Czym jest sztuka?
advertisement
Marian Golka Czym jest sztuka? Jest wiele przejawów działalności artystycznej i wiele różnych sposobów pojmowania sztuki. Nie ma takiej definicji sztuki, która satysfakcjonowałaby wszystkich badaczy i miłośników sztuki (czy choćby ich większość). Na odwrót, widać tutaj wielki bałagan, wiele dyskusji, i złudzeniem jest, że może pojawić się jakiś teoretyczny porządek i wynikająca z niego jednoznaczna definicja sztuki. Najogólniej mówiąc, przetwarzanie, wyrażanie sztuka to tworzenie, odtwarzanie, rzeczy, form i idei, które mogą dostarczać przeżyć estetycznych, intelektualnych i emocjonalnych. Tu proponowane jest jej ujęcie socjologiczne. Sztuka każdej epoki (a szczególnie sztuka współczesna) jest nie tylko nader złożona i wieloaspektowa, a jej cechy, właściwości i granice są trudne do ustalenia. Nadto, jest ona w różnorodny sposób powiązana z tym wszystkim, co sztuką nie jest (np. z innymi elementami systemu społeczno-kulturowego: polityką, religią czy gospodarką). I właśnie te powiązania i uwarunkowania są interesującym przedmiotem socjologicznych badań sztuki. Tu proponowane jest jej ujęcie socjologiczne Dla socjologa oczywiste jest przekonanie, że wszelka sztuka (i jej efekty) są związane z życiem społecznym, choć, oczywiście, natura owych związków nie jest jednoznaczna. Sztuka – niezależnie od tego, czy jest działaniem jednostkowym czy zbiorowym – pozostaje zawsze składnikiem życia społecznego, podobnie jak wszystko to, co nie jest bezpośrednio naturą. I mówiąc o tych relacjach między sztuką a życiem społecznym, nie zawsze trzeba uwzględniać jedynie wpływ społeczeństwa na sztukę i – odwrotnie – sztuki na życie społeczne. Sztuka nie jest sublimacją życia społecznego, ale też nie jest jego marginesem. Sytuacje społeczne sztuki i artystyczna charakterystyka życia są zjawiskami, których nie sposób precyzyjnie oddzielić. To, co je łączy, to ludzie 1 ze swymi pragnieniami, potrzebami, rolami społecznymi wchodzącymi w różnorodne wzajemne oddziaływania. Banalna to prawda, że ludzie sztukę tworzą, ludzie wprowadzają ją w obieg, ludzie ją odbierają i ludzie kształtują tych, którzy się nią twórczo czy receptywnie zajmują. Ludzie tedy włączeni są w życie sztuki, tak jak ta włączona jest w życie ludzi. Albo innymi słowy: sztuka jest ze swej istoty społeczna, tak jak społeczeństwa są z istoty rzeczy współkształtowane (wraz z innymi oddziaływaniami) przez ich wytwory sztuki. Nawet w najcichszym i najbardziej prywatnym głosie artysty może w tle pobrzmiewać chór zbiorowości. I odwrotnie: każdy wielogłos składa się z pojedynczych dźwięków. Wartości i media, sposób widzenia świata i środki służące jego artykulacji są niewidzialnym węzłem każdego systemu społeczno- kulturowego. Wartości, które może wyrażać sztuka oraz jej język, wyznaczają funkcje sztuki, a te są jednym ze spoiw tego systemu, wpływając pośrednio lub bezpośrednio na każdy bez mała jego element. Rzutują więc one na świadomość twórców, publiczności, ale także osób pozornie odległych od zainteresowań artystycznych. Trzeba też wspomnieć, iż sztuka pełni różne funkcje społeczne, a przede wszystkim dwie zasadnicze: (1) funkcję modelowania wartości społecznych (a w tym funkcję komunikacyjną, estetyczną, hedonistyczną, terapeutyczną, ekspresyjną, magiczną, ideologiczną, wychowawczą, poznawczą, ekonomiczną) oraz (2) funkcję modelowania więzi społecznych. (Więcej zobacz w: Marian Golka, Socjologia sztuki, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008). 2
