7. Monopol
advertisement
MONOPOL dr Sylwia Machowska - Okrój MONOPOL PEŁNY (absolutny, czysty, doskonały) to forma rynku wykluczająca wszelką konkurencję – produkcja zdominowana jest przez jedno przedsiębiorstwo, a wytwarzany produkt nie ma bliskich substytutów. Monopolista kształtuje cenę produktu – jest cenodawcą. DąŜąc do maksymalizacji zysku manipuluje rozmiarami produkcji i nagina zachowania konsumentów do swoich interesów. ZałoŜenia modelu • Produkty jednorodne lub zróŜnicowane • Brak moŜliwości wejścia na rynek do działalności opanowanej przez monopol pełny • Jeden sprzedający, wielu kupujących • Doskonała informacja o rynku Krzywa popytu i przychodu krańcowego w monopolu P MR MC MR = P MR 0 D=AR=P X Produkcja w monopolu. P,MR Popyt elastyczny MR 0 Monopol będzie produkował tylko na odcinku popytu elastycznego D=AR X TR charakterystyczny dla monopolu TR TR X TR max Maksymalizacja przychodu P,MR Popyt elastyczny Edp = -1 MR 0 Monopol będzie produkował tylko na odcinku popytu elastycznego D=AR=P X Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu P,MR MC MC MC = MR E MR 0 XE D=AR = P X Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu P,MR MC,ATC MC Pm R ATC AVC E MR 0 XE D=AR X Wynik ekonomiczny w monopolu • Regułą w funkcjonowaniu monopolu jest osiąganie zysku ekonomicznego – tzw. zysku monopolowego – w krótkim, jak i w długim okresie. • W krótkim okresie jednak monopolista moŜe tolerować takŜe zerowy zysk ekonomiczny, a nawet przejściową stratę, którą wyrówna z nawiązką zyskami osiąganymi w długim okresie. Wynik ekonomiczny w monopolu w krótkim i długim okresie analizy • S-R : 5 poziomów zysk ekonomiczny, TR > TC TR = TC zysk normalny, strata z kontynuacją produkcji, TC > TR > TVC punkt zamknięcia (na granicy), TC > TR = TVC strata zawieszenie produkcji, TC > TR < TVC • L-R: zysk ekonomiczny Pole przychodu całkowitego P,MR MC MC Pm Cenę odczytujemy z krzywej popytu R E MR 0 X D=AR=P X Pole kosztów całkowitych w monopolu P,MR MC,AC MC Pm R ATC AVC E MR 0 XE D=AR X Pole zysku P,MR MC,AC MC Pm R ATC AVC E MR 0 XE D=AR X Zysk ekonomiczny na układzie wielkości przeciętnych i krańcowych oraz układzie wielkości całkowitych pole odcinek Wielki błąd NA TAKIM RYSUNKU ZYSK NIE JEST POLEM Jaki to wynik ekonomiczny Optymalizacja wyniku ekonomicznego Jak kaŜde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk, monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym. • Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z tym, Ŝe po wyŜszej cenie sprzeda mniejszą ilość. • Miarą siły monopolu jest nadwyŜka ceny nad kosztem krańcowym. TR TC TC TR X MC ATC MC ATC MR Maksymalizacja zysku D=P=AR X Monopol a konkurencja doskonała • Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie równej kosztowi krańcowemu P = MR = MC • Monopolista ustala taką cenę, która przewyŜsza koszt krańcowy P > MR = MC Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą P,MR MC,ATC MC Pm R P Punkt równowagi dla konkurencji doskonałej poniewaŜ… ATC ATC E MR 0 XE X D=AR = P X = MR Na rynku doskonale W wyniku monopolizacji rynku…………….. konkurencyjnym firma byłaby efektywna pod względem P,MR alokacyjnym poniewaŜ MC = P. MC,ATC MC Punkt równowagi to punkt A. Pm W monopolu zaś P> MC. Oznacza to, Ŝe konsument płaci ATCwyŜszą od kosztu cenę niezbędnego do wytworzenia dodatkowej jednostki produktu. Punkt równowagi to punkt E. R A P ATC E MR 0 XE X D=AR = P X Pojawia się zatem tzw. nieefektywność alokacyjna monopolu jest to pole figury ERA. Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą P,MR MC,ATC MC Pm R ATC Monopol produkuje mniej i droŜej w porównaniu do konkurencji doskonałej ATC E MR 0 XE D=AR = P X CO SIĘ STAŁO ROWANOWI ATKINSONOWI PO WYKŁADZIE Z MIKRO? Krzywa podaŜy w monopolu • W warunkach monopolu nie istnieje bezpośredni związek między wielkością produkcji monopolu i jej ceną. W tym wypadku MR ≠ P, P ≠ MC, zatem producent nie moŜe reagować zmianą wielkości produkcji na zmieniającą się cenę. Nie istnieje więc w monopolu krzywa podaŜy. Siła monopolu • Siłę monopolu mierzy się wykorzystując indeks Lernera. 1 IL = Edp Siła monopolu • Dla konkurenta doskonałego, czyli dla producenta nie dysponującego Ŝadną siłą monopolową, indeks Lernera przyjąłby wartość zerową. • Im silniejsza pozycja rynkowa producenta tym mniejsza elastyczność cenowa popytu na wytwarzane przez niego dobro i tym samym większa wartość indeksu Lernera. Optymalizacja wyniku ekonomicznego w monopolu • Optymalizacja wyniku ekonomicznego monopolu następuje w punkcie równowagi producenta, czyli zrównania kosztu krańcowego z przychodem krańcowym. MC = MR • Monopol optymalizując wynik ekonomiczny podejmuje dwie decyzje: o wielkości produkcji i cenie. Maksymalizacja zysku na wielkościach przeciętnych i krańcowych TR P, MR, ATC AVC, MC MC ATC AVC P MR 0 X TC WE Czy ten zysk jest optymalny? Jakie decyzje w zakresie wielkości produkcji i ceny powinien podjąć monopolista by zysk był maksymalny? D=AR=P X Minimalizacja straty na wielkościach przeciętnych i krańcowych TR P, MR, ATC AVC, MC WE ATC MC AVC P MR 0 TC X Czy ta strata jest minimalna? Jakie decyzje w zakresie wielkości produkcji i ceny powinien podjąć monopolista by strata była minimalna? D=AR=P X Maksymalizacja zysku na wielkościach całkowitych TC TR TC TR X Największa odległość między krzywą TR a TC mierzona w pionie świadczy o największym zysku. Minimalizacja straty na wielkościach całkowitych TC TR TC TR X Najmniejsza odległość między krzywą TR a TC mierzona w pionie świadczy o najmniejszej stracie. Decyzje produkcyjne monopolu w krótkim okresie Kryterium decyzyjne Decyzje przedsiębiorstwa MC>MR Koszt krańcowy przekracza przychód krańcowy MC=MR Koszt krańcowy równy jest przychodowi krańcowemu Przedsiębiorstwo zmniejsza produkcję i podnosi cenę Optymalna wielkość produkcji (produkcja nie ulega zmianie), cena teŜ nie ulega zmianie MC<MR Koszt krańcowy jest mniejszy od Przedsiębiorstwo zwiększa przychodu krańcowego produkcję i obniŜa cenę Decyzje produkcyjne monopolu w krótkim okresie MC MC MC<MR MC>MR P D=AR=P MR X MR D=AR=P Monopol a wolna konkurencja: społeczny koszt monopolu • Społeczny koszt monopolu przejawia się w tym, Ŝe monopolista zmniejsza produkcję, a zwiększa cenę. • Monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji – hamowanie postępu technicznego. • Narzucanie innym podmiotom gospodarczym niekorzystnych warunków zawierania transakcji. • Monopolista wykorzystując swoje moŜliwości finansowe moŜe stosować lobbing, np. w celu: – zwiększenia barier wejścia – ustawowego „wymuszenia” popytu *lobbing (ang. od lobby ‘przekonywać posłów w kuluarach’) polit. działanie wpływowej grupy osób na rzecz danego regionu, grupy społecznej, instytucji itp. Przykłady monopolistów: • • • • • • • • • • • Polskie Koleje Państwowe Poczta Polska Telekomunikacja Polska PKN Orlen Polskie Linie Lotnicze LOT (powoli tracący pozycję monopolisty) Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Polskich Sieci Elektroenergetycznych (hurtowy przesył energii) Miejskie Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo Giełda Papierów Wartościowych Microsoft Przesunięcia popytu a równowaga monopolu • Na rynku monopolowym moŜe się zdarzyć, Ŝe nastąpi zmiana popytu a wielkość produkcji nie ulegnie zmianie, choć zmieni się cena. Wzrost popytu z D1 do D2 spowodował wzrost ceny produktu z P1 do P2, lecz punkt równowagi nie uległ zmianie. MC P2 P1 MR2 MR1 X D2 D1 Przesunięcia popytu a równowaga monopolu • MoŜe się takŜe zdarzyć, Ŝe zmieni się wielkość produkcji, a cena nie ulegnie zmianie. Mimo spadku popytu z D1 do D2 cena P1 nie uległa obniŜeniu, chociaŜ spadła produkcja tego dobra z X1 do X2. MC P1 MR2 MR1 X2 X1 D2 D1 RóŜnicowanie cen – dyskryminacja cen • Do tej pory zakładaliśmy, Ŝe monopolista wyznacza jednakową cenę dla kaŜdego konsumenta. • Jeśli elastyczności popytu nabywców towaru są róŜne, to monopolista moŜe zwiększyć zyski róŜnicując ceny dla poszczególnych nabywców (rynków). • RóŜnicowanie cen przez monopolistę nie jest uzasadnione kosztami sprzedaŜy. • Istnieją trzy stopnie róŜnicowania cen. RóŜnicowanie cen • Pierwszego stopnia (doskonała segmentacja rynku – kaŜdy klient jako odrębny segment, kaŜda jednostka towaru sprzedawana jest po innej cenie) • Drugiego stopnia ( w zaleŜności od wielkości sprzedaŜy (konsumpcji)) • Trzeciego stopnia (w zaleŜności od elastyczności cenowej popytu) RóŜnicowanie cen pierwszego stopnia – róŜnicowanie doskonałe • Cena równa się przychodowi krańcowemu P = MR, w związku z tym krzywa popytu D i krzywa MR pokrywają się. • Przychód przeciętny spada wolniej niŜ cena, w związku z tym krzywa AR znajduje się ponad krzywą D. • Z doskonałym róŜnicowaniem cen moŜemy się spotkać, przykładowo na rynku usług, w sytuacji gdy producent ma na tyle bliski kontakt z klientem, Ŝe moŜe rozpoznać maksymalną cenę, jaką byłby on skłonny za oferowaną usługę zapłacić i taką właśnie cenę ustala. • Przy doskonałym róŜnicowaniu cen wielkość produkcji monopolu w punkcie równowagi ustala się na poziomie identycznym z poziomem produkcji jaki istniałby w konkurencji doskonałej. • Istotna róŜnica polega jednak na tym, Ŝe w sytuacji monopolu stosującego doskonałe róŜnicowanie cen nie występuje nadwyŜka konsumenta. Monopolista przechwytuje całą nadwyŜkę konsumenta. Monopol doskonale róŜnicujący ceny MC j.p. P Równowaga na poziomie identycznym z poziomem produkcji AR jaki istniałby w konkurencji doskonałej. D=P=MR MR X x D=P= AR PRZYCHÓD CAŁKOWITY MONOPOLU DOSKONALE RÓśNICUJĄCEGO CENY W monopolu doskonale róŜnicującym ceny inaczej liczymy TR! MC TR powstaje z sumy pól wszystkich cen. AR TR= 550+500+450+400+350= 2250 P=MR RóŜnicowanie cen trzeciego stopnia • O róŜnicowaniu cen trzeciego stopnia mówimy wówczas, gdy monopolista działając w kilku segmentach rynkowych stosuje w kaŜdym z nich inną cenę tego samego produktu. • W tym celu monopolista musi znać wskaźniki elastyczności cenowej popytu na swój produkt w kaŜdym z tych segmentów. • Segmenty rynkowe są to grupy konsumentów charakteryzujące się odmienną elastycznością cenową popytu na dany produkt. Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski. • Rynek na którym funkcjonuje ten klub moŜna podzielić na dwa segmenty: męŜczyzn i kobiet. • MęŜczyźni zgłaszają większe zapotrzebowanie na bilety na mecze ligowe niŜ kobiety. Dlatego teŜ dla kaŜdego poziomu ceny biletów popyt męŜczyzn będzie mniej elastyczny niŜ popyt kobiet. • Właściciel stadionu dąŜy do maksymalizacji zysku w obu segmentach. • W segmencie o niŜszym wskaźniku elastyczności cenowej popytu zastosuje cenę wyŜszą niŜ w segmencie o wyŜszej elastyczności cenowej popytu. RóŜnicowanie cen trzeciego stopnia, w zaleŜności od cenowej elastyczności popytu RóŜne ceny w róŜnych segmentach. j.p Segment kobiet Segment męŜczyzn Pm Pk MC = ATC Dk MRk MRm X 0 X Dm Im popyt bardziej elastyczny tym cena niŜsza. zysk JAK PRZEBIEGA ELIMINACJA KONKURENCJI? Zadania P MR 5 j.p. X TR TC TFC TVC 360 120 ATC AVC AFC MC 4 5 7 WE MC ATC 12 9 7 5 D=AR=P MR X=30 X P MR 50 20 X TR TC TFC 250 TVC 200 AVC AFC MC 4 20 10 WE ATC MC 60 j.p. 50 40 ATC AVC 20 10 D=AR=P MR X=5 X zadanie Dana jest odwrócona funkcja popytu P=340-0,8x i funkcja kosztów TC=120 +100x. Zapisz funkcję zysku. Zysk (Π) = TR-TC Π= (340-0,8x)x-(120+100x) Π= 340x-0,8x2 -120-100x Π= -120+240x-0,8x2 Dziękuję za uwagę
