Teoria strukturacji A. Giddensa

Teoria strukturacji A. Giddensa
1. Giddens: kariera naukowa, inspiracje teoretyczne i aktywność polityczna
A. London School of Economics i Uniwersytet Leicester jako ośrodki żywej myśli
społecznej – odrzucenie przez Cambridge i Oxford socjologii jako dyscypliny
akademickiej;
B. Inspiracje teoretyczne: klasyczna myśl społeczna (Marks, Durkheim, Weber),
współczesna hermeneutyka (H. G. Gadamer, A. Schutz, L. Wittgeinstein,
etnometodologia (H. Garfinkel), post-strukturalizm (J. Derrida, M. Foucault),
psychoanaliza (E. H. Erikson), egzystencjalizm (M. Heidegger);
C. Przygoda w polityką: Beyond Left and Right i aktywna działalność w Partii Pracy,
Manifest Nowej Lewicy Blaira zainspirowany koncepcją Giddensa, Giddens zostaje
rektorem London School of Economics.
2. Odrzucenie dotychczasowego dorobku socjologicznego
A. Krytyka naturalizmu i pozytywizmu; odrzucenie analogii z naukami przyrodniczymi,
nie istnieją prawa o niezmiennych właściwościach społecznej organizacji; socjologia
to nic więcej ponad uwrażliwiające narzędzia pojęciowe; socjologiczne
teoretyzowanie jako przedmiot refleksji aktorów społecznych (podwójna
hermeneutyka), teoria socjologiczna jako społeczna krytyka.
B. Zarzucenie dylematów socjologicznych; Giddens odrzuca dotychczasowe dualizmy:
mikro - makro, podmiot - przedmiot, jednostka – społeczeństwo, subiektywizm –
obiektywizm. To nie rzeczywistość społeczna ma charakter dualny, ale nasze ujęcie
może mieć rozmaite aspekty. Pojęcie strukturacji odnosi się nie do dualizmu
rzeczywistości, ale jej dualności. W codziennych interakcjach ludzie używają reguł i
zasobów, które konstytuują społeczną organizację, a czyniąc to, reprodukują owe
zasoby i reguły strukturalne. Strukturalne własności systemów społecznych są
zarówno medium, jak i rezultatem praktyki, która konstytuuje te systemy. Jedno bez
drugiego nie istnieje.
C. Krytyka funkcjonalizmu i ewolucjonizmu: kategoria potrzeb bądź imperatywów
funkcjonalnych ignoruje ludzką podmiotowość, natomiast ewolucjonizm poprzez
wyznaczanie ludzkości ścieżek rozwojowych podważa zasadnicza otwartość
interakcji, a co za tym idzie, otwartość historii;
D. Ograniczenia interakcjonizmu; zarzut utrwalenia dualizmu w anty-systemowym
spojrzeniu na rzeczywistość, tendencje do ignorowania motywacji: interakcjonizm
rzadko pyta, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują? Dlaczego
wykorzystują zwyczajowe, tradycyjne techniki i metody. Giddens krytykuje też
koncepcję interakcyjną roli w jej strukturalistycznym ujęciu (oczekiwania partnerów,
widowni itd.).
E. Krytyka strukturalizmu: strukturalizm, zdaniem Giddensa ignoruje ludzką
podmiotowość i zdolność do refleksji, nie potrafi także wyjaśnić genezy i zmienności
znaczeń i symboli.
3. Teoria strukturacji; wytwarzanie i reprodukowanie życia społecznego
A. Praktyki społeczne. Kluczem do zrozumienia porządku społecznego jest fakt, że
każdy moment reprodukowania jest zarazem nieuchronnie momentem wytwarzania
życia społecznego(inspiracja marksowska). Reprodukowanie to wytwarzanie
jakiejkolwiek uporządkowanej formy życia społecznego. Praktyki społeczne mają
charakter językowy i składają się z trzech, tylko analitycznie wyodrębnialnych
warstw: komunikacyjnej, normatywnej i władzy.
1
B. Warstwa komunikacyjna, czyli wytwarzanie komunikacji jako tego, co znaczące.
Komunikacja jest procesem otwartym i kontekstualnym. Z kolei owo odniesienie do
kontekstu zakłada istnienie wspólnie podzielanej wiedzy o ‘parametrach” tego
kontekstu. Wiedza podzielana wykorzystywana jest w postaci schematów
interpretacyjnych (przykład konwersacji: „czy masz ochotę na tenisa? Mam jeszcze
dużo pracy.”).
C. Porządek moralny interakcji. Ustanowienie interakcji jako porządku moralnego
można zrozumieć jako aktualizację uprawnień i nakazanie zobowiązań. Jednakże
roszczenia normatywne traktowane są warunkowo: jednostka może kalkulować
ryzyko, związane z prawdopodobieństwem uniknięcia sankcji. Normy mają charakter
zarówno przymuszający jak i umożliwiający, są także czym innym niż reguły. Nakaz
wpisany w zobowiązanie moralne nie pociąga automatycznie moralnego obowiązku
wypełnienia go. Tu pojawia się dopiero wolna przestrzeń do negocjowania charakteru
sankcji, a nawet odrzucenia ich legitymizacji.
D. Porządek władzy w interakcji. Władza to możność przekształcania zamiarów w
rezultat. W szerszym ujęciu, interakcyjnym, władza to zdolność osiągania celów w
warunkach, w których realizacja tych celów zależy od podmiotowych działań innych
ludzi. Interakcja nie zakłada relacji równych sobie, jest zawsze asymetryczna w sensie
zdolności do mobilizowania zasobów umożliwiających wpływanie na działania
innych. W refleksyjnym opracowaniu ram znaczenia kryje się charakterystyczny brak
równowagi pod względem posiadania władzy.
4. Racjonalizacja i refleksyjność. Refleksyjność jest nieodłącznym atrybutem działań, a w
przypadku działań ważnych społecznie wymaga się od aktora, że będzie w stanie podać
powody swojego działania. To, że aktor ma ważne powody takiego a nie innego zachowania
ma dwojaki sens: odnosi się do wewnętrznej wiarygodności aktora oraz do zgodności z
ogólnie przyjętymi uzasadnieniami (zdroworozsądkowy zasób wiedzy). Racjonalizacja
działania związana jest z bezpieczeństwem ontologicznym; przekonaniem, że to co się czyni
jest społecznie ważne i podzielane. Z kolei pojęcie motywacji, które wprowadza Giddens,
wiąże się z istnieniem nie zawsze uświadamianych potrzeb, w tym „bezpieczeństwa
istnienia”. Podtrzymywanie społecznych ram bezpieczeństwa ontologicznego jest
nieustannym dokonaniem i wysiłkiem zwykłych ludzi, ale ważne jest także realizowanie
swoich potrzeb, przy czym jest tak, że te potrzeby mają uporządkowany charakter, a potrzeba
bezpieczeństwa ontologicznego leży u podstaw innych potrzeb (Erickson). Zatem
„bezpieczeństwo istnienia” oznacza podtrzymywanie poznawczo uporządkowanego świata
jaźni oraz utrzymywanie „skutecznego’ porządku ukierunkowania potrzeb.
5. Wytwarzanie i reprodukowanie struktury. Założenia wstępne: (1) każde działanie
społeczne zawiera intencję komunikacyjną, ale wytwarzanie znaczenia jest tylko jednym z
elementów interakcji, każda interakcja to także relacja o charakterze moralnym oraz relacja
władzy. (2) to zbiorowości, a nie struktury „składają się z interakcji między uczestnikami;
jednakże każdy system interakcji można poddać analizie strukturalnej. Giddens wprowadza
kluczowe dla swojej koncepcji strukturacji rozróżnienie pomiędzy praktykami
interakcyjnymi, a strukturą i twierdzi, że różnica pomiędzy mową a językiem jest przykładem
podobnego typu.
Według Giddensa, instytucje i kolektywy można badać jako systemy interakcji, zaś
codzienne praktyki nie oznaczają jedynie reprodukowania struktury, bo nie są „ślepym”
dążeniem do równowagi, ale wzajemnym, refleksyjnym dostosowywaniem się, nie oznaczają
statycznej zależności między częściami, która wymaga mechanicznego przywracania do
równowagi, lecz są przejawem samoprzekształcania się systemu.
2
Interakcja wytwarzana jest przez i w ramach postępowania podmiotów; strukturacja
jako odtwarzanie (reprodukowanie) praktyk odnosi się do dynamiki procesów, przez które
powstają struktury. Oznacza to, że ze względu na dualność struktury, struktura społeczna jest
konstytuowana przez działanie podmiotowe, stanowiąc zarazem element zapośredniczający to
komunikowanie. Dualność struktury Giddens przedstawia następująco:
INTERAKCJA
(MODALNOŚĆ)
STRUKTURA
Komunikacja
Schemat
interpretacyjny
Znaczenie
Władza
Środki
Moralność
Norma
Dominacja
Legitymizacja
Tryby przekształceń (modalności) odnoszą się do mediacji interakcji i struktury w
procesach reprodukcji społecznej. Struktury znaczenia można analizować jako systemy reguł
semantycznych, struktury dominacji jako systemy zasobów, struktury uprawomocnienia jako
systemy reguł moralnych. W każdej konkretnej sytuacji interakcyjnej członkowie
społeczeństwa odwołują się do nich zbiorczo. Jeśli to odwoływanie nabiera cech
powtarzalności w czasie i na jakiejś przestrzeni, możemy wówczas mówić o zintegrowanym
systemie reguł semantycznych oraz moralnych, czyli istnieniu wspólnej kultury. W ten oto
sposób Giddens wiąże i łączy teorię działania z koncepcjami systemowo-strukturalnymi.
6. Krytyka koncepcji Giddensa:
A. Wkład niezwykle ważny, mimo, że wiele pojęć (np. tryby przekształceń) pozostaje
niejasnych.
B. Poza tym praca Giddensa stoi w sprzeczności z jego przekonaniem, że nie istnieją
niezmienne własności społecznego świata, a zatem teoria społeczna jako
formułowanie praw jest, wbrew temu, co sądzi Giddens, możliwa.
C. Upraszczanie krytykowanych koncepcji, nieuwzględnianie przez Giddensa ich
rozwiniętych kontynuacji
D. Słabe odniesienia do umiejętności uczenia się i rozwijania wiedzy dyskursywnej i
refleksyjnej w warunkach nieprzewidywalnych zdarzeń i trudności, co więcej;
świadomego tworzenia i podtrzymywania porządku społecznego.
Literatura zalecana do wykładu:
J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej”, Warszawa 2006, s. 571-584.
J. Szacki, „Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe”, Warszawa 2002, s. 880-888.
Literatura uzupełniająca do wykładu (oprócz lektur zadanych na ćwiczenia):
A. Gidddens, „Wytwarzanie i reprodukowanie życia społecznego” (R. III) ; „Konkluzja” [
w:] Tegoż: Nowe zasady metody socjologicznej, Kraków 2002, s. . 139-184
A. Giddens, Miłość, seks i inne uzależnienia [w:] P. Sztompka, M. Kucia (red.) Socjologia.
Lektury. Kraków 2005. s. 120-133.
Inne źródła wykorzystane w przygotowaniu wykładu:
A. Giddens, “The Constitution of Society”, Cambridge, Oxford 1984.
P. Baert, „Social Theory in the Twentieth Century”, Cambridge 1998, s. 104-107.
M. Waters, “Modern Sociological Theory”, London 1994, s. 92-113.
3