadzona m.in. przez porównanie wskaźników charakteryzujących stan środowiska oraz stan infrastruktury technicznej, wpływającej na stan środowiska: - jakość wód powierzchniowych (klasy czystości), - jakość wód podziemnych, - stężenie zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, - zawartość metali ciężkich w glebach, - wskaźnik lesistości, - powierzchnia terenów objętych ochrona prawną, - udział komunalnych ścieków nieoczyszczonych, - długość sieci kanalizacyjnej, - stosunek długości sieci wodociągowej do sieci kanalizacyjnej, - ilość odpadów komunalnych wytworzonych przez 1 mieszkańca, - udział odpadów posegregowanych w ogólnej ilości odpadów, - nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska, oraz wskaźniki społeczne: - udział społeczeństwa w realizacji działań z zakresu ochrony środowiska, - uspołecznienie procesów decyzyjnych - lokalne inicjatywy proekologiczne, - ilość działań prawnych związanych z zanieczyszczeniem środowiska. Odniesieniem dla oceny powyższych wskaźników będą dane przedstawione w rozdziale II (Diagnoza aktualnego stanu środowiska) niniejszego opracowania. Dane do określenia efektywności programu będą pochodziły z monitoringu środowiska oraz ankietyzacji właściwych podmiotów. W oparciu o ocenę efektywności programu odbywać się będzie jego aktualizacja. Ustawa wymaga, aby programy były aktualizowane nie rzadziej niż raz na cztery lata. Zarząd gminy przygotowuje natomiast co dwa lata sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Środowiska. Sprawozdania te są przyjmowane przez radę gminy. Informacje niezbędne do analizy stanu środowiska i monitoringu realizacji programu powinny być na bieżąco gromadzone i przetwarzane przez Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska 114 IX . Streszczenie. Opracowanie gminnego programu ochrony środowiska zostało poprzedzone analizą aktualnego stanu środowiska w gminie. Podobnie jak inne dokumenty programowe (polityka ekologiczna państwa, wojewódzki i powiatowy program ochrony środowiska), gminny program ochrony środowiska określa: cele polityki ekologicznej na terenie gminy, wybrane priorytety ekologiczne wraz z uzasadnieniem ich wyboru, rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się dana gmina, środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe. Określone cele strategiczne, cele operacyjne i programy powinny dotyczyć następujących obszarów: gospodarowania odpadami, stosunków wodnych i jakości wód, jakości powietrza, ochrony gleb, ochrony przyrody Integralną częścią gminnego programu ochrony środowiska powinien być gminny plan gospodarki odpadami, który powinien określać: aktualny stan gospodarki odpadami w gminie, prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami, instrumenty finansowe służące realizacji zamierzonych celów, system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. Gminne Programy Ochrony Środowiska powinny ponadto zawierać odniesienia do celów strategicznych, zdefiniowanych w Powiatowym Programie Ochrony Środowiska: Poprawa stanu środowiska Podniesienie walorów przyrodniczych gminy Minimalizacja zagrożeń dla środowiska Wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców Rozwój gospodarczy przyjazny dla środowiska Ochrona obszarów o znaczących walorach przyrodniczych 115 Odniesieniem dla oceny powyższych wskaźników będą dane przedstawione w rozdziale II (Diagnoza aktualnego stanu środowiska) niniejszego opracowania. Dane do określenie efektywności programu będą pochodziły z monitoringu środowiska oraz ankietyzacji właściwych podmiotów. W oparciu o ocenę efektywności programu odbywać się będzie jego aktualizacja. Ustawa wymaga, aby programy były aktualizowane nie rzadziej niż raz na cztery lata. Wójt gminy przygotowuje natomiast co dwa lata sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Środowiska. Sprawozdania te są przyjmowane przez radę gminy. Informacje niezbędne do analizy stanu środowiska i monitoringu realizacji programu powinny być na bieżąco gromadzone i przetwarzane przez Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska. Podstawowym celem systemu ochrony środowiska w Gminie Wolanów jest osiągnięcie odpowiednich standardów, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Czysta i ekologiczna gmina Wolanów, z wysoką produkcją rolną, jest perspektywą dla obecnych i przyszłych pokoleń. X. Wykaz materiałów źródłowych. 1. Powiatowy Program Gospodarki Odpadami dla Powiatu Radomskiego. 2. Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Radomskiego. 3. Strategia rozwoju Gminy Wolanów. 4. Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000 – 2006. 5. Polska 2025 – Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju. 6. II Polityka ekologiczna państwa, grudzień 2000 r. 7. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, Rada Ministrów, Warszawa grudzień 2002 r. 8. Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 – 2010, Rada Ministrów, Warszawa listopad 2002 r. 9. Plan rozwoju obszarów wiejskich dla Polski na lata 2004 – 2006 (drugi projekt), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, marzec 2003 r. 116 10. Podstawowe problemy środowiska w Polsce, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa listopad 2000 r. 11. Polityka leśna państwa – dokument przyjęty przez Radę Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (1997) – dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 22.04.1997 r. 12. Krajowy plan gospodarki odpadami – Ministerstwo Środowiska, październik 2002 r. 13. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, Rada Ministrów, Warszawa maj 2002 r. 14. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego – Sejmik Województwa Mazowieckiego – Warszawa 2001 r. 15. Rocznik statystyczny województwa mazowieckiego, Urząd Statystyczny w Warszawie 2002 r. 16. Wojewódzki program operacyjny rozwoju regionalnego Mazowsza na lata 2001 – 2002, Zarząd Województwa Mazowieckiego, styczeń 2001 r. 17. Wojewódzki Program Rozwoju Regionalnego Mazowsza na lata 2001 – 2006, Sejmik Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2001 r. 18. Projekt Programu ochrony środowiska województwa mazowieckiego przyjęty przez Zarząd Województwa Mazowieckiego w lipcu 2003 r. 19. Projekt planu gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego, opracowany przez Państwowy Instytut Geologiczny, wrzesień 2003 r 20. Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla województwa mazowieckiego, PROEKO Sp. z o. o., Warszawa 2003 r. 21. Natura 2000 – Europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002 r. 22. Stan środowiska w województwie mazowieckim – WIOŚ, Warszawa 2001 r. 23. Stan środowiska w województwie mazowieckim – Raport WIOŚ, Warszawa 1999 r. 24. Gospodarka odpadami pochodzenia przemysłowego w województwie mazowieckim – WIOŚ, Warszawa 2001 r 25. Jakość i zagrożenia wód powierzchniowych w województwie mazowieckim – WIOŚ, Warszawa 2002 r. 26. Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2001 r. na podstawie badań monitoringowych, IOŚ, Warszawa 2002 r. 117 27. Poradnik – powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami, Warszawa 2002 r. 28. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa lipiec 2002r. 29. „Wybrane zadania samorządów terytorialnych w ochronie środowiska w związku z przystąpieniem Polski do UE”, Ministerstwo Środowiska. 30. Wybrane zadania przedsiębiorców w ochronie środowiska w związku z przystąpieniem Polski do UE”, Ministerstwo Środowiska. 31. Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000 – 2006. 118
