wyznaczony przez ruch ładunków dodatnich

advertisement
Prąd elektryczny
Wszystkie atomy i cząsteczki w naszym otoczeniu są w nieustannym
ruchu. Ten ruch, bez względu na to, czy atomy są naładowane czy nie
jeszcze nie tworzy prądu elektrycznego.

E
+
-
Prąd pojawia się dopiero wtedy,
gdy w tym ruchu chaotycznym
zostanie wyróżniony jakiś
kierunek, preferujący
poruszanie się w jakąś stronę.
Najczęściej wyróżnienie
kierunku w ruchu ładunków
odbywa się poprzez przyłożenie
pola elektrycznego.
Umownym kierunkiem prądu jest kierunek wyznaczony przez ruch
ładunków dodatnich (czyli kierunek zgodny z kierunkiem pola
elektrycznego).
Rzeczywisty ruch ładunków elektrycznych:
metale - nośnikami prądu są elektrony - kierunek ich ruchu jest
dokładnie przeciwny do umownego kierunku prądu
elektrolity - nośnikami prądu mogą być jony (+ lub -). Jony te
poruszają się przeciwne strony, jednak prądy jakie są z nimi
związane dodają się, bo prąd jonów ujemnych jest traktowany jako
przeciwny do ich ruchu;
półprzewodniki - nośnikami mogą być zarówno ujemne elektrony, jak i
dodatnie dziury – dziury tworzą prąd zgodny z ich kierunkiem ruchu,
prąd elektronowy jest przeciwny do ruchu ładunków go tworzących;
Pole magnetyczne prądu stałego
Magnes trwały – ma dwa bieguny - biegun północny N i biegun
południowy S.
Podział magnesu nie prowadzi do rozdzielenia biegunów.
Przestrzeń, w której działają siły magnetyczne nazywamy polem
magnetycznym. Przyjmuje się, że zwrot linii pola magnetycznego jest
ustawiony od bieguna północnego N do bieguna południowego S.
doświadczenie Oersteda - opiłki żelazne wokół przewodnika z
prądem - linie sił pola magnetycznego
Pole magnetyczne
pętli
przewodnika
prostoliniowego
solenoidu
Właściwość przestrzeni wokół przewodnika, w którym płynie prąd
elektryczny, w której na inne przewodniki lub swobodnie poruszające
się ładunki elektryczne działają siły magnetyczne, nazywamy polem
magnetycznym.
Na ładunek próbny poruszający się w polu elektromagnetycznym
działa siła Lorentza


 
F  qE  qv  B
definiuje pole
elektryczne
definiuje pole
magnetyczne –
wektor indukcji pola
magnetycznego
Jeżeli ładunek porusza się w polu magnetycznym, to wartość
maksymalnej siła działającej na niego
F  qvB
Ze związku
gdy
 
vB
F
B
qv
możemy określić wartość wektora indukcji w danym punkcie pola.
Kierunek i zwrot wektora indukcji są określone przez iloczyn wektorowy

 
F  qv  B
Makroskopowym przejawem siły
Lorentza jest siła
elektrodynamiczna – siła działająca
na przewodnik, w którym płynie
prąd, umieszczony w polu
magnetycznym.
Siła elektrodynamiczna
 

dF  Idl  B
Zwrot określa reguła lewej dłoni (reguła
Fleminga)
Własności magnetyczne materii
Skąd się bierze naturalny magnetyzm?
Pole magnetyczne towarzyszy przepływowi prądu. Atomy tworzące
materię zawierają krążące po orbitach zamkniętych elektrony –
mikroskopijne pętle z prądem – prądy molekularne. Moment
magnetyczny takiej pętli
pm  IS
W przypadku wielu materiałów te mikropętle są przypadkowo
rozłożone w przestrzeni, tak że ich wypadkowy moment magnetyczny
= 0. Przyłożone zewnętrzne pole magnetyczne może tak zorientować
mikropętle, że momenty magnetyczne dodadzą się – następuje
namagnesowanie substancji.
W niektórych materiałach mikropętle są zorientowane, tak że
moment magnetyczny jest różny od zera – magnesy.
Moment magnetyczny atomu

mv

L

r
I
Moment pędu elektronu w atomie wodoru
  
Lrp
L  mrv
Natężenie prądu
e
I
T
Okres obiegu elektronu po orbicie kołowej
ev
I
2r
T
ev
evr
2
pm  IS 
 r 
2r
2
evrm
e
pm 

L
2m
2m
2r
v
Moment pędu ma przeciwny znak do momentu magnetycznego

e 
pm  
L
2m
moment magnetyczny elektronu jest proporcjonalny do jego
momentu pędu.
Zgodnie z teorią Bohra moment pędu jest skwantowany:
L  n, n 1,2,
Moment magnetyczny elektronu
en
pm 
, n  1,2, 
2m
h

2
Wielkość momentu magnetycznego elektronu na 1 orbicie
e
B 
 9.274 10 24 Am 2
2m
nosi nazwę magnetonu Bohra.
Paramagnetyzm
Atomy niektórych substancji posiadają moment magnetyczny rzędu
magnetonu Bohra. Po umieszczeniu takiej substancji w zewnętrznym
polu magnetycznym o indukcji B0 na każdy moment magnetyczny
będzie działał moment siły orientując je zgodnie z kierunkiem pola.
Wtedy pole wewnętrzne B’ pochodzące od mikropętli będzie
sumować się z polem zewnętrznym, dając pole wypadkowe
 

B  Bo  B'
Takie substancje nazywamy paramagnetykami.
 

B  Bo  0 M
wektor namagnesowania
1
M
V
 pmi
i
Wektor namagnesowania = moment magnetyczny przypadający na
jednostkę objętości materiału (analog wektora polaryzacji).
Względna przenikalność magnetyczna
B
r 
B0
liczba mówiąca ile razy pole magnetyczne wewnątrz próbki jest
większe od pola magnetycznego próżni.
Wielkość
 m  r  1
jest podatnością magnetyczną.
Dla paramagnetyków
m  0
r  1
Wektor namagnesowania

m 
M
B
0  r
Proces ustawiania momentów magnetycznych jest zakłócany przez
ruchy cieplne. Temperaturowa zależność wektora namagnesowania
B
M C
T
Prawo Curie (Piotra)
C – stała Curie, zależna od rodzaju materiału.
Diamagnetyzm
W nieobecności zewnętrznego pola magnetycznego wypadkowy
moment magnetyczny = 0. Zewnętrzne pole magnetyczne wpływa na
ruch elektronów w atomach, wywołując powstanie dodatkowych pętli
z prądem. Generowane pole przez pętle jest zawsze skierowane
przeciwnie do zewnętrznego pola – tak zachowują się diamagnetyki.
Podatność magnetyczna diamagnetyków
m  0
r  1
Próbka diamagnetyczna jest wypychana przez niejednorodne pole
magnetyczne
paramagnetyk
diamagnetyk
Materiał
Paramagnetyki
Uran
Platyna
Aluminium
Sód
Tlen (gaz)
Diamagnetyki
Bizmut
Rtęć
Srebro
Węgiel (diament)
Ołów
Chlorek sodu
Miedź
Podatność
magnetyczna
przy t = 20C
40·10-5
26·10-5
2.2·10-5
0.72·10-5
0.19·10-5
-16.6·10-5
-2.9·10-5
-2.6·10-5
-2.1·10-5
-1.8·10-5
-1.4·10-5
-1.0·10-5
Ferromagnetyzm
Ściany domenowe
W strukturze ferromagnetyków można wyróżnić mikrokopowe obszary –
domeny magnetyczne, w których atomowe momenty magnetyczne
ustawione są zgodnie.
W niezorientowanej próbce domeny są zorientowane chaotycznie
względem siebie, w obecności pola magnetycznego dążą do równoległego
ustawienia względem pola – domeny ustawione zgodnie z zewnętrznym
polem rosną kosztem pozostałych.
Całkowity moment magnetyczny pojedynczej domeny jest tysiące razy
większy od magnetonu Bohra, porządkujące działanie pola zewnętrznego
jest większe niż w przypadku paramagnetyków.
Względna przenikalność magnetyczna ferromagnetyków osiąga wartości
rzędu 103 – 105.
Ferromagnetyki – żelazo, kobalt, nikiel, wiele stopów.
Każda próbka ferromagnetyka podgrzana powyżej pewnej temperatury
krytycznej – temperatury Curie – staje się paramagnetykiem. Zanika
oddziaływanie prowadzące do powstawania domen magnetycznych.
Dla żelaza TC = 1043 K.
Krzywa namagnesowania ferromagnetyka
pętla histerezy


B  0 H
Rośnie temperatura materiału.


B  0 H
magnetyzm
resztkowy
Proces magnesowania i
rozmagnesowywania
próbki – cykliczne
przeorientowywanie jej
momentów – związany
jest ze stratami energii
dostarczanej przez
zewnętrzne pole.
Straty energii są tym większe im szersza jest pętla histerezy.
Zastosowanie ferromagnetyków
Rdzenie transformatorów, elektromagnesów, silników, generatorów
i innych urządzeń gdzie występują prądy zmienne – jak najwęższa
pętla histerezy – tzw. miękkie żelazo.
Magnesy trwałe – jak najszersza pętla histerezy, a więc jak
największy magnetyzm resztkowy – stal, stop aluminium, niklu i
kobaltu (Alnico). Magnetyzm resztkowy jest rzędu 1 T.
Warstwy czynne dysków komputerowych, taśm magnetycznych –
materiały o pośredniej szerokości – łatwe przemagnesowywanie nie
wymagające stosowania silnych pól przy zapisie i kasowaniu
informacji.
Download